Skip to main content

Full text of "Publii Terentii Afri Comoediae sex novissime recognitae cum selecta varietate lectionum et perpetua annotatione. Accedit index latinitatis cum interpretatione studiis Societatis bipontinae"

See other formats 


This  is  a  digital  copy  of  a  book  that  was  preserved  for  generations  on  library  shelves  before  it  was  carefully  scanned  by  Google  as  part  of  a  project 
to  make  the  world's  books  discoverable  online. 

It  has  survived  long  enough  for  the  copyright  to  expire  and  the  book  to  enter  the  public  domain.  A  public  domain  book  is  one  that  was  never  subject 
to  copyright  or  whose  legal  copyright  term  has  expired.  Whether  a  book  is  in  the  public  domain  may  vary  country  to  country.  Public  domain  books 
are  our  gateways  to  the  past,  representing  a  wealth  of  history,  culture  and  knowledge  that's  often  difficult  to  discover. 

Marks,  notations  and  other  marginalia  present  in  the  original  volume  will  appear  in  this  file  -  a  reminder  of  this  book's  long  journey  from  the 
publisher  to  a  library  and  finally  to  you. 

Usage  guidelines 

Google  is  proud  to  partner  with  libraries  to  digitize  public  domain  materials  and  make  them  widely  accessible.  Public  domain  books  belong  to  the 
public  and  we  are  merely  their  custodians.  Nevertheless,  this  work  is  expensive,  so  in  order  to  keep  providing  this  resource,  we  have  taken  steps  to 
prevent  abuse  by  commercial  parties,  including  placing  technical  restrictions  on  automated  querying. 

We  also  ask  that  you: 

+  Make  non-commercial  use  ofthefiles  We  designed  Google  Book  Search  for  use  by  individuals,  and  we  request  that  you  use  these  files  for 
personal,  non-commercial  purposes. 

+  Refrainfrom  automated  querying  Do  not  send  automated  queries  of  any  sort  to  Google's  system:  If  you  are  conducting  research  on  machine 
translation,  optical  character  recognition  or  other  areas  where  access  to  a  large  amount  of  text  is  helpful,  please  contact  us.  We  encourage  the 
use  of  public  domain  materials  for  these  purposes  and  may  be  able  to  help. 

+  Maintain  attribution  The  Google  "watermark"  you  see  on  each  file  is  essential  for  informing  people  about  this  project  and  helping  them  find 
additional  materials  through  Google  Book  Search.  Please  do  not  remove  it. 

+  Keep  it  legal  Whatever  your  use,  remember  that  you  are  responsible  for  ensuring  that  what  you  are  doing  is  legal.  Do  not  assume  that  just 
because  we  believe  a  book  is  in  the  public  domain  for  users  in  the  United  States,  that  the  work  is  also  in  the  public  domain  for  users  in  other 
countries.  Whether  a  book  is  still  in  copyright  varies  from  country  to  country,  and  we  can't  offer  guidance  on  whether  any  specific  use  of 
any  specific  book  is  allowed.  Please  do  not  assume  that  a  book's  appearance  in  Google  Book  Search  means  it  can  be  used  in  any  manner 
anywhere  in  the  world.  Copyright  infringement  liability  can  be  quite  severe. 

About  Google  Book  Search 

Google's  mission  is  to  organize  the  world's  information  and  to  make  it  universally  accessible  and  useful.  Google  Book  Search  helps  readers 
discover  the  world's  books  while  helping  authors  and  publishers  reach  new  audiences.  You  can  search  through  the  full  text  of  this  book  on  the  web 


at|http  :  //books  .  qooqle  .  com/ 


^;. 


.i<^" 


'  Hic  Ji Iterct) nfhxi 


^'•j-**i- 
^'"f. 


^ 


5t:: 


i^tic^Jiin 


"^^J^/lf^-H 


Kma 


'l. 


PUBLII    TERENTII 

A     F     R     I 

COMOEDIAE    SEX 

NOVISSIME    RECOGNITAE 

CUM  SELECTA  VARIETATE  LECTIONCMET  PERPETLA 

AXNOTATIONE 

ACCEDITTNDEX  lATINITATIS  CCM  INTERPRETATIONE 

STUDIIS  SOCIETATIS  BIPONTINAE 


EDITIO    ACCURATA 

B  I  P  O  N  TI 
Ex  Typographia  Societatis 

CIDI3CCLXXIX 


T3 


••••    • 


Ta  , 


P.  TERENTII 
COMOEDIAE 


III 

PHIL.     MELANCHTHONIS 
PRAEFATIO  IN  PUBL  TERENTIUM. 


Paedagogis 
Philippus  Mclanchthon  S.  P.  D. 


c 


'  Um  Typographus  hk  Ttrtntii  Comotdias  ruidttt 
pararet^  rogavit^  lU  ft  in  optimo  auclort  tdtndo  ruog-^ 
nofcendoqut  adiuvartm^  Ego  vtro  tamttji  non  fatisin^ 
fbnSus  tffim  vtttribus  txtmplisy  quibus  in  tali  rt  cpus 
trat:  tamtn  homini  amico^  in  fanSiffimo  ntgotiomltd 
dttffi.  Nam  mihi  quidem  praectart  mtrtri  dt  Rtpub,  vi^ 
dcntuTy  qui  hoc  gtnus  aucloribus  tdtndis  ^  publicis  flu-* 
diis  confulunt.   Pratftrti/n  auttm  hoc  tempo^t^  cim  irt 
ptmicitm  littrarum  ptnt  confpirafft  chalcognphi  vidtn* 
tur:  non  mtdiocris  gratia  dtbetur  iis^  qui  mnnuUo  rti 
familiaris  ptriculo  in  vtttribtts  transfcribtndis  fumptus 
faciunt.    Pajfim  tnim  novis  tt  infulfis  libtiis  magno 
numtro  quotidie  prodtuntibus  ^  luddenta  vettnm  fcripta 
opprimuntur.   Porro  vix  alius  Liber  tjl^  quen  ptrindc 
omnium  manibus  ttri  rtferat^  atque  has  Comotdias. 
Nam  pratttrquam  quod  honejliffima  civiliun  monun 
txtmpla  hic  proponuntur ,  ad  parandam  diitndi  fa^^ 
cuUattm  mirijict  conducunt.    Vincit  tnim  pwprittatt 
ftrmonis  facilt  omnts  Ttrtntius ,  quat  virtus  in  orU" 
tio/0citra  controvtrjiam  prima  tfi.  Dtinde  ta  in  tx^» 
pontndo  ac  narrando  copia ,  ta  difpojitio  argnmtnto^ 
rumf  ta  in  fententiis  ac  falibus  venujlas  tji  prorfus^ 
ut  ptrfeclius  nt  quidtm  ipfas  Athenas ,  quas  in  hoc 
gtntre  ngnajft  fcrunt  ^  quidquam  facert  potuifft  credam. 

a  X 


Quart  hunc  auSorem  tdtntibus  non  invitl  optram  de» 
dimus.    Quid  pratjiittrimus  ^  indicabunt  txtmpla^  Ji 
<umaUis  conftrantur.  FaUa  tjl  copia  nobis  Ttrtntiani 
Codcis ,  qui  videbatur  vttufiior ,  ftd  trant  iuxta  pro» 
vtrt/jim ,  Av^^tLKif  ^tia-oLvpof,  Itaqut  nos  non  magnope^ 
7t  aiiuvit.  Utinam  auttm  libtat  iisj  quos  audio  diu 
iam  Tioliri  tmtndationtm ,  tandtm  aliquando  nitidio^ 
rtm  Vtrtntium  in  profctnium  productrt.    Ncqut  tnim 
alio  Hntficio  maiortm  gratiam  apud  Jludiofos  omncis 
inirt  quifquam  poffit.    Mt  vtro  non  pothittbit  huius 
optra^  fi  qui  mt  auctort  magis  amabunt  Ttrtntium. 
Chryfofomum  ftrunt   tantoptrt  dtU3atum  tfft  Ari^ 
fhphaais  leSiont^  ut  ftmptr  in   manibus    habtrtt  ^ 
dornitns  ttiam  pro  pulvino  uttrttur.  Ntc  dubium  eft^ 
quin  altndat  locuplctandatqut  facundiat  caufa  tam 
ftdub  Itgtrit.    Quanto  pluris  Ttrtntius  fitri  mtrt'- 
tur  » ,  cuius  fabulat  cum  obfcoenitatt  vacant ,  tum 
funt  aliquanto  quam  Arifiophanicae^  nifi  valdt  fal'- 
lor^  pfiropirf9repui,    Proinde  patdagogos  omnes  adhor^ 
tor^  ut  hunc  auSorcm  fumma  fidt  Jhidiis  iuvtntutis 
commtndtrt.    Nam   tt  ad  ii/dicium  formandum   de 
communibus    moribus  ^   mihi   quidtm  plus  conftrre , 
quam  pUrqut    Philofophorum   commtntarii^  videtur. 
Et  non  alus  au3or  loqui  tltgantius  doctbitj  aut  uti^ 
liort  gtntrt  orationis  putriltm  linguam  imbu^t.  Btatas 
Rtfpublicas  y  fi  hoc  gtntrt  littrarum  dtdolata  iuvdn- 
ius ,  ad  naiorts  rts  gcrtndas  acctfftrit !    Nunc  cum 
nuUat  Uttrat ,  nulla  fcitntia  ntqut  rtligionis ,  ntque 
virtutis  fa   in  his^  qui  ttntnt  Rtfpublicas^  vidtmus 
eorum  infcitia^  omnia  facra  tt  profana^  divina  atque 
humana  mijctru  * 

1    Qnm    Grotius  qnidem  ttco  refponJlt:  alia  in  illo  lc- 

tanti  fagebat ,  ///  fecum  fem-  gcre  pucros ,  alia  viros.   cf 

perferret,    Ac  proptcrea  in-  Morhof  Polyh.  T,  /,  L,  IV^ 

crepatus  a  yiro  quodam  poli-  c,  XI,  $.  O^ 


LEGTORIBUS 
EDITORES   BIPONTINI   S.  A 


ERENTIUM,  poetam  inter  dramaticos  opti- 
mum ,  omniumque  Comicorum  n^iKorAToy ,  in  gra- 
tam  iuventutis ,  cui  is  maxime  prgdeffe  omni  tem- 
pore  vifus  eft,  noftra  ratione  curaium  tdimus. 
Poft  eum  adultioribus  legatur  vetuftior  Plautus^ 
et  illis,  quibus  omnis  latinitas  curae  effe  debet,  et 
his,  quibus  ingenium  alere  volupe  eft.  Plautus 
q^idem,  homo  ludis  iocifque  natus  et  inexhaufti 
ingenri »  qui  artem  ludicram  Uvio  Andronico  pri- 
mum  a  Satyrarum  modis  ad  fabulas  argumento  fe- 
rendas  transiatam  (cf.  Liv.  hift.  VII,  i  et  Val. 
Max.  11,  4,  4)  prae  ceteris  aetatis  fuae  fcriptori- 
bus  fcenicis  extulit ,  aufior  alter  Comotdiat  Roma^ 
mae  habctur,  et  vi  comica  omnibus  fuperior:  (ti, 
is  cum  pauciores  haberet  intelligentes  fpedatores, 
plurimos  ruditatem  olentes  et  Satyrarum  licentiae 
olim  affuetos,  non  tam  fcenam  repurgavit,  quam 
vitiis  virtutcs  ^ifcuit.  Novam  vero  prorfum  iniit 
fludii  Mufici  rationem  Ttrtntius  Afir^  Comoediae- 
Graecorum  novae,  eiufque  audonim,  Mtnandiiy 
Diphili^  ApoUodori^  Philtmonisy  fe£^ator,  fummo- 
riun  Romae  virorum,  magni  Scipionis  et  fapientis. 

«3 


VI 

Latlii  familiaris ,  ingeniorum  animonimque  huma- 
norum  notatione  ad  artem  fadus,  ipfeque  humanif- 
fimuSy  Comoediam  Romae  a  lafcivia  ex  Satyris 
reliqua ,  et  immodefta  illa  vi  comica  devocavit  ad 
mores  et  humanitatem:  atque  (ic  morati  dramatum 
generis  princeps  evafit.  Fabulae  eius  e  Graecia  in 
Latium  translatae  funt  ipfiflima  vitae  communis  f 
qubtidianae  imago ,  nativis  coloribus  velut  fan- 
guine  difrufis  ad  fummam  venuftatem  et  gratiam 
orh#ae.  Perfonarum  mores  f.  charafteres  ad  de- 
cori  rationem  fimul  ita  tempetavit,  ut  vel  mcrc^' 
triccs  honcjiiorcs  Jint ,  quod  Bal[acus  ait ,  quam 
Plautinac  matronac,  feminarum  decus  ubique  fer- 
vetur:  parafiti  non  fint  ridiculi  et  plagipatidae, 
fed  vel  Gnaih^Naici,  h.  e.  aflentatores  (et  derifo 
rts^  eorum ,  qui  fe  primos  omnium  rerum  putant 
(ct  Eun.  II,  1.  p.  114  ibique  notata),  vel  qiii  a 
poeta  notentur  /z/gr/,  ur  ait  Cicero,  et  confidcntcs, 
ut  Phormio,  cuius  fimiles  et  hodie  cavere  debe- 
mus:  fervi,  abi  frugi,  alii  deledabiles  dolorumar- 
tifices.  Atque  ipfe  Terentius  tanrus  eft  fermonis 
hominum  pro  cuiusque  conditione  et  afFedu  fimu- 
landi  artifex,  ut  nihil  fupra;  qua  re  audfentium 
vel  legentium  animi ,  haec  efie  fcenica  et  fifta ,  fa- 
cilius  obUvifcuntur,  et  in  omnes  fermodnantium 
affedus  trahuntur.  Habet  et  hoc  proprium,  ut 
priores  fcenae  narrationem  f.  expofitioaem  argu- 
menti  contineant ,  e  quo  feritur  fabub ,  ac  fem- 
per  allquis  ex  adoribus  adfit  praemonftrator ,  ut 
Synis,  primaria  Heautontimorumeni  perfona,  cu« 
ius  dida  vel  quafi  falfa ,  ex  eventis  iuamde  intel- 
liguntur  fuifTe  vera.  Didionis  vero  tanta  in  eo  eft 
caftitas  et  elegantia ,  ut  ob  hanc  putarcntur  a  Lac^ 
liojcribi  eius  fabulae,  tefte  Ciccronc^  cui  ipfe  fuit 
in  deliciis :  atque  Varroni  exemplum  diceretur  mt^^ 


VII 

diocritads^  quo  is  vocabulo  iniigntvit  vlrtutem  di- 
cendi  pulcherrimam ,  mediam  fciticet  inter  uberta- 
tem  et  gracilitatem  (  cf.  GelL  VII,  14)9  qualis 
illa  Nefloris  facundia  inter  magnificam  loquentiam 
Ulyilis  et  fubtilem  fermoneni  Menelai ,  media  fue* 
rit  apud  Homerum.  Oratio  igitur  Terentiana  ipfa 
eft  fapientiae  perfeftae  oratio. 

Mlrum  fane  eft,  quod  muttis,  quibus  voluptas 
omnis  ab  animo  ad  corpus  migravit ,  tumuttus  pro 
fapientia,  licentia  pro  ingenio,  ridiculum  pro  vi 
comica  eft ,  Terentius  citra  fines  Comoediae  fut>- 
ftitiffe  videtur;  Terentius  inquam,  qui  fabulas  ar- 
te  fumma  ad  naturam  et  himianitatem  direxit ,  qui 
in  loco  orationem  et  affeSum  ad  epicum  vel  ad 
tragicum  genus  attoltit,  fed  ita  tudk-,  (comparan- 
te  Batuufio )  Ut  feftis  matrona  movtri  iuffa  diebus 
Intcrcrit  Satyris  pudibunda  protcrvis  (  Hor.  art.  poet. 
V.  231  fq.).  Hunc  igitur  poetam,  et  iucundiorem  ^ 
morum  praeceptorem ,  quam  qui  vet  magnifice  vel 
fubtititer  praecepta   toquuntur  ,  iuventuti   denuo 
tradimus,  quo  reftius  fruantur.    Textum  quidem 
fermonis  Terentiani  ita  curate  expreffimus,  tit  ne- 
que  in  G.  Facmij  qui  in  emendando  ilto  patmam 
pofcit,   neque  in  Z>.  Hcinjiij  quem  in  edendis 
poetis  feticem  praedicant,  recenlione,  hodie  fere 
vutgatae  vim  obtinente ,  fubfifteremus ;  fed  tex- 
tum  denuo,  ubi  deficere   videbatur,  ad  G>dicis 
Bembini ,  omnium  principis,  Vaticani,  ceterorum, 
quos  maxime  Bentteius  atiique  taudatiores  adief- 
nmt,veftigia,  et  grifcarum  editionum  >,  ab  edi- 


I  Ex  prifcis  edd.  nulla 
qoidem  nobis  ipfis  primiun 
ad  manus  fliit,  praeter  vetu- 
iborem  quahdam  foL  min. 


com  fige.  in  Kgno  defcrip**' 
tisy  vmlxis  di{Hn£Hs  cec- 
tius  in  fenariis » adiundis  fll- 
peme,  ad  latera,  &^infi«i 

«4. 


vm 

.  toribus  praeflantioribus  confulnmim  lefiionem  con^ 
ferremuSy  et  noftrum  qualemcunque  fenfum  fecu* 
ti  nonnulla  ip(i  primum  reftituta  ederemus,  atio* 
rum  aufa  in  G>dd.  meliores  refutaremus,  Aepius- 
que  Terentium  a  vexatoribuSi  cjuantum  ih  nobis 
fity  defenderemus,  cetera  a  nobis  conieda,  quae 
recipere  fuperbum  videri  potuit ,  fubiiceremus. 
Fadum  id  a  nobis  eft  diligentius  in  Eun.  et  Heaut. 
quam  in  Andria^  quae  iam  pulchrius  fe  habere 
vifa  eft.  Ceterum  uti  editorum  recentium  nemo 
maiorem  de  reilituendo  a  fe  Terentio  famam  re- 
perit  vd  laudem,  quam  Rich.  BentUiuSy  Anglus» 
aliorum,  maxime  Harii  reprehenfor,  immo  Facmo 
fe,  et  Codid  Bi*mbino  fuos  praeponens»  ipfe  mo- 
do  corredor ,  modo  corniptor  textus  Terentiani  , 
et  metri  arbirer  intolerabilis :  ita  eius  maxime  in- 
venta  vel  aufa  excuiHmus ,  quae  probabilia   vifa 

^  funt ,  fecuti  fumus ,  alia  quae  confidentius ,  quam 
verius  >palam  protulrt ,  brevibus  confutavimus  , 
plura  aptiori  interdfione  I.  explicatione  defendi- 
mus,  l^viora  multa  omifimus..  Quamvis  enim  Te- 
renrii  Ied«o  minus  quam  aliorum  au£lonim  vete- 
nim  cornipta  vulgo  feratur,  natat  tamen  et  illa  m 
variae  ledionis  oceano,  quomodo  iam  Ciceronis 
aetate  exemplaria  affe^m  ledionem  perhibebant : 


cotnm.  Donati  in  f  fabbi  & 
Calph.  in  Heaut.  Cum  exem- 
plar  noftrum  a  capite  &  cal- 
ce  mutilum  fit;  (auippe  a 
principio  fcptem  tolia  dc- 
funt ,  a  fine  quinque ,  ex  quo- 
rum  reliquiis  faltem  conftat 
CVII  foliis  abfokmun ,  fig- 
JMnfuram  ad  CC  progreffam 
&iffe)  haefimus  in  anoo  fic 


loco  editionis.  Congruere  vi- 
debatur  cum  Argent.  prima» 
eoque  (^c  a  nobis  pailim  vo- 
cataeft.  Excufa  vero  vide- 
tur  ad  exemplar  antiquius 
Mediolanenfe  vel  Tarvifi- 
num..  Serius  etiam  Veneu 
ni  Franc.  Dianae  ad  nofiroa 
ufusagceffit. 


IX 

eademque  utut  inde    ab  Erafmo ,  G.   Fabricio , 

GoVeano,  Mureto,  Faerno,  Lindenbrogio ,  Hein- 

fio,  Boedero^  Dacieria,  Lengio ,  Hario,  Wefter- 

hovio  et  Bentleio  curata  nondum  tamen  ab  omni 

interpolatorum  fiico  in  finceriffimum  nitorem  re- 

purgata  exftat,  cuius  rei  exempla  ad  Eun.  Ill,  5, 

43.  V,  1,  31.  V,  4,  6.  V,  10,  39.  Heaut.  proL 

6  et  I,  1 ,  60.  III»  a,  II,  III9  4>  ^^  ^^*  ^^  ^Ii^ 

laceam,  prodidimus..  Sed  qui  haec  iet  alia  iudicare 

velint  9  conferant  ipfi  textum  noftrum  adeantque 

notas ,  maxime  ad  Heaut.   Notis  hifce  criticis,  in 

gratiam  tironum ,  interpofuimus  altas ,  quae  ad  ra- 

tionem  fcenicam  et  aftionis  pertineaht ,  partim  ex 

Donato ,  vetere  interprete,  aut  aliunde  excerptas, 

partim  ubi  iUe ,  vel  potius  jnepti  eius  interpolato- 

res  rem   non  tetigifle,  vel  praeteriiffe  vifi   funt, 

noftras  novas;  quod  quidem  in  Heautontimoru- 

meno'  hoc  diligentius  fecimus,  quo  magis  pertur* 

bata  fuit  ratio  nuius  fabulae  duplicis ,  minasque  in- 

telleflum   artificium  in  ea  fummum;  unde  Aftum 

III  longius   quam    in   vulg.   proferre ,   fcenasque 

melius   defcribere  oportuit.    Sed  haec  reftius  iu- 

dicentur  legenda  ipfa  fabula ,  a  qua  et  initium  le- 

gendi  faciant  adolefcentes.  Eft  fane  illa  exemplum 

humanitatis ,  anis  et  orationis  Terentianae ,  mo- 

rumque  habet  praecepta   egregia.     Denique   nec 

orationem  et  latinitatis  rationem,  ubi  ab  ea  de- 

fleftere  vidimus  interpretes ,  aut  critica  I.  fcenica 

ratio  id  pofcebat,  illuftrare  negleximus;   plurima 

tamen  in  indicem  latinitatis,  alteri  volumini  fub- 

iungendum,  refervavimus.   Quamvis  autem  opera 

noftra  videri  poflit  levior,  quam  auftoris  ratio 

poftulat;  neque  orii  et  rerum  noftrarum  inopia, 

vel  ingenium  noftrum,  quod  ipfi  fentimus,  quam 

fit  exiguuto,  maiora  ferat;   plura  tamen  afleri- 


mus,  quam  quae  promifimus,  et  ex  inftltuti  no«* 
ftri  ratione  aequus  c][uisque  poftulet.  Itaque  no- 
ftram  opellam  aequi  bonique  ^ciant  ledores. 
Quem  fubiungimus  indicem  editionum ,  ad  lec* 
tionis  Terentianae  rationes  defcriptum,  in  eo  con* 
cinnando ,  iam  facilius  emendando ,  augendo ,  for- 
ian  inepte  operam  confum(imus,  poftquam  Fabri- 
cius  edixit:  univcrfas  Tcrcmii  editioncs  pcrfcquij  vcl 
inepti  jiu  Nos  vero  neque  ineratam  diligentiaok 
iis  fore  ^  arbitrati  fumus ,  qui  mde  aetatis  cuius- 
que  in  quavb  gente  genium  cognofcere  cupiunt; 
neque  ineptiorem  adhibuimus ,  quam  illi ,  qui  lec- 
tionis  audorum ,  etiam  manifefto  mendofae ,  ge- 
nealogiasy  aut  nefdo  quos  alios  indices  confcri- 
bunt. 


XI 


INDEX   EDITIONUM   TERENTII 

JLonge  auftior   Wefterhoviano   &  nova    ratione 
defcriptus. 

XjlETAS  I  nutrix^  an.  1469—  ijoo;  j4rchetyporum  (,  edi' 
tionum  principum^  quae  hodie  ranifimae  et  pro  Codicibus 
habentur.  Terentium  pleraeque  ex  Gxld.  absque  verfiium  di- 
ftinflione  exhlbent;  dein  &  ad  metri  rationes,  ouas  primus 
Ang.  Politlanus  curare  a^reflus  eft  (tefte  Beneuifto  Philo- 
logo  Flor.  in  praef.  ad  Petr.  &initum  recufa  edit.  Argent, 
15 16)  atque  ab  an.  1487  in  edd.  adnotatas  rcperimus. 
(Incerti 

amii)  Tercntius  poeta  ^  cnm  G>mmentario  Donati  Gramma* 
ticL  4. 

cum  vett.  variorum  Commentt.  Venet.  fol, 

»  per  lo.  Hugonis  de  Gengenbach,  fme  dift. 

verf.  fol. 

Aelii  Donati  nocae  adTerent.  fme  textu.  foL^ed.  ele- 

gantiflima. 
(i^6^)Editio  princeps,  in  bibl.  Com.  Sunderlandiae.  We- 

fterhovius  impreftam  anni  notam  dicit ;  Harius  manu 

adiedam  putat. 

1470  Ed.  Mediolan,  I  cum  Donato  iii  Ter.  per  Ant.  Zaro" 
tum,  impendio  lo.  Legnani.  Mediol.  fol.  anemine  edi- 
torum  adhuc  coUata. 

1471  Veneta  I  per  lo.  de  Colonia.  (  ab  Hario  confulta) 
2472     Romae  Donati  Comm.  fme  textu :  Conradus  Sweyn" 

heim  Arnoldus  Pannar^que  Magiftri,  imprejferunt  &c. 
lit.  uncial.  (inter  cimelia  Bibl.  Archipal.) 

1474  f.  dift.  verUium,  (Harius  contulit.) 

■  ■  Tarvifina  I  c.  Donato  &  Calphurnio,  fol. 

1475  Vicentina  c.  Don,  &  Calph.  per  Herm,  LevilapidemV 
Colonienfem  (alias  H.  Lichtenftein.) 

1476  'MedioLH  {ol 

m  Feneta  II  c.  Don.  &  Calph.  per  lac,  Rabnmi.  fd; 

(quamvis  mendis  fcateat ,  infigma  tamen  veteris  fcrip-i 
turae  veftigia  habecj  quae  ftwetos  in  corrige&do  le^ 
cutus.) 


XII 

1477     'TaTviJina  IIc. Don.  Calph.  per  Herm.  Levilap. G)l. foL 

Tarvifina  III  alia  c.  iisdem  Comm.  fol. 

Mtdiolan.  III  per  Domin.  de  Vefpolate  &  lac.  de 

Marliano.  fol. 
*I479  ^^^^^  ^^  ^-  Donato,  recogn.  a  Franc.  Diana  (I)  pcr 

Nic.  Girardengum.  fol.  Hanc  fibi  Crollius  ex  BU)L  Fri- 

burgenfi  comparavit. 

1480  Veneta  IV  ex  caftig.  Angeli  Sahini  (I)  fol. 
. Parmenfis  c.  caftigg,  Pomponii  Laeti. 

1481  Tarvifina  IV  c.  Don.  interpr.  per  M.  Paulum  Ferari 
&  recogn.  per  M.  Aloylium  Strararolum.  foL  (a 
Wefterh.  collata.; 

^ NejpoUtJna  f.  wQfi.  ex  caftig.  j4ng.  Sabini  (II)  foL 

1482  Veneta  V  c.  Don.  ex  rec.  Fr.  Dutna  (11)  fol. 

1483  Veneta  VI  c.  Don.  per  Andr.  de  Afula  &  BarthoL  de 
Alexandria  focios.  fol. 

-MediolanAW .  iol 

Veneta  VII  c.  Don.  per  Simonem  diftum  Bevilaqua» 
fol.  (  Bibl.  Sam.  Engvjlii. ) 

Terentii  Phacdiia  Comoedia  in  ling.  Germ,  verfa  c. 
Comm,  etiam  Gr^rm.  miris  ac  facetis  figuris  exornata* 
In  fine  Icgitur:  Dife  ComMa  hit  Hanns  Nythart  ui 
Ulfn  lajfen  trucken  den  Cunrad  Dinckmut  nach  Chrifts 
Gepurt  MCCCCLXXXVl  la^.  fol 
X487  Veneta  VIII  diftinCtis  verfibiis ,  c.  Don.  &  Calph.  ex 
rcc.  Fr.  Diana  (III)  per  Andr.  de  Paltafchichis  Ca- 
tarehfera.  foL 

1488  VenetalX  c.  Don.  per  Valerium  Superchium^  (cuius 
exftat  praef. )  fol. 

1489  Vencta  X  c.  Don.  per  Bem.  de  Choris  &  Simonem 
de  Luero.  foL  (Bibl.  Eneel.) 

1490  Venetd  XI  diftiiidVis  verfibus  per  M.  Theodor.  de  Ra- 
gazonibus  de  Afula  fol.  ( Wefterh.  collata. ) 

1491  Veneta  XII  C  Don.  &  Clalph   foL 

1492  Veneta  XIII  per  Peregr.  de  Pafqualib.  de  Bononia.  fol. 
■  <■         -Parifienfis  I  c.  Comm.  Guid.  luvenalis  (| )  opera  Georg. 

WolfF.  fol 

1493  Lugdun.  l  f.  verff.  c.  figg.  &  Guid.  luv.  interpr.  (II)  foL 
^^—.VenetaXlV  c.  Don.  foL  (BibL  Pal  ) 

1494  Veneta  XV  f.  verff.  c.  Comm.  Don.  Calph.  &  Guid. 
luv.  per  Simonem  Papienfem ,  didhim  Sevilaqua yioi'* 
penfis  Lazari  de  Ifoardis  de  Savilla.  foU 


XIII 

i- VcMta  XVI  c.  Comm.  Ital.  4: 

*I496  Argcntoratcnfis  I  c.  Diredorio  artls  comicae  ^  vocab. 
fent.  &  gloffa  interlineari  (Guid.  Afcenfii^  &  Comm« 
Don.  Calph.  GuicL  luven.  &  lo.  Badii  Afcenfii ,  & 
figuris  per  lo.  ReinhaTd^  cogn.  Gruninger.  fol.  Huic 
fimilis ,  vel  etiam  vetuftior  ed.  r.  figg.  quanl  in  praef. 
defcripfimus ,  nobis  ad  manus  eft.  ct.  Btbl.  UfFenb.  T. 
IL  Incun.  artis  typogr.  p.  61  n.  CLXIX.  Hambergerus 
titulum  iic  protert : 

Terentius  cum  dire6lorio  vocabulorum»  fententia- 
rum,artis  comicae,  gloffa  interlineari,  commentariis^ 
Donato,  Guidorut^  Afcenfio.  in  fin.  ImpreiTum  in  im- 
periali  ac  libera  urbe  Argentina,  per  magiftrum  loant 
Griininger,  accuratiflime  nitidiflimeque  elaboratum,  & 
denuo  revifum  atque  colle^him  ex  diverfis  commenta- 
riis,  anno  1496.  KaL  Nov.  fol. 

1497  Veneta  XVII  c.  Comm.  Don.  Guid.  luv.  &  Calph.  per 
Sim.  di^him  Bevil.  fol. 

1499  Argentor,  II  c.  figg.  ap.  lo.  Gruning.  fol.  haec  eft  verfio 
Germ.  cf.  Uflenbach.  Bibl.  T.  II.  Inc.  art.  typogr.  n. 
199  p.  68  fq. 

Veneta  XVUl  c.  quatuor  Comm.  Donad,  Guid.  Calph. 
Afcenfii.  foL 

Aetas  I  exhibec  40  edition^,  e  quibus  Venetae,  additis 
duabus  incertis,  funt  20,  MedioL  4,  Tarvif  4. 

AETAS  II  pueritiae  1500 —  '53^  f-  e^porum^  Commen- 
tatoribus  fecundior ,  a  Criticis  deferta.  lUorum  numerum  auxere 
poft  Calph.  Guid.Iuvenalem,  lod.  Badius  Afc.  Petrus  Mar- 
liis,  Petr.  Malleolus,  Ph.  Melanchthon,  criticae  aetatis  lucifer. 
£6typa  vero  edd.  nobis  funt  Afcenfianac,  luntinae^  AldinaCj 
R,  Stephani ,  &  Gryphianae, 

1 500  Parifina  I  c.  n.  lod.  Badii  Afcenfix,  foL 
— — c.  comment.  Donati  &  Calph.  Venet.  foL 

1503  Parif  Afcenfii  IL  4. 

-Argentoratenjjs  III  c.  P.  Marfi  &  P.  MaUeoli  adnott.' 

&  marginariis  exomatt.  arte  &  induftria  honefti  loh. 

Prlis  Argentin.  4.  KaL  Febr.  in  Bibl.  Uftenbach.  Inc. 

typogr.  n.  224. 
. Argentor,  FV  c.  Don.  &  Calph.  Gruningeri  III  c,  iconi- 

bus  ridicule  in  ligno  defcriptis. 

1504  Parif  Afcenfii  fll.  4. 
Venpta  c»  quinque  Copdin.  foL 


XVI 


-ibid.  Eunuchus  &  Adclph.  4. 


1539  ibid.  Phorm.  &.  Hecyra.  4. 
■  'Parif  G)liTiaei.  Heaut.  Adelph.  Hecyr. 

1540  /2.  Stephanj.  Parif.  24. 

i 'Lugdun,  Gryph.  poft  Ph.  Melancht.  &  Def.  Erajm. 

per  I.  Rivium  recoen.  8. 
JJ41     AldinaUl  Venet.  8. 

R.  Steph,  Parif.  c.  Don.  &  Calpb.  4. 

.. — ibid.  ap.  eund.  8. 

. ^ibid.  ap.  eund.  1 2. 

■Ter.  ab  Ant.  Govcano  integruati  fuae  rcftitutus  Lugd. 
Gryph.  4. 


1542  iJigdun,  Gryph,  S. 
. Parif.  fok 

1543  FenM  fununa  denuo  vigilantia  recognitae  &  iudicio 
Henr.  Loritii  Glareani  iiliulratae ,  ap.  Mich.  Seffam.  8. 

1 544  Lugdun,  Seb.  Gryph. 

1545  R.  Stephani  Parif.  f  Comm.  8. 
i Parif  ap.  Vafcofan.  4. 

1546  R.  Stephani  Parif.  Andria,  omni  interpr.  genere  in 
adolefcentulorum  gratiam .  facilior  effe^a:  ut  ex  hac 
Comoedia  omnes  deinde  alias  ab  eodcm  Comico  con- 
fcriptas  nullo  negotio  affequantur  iuvenes  bonarum  li- 
terarum  ftuidiofi.  8. 

^  Mifnienfis  c.  annot.  Bergii.  8. 

Lugdun.  ap.  Beringos  fratres.  12. 

.- Jntv.  Donati,  Afperi,  Cornuti,Calph.  Comm.  illuftr.  8L 

Veneta,  fol.  inter  edd.  primarias  refertur. 
i -^Feneta.  ex  off.  Erafm.  ap.  Vinc.  Valgrifium.  8. 

1547  R.  Steph.  Parif  c.  argg.  ex  Donato.  4. 
Lugdun.  Gryph.  12. 

1548  Bafil,  ap.  Brylingerum  c.  Comm.  Don.  Calph.  Erafm. 
Melancht.  Fr.  Fabr,  Marcodurani  &  Theod.  Pulman.  8. 

Argentor.  c.  caftigg.  lo.  Rivii  &  G.  Fabricii,  8.  Georg, 

Fabr.  ufus  eft  (!od.  pervetufto  &  coliationibus  cum 

Cod.  Vatic. 

n  Terentio  Latino  commenUto  in  lingua  Tofcana  da 


Giov.  Fabrini,  Venet.  4. 

1 550  Tigarina  c.  n.  lod.  IVllHchii  &  M.  A.  Mureti^  editor^ 
Grcg.  Wagnero  Refelliano.  8. 

1551  Parif,  c.  n.  varr.  fol. 
fi  5  i, .  /g.  Stcphani.  Parif.  8. 


XVII 

—  Lugdun.  Gryph.  12. 

1552  ^^'''f  c-  variis  lech.  &  reftituta  verfunm  ratione  & 
fcholiis  Donati,  Calphumii,  CQmmentartis  6c  annota- 
tionibus  Melancht.  Erafm.  Gov.  I,  C.  Scalig.  L.  Wick. 
Faufti,  P.  B.-mbi,  Barlandi,  Latomi,  Marfi,  Rivii, 
Steph.  Doleti,  Glareani,  lo.  Theod.  BeUovaci  & 
lod.  Willichii.  fol.  c.  figg. 

■  Lovan,  ab  Ant.  Goveano  inte^ritati  fuae  reftitutae.  4. 

1553  Veneta  c.  Comm.  Don.  Guid.  lav.  Marfi,  Doleti, 
Calph.  ap.  Barth.  Caefanum.  foL 

. Veneta  alla.  fol. 

1554  Lugdun,  Seb.  Gryph.  Latine  &  Gall.  c.  figg.  8. 

1555  ibid.  12. 

'Colon.  c.  Comm.  lod.  IViUichu  in  omnes  Ter.  (abb.  8. 

Aldina  (  Mureti  1 )  cura  M.  A.  Mureti ;  ap.  P.  Ma- 

nutium.  Venet.  8. 

1556  Lugdun,  cura  P.  Anteji^^nani ,  Rapiftagenfis.  8.  habet 
haec  ed.  I  argg.  brevcique  notas  c.  profodia  carmi- 
numque  radone. 

1557  Comoediae  omnes.  VenetfoL 
Argent,  8. 

1558  Parif,4.  A 

. 'Venet.  foL  exprefta  ad  edit.  PariC  1552.  foL 

■  Ant.  Goveani  II.  4. 

AUina  H  c.  M.  A.  Mureti  (IV  Codd.  MSS.  ufi  )  argg. 

&  notis  ap.  P.  Manutium.  Venet.  8.  Editio  praeftan> ; 

fed  dum  Muretus  metro  confulere  ftuduit ,  plos  iufto 

fibi  videtur  indulfifte  do^lis. 

Parif.  c.  argg.  &  notis  Mureti.  12. 
. •Lugdun.  12. 

1559  P^rif  4. 

Aldina  ni  Mureti.  Venct.  8. 

1560  Antverp.  cura  Th.  Puimanni,  24. 

Colon,  c.  nott.  Don.  Afpcri ,  Cornuti  &c.  8. 
p  P.  Antefignani  (  qui  fummam  laboris  patientiam  attulit 

Ter.)triplex.  Lugd.  8.  (c£  Bayle  did.  voc.  Antef&L 

Boecleri  BibUogr.  crit.  p.  1x9.  Bauer  T.  IV  ,  p.  186.) 

primum  VoL  Si  repetitio  ed.  1556. 

Aherum  c.  n.  Willichii  Sc  aliorum. 

Tertium  c.  n.  marg.  verf.  6i  paraphr.  gallica^  raria* 

que  le^Hone. 
,  Lipf  8.  Catal.  WbL  Francrf. 

b 


XVIII 

Lugdun,  c.  G>fnm.  varr.  4, 
1561     Parif,  cura  Gaveam.  4. 
— : Aldina  IV.  Ter.  a  M.  Ant.  Mureto  emendatus.  Venct, 

ap.  Aldura  8.  Beyfchlagii  Sylloge  p.  668. 
BaJiL  8. 

f^enet,  fol.  repet.  ex  illa  1553.  c.  Don.  &  aliorum  nor 

tis.  Ven.  ap.  1.  M.  Bonellum. 
1561     Lugd.  Bat.  8.  Gital.  bibL  Francof. 

1564  Duffeldorp.  4, 

1565  Antverp.  c.  Muretl  argg.  &  notis.  12. 
•Venet,  Gryph.  c.  n.  Goveani,  8. 

1.- Aldina  V  Mureti  ap.  AJd.  Nep.  Venet.  8. 

^ditiones  huius  aetatis  87 ,  quas  novimus. . 

AETAS  IV  iuventutis  f.  virilis  primae  1565  —  »615»  f, 
Criticae  aduhioris,  cuius  princcps  ell  Gabr.  Fatrnus,  (4^ 
teftante  Latino  Latiari  in  ep.  155^  data  Tom.  II  Epp.  41. 
intermiffo  Livio  ad  Terentium  ablolvendum  iterumque  nova 
diligentia  caftis^ndum  rediit,  tumque  iam  ad  Phormionem 
pervenerat)  adiutus  maxime  Codd.  aliquot  ope,  in  quibus 
praeftat  ille  vetuAiifimus  Petri  Bembi^  a  Politiano  tra6tatus^ 
dein  Fulvio  Urfino  pretiofior  auro  habitus ,  &  ab  eo  biblio- 
thecae  Vatic.  legatus.  Editionem  vero  Faernianam  poft  mor- 
tem  audoris  ( 1561  )  abfolvit  P.  Vidorius.  Neque  tamen  eo 
invaluit  Faemiana  cmendatio  ,  ut  priorem  ledionem ,  maxirhe 
ab  Erafmo,  Goveano,  Mureto ,  ceterifque  diredam^  profliga- 
ret.  Imer  eos  autem ,  qui  poft  Faemum  hac  aetate  profiie- 
runt  Terentio,  eminent  Matth.  Bergius,  6c  maxime  Frid. 
Ijndenbroeius ,  cuius  ftudia  in  Terentio  pofita  hodie  prae  ce- 
teris  iure  laudantur  ab  omnibus.  Bene  quoque  de  noftro  me- 
riti  funt  I,  Scaligery  Riccius^  Colerus  ^  aliiquc. 

*I565  P.  Ter.  Com.  e  vetuftiilimis  libris  &  verfuum  ratione 
a  G.  Faerno  emendatae:  acceiTere  in  eas  comoedias 
emendd.  libri  VI.  de  vcrfibus  comicis  liber  I.  fragmen- 
tum  Eugraphii  interpr.  in  easdem  febb.  cura  P.  ViHo'* 
rii,  Florem.  ap.  luntas  (I)  8.  Editio  nitida  6c  accura- 
dftima. 

1 566  c.  n.  Ambr.  Berndtii  (qui  affinis  Lutheri  &  Prof.  Orat. 
Wittenb.  t  1542)  edicUt  Steph.  Riccius, 

•'■^—^Ltucopetrae,  8. 

1567  Bajil.  c.  Comm.  Don.  8. 

Colon,  ed.  Wagneri  Refelliaiu  c.n.Muretiy  Barlandi  &c.8. 


XIX 

■  ^Antvtrp.  ap.  Plantin.  8. 
. VencL  cum  Comm.  varr.  foL 

Veneu  lo.  Fabrini  c.  G>mni.  Etrufce  fcripto.  4. 

Venet,  c.  n.  Goveani  ap.  lo.  Grypli. 
1568     Mulhufina  Steph.  Riccii  I,  e  praekdi.  do6lor.  Viteberg.8. 

1 570  Gorlicenfis ,  Riccii  II.  8. 
Aldina  VI  Mureti.  8. 

1571  Brixienfis  ap.  lac.  Britann.  8. 

1 572  Facrni ,  luntina  II.  Florent.  8.  Repet.  primae  1 565. 

1573  Lugdun.  8. 

*1574  Lipfienfis,  typis  Voegelin.  c.  caftigg.  &  comm.  Matth. 
JBergii,  adiundis  loach.  Omerarii,  lo.  Rivii,  Geo.  & 
Fr.  Fabricii  caftigg.  &  annott.  8,  2  VoU.  Sequitur  ubi- 
que  leflionem  Fabr»  fed  eam  contuiit  c.  Faerniana  6c 
Muretiana. 

*■         ■  GorlicenfiSy  Riccii  III. 

Antverp.  Plantini  c.  n.  margin.  12. 

Parif,  P.  Antefignani.  12. 
Francof.  ex.  em.  &  c.  n.  Mureti.  8. 

1575  Francof  ex  rec.  Erafmi  &  Melancht.  8. 
AUina  VU  Muretu 

1576  Antverp.  ap.  Plant.  12» 

1 577  Complutenfis  c.  verf.  Hifpan.  Sim.  Petr.  AvriL  8. 

1579  Francof  c.  n.  Goveani,  8. 

1 580  c.  I.  Fabrini  Comm.  lingua  betrufca  fcriptis.  Ven.  4; 
•Antverp,  8. 

i Lugdun.  ap.  Gryph.  foJ. 

Lugd,  Bat.  Plantin.  ex  emend.  Murtti  c.  n.  Fr.  For* 

hricii,  8. 

Veneta  c.  Conun.  Don.  &  varr.  foL  in  BibL  Gy mn. 


Ifenac. 

1581  c.  conied.  &  notis  I.  Scaligeri,  8.  in  BibL  PaL  Man« 
hem.  Fruftra  igitur  dubitatur ,  an  exftet. 

1 582  Complutenfis  c.  verf.  hifp.  S.  P.  AvriL  8. 

1583  Parif  ed.  P.  Antefignani.  12. 

1 584  Francof  c.  n.  brevibus  6c  indice  phraiium  Chriftopfa; 
CoUri.  12. 

1585  eadem  repetita.  , 

1 580     Veneta  ap.  Gryph.  c.  Comm.  Don.  &  varr.  foL 
Parif  lar.  &  gaJL  12.  fme  nomine  interpretis. 

1 587     Heidelb,  ap.  Cx>mmelin.  ex  emend.  Faerni  c.  praef.  Vi- 
dorii  u  H.  CommeL  (Faemiana  III)  Ed.  praeftans. 


3cX 

■  lumina  IIl  Florcnt.  cx  cmend.  tFaemi  &  fed.  Viftorm 
Facmiana  IV. 

'^'1588  JJpf.  cd.  Erafmka  c.  fchol.  Ph.  Mtlancki.  &  Edk» 
mendoriilima. 

1590  AUha  VIIl  Afure/i.  Venet.  8. 

1591  Antvirp.  Plantin.  a  Mureto  emendata.  8v 

1592  Lugdun.  c.  n.  ap.  lac.  Stoer.  12. 

Francof,  c.  argg.  &  not.  Mureti  8.  accuratior. 

■  ■  '   francof,  Hedut.  c.  pratled.  lee.  Sam.  Sebaidi.  8. 

i-  £i;>/I  c.  nott.  Indd.  &  meoulla   f.  phrafeoL  Mart. 

Hayneccii,  8» 
"Francof,  cura  Melanckthonis.  8. 


1593  £i^i.  i?ii/.  Mureti  c.  Ind.  vocum  antiq.  8. 
.     ■  <rf  . .  Qtnevenfis  c.  n.  Co/ffi.  12. 

■  Adelphi  c.  pr.  S.  Sebaldi.  8.  Hanoviae. 
Argentor.  12. 

1 594  Fencta  c.  0)mm.  I.  Fahrini^  4.^ 
Francof  c,  n.  Cvleri,  12. 

'1595     Antverp.  12. 

1597  Franeq.9. 

^  ■  Bergomenfis  c.  ind.  cura  Aug.  Gamharelli.  8. 

1598  Terentium  Chriftianum  pro  fuo  ingcnio  dedere  Ant* 
verpienfcs.  8. 

1 599  Barcinonenfis  c.  verf.  Hifp.  Avrili.  8. 
■         ■  Jjigdun.  c.  n.  Mureti.  8. 

1602  Francof  ex  recogn.  Erafmi  Rot.  c^  fcholiis  Phil.  MfA. 
8.  Gital.  bibl.  Francof. 

•— — Frid.  UndentrogU  Ter.  Com.  c.  Ael.  Donati  &  Eugra- 
phii  vett.  Schol.  integris  Comm.  ad  MSS.  Codd.  recen- 
litis ,  additis  propriis  &  Gabr.  Faerni ,  de  Ter.  prae- 
dare  meriti ,  ObfT.  Parif«  4.  Editio  praeftantior. 

160)     Feneta  Mureti.  8. 

1604  Lat.  &  Gall.  12. 

1605  Parif  c.  fchol.  &  emcndd.  Mureti.  4. 
• -Ter.  Antverp.  8. 

■  Gemv.  cum  brevibus  ex  Mureti  G.  &  F.  Fabriciorucn 
notis.  12.  Catal.  bibl.  Francof. 

i6o6     Lipf.  cura  M,  Hayneccii.  8. 

ibid.  cura  Bomii.  8. 
1607     Heidelb.  ap.  Commel.  8. 

1609  Upf  ilud.  Phil.  Melancht.  &  Erafm.  Rot.  8. 

1610  Francof  c,  n.  Mureti.  8.  \ 


XXI 

Xi/y/I  c.  Comm.  lo.  If^eifiii  9. 

1613  Antverp.  ex  ofF.  Plant.  li. 

16 14  Zi/?/  S:eph.  Riccii.  3  Voll.  8. 
»■■    ■      ibid.  M.  Hayneccii.  8. 
Parif.  P.  Antefignani.  I2. 

.— . Witteherg.c>^mtnd>  PhiU  Mehncht.  &  DeC  Erafinji 

ap.  Seuberlich.  8. 
1616     IJpf  Hayneccii.  8. 

Genev.  f.  Colon.  Allobr.  16. 

Bafil.  c,  Donato,  typis  Conr.  .Waldkicchi«Imp.Lud« 

Regis. 
Aetas  haec  tulit  80  edd.  quas  ooyimus. 

AETAS  V  aetatis  virilis  progredientis ,  tandem  cadentif. 

161 5  —  1700.  Audorem  eius  facimus  Dan.  Heinfium,  qui  pro 
ingenio  fuoj  neque  tamen  ubique  fapienter^  ledionem  Tfcren^ 
tii  direxit,  ita  ut  Faemianae  ab  omnibus  fere  praeferretur. 
Redit  quoque  Lindenbrogiana  au^or ,  huius  aetatis  omamen>- 
tUBQ  praecipuum.  Praeter  eos  Pareus  &  Boeckrus  bene  me- 
reri  ftuduere  de  Ter.  editaeque  a  Boedero  Franc.  Guyeti  Galli 
notae,  quibusmagis  ratio  invadendi  in.textum  Ter.  q^am  eum 
].  flabtliendi  1.  firmandi  continetur.  Indulget  {ibi  quoque  mu)« 
tum  alter  Gallus  Taq.  Faber.  Sed  plus  his  profuit  Terentio 
Fabri  filia ,  Anna  Dacieria, ,  qtiae  quamyis  non  ubique  faperet, 
plerifque  tamen  erucfitis  fapientior,  non  modo  rationeni  fc&- 
nicam  melius  ordinayit,  fed  &l  ipfi  audori,  a  fe  Gallice  verfo, 
lucem  attulit.  Alii  magis  in  cojligendis  diverforum  notis  glo- 
riam  quaefivere ;  alii ,  quorum  pnncipes  Famabius ,  Cafaubo- 
nus^  AtinelliuSy  tironibus  confiuere  notis  fategerunt. 

^615     Dan.  Heinfii  I  prodiit  Lugd.  Bat.  1%.  Praemifit  DifT. 
de  Plauto  6c  Terentio. 

16 18  Heinfii  11  Amflel.  la.  quam  vulgo  I  faciunt;  faepms. 
dein  repetitam, 
S  L1619  lo.  PhflL  Parei  I,  Neap.  Nemetum  (Neofladii  ad  Har- 
tam  ap.  Henr.  Starkium  j  4.  quae  praeter  notas  Rivii, 
G.  Fabricii^  Faemi,  Mureti,  ipfius  quoque  Parei  np- 
tas,  habet  indicem  omnium  vocabb.  (Idem.  difT.  de 
Terentiaha  Plauti  imitatione^  quod  argumentum  iam 
ante  tra6hiyerat  Gaud^Merula  m  dUabgo  Terentiano, 
adtexuit  Plauto  fuo. ) 

* Heinfii  III  Amflel.  la. 

1623    Frid.  linJcnbrogU  altera  auQior  &  emendatior.  Fran« 

^  3 


xxn 

cof.  4.  Sed  in  ea  ep.  Lindenbrogii  ad  SuSndum  Ca« 
llgnonum  &  Faerni  notae  funt  omiilae* 

1624     Lipf  Hayneccii.  8. 

>  Aug.  VindeL  c.  Germ.  vcrf.  a  Dav.  Hoefehelio  &  M« 

Schenckto,  8.  quam  nominafle  pudet. 

1628  Argent.  I.  H.  boecleri.  8.  c.  QireAomathia  Terent.    - 

1629  Londin.  ap.  Wetterhoufe.  Lat.  &  -/tfw^/.  per   Dan^ 
Webbe. 

163 1  Heinfiana  Elzevirii  ^  quam  Car.  G>quelines  in  Romana 

editione  1767  fecutus  eft. 

2633  Amflel.  Heinfiana  ap.  lo.  lanfibn.  12. 

1634  Lipf,  Hayneccii.  8. 

J  .5l    ^^5^  ^S^'  ^^^'  Heinfiana,  typis  Elzev.  12. 

'  1640  Eadem  Amft,  ap.  lo.  lanUon.  12. 

1641  Eadem  ibid.  12. 

*■  '^pf  St.  Riccii.  g. 

1642  Parif  ex  rec.  Heinfii ,  typis  regiis.  fol. 

•1644  c.  C^omm,  Don.'  &  n.  Variorum  \  Lugd.  Bat.  ex  off. 

Hackiana«  8.  cura  Schrevelii^  cuius  nomen  edd.  repe- 

titis  praefcriptum. 
1646    Partf  Lat.  &  Gall.  interprete  Sanft.  Alblno  in  Andr. 

'  delph 


Adelph.  &  Phorm.  quater  dein  repetita.  12. 
'Lipf,  cura  Rhenii.  5. 


1647    Fiorentina  c.  n.  lo.  Nardi  Florent.  4. 
2648     Roterod^  Lat.  &  Belgice  cura  &>  notis  Henr.  Zwaar^ 
dekronii,  8. 

1650  Roterod,  Latine  &  Belgice. 

165 1  Lubec,  c,  locupletii&mo  Ind,  pliilol.  &  coUedaneis 
lac.  Koherti,  8.  praemidt  Difll  ad  Heinlii  de  Plauto  9^ 
Ter.  iudicium. 

*  c.  rt.  Th.  Famahii  (I)  in  4  priores  &  Mer,  Cafauboni 

in  2  pofteriores.  Lond.  &  Amft.  12, 
c  rec.  Heinfii.  Amft.  Elzevir.  16. 


Schrevclii  c.  n.  varr.  (II)  Lugd.  Bat,  8. 
1653     Genev,  12. 

1656  Amftel,  ex  rec,  Heinfii  ap.  L  lanffon.  24. 

1657  Schrevelii  c,  n.  varr.  (III)  Lugd.  Bat,  8. 

Argentor,  I.  H.  Boecleri  c,  annott  &  Chreftomath. 
Ter.  f  fel.  Ind.  locutionum.  Additae  Franc.  Guyeti 
(Abb.  S.  Andrcani  f  1655.^  in  Ter.  notae.  8, 
P.  Terentii  Afri  fabulae.  Colon.  8. 


1658     Veneta  c,  Comm,  Don.  &  aliorum,  fol. 


xxin 

--Farnahii  &  Cafauh.  U  e  tec.  Heinf.  AmfteL  ap.  lo* 

lanflbn.   12. 
-Eadem  Amftel.  ap.  Elzev.  12. 

-•Lipf  8. 


1660  rep.  Amft.  1658.  11. 
i Parif.  Lat.  &  Gal).  Mich.  de  MaroUts  c  n.  fubitm^ 

1.  Pcyraredci.  1  Voll.  8. 

1661  AtnfieL  c.  n.  Hanjii.  12. 

1662  5cArcWii  c.  n.  varr.  (IV)  Lugd.  Bat.  8.  - 
Farnabii  &c.  (IV)  Amft.  12. 

1663  H.  Zwaardekronii  II  Roter.  8. 

1666  Lugdun.  e.  rec.  Heinfii.  r2. 

1667  Kockerti  II  Francof.  &  Lubec.  8.  rep.  ed.  165  U 

1668  Amfl.  c.  n.  Farnabiu(V)  12. 

S.  1*1669     Schrevelii  c.  n,  varr.  (V^  Luf^d.  Bat.  8. 

^ Farnahii  &c.  (VI)  Amftel.  ap.  Waesberg.  lu, 

1670  c.  n.  Mintllii  Roter.  12. 

Parif  Eun.  Heaut.  &  Hec.  Lat.  &  GalL  interpretc 
Martignaco.  12.  repetita  1678. 

1671  c.  n.  Tan.  Fahri,  Salmurii  ap.  Pean.  ii. 

1672  MinelUana.  Roterod.  12. 

1673  ^-  ^^^*  ^^-  ^  ^^^  G^*  '  ^-^ 
Bremae.  12. 

1674  Andria  c.  n.  Limhergeri.  RinteL  8. 

«^j^  1675     c.  n.  Nic.  Camij  in  ufum  Delph,  PariC  ap..Leonard.  4.: 
'— Lat.  &  Ital.  c.  iigg.  Urbini.  4. 
2679     Lu^d.  Bat.  c.  do^..  virr.  emendd.  ap.  Gaesbeck.  12* 

1680  Minelliana.  Roterod.  12. 

168 1  Farnahii  &c.  VIL  Amftel.  1 2. 
"1683     Lipf  lat.  6c  germanice.  8. 

1685     Francof^  G>leri.  c.  ind.  Cafauk  \%. 
.5  L.1680     Gronoviana  c.  n.  varr.  Don.  £ugr.  Faern*  Boecl.  Far- 

nab.  M.  Cafaub.  &  T.  FabrL  AmfteL  8. 

Parif.  c.  verf.  Gall.  Martignaci.  8. 

-Rotnomag.  c.  interpr.  &  noris,  8. 
— — Les  Comedies  de  Terence  en  latin  &  fran^ois  par 

Sibour,  i  Strasb.  12.. 

1687  Lugd.  Bat.  c.  annot.  12. 

Sc/irevelii  VI  c.  n.  varr,  Lugd^  Bat.  8.. 

1688  Parif  cura  Dacierii.  12. 

c.  verf.  GalL  &  notis  Annae  Dacurtae  (Q  Parif.  3 
VoU.  12. 

b4 


XXIV 

Rotham.  c.  interpr.  &  not.  12. 
Cami  in  ufum  Delphini  editio  rep.  Londlm.  8. 
.    *      ■      Lugd,  24.  e  rec.  Heinf.  ap.  AiU.  &.  Henr.  Moriiu 

1690  MineilLina  Roterod.  typ.  viduae  Am.  Leers.  12. 

1691  Eadem  Hamburgi.  12. 
Eadem  Holm.  &  Hamb.  8. 

^  Dacicriae  ed.  Amftel.  3  VolL  12. 

1696  Hafnicnfis,  12. 

1697  AmJUL  e  rec.  Heinfii.  24. 

1699  Minelltana  Hamhurgi,  8. 

• Zi/?/  ex  rec.  HeinliL  12. 

1700  C^mi  in  ufum  Delph.  rec.  Londini,  8. 
*        ■■  Holmiae  c.  n.  Minellii.  8. 
^—Hamb,  c.  n.  Minelii.  8. 

Aecatis  huiDs  editiones  funt  83. 

AETAS  VI  1701  —  1774  Criticae  apud  Anglos  luxurian- 
ds  &  fcepticae;  apud  Batavos  impeditae;  apud  italos  fump* 
tuofae;  apud  Germanos  fere  repuerafcentb ,  minutae ,  &  ob 
fuam  inopiam  alienis  oplbus  altae.  Tres  fcilicet  ex  Anglis  loha 
Lengy  Franc.  Harc^  &  Rich.  BcntUius  Terentii  leftionem  poft 
Faemum  emendandam  fufcepere.  Lengius  quidem  Chriftoph. 
Waffii  (aui  iam  an.  1687  Oxoniae  4  librum  eniditum  de  le- 
gibus  &  licentia  veterum  poetarum,  infcriptum  Scnarii  titulo 
ididerat)  colle6laneis  podtus,  XIII  Codd.  MSS.  &  edd.  vctt. 
contulit,  notas  criticas  &  Difl*.  criticas  de  ratione  &  licentia 
metri  Terentiani  addidit.  Harius  leftionem  a  Faerno  emenda- 
tam  edidit^  notifque  Faemi,  quibusdam  Donati»  addidit  fuas 
criticas «  quibus  mutati  a  fe  textus  Faemiani  &  metri  a  fe  coi^- 
ftituti  rationes  reddit,  faepius  in  co  reprehenfus  a  Critico  glo' 
riofo,  Rich,  Bentleio.   Hic  vero  audacia  ceteros  longe  ante- 
grenbs,  le6lionem  Faemi,  cum  eiusdem  emendationibus  col- 
latis  MSS.  Codd.  Bibl.  Cantabrig.  &  reg.  Londin.  &  ad  ratio- 
nes  metri  (pro  arbitrio  iiftas)  mille  locis  fe  correxiffe  gloria- 
tur,  fed  idem  cene,  praeter  fcribendi  rationem  MSS.  ufitatam, 
&  a  recepta  alienam ,  fexcentis  locis  textum  Terentii  corrupit. 
Atque  hi  tres  inter  principes  huius  aetatis  habentur.  Quartum 
fe  adiunxit  Batavus  Am.  Henr.  Wcflcrhovius^  Re£^or  Gouda* 
nus,  Perizonii  difcipulus,  qui  quamvis  Codd.  MSS.  &  plures 
ex  edd.  vett.  ac  melioribus  contuliffet ,  tamen  fe  criticum  haud 
aeque  exhibuit»  quam  fedulum  in  apparatu  interpretum  con^ 
gerendo.  De  Anglorum  dt  Italorum  fumptibns  teftamur  edi* 


XXV 

tiones.  Gennani  hodie  ad  has  literas  acufflen  &  ingenmm  nul- 
lum  attulere:  atque  pudet,  (udles  iJlas  edd.  ad  modum  Mi- 
ncllii  1.  cum  notis  Germanicis  enumerare.  Adducimus  tamen  ^ 
ut  ex  iis  genius  feculi  apud  nos  appareat. 

c  j^  1701     Cantabriz.  curante  lohn  Leng  c.  varr.  left.  typis  ma- 
ioribus  Acad.  fbl.  min.  f.  4  mai. 
AmfleL  ez  lec.  SoecUri  c.  ind.  abfolutii&mo  Mart. 
Hugenii,  12. 

1702  Minelliana.  Rotcrod.  12. 

c.  n.  ad  modum  MineUii  cura  Qir.  lunckeri,  Lipf.  12. 

1703  Rothomag,  8. 

1709     Londin.  in  ufum  Delph.  8. 
L. .  1710     AmfleL  c.  ind.  M.  Hugenii  &  imitatione  Plautina,  cu- 

rante  M,  Hugenio  fil.  12.  Editio  elegans. 
17 II     AmfleL  e  rec.  Heinfii  12. 

Lipf,  12.  e  rec.  Heinf. 
. Rothomag,  expurgatus  &  illuftratus  notis  lof  luvencii  1 2. 

•ffamburg,  c.  mterpr.  Germ.  HartnacciL  8. 

17 14  AmfleL  24. 

171 5  Londin.  cura  Mich.  Maittaire  c.  ind.  Hugenii.  12. 

1716  Parif.  c.  lof.  luvencii  inrerpr.  ac  notis.  8. 

17 17  Aug.  Vind.  c.  n.  Germ.  Eman.  Sinceri,  8. 

— —Roterod,  c.  verf.  &  notis  Dacieriae,  additis  iconibuf 
ex  ant.  MS.  BibL  ree.  3  Voll.  8. 

17 18  AmfleL  c.  locis  paraU.  fic  indice  formul.  cura  Dan. 
Hoogfhratenii,  12, 

1721     MinelUana.  AmfleL  12. 

1723     Londin,  in  ufum  Delph.  8« 

Cantabrig,  12. 

♦1724  AmfleL  c.  verf  &  notis  Dacieriae  ap.  R.  &  G.  Wet- 
ftein.  3  VoU.  8. 

Londin.  ad  exemplar  Faern.  a  P.  Vidorio  editum 
1565  fumma  fide  recenC  additis  Faemi  emendd.  cura 
Franc.  Hare,  4. 

■  ■         AmfteL  24. 

1726     Veneta  lol.  luvencii.  12. 

GaUicam  verfionem  novam  dedit  in  Anglia  Car.  Hcfl^ 
nebertus  (Lengii  edit.  fecutus  &  Bentl.  cmendd.  im« 
pugnans)  Londini.    Verfio  minus   caftigata  habetur, 
quam  D^cieriae. 
1,-  Cantahrig.  ex  rec.  6c  c.  lu  R.  Bentleu^  additis  G 


acxvi 

Faemi.  4.  Accedtmt  Phaedri  (abb.  Aefopp.  PublB  Syti 
&  aliorutn  vett.  fententiae. 
5^^.,  »,        ^  HMana  ap.  Petr.  Gofie « ad  fidem  12  amplius  MSS. 
N  &  plufculaTum  op.  notae  edd.  recenfitae  &  Comuu 

perp.  illudratae.  Acc.  ihterpretes  vett.  Ael.  Donatus^ 
EugraphiuSy  Calphumius  &c.  addi^  obff.  porro  Fr« 
lindenbrogii  in  Ter.  &  Don.  Demum  indices  locU"* 
pletifTimi  curavit  Am.  Hent.  ff^ejUrhovius,  2  Tomi.  4.. 
H  Lipf  Minellii.  12. 

*  ^1727  AmfteL  Sentieu  altera,denuo  recenfita^ac  Ind,  ampL 
rer.  6i  verb.  tam  in  textum^  quam  in  notas  aufbu  cur. 
Wcfterhov.  4.  ap.  Wetften. 
1728  Hagana  c.  n.  Wefterhovii  in  comp.  redafiis  in  ufun» 
iuvenum.  8. 
J.  6.1,^73*  //j^tf/74i  ap.  Ifaac  van  det  Kloot,  c.  intetpr.  Don.  & 
Calph.  &  Gxnm.  perp.  curavit  A.  H.  Wefterhovius.  8, 

1733  Francof,  c.  verf.  Dacieriae.  2V0II.  8. 

1734  Hamhurg,  Dacieriae  ap.  van  der  Hoeck.  3  VoU.  12^ 
Editio  a  mendis  edd.  Wctften.  repurgata. 

1735  Londin,  c.  verf.  Anglica  notifque  Crit.  ap.  I.  Wood. 
3  Voll.  il.  audore  Spcncc.  Edit.  elegans»  fed  noa 

^  latis  accurata. 
*  •  Auz,  Vind,  c.  n.  Germ.  Sinceri.  8. 
j  S  J*  .17  }6  Urtin.  fumptibus  Hier.  Mainardi,  Latine  e  rec.  maxime- 
Heinf.  c.  figg.  pcrfon.  e  Cod.  Vatic.  accurate  cxpref- 
fis,  (quas  ex  eod.  Codice  iam  defcriptas  dcdemt  Chri- 
ftoph.  Henr.  a  Berger)  &  verf  Ital.  numeris  adftrifljL 
poeticis  aud.  Nic.  Fortiguerra.  fol.  Editio  magnifica,. 

1737  Romana  ex  ed.  M.  A.  Giacomellij  ap^  Pagliarin.  8. 
Amjicl.  Bentleii  III.  4. 

1738  Lipf.  ad  modum  1.  MineUii.  12. 

1739  Xo/z<///i.  lo.  Stiring. 

1740  in  corp.  poet.  Latin.  cimi  Ital.  verfione  cditorum  Me- 
diolani  1:  XIX  &  XX, 

1741  Hafn.  c.  n.  Minell.  8. 

1742  Glafcov.  ex  rec.  W^fterhov.&  adfidem  Xllampliui. 
MSS.  &  plufculanmi  opt.  edd.  8« 

174  5     Hagana  Weftcrhovii  minor  cx  iDa  1732  repetita  8. 

*I749  Bcrolin.  cur.  L  P.  MilUro^  fumpt.  Ambr.  Haude  & 
•    C.  Speneri.  8. 
^q  ,     1751     Londin.  c.  varr.leat.  &  figg.  ap.  I.  &  P.  Knapton  CSc 
"  -  ^    '  G.  Sandby  8.  2  VoU.  Editio  degans  &  fumpwofa. 


:  L.        1744    .<^f'         ' 


5ICXVII 

<     . -^Londin.  c.  varr.  lcftt.  ap,  eundem.  12.  a  Voll. 

L  ^753  '^^"/-  ^*  ^^^^'  ^^^*'  ®  ^^-  ^  ^^-  Comm,  defumds; 
ac  figg.  ap.  La  Loup  &  Merigot.  2  VolL  12.  U  y  a 
dans  cette  belle  cdition ,  qui  fait  fuite  aux  auteurs  La- 
tins  imprimes  chez  M.  Barbou  7  figg.  30  vignettes  6c 
30  culs  de  Lampcs. 

1754     AmfleL  Wetften.  c.  verf.  &  notis  Dacieriae.  3  VoD.  12. 

• Aug.  Vind.  c.  n.  Sinceri.  8. 

. ■' Piir//!  expurgatae  c.  notis  L  luvencii  ap.  Barbou.  12»  * 

1762  Francof,  c.  n.  Germ.  Sinceri.  8. 
Halae.  12. 

1763  Parif,  c.  n.  luvencii  ap.  Brocas.  8. 

1765  Londln,  The  Comedies  of  Ter.  translated  into  familiar 
blank  verfe  by  Georee  Colmann.  4.  Verfio  poetica 
gratiofa  multum.  ( Ip(e  audor  Angiis  hodie  ante  alips 
poetas  piacet.)  Repetita  1770.  8. 

1767     Romae.  P.  Ter.   Afri  &>moediae  ex  rec.  D.  Heinfii 
\  e  i  coUata  ad  antiquiifimos  MSS.  G>dd.  BibL  Vatic.  cum 

'  ^*  *•  variantibus  le£tt.  larvis  &  perfonis  depromptis  ex  eis- 
dem  G>dd.  &  Italica  veraone ,  reccnfuit ,  notasq^e  » 
antiquam  artem  comicam  &  nonnuila  antiquitatum 
Romanarum  monumenta  illuftrantes  addidit  Car.  Coc- 
ouelines,  impenfis  Roifechii,  bibliop.  &  typogr.  in 
foro  Agonatiy  volumina  duo.  fol.  magn.  Editio  lumptiio- 
fa.  cf.Klot2ii  yVdaliter.  voL  VI,  p.  I,  n.  1.  Vcrfio 
eft  Fortiguerrae ,  quam  habet  Maynardiana  1736  Ur- 
bini  edita.  Et  videntur  eaedem  huninae  adhibitae  ,  quae 
didae  editioni  iam  inferviere. 

1774  Lipf  ex  rec.  Lindenbrogii  c.  «usd,  MSS.  leftt.  & 
ObfL  atque  Don.  Eugr.  &  Calph.  Comm.  integris. 
Acc.  Bentl.  6c  Faerni  k£h.ac  conie£^urae  omnes,  fed 
in  comp.  reda6lac,  item  Wefterh.  in  Scholiaftas  ledt. 
ac  conie6harae,  quibus  &  fuas  adfperfit  M.  I.  Car, 
Ztunius,  adi.  Indd.  in  Don.  Bendeii  iii  Ter.  &  Zeu- 
nii  ift  fcriptores  in  SchoL  obvios.  2  Voll.  8.  Editio  ia 
qiiam  priorum  bona  congefta,  eoque  commendabilis. 

■  '  Norimb.  12. 

Aetatis  huius  editiones  funt  58. 


^17 ^'7        -^oWv '.Vn 


XXVIII 

P.  TERENTII 
AFRI    CARTHAGINIENSIS 

V  I  T  A 

EX 

AELIO    DONATO'. 


UBLIUS  TERENTIUS  AFER,  Carthagine  na- 
tusy  fervivit  Romae  Terentio  Liicano  Senatori:  a 
quo  ob  ingenium  et  formam  non  inftitutiis  modo  li« 
beraliter,  led  et  mature  manumiiTus  eft.  Quidam 
captum  efle  exiftimant ,  quod  fieri  nullo  modo  po- 
tuifle ,  Feneftella  ^  docet :  cum  inter  finem  fecundt 
belli  Punici,  et  initium  tertii  natus  fit,et  mortuus; 
nec,  fi  a  Numidis  aut  Getulis  captus  iit^ad  ducem 
Romanum  pervenire  potuifTet ,  nuUo  commercio  in^ 
ter  Italicos  et  Afros^  nifi  pofl  deletam  Carthaginem  , 
coepto.  Hic  cum  multis  nobilibus  familiariter  vixit» 
fed  maxime  cum  Scipione  Africano ,  et  C.  Laelio : 
quibus  etiam  corporis  gratia  concitiatus  exiflimatur  ^ 
quod  et  ipfum  Feneflella  arguit ,  contendens ,  utro* 
que  maiorem  natu  fuifle  ;  quamvis  et  Cornelius  Ne* 
pos  aequales  omnes  fiilfle  tradat^et  Porcius  fufpi* 
cionem  de  confuetudine  per  haec  faciat : 


1  Tribiiitur  haec  a  plerif'- 

Se  AtU  Donato :  quod  in 
)dcl.  eius  fc.  adfcripta  re* 
periretur.  Sed  alu^  Suetordi 
efTe,  contendum^  ex  iUis 
vcrbis  fub  finem :  Haec  Sue-^ 
tonius  Tranqulllus:  ut  rcli- 
qua  vel  Donatus,  vel  alius 


quifpiam  adiacerit.  v.  Ger. 
Xo.  Voff.  de  Hift.  Lat.  c.I,  j 
ideinque  dc  Poet.  Lat.. 

%  Hifloriarum  fc»]Jptor 
&  carminum ,  qui  noviffimo 
Tiberii  Caefaris  principatu 
obiit. 


x»x 


Dum  iafciviam  nobilium ,  &  fucofas  laudespttit : 
Dum  Africani  *  yoctm  divinam  inhiat  avidis  aufibust 
Dum  ad  Furium  fc  coenitarc  &  Laclium ,  pulchrum 

putat : 
Dumfc  amari  ab  hifcc  crcdit^  crcbro  in  Alhanum  rapi 
Obfiorcm  attatisfuac  :  ipfus  fublatis  rcbus  adfummam 
Inopiam  rcdaSus  cfi. 
Itaquc  c  confpcclu  omnium  abiie  ^  Graccam  in  tcrram 

ultimam. 
Mortuus  cfi  in   Stymphalo,  Arcadiac  oppido  t  nil 

Publius 
Scipio  profuitj  nihil  ci  LacliuSy  nil  Furius  : 
Trcs  pcr  idcm  umpus  qui  agitabant  nobiUs  facillimc  f 
Eotutn  illc  opcra  nc  domum  quidcm  habuit  conduSi'- 

tiam  j 
Saltcm  ut  cffct^  quo  rcfcrrct  obitum  domini  fcrvulus. 

Scripfit  comoedias  fex.  ex  quibus  primain  An- 
driam  cum  Aedilibus  daret ,  iuiTus  ante  3  Caecilio 
recitare  9  ad  coenantem  cum  veniffet ,  di^iis  eft , 
initium  quidem  fabulae ,  quod  erat  contemtiore  ve- 
Aitu ,  fubfellio  iuxta  ledulum  refidens  legiffe :  poft 
paucos  vero  verfus  invitatus  ut  accumberet,  coe- 
naffe  una,  deinde  cetera  percurriffe,  non  fme  magna 
Caecilii  admiratione.  Et  hanc  autem,  et  quinque 
reltquas  aequaliter  populo  probavit.  Quamvis  Vol- 
catius  de  enumeratione  omnium  ita  fcribat: 

Sumctur  Hccyra  fcxta  cx  his  fabula.  4 


iSicbeiieMiir.legit.Vule. 
viKt  divina.  Plautinum  clt 
aurum  inhiare, 

2  Vulg.inale  in  Graeciam^ 
in  terr.  ult.  lam  Mur.  prius 
in  expunxerat. 

3  Sic  Mur.  aliique   pro 


Caerro,  Voflius  de  Poet.  Lat. 
mavult  /icilio  aediH. 

4  Hecyra  qiiidem  ante 
Phormionem  data  luit,  fed 
bis  exadla ,  terrium  data  ac 
peraSa  poft  Phormionem. 


XXX 

Eunuchus  qitidem  bis  die  ada  eft,  meruitque  pre^ 
tium,  quantum  nulla  ^ntea  cuiufquam  comoedta, 
id  eft,  odo  millia  nummum,  propterea  fumma  quo- 
que  titulo  '  adfcribitur.  Nam  Adelphorum  prind* 
pium  Varro  etiam  praefert  principio  Menandri.  Non 
obfcura  fama  eft»  adiutum  Terentiumin  fcriptis  a 
Laelio  et  Scipione ,  quibufcum  famihariter  vixif. 
£andem  ipfe  auxit:  nunquam  enim,  ni(i  leviter^  fe 
tutari  conatur:  ut  in  prologo  Adelphorum: 

Nam  quod  iJH  dicunt  malcvoliy  homincs  nobilcs 
Eum  adiutarc^  ajpdueque  unafcribert  : 
Quod  illi  malediSum  vehemtns  exijlumant , 
Eam  laudem  hic  ducit  maximam^  cum  iUis  placet^ 
Qui  vobis  univerjis  &  populo  placent: 
Quorum  opera  in  bello ,  in  otio ,  in  negotio 
Suo  quisque  tempore  ufii  ejl  Jine  fuperbia. 

Videtur  autem  fe  levius  defendifle,  quia  fciebat» 
Laelio  et  Scipioni  non  ingratam  eife  hanc  opinio- 
nem :  quae  tamen  magis  et  ufque  ad  pofteriora  tem- 
pora  valuit. 

Q.  Memmius  in  oratione  pro  fe  ait:  P.  Africa^ 
nus ,  qui  a  Tereniio  perfonam  mutuatus ,  quae  domi 
luferat  ipfe ,  nomine  illius  in  fcenam  dttulit.  Nepos 
audore  certo  comperiiTe  fe  ait,  C.  Laelium  quon- 
dam  in  Puteolano  Kal.  Martiis  admonitum  ab  uxore, 
temporius  ut  difcumberet,  petiiffe  ab  ea,  ne  inter- 
pellaretur:  ferius  tandem  ingreffum  triclinium  di- 
xiffe,  non  faepe  in  fcribendo  magis  fucceffiffe  iibi : 
deinde  rogatum ,  ut  fcripta  illa  proferret ,  pronun- 
tiaffe  verfus ,  qui  funt  in  Heautontimorumeno : 

Satis  pol  proterve  me  Syripromiffa  huc  induxerunc. 
I  Timlus  didafcaliain  notat.  Ergo ,  ut  hodie  eft  ^  mutila  eil. 


XXXX 

Santra  Terentium  exiftimat ,  fi  modo  m  fcrlben- 
do  adiutoribus  indiguerit,  non  tam  Scipione  et  Lae« 
lio  uti  potuiflfe  >  qui  tunc  adolefcentuli  fuere ,  quam 
Sulpitio  Gallo,  homine  dodo,  <  et  qui  confularibus 
ludis  initium  fecerit  fabularum  dandarum :  vel  M. 
Fabio  Labeone ,  et  Q.  Popilio ,  confulari  utroque,  ac 
poeta.  Ideo  ipfum  non  iuvenes  defignafle,  qui  fe 
adiuvifle  dicerenlur:  fed  viros,  quorum  operam  et 
in  bello  et  in  otio,  et  in  negotio  populus  fit  exper-  i 
tus.  Poft  editas  comoedias,  nondum  quintum  atque 
trigefimum  egrefliis  annum ,  caufa  evitandae  opinio- 
nis,  quia  videbatur  aliena  pro  fuis  edere,  feu  perci- 
piendi  Graecorum  inflituta,  morefque,  quos  perin- 
de  exprimeret  in  fcriptis,  egreflus  urbem  eft ,  neque 
amplius  rediit.  De  mone.eius  Volcatius  tradit : 

Sed  m  Aftrftxpopulo  edidit  comotdias^ 
Ittr  hinc  in  Afiam  ftciu  nayim  cum  ftmtl 
Confctndit ,  vifus  nunquam  tfl.  fic  vita  vacat. 

Q.  Confentius  *  redeuntem  e  Graecia  periifle  m 
mari  dicit  cum  centum  et  odo  fabulis ,  converfis  a 
Menandro.  Ceteri  mortuum  efle  in  Arcadiae  Stym- 
phalo,  five  Leucadia ,  tradunt,  Cn.  Corn.  Dolabella, 
Marco  Fuivio  Nobilioie  COSS.  morbo  implicitum 
acri,  dolore  ac  taedio  amiflfarum  farcinarum,  quas 
in  navi  praemiferat ,  ac  fimul  fabularum ,  quas  novas 
fecerat.  FuiflTe  dicitur  mediocri  ftatura ,  gracili  cor- 
pore ,  colore  fufco.  Reliquit  filiam ,  quae  poft  equiti 
Romano  nupfit.  Item  hortulos  XX  iugerum  in  via 
Appia  ad  Martis  villam.  quo  magis  miror  Porcium 
fcribere: 

1  MS.  reg.  Par,  cidus  con^  %   Grammaticus.    Vulg. 

fularibus,    Muretus   conlicir  CoTiyJrrittj.  Lindenbr.  dedit  ex 

confualibus  ludis.  *  Faber  ce-  MSS.  fuis  Cofconius ,  quem 

rtalibus.  laudac  Varro  de  LL  lib.  V. 


xxxn 

"^nilPublius 
Scipio  profuit^  nihU  ci  Laclius ,  ni/  Furius  : 
Trcs  pcr  idcm  tcmpus  qui  agitabant  nobilcs  faciUimc^ 
Eorum  illc  opcra  ru  domum  quidcm  kabuit  conduSi^ 

tiam  : 
Salum  ut  cjjcty  quo  rcfcrrct  obitum  domini  fcrvulus. 

</ 
Hunc  Afranius  quidem  omnibus  G>micis  praeferty 
fcribens  in  Compitalibus : 

Tcrcntio  nonJimiUm  diccs  qucmpiam^ 

Volcatius  autem  non  folum  Naevio  et  Plauto,  et 
Caecilio ,  fed  *  Licinio  quoque  poftponit  Gcero  in 
Limone  ^  hadenus  laudat: 

Tu  quoqucj  qui  folus  U3o  fcrmonCj  Tcrcntij 
Convcrfum  cxprcffiimquc  Latina  vocc  Mcnandrum 
In  mcdio  populi  fcdatis  vocibus  cffcrs  , 
Quidquid  comc  hqtuns^ac  omnia  duUia  diccns, 

Item  C-Caefar: 

Tu  quoquc ,  tu  in  fummis^  o  dimidiatc  Mcnandcr^ 
Poncris ,  6*  mcrito ,  puri  fcrmonis  amator. 
Lcnlhus  atquc  utinam  fcriptis  adiunSa  forct  vis 
Comica ,  la  acquato  virtus  poUcrct  honorc 
Cum  Graccis ,  ncquc  in  hac  dcfpccius  partc  iaccrcs  l 
Vnum  hoc  m^ror^  &  doUo  tibi  duffc ,  Tcrcnti. 

Haec  Suetonius  Tranquillus.  Nam  duos  Teren- 
tios  poetas  fuiffe  fcribit  Metius ,  quorum  alter  Fre- 
gellanus  fiierit  Terentius  Libo  9  alter  libertinus  Te- 

1  MS.  Lindenbr.  Livio.  heroicum,  an  libellus  epigr. 

^  la  deperditis.  poema         in  viros  chros» 


XXXIII 


rentius,  Afer  patriat  de  quo  nunc  loquimur.  Sci- 
pionis  fabubs  edidifle  Terentium ,  Valgius  in  Adaeo- 
ne  ait: 

Uat  quat  vocantur  fabulat^  cmit  funt? 
Non  has ,  qui  iura  populis  ■  rtccns  dabat  ^ 
Honort  fummo  afftSuSf  ftcit  fabulas? 

Duae  ab  ApoUodoro  translatae  efle  dicuntur  G>mi- 
co,  Phormio ,  et  Hecyra :  quatuor  reliquae  a  Menan- 
dro:  ex  quibus  magno  fucceiTu  et  pretio  ftetit  Eunu* 
chus  fabula.  Hecyra  faepe  exdufa,  vix  ada  eft. 


Addimus  probatiora  quaedam  reterum  iudicia 
de  Ttrtndo. 

CICERO  L.  VII  ep.  3  ad  Atticum.  Secutus  fum 
Terentium,  cuius  fabellae  propter  elegantiam  fermo- 
nis  putabantur  a  Laelio  fcribi.  Quaeft.  Tufc  lU. 
Multa  Terentius  e  philofophia  fumiit. 

VARRO,  Parmtnont.  NONiUS  in  Pofctrt: 

In  argumentis  Caecilius  pofcit  palmam;  in  ethefi 
Terentius^  in  fermonibus  Plautus. 


I  Vulg.  fine  fenfu  rtctnfen* 
tihus,  S^  Veneta  III  Dianae 
legit  recenfcentibus  dabat,  Un- 
de  patet ,  primitus  (iiifle  rt» 
cens ;  quod  librarius  temere 
credidit  corrigendumin  recen* 
tihus,  Sed  recens  h.  1.  eft, 
quem  Livius  dixit  XXI «  52 
recentis  animi ,  fervidus,  nec- 
dum  negotiis  publicis  i^tiga« 


tus,  qui  nondum  a  negotils 
ad  fludium  revocare  cupic 
animum  ;'  idemque  honore 
gaudens,  quo  amciebatur  a 
civibus.  Itaque  praeter  rera 
Lindenbrog.  ex  MS.  Dan. 
ediditfra6tam  le^lionem^/uf- 
ibus,  Erafmus  coniecit  co/i- 
fultus;  alii  contra  metrum 
dedere  petentibus.  Crollius.  , 


HORATIUS  lib.  n  Eplft.  I  ad  Auguftum. 

Ambigitur  quoties,  uter  utro  fit  prior^  aufert 
Pacuvius  dodi  famam  fenis,  Adius  alti; 
Dicitur  Afrani  toga  conveniffe  Menandro; 
Plautus ,  ad  exemplar  Siculi  properare  Epicharmi ; 
Vincere  Caecllius  gravitate,  Terentius  arte. 
Hos  edifcit,  et  hos  arto  ftipata  iheatro 
6pe£bt  Roma  potens;  &c. 

VELLEIUS'  PATERCULUS ,  lib.  I.  cap.  17. 

Dulcefque  Latini  leporis  facetiae  per  Caecilium, 
Terentiumque  et  A&anium  fubpari  aetate  nituerunt. 

FAB.  QUINCtlUAN.  ab.X.  cap.u 

In  Comoedia  maxime  claudicamus;  licet  Varro 
dicat,  Mufas,  Aelii  Stilonis  fententia ,  Plautino  fer- 
inone  locuturas  fiiiffe,  fi  Latine  loqui  vellent:  licet 
Caedlium  veteres  laudibus  ferant:  licet  Terentii 
fcripta  ad  Scipionem  Africanum  referantur.  quae 
tamen  funt  in  hoc  genere  elegantiflima  ,  et  phis  ad« 
huc  habitura  gratiae,  fi  intra  verfus  trimetros  Htr. 
liirent. 


xxxv 


DONATI  PROLOGUS  IN  ANDRIAM 


^fOmoedia.  Andria ,  c/^/n  pdlliatBjit^de  loco  nomcnr 
accepiey  a  Menandro  prius ,  6*  nunc  ab  ipfo  Terentio  z 
qui ,  cum  de  Chryfide  loqueretur  ^  fic  ait :  Hei ,  vereor^ 
ne  quid  Andria  apportet  mali.  &  hoc  communevoca* 
biilum  efi  &  in  Graeca ,  &  in  Latina  lingua.  Haec 
maiori  ex  partt  motoria  efi;  continetque  aclus  amato^ 
rum  adolefcentium  y  &  patrum  piorim.  Sunt  ibi  callidi^ 
ferviy  afiutae  ancillaCyfeveri  ferus^  adohfcentuli  libe- 
rales.  In  haCy  primae  partes  fenis  Simonis  funtyftr- 
cundae  Davi ,  tertiae  Ch/emetisy  &  deinups  reliquorum. 
Probgus  in  hac  acer  inducitury  &  in  adverfarios  non 
mediocriter  exafperatur;  fed  tamen  idfubti/iury  ut  omr 
nia  laceffitns  facere  videatury  ac  dicere^  Hic  protafis 
fubtUisy  epitafis  uimultuofa ,  cataftrophe  paene  tragica  ; 
&  tamen  repente  ex  his  turbis  in  tranquUlum  pervenie. 
Haec  prima  acla  efi  ludis  Mega/enfibus ,  M^  Fulvio ,  &- 
M.  Glajbrioncy  Aedilibus  CuruUbus.  Egeruni  L.  Atti^ 
lius  PracnefUnus^  &  L.  Ambivius  Turpio^  Modosfedt 
Flaccus^  Claudii  fiUus,,  iibiis  paribtts  ^  dextris  &fini-^ 
firis.  Et  efi  tota  Graeca^  edita  M.MarceHo ,  &  Cn.  SuU 
piciaCoffl  Pronuntiataque  efi  Andria  Terentiij  ob  in^ 
cognitum  adhuc  nomen  Poetac  &  minoris  apud  popur 

c  z 


xxrvi 

lum  auSoritaihj  ac  meriit.  Divcrbiis  aut  canticis  Upide 
diJlinSa  eji:  &  fuccejfu  fptclata  profpero  ^  hortamento 
Poctae  fuii  ad  alias  confcriiendas.  Initium  auum 
TpoTArifLof  Tfio^oi^Tov ,  id  ejlj  adventitiam  perfonam  re^ 
cepii  Sofiae^propter  evolvendam  argumenti  obfcurita' 
tem.  Perfona  aiuem  protatica  ea  intelligitur  ^  quae  fe- 
mel  inducla  in  principio  fabulae ,  in  nullis  deinceps 
fabulac  partibus  adhibetur.  Adnotandum  fane^  puel- 
larum  liberalium  nuUam  orationem  in  profcenio  in^ 
ducif  in  comoedia  palliata  ^  praeter  invocationem  luno' 
nis  Lucinae;  quae&  ipfa  quoquepoJlfcenamfierifoUt. 


ARGUMENTUM  EIUSDEM  IN  EANDEM. 


^^Hremes  Atncus^pater  Pajibulae  &  Philumenae^ 
cum  ix  his  duabusfe  Pajibulam  perdidijfe  falfo  crede^ 
ret  riHSam  Athinis ,  nec  vifam  poRea  muUo  tempore  : 
tanquam  unicam  fibi  putabat  rhibtmenam :  quam 
Channus  adoUfcens  Athenienfis  adamabat  unice ,  & 
Jibi  peithat  uxorem.  Sed  pater  eam  Pamphilo  cuidam 
SimomsfiHo  uUro  defponderat :  qui  Pamphilus  contra 
forarem  Chryjidis  j  ac  peregrinam  tum  creditam  ,  Pa' 
fihulam  fupradiSam  alteram  Chremetis  filiam  fub  no- 
mine  Gfycerii  Uuenterjic  amavii^  ut  ex  ea  filiumfufce" 
piffee  infcio  paere.  qua  re  inteUeHa  commotus  Simo 
paur  PamphiU ,  dumperfalfas  nuptias  tentat  animum 
Pampkilij  muUis  dolis  a  Davo  ipfe  deluditur  fervo, 
perictdoqtu  Charini  6*  PamphiU  motus  error  in  fabu' 
U^  ufqtu  ad  eum  Jirum  duBus  efi^  dum  Athenas  ve- 
niens  Andrius  quidam  Crito  rem  aperiat^  &  nodum 
fabulae  folvat :  per  quem  agnita  PafibuUi  recipitur  a 
parentibus ,  &  traditur  Pamphih  amanti :  Philumena 
vero  Charino  defpondetur,  &  traditur  exoptarui.  Per^ 


XXXVIi 

fpcBo  arguauniofcirt  icbtmus  hanc  tffc  virmum  Pof 

ticam  jUta  noviffimis  argumtnti  rtbus  incipitns  ini-- 

tium  fabulat  &  origintm  narrativt  rtddat  fptclator^'^ 

bus  :  auSorcmqut  pratftnttm  fibi  txhibtat ,  ubi  finis  tfi 

fabulat.  hunc  cnim  ordintm  &  circulum  potticat  artis^ 

vtl  virtutis  non  modo  ftcuti  funt  Tragici ,  comiciqut 

auSorts:  ftd  Homerus  ttiam  &  Firgilius  ttnutrunt. 

Divifiontm  aSuum  in  Latinis  fabulis  inttrnofctrt  dif- 

ficUt  tfi.  caufam  iam  dudum  dtmonfiravimus*    Und€ 

atttem^  aut  quo  modo^  quamvis  atgrt^  tamtn  inttUigi 

difiinguiqut  poffint^  tfi  optrat  prtdum  dictrt.    Princi'» 

pio  dictndum  tfi^  nuUam  ptrfonam  tgrtffam  quinqttits^ 

uUra  txirt  pofft.    Std  illa  rt  pUrumqut  duipimur, 

quod  ptrfonam  cum  tacueritj  tgrtjfam  falfo  putamus  : 

quat  nihihminus  in  profctnio  tactns  loqutndi  ttmpus 

txfptSat.  Efi  ig^ur  atttntt  animadvtrttndum^  ubij& 

quandofctna  vacuafitab  omnibus  ptrfonis  :  luin  ta 

chorus^  vtltibictn  audiri  pofiit.  quod  cum  vidtrimus^ 

ibi  aSum  tfft  finitum  dtbtmus  agnofcert.  ConfundU 

fatpt  UBortm  idy  quod  ptrfona  in  fuptriori  fccna  dt^ 

fintnsy  &  in  proxima  incipitns  hqui  non  inttUigUur 

ingrtfia :  quod  ipfum  txptritntts  fiatim  diiudicant  de 

nrum  ac  ttmporum  quantitatt.  potefi  enimfieri  ut  &fit 

tngrtfia  ac  tgrtfia ,  quam  pravt  crtdimus  dt  profctnio 

non  rtctffijft.  Pofii  autem  quinto  egredi  perfonam,  non 

&  nutfit  tffe  dicimus:  ut  appareat  uUra  exire  non 

pojfe:  in  Tragoedia  &  parcius  txirt  &  foUrt  pariier^ 

&  Ucere.  Primus  aclus  in  Andria  narrationem  Simo^ 

nis  apud  Sofiam  continet  argumenti  :  quod  popubis  hac 

occafione  ptrdifcit :  mox  qutreUim  apudfe  Davi  de  do^ 

minOf  &  tiusdtm  cum  domino  verba  :  &  rurfus  tiusdem 

fervi  deiiberationtm  quid  rerum  gerat.    Secundi  aSus 

haec  funt,    Charini  verba  primo  cum  Birria  fervo ,  & 

pofi  cum  ipfo  Pamphih  dt  nuptiis  :  Pamphili  fermo 

cum  patrt  dob  conftntitntis  in  nuptias,  Birriae  yerba : 


nzvui 

Davi  ^Ui^a  oratio  adverfumjinem.  Tenio  aSui  haet 
Oitrib^untur:  Myjidis  cum  objtetriu  coUoquium  ,  Davo 
ac  Simone  audientibus  :  partus  Glycerii  fufpeSus  feni : 
&  Davi  apud  eam  fraudtdenta  fermocinatio  :  Simonis 
verba  cum  Chremete  de  nuptiis :  Davi  perturbatio  ac 
PamphiU.jQuartum  aclum  per  haec  inteUigimus,  prima 
Charini  verba  funt  indignantis  ^  velutfidemfibi  nonfer^ 
vatam  a  Pampfulo  :  tum  Myfidis  verba  apud  Pamphi^ 
btm ,  eiusdemque  qiufius  :  Davi  adminifiratio  doli  ad- 
verfus  Ckrerrutem.  In  quinto  aSu  Simonis  &  Chreme^ 
tis  prope  ittrgium  di/puta(io  :  tum  deteclio  faUaciarum 
Davij  tum  indignatio  patris  adverfus  fiJium:  tum 
Critonis  interveruus  :  &per  eum  cognitis  rebus  in  tran- 
quiUum  res  a3a  y  ducentibus  uxores  quas  concupive^ 
rant  Pamphih  &  Charino.  lUud  non  commovere  nos 
debet^quod  in  horum  aSuum  difiinSione  videruur  de 
profcenio  non  di/cefiifii  perfofiae  quaedam ;  /id  tenere 
dtbemus ,  idsto  Terenuum  vicinitatis  mentionem  feciffe 
inprincipiq^  ia  modico  receptu  &  adtfie  ^  &  abejfeper- 
fonam  irueUigamus.  nihil  ergo  fecus  faHum  efi  ab  an^ 
(iquiSf  qui  ad  kanq  modum  Terentianas  fabulas  diyi-> 

jf€r$m. 


ft^^^  '■'I  f 


XXXIX 


DONATI  PROLOGUS  IN  EUNUCHUM. 


"^Ha 


.  Ate  mafcuUnl  generis  nomine  nuncupata  fabula 
cji^  Eunuchus:  £*  e/?  PdUiata  Mcnandri  vcius:  quatn 
itlc  au3or  dcfaUo  adolcfccntis  j  quifcpro  Eunucho  dc^ 
duci  ad  mcrctriccm  paffus  cjl ,  nominavit.  Itaquc  cx 
magna  partc  motoria  cji.  Atquc  in  hac  comocdia  qui 
pcrjbnam  Parmcnonis  aSorfuJlinet ,  primas  habct  par-- 
tcs.  Suundacfunt  Chaereae,  Tcrtiac  ad  Phaedriam 
fpeUant.  Huius  prologus  fanc  eji  concitatior.  Nam  Gr 
oHicit  crimina  adverfantibus :  &  comminatur  in  po^ 
Jlcrum  :  &  accujatoric  narrat  iuiuriam  Tcrentio  faSam  ; 
&  ad  ultimum  tumultuofc ,  &  cum  magna  invidia  d^^ 
fendit  Poetam.  Hacc  &  TrpoTA^tv^  &  e^trA^iv,  &  jut- 
TeiffTpo^tfv  ita  aequalcs  habct ,  ut  nufquam  dicas  longi" 
tudinc  operis  Tcrcntium  delajfatum  dormitajfc.  ASus 
fanc  implicationcs  funt  in  ca ,  &  qui  nonfaciU  a  parum 
dodis  dijlingui  pojpnt :  ideo  quia  tcnc^di  fpcHatoris 
caufa  vult  pocta  nojlcr  omncs  quinquc  a3us  vclut  unum 
Jieri^  ru  refpiret  quodammodo:  atquc  diJHnSa  alicubi 
continuatione  fucccdcntium  rcrum  ,  ante  aulaca  fublata 
fajiidiojus  fpeciator  cxfur^at.  AHa  planc  eji  Ludis  Mc^ 
gaUnfibus ,  L,  Pofihunuo ,  L.  Cornclio  Aedilibus  Curu^ 
libus :  ctiam  tunc  pcrfonatis  L.  Numidio  Pofihumioj  L. 
Ambivio  Turpionc:  ium  modulantc  Flacco  Claudio 
iibiis  dcxtra  &  Jinijlra  ob  iocularia^  muita  pprmixta 
gravitate.  Ee  acla  cjl  tanto  fuccejfu  ac  plaufu  atquc 
fuffragio ,  ut  rurjus  effct  vcndita ,  &  agerctur  itcrum  pro 
Ttova  :  proquc  ea  prctium ,  quod  nulii  antc  ipfam  fabu^ 
lam  coruigity  oSo  millibus  feficrtium  numcrarcnt  Poc^ 
iac.  Proverbia  muUa  facpc  pronuntiata^  &  canticafac* 
fc  mutatis  modis  cxhibita  Junt.  UpoTATtKov  'irpo^oiTrQ^^ 

«4 


nufquam  haha:  ftdfuis  tantum perfonis  utitur.  In  hac 
Ttrentius  dcU3at  facetiis  :  pradtfl  cxemplis  :  &  vitia 
hominum  paulo  mordacius ,  quam  in  ceteris  carpit. 
Exempla  autem  morum  hic  tria  praecipua  proponuntur^ 
urbani  fcilicet  ^  parafiti  ^  &  militaris.  Haec  edita  ter^ 
Hum  ifif  &  pronuntiatUf  Terentii  £unuckus:  quippe 
iam  aduka  commendatione  Poeeae^  ac  meritis  ingenii 
noiioribus  populo.  FaBa  autem  ex  duabus  Graecis  una 
eft  Latina.  Nam  ex  Eunucho ,  &  Colau ,  Menandrifa* 
bulisj  haic  Eunuchus  Terentianafcripta  efi^  nonfine  cri^ 
minCf  quod  multa  in  hanc  translatafint  ex  multis  Poc* 
tis  Latinis.  quod  totum^  per  Proiogum  purgae  atque 
dtfendiu 


ARGUMENTUM  EUNUCHI. 


K 


^Apta  qiuudam  ex  Jttica  virgo  nobilis^  atque  ad^ 
duBa  efi  Rhodum :  ibique  matri  Thaidis  meretricis  ab 
amico  dono  data  efi^  &  educata  velut  foror  una  cum 
fiU^  Thaide-  Sed  Thais^  relicla  matre^  Rhodo  cum  ama- 
iore  quodam  Athenas  fe  contulit:  ab  eoque  heres  infii^ 
tuta  mortuo^  mox  a  miliu  Thrafone  diligebatur  nimis. 
Qui  cum  Athenis  profeHus  matrem  Thaidis  mortuam 
Rhodi  comperijfety  &  eam  virginem^  quam  diximus^  ab 
heredibus  mortuac  animadvertifiit  venum  ejje  propofi^ 
tam  :  quamvis  ignarus  rerum  omnium ,  emh  tamen  :  6* 
dono  amatac  Thaidi  vexit  Athenas.  Verum  pofiquam 
advenitns  rivalcm  Phaedriam  apud  amicam  reperit: 
quemper  eius  abfentiamfibi  meretrix  conciliarat:  affir- 
mavitfe  non  antc  daturum  promijfam  virginem ,  quam 
Thais  foras  acmulum  pepuliffa.  llLa  igitur^  etfi  amaree 
Phacdriam  y  cupiditate  tamen  recuperandac  virginis  & 
civis  Atticae^  &  quam  a  parvula  ut  fororem  ditexerai^ 


XL 

excludii  Phaedriam.  Hlnc  ille  primo  irafcitur:  poQ^ 
accepta  facti  ratione^  a  Tkaide  Imitur:  &  in  hididfpn^ 
tiumfponte  concedens  militi^  rus  proficifcitur.  Stadm^ 
qtu  ne  ab  atmulo  muneribus  fuperaretur  ^  Eunuchum  & 
pue/Iam  Parmenoni  inbet  abiens  ad  Thaidem  deducere. 
Verum  Chaerea  frater  Phaedriae  tunc  ephibus ,  vifa  in 
via  virgine^  inflammatur  amore  eius.  Atque  eo  evafit 
vehementi  ardore ,  ut  pro  Eunucho  ipfe  deductretur  ad 
Thaidem.  Hac  occafione  vitiata  virgo:  &  mox  civiSj  & 
nobilis  cognita ,  datur  uxor  Chaereae  :  Phaedria  vero  & 
miks  rivaUsj  ambo  concordes  per  parafitum  redditi^ 
communi  amicafine  certamine  potiuntur.  In  primo  acht 
Phaedria  exclu/us  a  Thaide,  &  fecum  primo^  6»  mox 
cum  Parmenoneconqueritur  fortunasfuas  :  &  adpoflre^ 
mum  coram  accufat  Thaidem.  Rurfus  permulcetur  ab 
eadem :  &  voluntate  digrediens^  rus  fefe  concejfurum  in 
fpatium  bidui  effe  promittit.  Secundus  aclus ,  profeclio^ 
THm  Phaedriae  continet  delegantis  fervo  deduHionem 
Eunuchif  &  pueliae  ad  Thaidem.  Tum  Parafitum  lo^ 
quentem ,  per  quem  virgo  a  milite  dono  amicae  miffa  efl. 
Tum  interventum  Chaereae  amantis  virgincm ,  eiusdcm- 
qu€  cum  Parmenone  confilium  de  eadem  potienda  per 
fallaciam :  quia  pro  Eunucho  ipfe  fupponitur  Thaidi. 
Tertius  aclus  ckaraclerem  exprimit  militis^  &  parafiti 
per  ridiculum  coUoquium.  Tum  invitationem  ad  coenam 
Thaidis.  Tum  oblationem  velut  Eunuchi  Chaereae  & 
puellae  ex  Aethiopia  per  Parmenonem  faclam.  Tum 
verba  Chremetis  ad  Thaidem  vcnientis^  perduclique  ad 
militem.  Antiphonis  Chaereaeque  colloquium  de  vitiata 
per  dolum  virgine.  In  quarto  aSu  Dorias  nuntiat  iur- 
f^um  inter  militem  &  Thaidem  :  tum  reditum  habet  ex 
villa  Phaedriae  :  &  querelam  Pythiae  de  vitiata  virginc 
apud  Phaedriam  :  &  eundemflupenum  quod  audiebat» 
Errorem  ebrii  Chremetis :  &  verba  petulantia  Thaidis 
adverfum  militem^  &  militis  adverfum  Thaidem  :  para* 


XLII 


M  praeUa ,  ruUcuUqiu  dtpoJUa,  Quintus  actus  haec 
cominetf  querclam  Thaidis  dt  vitiata  virgine^  primo 
cum  Pythia ,  pojlca  cum  ipfo  Chacrca.  Tum  intcrven'- 
tutn  Chrcmetis  atque  nutricis.  Tum  pctturbationem  Par- 
mcnonis  pcr  dolum  Pythiat ,  atque  cius  indicio  pcrfcncm 
qui  rure  tunc  advencrat ,  confirmatas  nuptias.  &  ad  ul- 
timum ,  reditum  in  gratiam  nulitis  cum  Phacdria  ^  & 
Chacrea. 


CALPHURNII    PROLOGUS 
IN  HEAUTONTIMORUMENON. 


H. 


.  Acc  fabuta^  Menandri  Graeca  :  quacfaSa  a  Tc^ 
rcntio  Latina ,  nomen  idem  obfervavit ,  nc  Graui  notni* 
nis  cuphoniam  perdcrct :  quod  Terentius  minus  laudis 
txijiimaret  propria  fcribcrc ,  quam  Gracca  transferre^ 
Nomen  habct  aftrufc  ipfum  excruciante  obfilii  abfcn" 
tiam;,  qucm  amantem^  duritiafua  in  militiam  proficifii 
tomptilcrat:  soajtov  rifJuapovfjLevof  y  LatinCjfe  ipfum  cx^ 
crucians  interprctatur.  lUud  animadvcrtendumy  omnes 
Tcrcntianas  fabulasj  ex  utroque  genere  miflas^  pracur 
hanc.  Nam  Comocdiae  aut  motoriae  funt ,  aut  fiata^ 
riacy  aut  mifiat.  Motoriacj  turbuUntat:  Statariatj 
quictiores  :  Mifiacj  cx  utroqtu  aSu  confificntcs.  In  hacj 
quat  plurimum  dtltUat  &  aSu  &fiih ,  primae  partcs 
funt  Mcntdcmi  &  Chremctis  :  fecundae  Cliniat  &  Cliti» 
phonis:  tertiat  Syri:  &  fic  dtinccps.  Haec  etiam^  ui 
teterat^  quinquc  aSus  habet^  Prologum  concitatum^ 
Nam  &fcpurgat^  &  in  latdcndis  advcrfariis,eft  occu^ 
patus,  Argumentum  quoqut  non  fimplicis  negotii  habet^ 
nec  unius  adoUfcentis ^  tu  in  Hecyra :  fcd  duorum^  ux 
in  ceteris  fabuiis^ 


XLIII 


ARGUMENTUM  HEAUTONTIMORUMENU. 

'  Hremes  gravidae  uxori  oUm  interminatus  ^Ji  putt^ 
Um  partret ,  noUt  tolli.  At  illa  clam  anui  Coriri'^ 
thiae  nutritndam  dtdit.  Hanc  adultam  Clinia  invito 
patre  amare  coepit.  cuius  duritia  &  ajpduis  iurgiis,  in 
militiam  proficifci  compulfus  ejl.  Pojlea  faSi  patrem 
Menedemum  adeo  poenituit  ^  ut  omnia  venderet^  & 
agrum  emerety  in  eoqtufe  exerceret:  utficjilii  iniuriam 
ulcifuretur.  Paulo  pojl  revertitur  Clinia  :  &  clam  patre 
divertitur  apud  Clitiphonem ,  qui  &  ipfe  amahat  fcortum 
Bacchidem.  Mittit  accerfitum  ctq>itam  Antiphilam  Cli^ 
nia  :  cum  qua  &  Bacchis  una  venit,  Hanc  adoUfcentes 
Cliniae  amicam  Jimulant  Syri  technis.  Antiphila  ad 
matrem  deducitur :  cuius  occajione  Syrus  decem  minas 
meretriculai^  aufert  a  Chremete.  Dehinc  Antiphila  Cliti» 
phonis  foror  reperitur :  &  Cliniae  in  uxorem  datut. 
Chremes  Bacchidem  a  CHtiphone  amari  animadvertit. 
irafcitur.  minatur.  fed  &  Menedemo  adhortante  filio 
ignofcit:  &  atiam  iUi  dat  coniugem.  In  primo  acla 
agitur  de  coniunSione  fenum  ^  Jciiicet  Menedemii  & 
Chremetis  :  Jimul  &  de  amicitia  &  famiUaritate  ado^ 
lefcentum ,  in  qua  Clitipho  ardentiffimus  ofienditur.  Se^ 
cundus  actus  continet  auemadmodum  adolefcentes  ami^ 
cas  receperint :  fimul  &  Syri  calUdum  conjilium.  Ter^ 
tius  actus  exprimit  Syri  fallac\am  in  Chremem^  ut 
Bacchidem  credat  Cliniae  effe  amicam^  &  Antiphilam 
arraboni  Bacchidi  reHSam  ej/e  putetpro  argento^quod 
anum  Corinthiam  meretrici  deberefinxit.  In  quarto  aclu 
agitur  de  recognitione  Antiphiiac :  &  dc  extorporu  ar-f 


XLIV 


gentlj  quod  Bacchidi  Clitipho  promiftrau  Quintus  aSus 
*  contintt  omnium  rerum  converjionem  ad  iucundos  cxi- 
tus ,  patefacia  cunciis  cognitione  ^cflmum  :  &  quemad- 
modum  Antiphilam  uxorem  Clinia  duxerit :  Clitipho 
vero  dimi[fa  Bacchidc »  aliam  aueperit. 


PUBLII    TERENTII 

A  N  D  R  I  A.      . 

ACTA  LUDiS  MEGALENSIBUS,  M.  FULVIO, 
ET  M.  GLABRIONE,  AEDILIBUS  CURUU- 
BUS.  EGERUNT  L.  AMBIVIUS  TURPIO,  ET 
L.  ATIUUS  PRAENESTINUS.  MODOS  FECIT 
FLACCUS)  CLAUDII  F.  TIBHS  PARIBUS 
DEXTRIS  ET  SINISTRIS.  ET  EST  TOTA 
GRAECA.  EDITA  M.  MARCELLO,  CN.  SUL- 
PICIO ,  COSS. 


P  E  R€  O  S  A  E, 


PKOLOG  US. 
SIMO  fenez. 
SOSIA   libertus. 
DAVUS  fervus. 
MYSIS  andlla. 
PAMPHILUS  adotefcens. 
CHARINUS  addefcens. 


BYRRHIA  fervus. 
LESBIA  obftetrix. 
GLYCERIUM  al.  PASI- 
BULA ,  Chremetis  £Ua. 
CHREMES  fenex. 
CRITO   hofpes. 
DROMO  fervus  lorarius. 


PEASOKAE  MUTAE, 

ARCH;LLIS   ancilla. 
CHRICSIS  meretrix. 
NICERATUS  adoJelceni. 


c, 


M.   ANT.  MURETI 

ARGUMENTUM.     ^ 


'  Hnmcs  &  Phania  fratres  Athcmtnfis  fuerunU 

torum  Chrtmes  proft&urus  in  Afiam^  Pajibulam  filio^ 

lamj  quam  lum  unicam  habcbat  ^  fratris  fidci  crcdidie. 

ProfcSo  co ,  contigii ,  ut  in  Graccia  magni  bcUoruni 

motus  cxcitarcntur ;  quos  fugicns  Phania ,  quum ,  int- 

poftta  fc:tim  in  navim  puclla ,  ad  fratrcm  itcr  ccpiffct , 

Vi  tcmpcjlatis  fraSa  navi ,  apud  Andrum  infulam  cicd-^ 

ius  cft.  Ibi  applicat  fc  ad  Andrium  qtundam^  homi" 

^  ncm  haud  magna  in  rc  :  a   quo  tamcn  bcnignc  hu-^ 

manitcrquc  cxccptuSy  non  ita  multo  pojl  motitur.  Hof 

pcs  Andrius  rcliSac  apud  fc  pucUat  commutat  nomcn^ 

&  pro  PaJibuUiGlyccrium  nominat;  cumqiu  pcr  aUr 

quoi  annos  cam  cum  fiUa  Ckryjidc ,  pari  utramqtu 

Jbuiio ,  cducajfct ,  dtccdit  ipjc  quoqiu  dc  vita.    Chry" 

Jisy  qiiac  fc  &  orbam  &  inopcm  vidcra  j  abrcpta  Ji* 

€um   Gfyctrio^  Athcnas  navigat.    ubi  cum  aUquam-* 

diu  vitam  Und  tclaquc  toUraJfct^  ad  pofrcmum^  ado-* 

,  kjccntum  ilanditiis  &  poUicitationibus  vicla^  quatjlum 

xorport  faccrc  inccpit.  Vtntitabat  ad  tam  intcr  ccuros 

Pamphilus ,  Simonis  filius ,  probus  &  Ubtrali  pratditus 

ingcnio  adokfccns  :  qui  non  Chryjidis  ilk  quidcm,  ftd 

^ipjiits  Clyccrii  mirifico  quodam  amorc  pcrcujfus  ^  pri^ 

mus\  foiufquc  cum  ca  rcm  habuit ,  fidcmqut  iam  gra'^ 

vidafdtdity  cam  Jibi  uxorcm  forc.  Sufupcrai  6*  po^ 

fica  Ckrcmcs  aUamJUiamj  Philumcnam  nominty^m^ 

Ai 


4  A  N  D  R  I  A  E 

qtu  (iam  enim  nubilis  trat )  Pamphilo ,  bona  adoUp- 
unus  impulfus  fama ,  coUocan  cupitbat.  Quid  mul- 
ta  ?  uliro  ad  Simontm  vtnii^  cum  to  ntgotium  con- 
ficit.  Infcio  Pamphiloj  dt  communi  ftnum  ftnttntiuy 
faciundis  nuptiis  conflituitur  dits.  j^dhuc  hatc  trant^ 
qutim  Chryfis  moritur.  Ibi  primum  Simo  dc  fiUi  amorc 
cognovit.  nam  cum  ambo  una  in  funus  prodiijftnij 
acciditj  ut  j  pofita  in  igntm  Chryfidt^  Glyctriurn  ft^ 
prat  doloris  impatitntia ,  todtm  conitSura  vidtrttur. 
Adcurrit  Pamphilus^  tamqut  mtdiam  ampltxusy  ita 
confdlari  cotpitj  ut  pturimas  minimtqut  dubias  to- 
tius  rti  fignificationts  dara.  Itaqut  vtnit  ad  Simo- 
ntm  pofiridit  Chrtmts^  conditiontm  rtnuntiat :  com^ 
ptrijjt  fty  Pamphilum  ptrtgrinam  illam  habtrt  in 
uxoris  loco ;  rufcius  ^  tx  ft  natam  tfit  tam  ,  quam 
ita  contumtliat  caufa  ptrtgrinam  nominartt,  Gaudtrt , 
ta  rt  inttUtBa  j  Pamphilus  :  doltrt  contra^  ac  ringi 
Simo.  Adviriit  inttrta  dits ,  qui  nuptiis  initio  futrat 
pratfiitiuus.  Simo^  ytttratpria  quadam  calliditatt  j  fimu- 
landas  fibi ,  ad  ptrttntandum  filii  animum  ,  nuptias 
Patuit  :  hoc  cogitans  9  fi  abnutrtt  filius  9  vtram  fibi 
ohiurgandi  illius  caufam  fort ;  quat  ad  tum  dicm 
nuUa  fatis  iufia  futrat :  fin  annutra^  faciU  ft ,  quod 
vtlUt  j  a  Chrtmtu  impttraturum ;  atqut  ita  vtras  nup- 
tiaSj!DiisadiuvantibuSyfa3um  iri.  Praettritns  igitur 
apud  forum  9  ftcuro  iam ,  6*  ndul  taU  mttutnti  filio , 
PampfuUj  inquitj  abi  domum^  ac  Dtos  cornprtcart; 
uxor  tibi  duccnda  hodic  tfi^  Hoc  diHo^  vtUtt  impro^ 


A  R  G  ITM  E  NT  U  M.  y 

vlfo  quodam  iaciUo ,  fauciatus  adoUfcens  j  quid  agt^ 
rctt  aut  quid  confilii  capertiy  nefciebat:  quum  ad  eum 
Davus ,  vafro  admodnm  ac  verfuta  ingenio  fervus  , 
animadverfa  fenis  afiutia ,  accurrit.  Erat  tum  una  cum 
^amphilo  CharinuSj  qui  adokfcens  miro  quodam  amort 
Philumenae  incenfus  ^  frufira  fupe  tentntis  illius  nup^ 
iiis  f  a4  pcfiremum  audito  \  eam  eo  die  nupturam  Pamr' 
philo ,  in  fummam  defperationem  adduHus^  eum  ora- 
bai  ^fife  falvum  vetlet ,  ut  vel  eam  ne  duceret ,  vet 
faltem  nuptiis  dies  aliquot  produceret.  Pamphilus  eum 
fua  quidem  caufa  bono  ejfe  animo^  atque  omnia  ad 
impediendas  nuptias  moliri  iubebat :  fe^  quantum  in 
fe  effet^  effeclurum^  ea  ut  ne  ^ntur  fibi.  Adveniens^. 
ut  dixi  9  bavus^  Charinum^  iam  fpti  plenum^  abire 
ad  ambiendos  fenis  amicos  iubet:  deinde  feorfum  Pam^ 
philo  conieHuras  fuas  aperit^  perfuadaqiu  ^  ut  patri 
dicat ,  fe  paratum  effe ,  uxorem  ducere  :  nam  eo  pac-- 
to^  inquit^  &  patri  omnem  iurganS  occafionem  prde-^ 
cideris ,  &  non  erit  tamen  verendumy  ne  nuptiae  fiant  i 
nunquam  enim  Chremes  tibiy  femel  repudiato  ^  filiam 
fuam  iterum  commifjunts  efi.  Haec  ita  de  firvi  con^ 
filio  dcia^  longe  aliur  cecider^^  ac  putaiantur.  exorat 
enim  Chremetem  Simo.  Ita  res  in  verarum  nuptiarum 
difcrimen  adducitur.  Forte  eo  ipfe  die  Gfycerium ,  exac-- 
iis  temporibus^  puerum  peperit  ••^  eum  puerum  Davus^ 
quum  aliter  nuptias  difiurbare  non  pofiet  j  praefori- 
bus  aedium  Simof^is  ab  ancilla  coUocandum  curat.  Ir^ 
€um  quum  incidifih  ChremeSy  &  c  PamphUo  natum. 


6  P.    T  E  R  E  NT  I  I 

tjfe  cognoffttj  rurfum  abducii  animum  a  nupuis.  Turbat 
maximat  coruitantur :  dontc  advtnit  Crito  Andrius  , 
qui  »  quod  Chryjidi  gtntrt  proximus  fuifftt ,  ad  ctr- 
rundam  illius  hertditatitm  jithtnas  vtntras»  Eius  in^ 
urvtntu  Chrtmts  filiam  agnqfcit^  Ita^  fumma  omnium 
latiitiaj  Charino  Phiium^f  Qfyurium  Pamphilo 
nttbit. 

PUBLII    TERENTII    AFRI 

A  N   D   R  I  A. 

P  R  O  L  O  GUS. 

Oeta ,  qimm  primtim  animum  ad  rcribendum 

apputit  y 
Id  fibi  negoti  credidit  folum  dari,- 
Populo  ut  ptacerent,  quas  feciflet  fabulas. 
Verum  aliter  evenire  multo  intelligit : 
Nam  in  prologis  fcribundis  operam  abutitufy       5 
Non  qm  argumentum  narret ,  fed  qui  maleyoti 
Veteris  poetae  '  maledidis  refpondeat. 
Nunc  9  quam   rem  vitio  dent ,  quaefo  •  animiim 

advortite, 
Menander  fecit  Andriamtt  Ptrintfuam  : 
Qui  utramvis  rede  norit ,  ambas  noverit  10 

Non  ita  funt  diflimili  argumento^  fed  tamen 

1  Prol>onati  Luclo  Lavi"      Lanuvinugi. 
Bio  Dacieija  reponit  Lufcium 


A:  N  D  R  I  A.  7 

Difliaiili  oratione  funt  fadae  ac  dilo  \ 
Quae  coavenere ,  in  Andriam  ex  Perinthia 
Fatetur  tranftulifle ,  atque  ufum  pro  fuib 
Id  illi  vituperant  £iduffl^,  atque  iaeadifpptant,    i^ 
Contaminari  non  decere  &bulas^ 
Faeiunt  >  nae ,  intellegendo  ut  nihil  intellegant. 
Qui  cum  hunc  accufant,  Naevium»  Plaututn,  Ennium 
Accufanty  quos  hic  nofier  audores  habet : 
Quorum  aemulari  exoptat  neglegentiam  20 

PotiuSy^am.iftorum  obfcuram  diligeatiam. 
Dehinc  ut  quiefcant  porro  ^  moneo ,  et  definant 
Male  dicere ,  malefafla  ne  nofcant  fua* 
Favete,  adefte  aequo  animo,  et  rem  cpgpofcitey 
Ut^pernQfcatis »,  ecquid  fpei  fit  reliquum  f  x% 

Pofthac  quas  fadet  de  integro  comoedias^ 
Spedandae  an  .exigendae  fint  vobis  prius. 

A  C  T  U  S    L    S  C  E  N  A    h 

SIMQ^  SQSIA. 

Si.  V  Os  ifthaec  ^  iniro  auferte  >  3  abite,  ^  Sofia? 
Adefdum :  pauds  te  volo.  So.  difium  puta. 
Neinpe  ut  curentur  re&^  haec  Si.  immo  aliud.  5^(7» 
qiud  eft  ^ 


1  Omio  in  fenfu  eft»  fic 
adrej  lefertur  \fiilus  ad  verba. 

2  Int;  obionki «  olera  ^  pif- 
ciculoy 


3  Quafi  refpicientes  inctt* 
pat  ^  dicendo  abitt. 

4  Molliter  retenturus  So- 
fiam ,.  imperatji,  ut.renianeai« 

>^4 


t  P.    T  E  R  E  N  t  I  I      ' 

Qaod  vbi  mea  ars  efficere  hoc  poffit  amplius? 
Si.  Nihil  iffiiac  opus  eft  arte  ad  hanc  rem  quam 
paro ;  5 

Sed  iis,  qxias  femper  in  te  intellexi  (itas, 
Fide  et  taciturnitate.  So.  exfpedo ,  quid  velis. 
Si.  Ego  poftquam  te  emi  a  paryulo ,  ut  femper  tibi 
Apud  me  iufta  et  clemens  fuerit  fervitus  ^ 
Scis.  feci,  e  fervo  ut  eiTes  iibertus  mihi,*  10 

Propterea  quod  fervicbas  liberaliten 
Quod  habui  fommum  pretium ,  perfolvi  tibi. 
So.  In  memoria  habeo.  Si.  haud  muto  faftum  '•  So, 

gaudeo , 
Si  tibi  quid  feci ,  aut  facio ,  quod  placeat^  Simo ;  et  ^ 
Id  gratum  fliifle  advorfum  te  9  habeo  gratiam.      *i  5 
Sed  mi  hoc  moleftumeft:  namifthaec  commemoratio 
Quaii  exprobrado  eft  immemoris  benefici  \ 
Quin  tu  uno  verbo  dic ,  quid  eft ,  qUod  me  velit* 
Si.  Ita  faciam.  hoc  primum  in  hac  re  praedico  tibi , 
Quas  credis  efle  has ,  non  funt  verae  nuptiae.      lo 
So.  Cur  iimvilas  igitur  l  Si.  rem  omtiein  a  principio 

audies : 
Eo  pado  et  gn^ti  vitam »  et  confilium  meum 
Cognofces>  et  quid  facere  in  hac  re  te  velim, 
Nam  is  poftquam  exceffit  ex  ephebiS)  Soiia  ^  ac 

ih.c.nonpoenitetinefaai.      ponit,  &  Bcnll.  fin^t  imwe» 
a  h.  e.  eius ,  qui  immemor      mari 
fit  ben.  Malc  Don.paffive  ex- 


A  N  D  R  I  A. 

'  Libere  Tivendi  fuit  poteftas :  (  nam  antea  15 

Qui  fcire  pofles ,  aut  ingenium  nofcere , 

Dum  aetas ,  metus  9  magifter  prohibebant  ^  ?  SO0 

■  ita  eft. ) 
SL  Quod  plerique  omnes  faciunt  adolefcentuli , 
Ut  animum  ad  aliquod  ftudium  adiungant,  aute^os 
Alere,  aut  canes  ad  venandum,  aut  ad  philofo«- 
phos;  30 

Horum  ille  nihil  egregie  praeter  cetera 
Studebat ;  et  tamen  omnia  haec  mediocriter. 
Qjfudebam.  So.  non  iniuria  :  nam  id  arbitror 
Adprime  in  vita  efte  utile ,  ut  ne  quid  nimis. 
Si.  Sic  vita  erat :  fadle  omneis  perferre ,  ac  pati-:  3  5 
Cum  quibus  erat  cunque  una ,  iis  fefe  dedere , 
Eonmi  obfequi  ftudiis ,  3  advorfus  nemini , 
Nunquam  praeponens  fe  illis.  ita  &cilhime 
Sine  invidia  invenias  laudem  ,  et  amicos  pares. 
So.  Sapienter  vitam  inftituit:  namque  hoc  tempore  40 
Obfequium  dmicps  9  veritas  odium  parit  ^, 
Si.  Interea  mulier  quaedam  abhinc  triennium 
Ex  Andro  commigravit  huc  viciniae, 
Inopia  et  cognatorum  5  neglegentia 

1  Vu%.  Uherius  ;  qaod  me-      dliis. 

tro  repugnat.  4  cf.  Cic.  Lael.  24,  2  & 

2  Int.  ingenium.  Laftant,  5  ,  9. 

3  Bentl.  verba  advorfus-ft  5  Hic  nos  iam  parat  ad 
ilVis  pro  interpolatis  habet. .  Critonis  advenuim.  Erat  vero 
ForCan  pracponere  fe  iUis.  AL  in  legg,  Attici^  ut  cognad  ojpc 


19  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Coafta  y  egregia  forina ,  atque  aetate  integra»        45 
So.  Hei  vereor,  ne  quid  Andria  apportet  inali. 
Si.  Primum  haec  pudice  vitam  ^  parce  ac  duriter 
Agebat ,  lana  ac  tela  vidum  qua^ritans  : 
Sed  poftquam  amans  acceffit ,  pretium  polUcens  , 
Vnvii  et  idem  alter ,  ita  ut  ingenium  eft  omnium    ^ 
Hominum  a  labore  proclive  ad  lubidinem  ; 
Acc^pit  conditionem  ,  dein  quaeftum  occipit. 
Qui  tu(ii  illam  amabant »  forte ,  ita  ut  fit ,  filium 
Perduxere  illuc , '  feeum  ut  una  eilet  f.  meiim. 
Egomet  c^ntinuo  mecum :  certe  captus  eil :  55 

Habet  l  obfervabam  mane  ilk>rum  fervulos 
Venienteis ,  aut  abeunteis :  rogitabam  ^  heus ,  puer  , 
Dic  fodes ,  qi^s  heri  Chry Qdem  habuit  ?  nam  Andriae 
Hli  id  erat  nomen.  So.  ceneo.  SL  Phaedrum»  aut 

Cliniam  9 
Dicebant,  aut  Niceratumi(  nam  hi*tres  tum  {imul  60 
Amabant.)  ehoy  quid  Pamphilus?  quid?  fymbolam 
Dedit ,  coenavita  gaudebam.  item  alio  die 
Quaerebam:  comperiebam  nihil  ad  Pamphiluin 
Qiiidquam  attin^re.  enimvero  fpedatcun  ^  fatis 
Putabam  ^  et  magnimi  exemplum  continentiae :    65 
Na(n  qui  cum  ingeniis  conflidatur  eiusmodi , 
Neque  commovetur  animus  in  ea  re  3  tamen , 

&  confiiiotuerentur  viduas  &  ms  bene»  \. 

orbas.  a  h.  e.  probatum  fc.  Paxn- 

I  Vulg.  diftinguunt :  perd»'  philum. 
xen  illuc  f€c%»3  la  &c»  mi-  3  MS.  Mark.  tum^  quod 


A  N  D  R  I  A. 


II 


Scias  9  pofle  habere  iam  ipfum  fuae  vitae  modum. 
Cum  id  mihi  placebat,  tum  uno  ore  omnte  omnia 
Bona  dicere  ' ,  et  laudare  fortunas  meas »  70 

Qui  gnatum  haberem  tali  ingenio  praeditun). 
Quid  verbis  Opus  eft?  hac  fama  impulfus  Chremes 
Ultro  ad  me  venit  9  unicam  gnatam  fuam 
Cum  dote  fumma  filio  uxorem  ut  daret*. 
Placviit ;  defpondi :  hic  nuptiis  didus  eft  dies.       75 
So.  Quid  ^  obftat ,  cur  non  verae  fiant  ?  Si.  audies* 
Fere  in  diebus  paucis ,  quibus  haec  ada  funt , 
Chryfis  vicina  haec  moritur.  So.  o  fa^m  bene  l 
Beafti:  metui  a  Chtyfide.  Si.  ibi  tum  filius 
Cum  ilUs  ,  qui  amabant  Chryfidem  ,  una  aderat  fre- 
quens  i  *    J<Q 

Curabat  Una  funus :  triftis  interim , 
Nonnunquam  conlacrumabat.  placuit  tum  id  miiii.    • 
Sic  cogitabam  :  ^icparvae  confuetudinis 
Caufa  mortem  huius  tam  fert  familiariter : 
Quid  j  fi  ipfe  amaflet?  quid  mihi  hic  faciet  patri  ?  8; 
Haec  ego  putabam  efle  omnia  humani  3  ingeni  9 
Manfuetiqiier^  animiofEcia.  quid multis  moror  ? 


minus  appofitum. 

1  6V(^}fii$tv,  felicem  prae- 
dicare. 

2  MSS.  quidam  &  edd.  vett. 
addDnt  igitur. 


fe  alienum  putat.  Faclt  huc 
ilhid  luftini  xi^  12.  Ex^e- 

quiafqiu  benigru  profiquutum : 
idque  non  cum  amoris  ^fed  hu" 
manitatis  caufa  fecijje. 


3   h.  e.  qui  nihij  humani         4UtquiadaliosfacilealIue& 
(quod  hominibus  accidit)  a      cat^&ficaegre^iisayellatur. 


II  p.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Egomet  cpioque  eiiis  caufa  in  fiinus  prodeo  ^ 

Nihil  fufpicans  etiam  mali.  So.  hem  ^  quid  eft  ? 

SL  fcies. 
Effertur.  imus.  interea  inter  mutieres ,  90 

'  Quae  ibi  aderant,  forte  unamadfpido  adolefcentulam^ 
Forma  l  So.  bona  fbrtafTe  ?  Si,  et  voltu  9  Sofia  ^ 
Adeo  modeflo  ,  adeo  vemiflo  »  At  nihil  fupra. 
Quia  tum  mihi  lamentari  praeter  ceteras 
Vifa  efl :  et  quia  erat  forma  praeter  ceteras  95 

Honefla ,  et  liberali ;  accedo  ad  pedifTequas ; 
Qiiae  fit ,  rogo.  fororem  efle  aiunt  Chry fidis. 
Percuflit  illico  animum.  at  at  l  hoc  illud  efl  l. 
Hinc  itliae  lacrumae  !  haec  illa  efl  mifericordia ! 
So.  (^am  timeOy  quorfum  evadas!  SL  funus  in« 
terkn  100 

Procedit :  fequimur :  ad  fepulcrum  venimus. 
In  igriem  impoiita  efl :  fktur.  interea^aec  fpror  ^ 
Quam  dixiy  ad  flammam  acceffit  imprudentius. 
Satis  cum  periclo.  ibi  tum  exanimatus  Pamphilus 
Bene  diffimulatiim  amorem  et  celatum  indicat:  105 
Accurrit :  mediam  mulierem  compleditur : 
Mea  GIjcerium,inquit,quid  agis  ?  cur  te  is  perditum) 
Tum  illa,  ut  conftietum^facile  amorem  cerneres , 
Reiecit  fe  in  eum  9  flens,  quam  familiariter. 
So.  Quid  ais  i  Si.  redeo  inde  \mus  y  atquc^  aegre 
ferens.  110 

Nec  fatis  ad  obiurgandum  caufae.  diceret  ^ 
Quid  feci  ^quid  commerui  ^  aut  peccavi ,  pater  ? 


A  N  D  R  I  A. 


n 


Quae  fefe  voluit  in  igaem  iniicere  ,  prohibui , 

Servavi.  honefta  oratio  efi.  So.  rede  pnm : 

Nam  (i  illum  obiurges,  vif  ae  qui  auxiliura  tulit ;  1 1 5 

-Quid  &cias  ilii ,  qui  dederit  damnum  ,«uc  malum  ^  } 

Si.  Venit  Chrem^  poftridie  ad  me ,  clamitans, 

Indignum  &cinus !  ^  comperifTe  Pamphilum 

Pro  uxore  habere  hanc  peregrinam  3.  ego  illud  fedulo 

Negare  fadum.  ille  inftat  4  fadugi.  denique         1 10 

Ita  tum  difcedo  ab  illo  ,  ut  qui  fe  filiam 

Neget  datunim.  So.  non  tu  ibi  gnatum  l  SL  ne  haec 

quidem 
Satis  vehemens  caufa  ad  obiurgandum.  So.  qui,  cedo  } 
Si.  Tute  ipfe  his  rcbus  finem  praefcripfti ,  pater  : 
Prope   abefty.quum    alieno   more   vivendum   eft 

mihi:  iij 

Sine,  nunc  meo  rae  vivere  interea  modo. 
So.  Quis  igitur  relifhis  eft  obiurgandi  locus  ? 
Si.  Si  propter  amorem  uxorera  nolit  ducere ; 
£a  priraum  ab  illo  ^  animadvertenda  iniuria  eft  ^  « 
Et  nunc  id  operam  do ,  ut  per  falfas  nuptias       1 30 
Vera  obiurgandi  caufa  fit ,  fi  deneget. 


1  Damnum  rei  eft :  malum 
ipfius  hominis, 

2  MS.  Mark.  &  2  Leid. 
comperijft  fe,  If  aie6l  iungit , 
ind,  fac,  comp,  Sed  praeftat 
vulg. 

3  Gun  contemtu  didum; 


nam  hoc  nomine  etiam  mt'* 
retrices  nominabantur. 

4  h.  e.  contendit  ,  urget; 
cf.  Tac.  Annal.  VI,  5,ibi- 
que  a  nobis  notata. 

5  h.  e.  ab  iUo  profefb  f. 
iUius. 


14     .  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Simul ,  fceleratus  Davus  ii  quid  confiU 
Habet ,  ut>confumat  nunc ,  cum  nihil  obfint  doli : 
Qiiem  ego  credo  mdnibus  pedibusque  obnixe  omnia 
FaAunim :  nf^gis  id  adeo,  mihi  ut  incommodet,  135 
Quam  ut  obfequatur  gnato»  So.  quapfdptefy '  ?  SL 

rogas? 
Mala  mens  ,  malus  animus»  quem  quidem  ego  fi 

fenfero  I        • 
Sed  quid  opus  efi  verbis  ?  fin  eveniat ,  quod  volo  9 
In  Pamphilo  ut  nil  fit  morae,  reftat  Chreoies » 
,  Qui  mihi  exorandus  eft ,  et  fpero  confi>re%  ^       140 
Nunc  tuum  eft  offidum  »  has  bene  ut  adfimules 

nuptias , 
Perterrefacias  Davum ,  obferves  fiHwm  9 
Quid  agat ,  quid  cum  illo  confilii  captet.  So.  fat  eft : 
»Curabo  :  eamus  iam  nunc  intro.  SL  i  prae,  fequar. 

ji  CT  17'S     L    S  C  E  N  J    1  U 
*  S  I  M  O,  D  A  V  U  S. 

Su  V\  ON  dubium  eft ,  quiri  uxorem  nolit  filius: 
Ita  3  Daviim  modo  timere  fenfi,  ubi  nuptias 
Futuras  efTe  audivit,  fed  ipfe  exit  foras. . 
D.  Mirabar,  hoc  fi  fic  abiret ;  et  heri  femper  l^itas  4  , 

.    I     Mire  Sof.   interrogat,  3  Part.  i<4ih.  I.  confirmandi 

quafi  nuUa  caufa  fit  faUepdi  &  declarandi  vim  habet. 
domlnum.  4  An  femptr^Unitas  ^  per    * 

2  h.  e.  perfeflum  iri.  v^m  \  quod  videtur  Donato  ^ 


A  N  D  R  I  A. 


^l 


Verebar ,  tpioriiim  evaderet.  5 

Qui  poilquam  audierat  non  dafum  iti  filio  uxorem 

fuo,  • 

^unquam  cuiquam  noftnim  verbum  fedt,  neque  id 

aegre  tuliti 
SL  At  nunc  &ciet :  neque ,  ut  opinor ,  fine  tuo  magno 

makx 
jD.  Id  vohiit  9  nos  iic  nec  opinantes  duci  falfo  gaudid, 
Sperantes^iam  amoto  metu;  interea  ofdtantes  op- 

primi ;  i  o 

Ut  ne  eflet  fpatium  cogitandi  ad  difturbandas  nuptias» 
Aftute  ' !  Si.  c^rnv&x  quae  loquitur  ?  D.  herus  eftf 

neque  ^  provideram. 
SL  I>ave.  i>.  hem » qmd  eft  ?  «$*/..  ehodum  ^  ad  me« 
D.  Quid  hic  ^olt  3  ?  Si.  quid  ais  ?  2?.  qua  de  re  ?  SL 

rogas4  ? 
Meum  gnatum  rumor  eft  amare.  D.  id  populus  curat 

fdlicet^?  '  15 


DsKieriife^  &  a  Cefnero  m 
die£  fub  voce  femper  plur. 
txempiif  firmatur.  Confpi- 
ramcerte  verbayquibusPsun- 
philus  tnfra  l,  5 »  27*  lenita- 
tem  patris  defcribit  :  qui  me 
tam  Uni  paffiu  tft  animo  uf» 
qu€  adhuc,  quae  &c.  facere. 
Sed  Guyet;  &  Wefterhof. 
cranspofitionem  fumunt^ordi- 
ivmtq[ue  ftmper  nrihwg  fuorf 


heri  len.  ev.  quod  minus  placet. 
t  Hoc  &geftu,  &Tulta 
fervili^  &  cum  agitatione  ca- 
pitls  dicit. 

2  MSS.  &  edd.  quidam 
praevideram. 

3  More  ferviti  &  ▼ernili 
geftu. 

4  c.  interrog.  ihdignandc, 

*  5  Ad  fpe6btores  converfua 
fijfe  haec  didt  &  cum  deriftt 


i6 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


Si.  Hoccine  agis  ■  ,  an  non  ?  D.  ego  vero  ifthuc.  Si. 

fed  9  nunc  ea  me  exquirere  ^ 
.  Iniqui  patris  eft.  nam  ,  quod  aacehac  fecit »  nihil  ad 
, ;         me  attinet. 
Dum  ^  tempus  ad  eam  rem  tulit ,  fivi ,  animum  ut 

expleret  fuum: 

Nunc  hicdiesaliam  vitam  adfert  ^alios  mores  poftulat. 

Dehinc  poftulo ,  five  aequum  eft,  te  oro ,  Dave ,  ut 

redeat  iam  in  viam.  lo 

.  D.  Hoc  quid  fit )  ?  SL  omnes  qui  amant  9  graviter  fibi 

dari  uxorem  ferUnt. 
.  D.  Ita  aiunt.  SL  tum  fi  quis  majgifirum  cepit  ad  eam 

rem  improbum, 
4  Ipfum  animum  aegrotum  ad  deteriorem  partem 

plerumque  applicat. 
2?.  Non  hercle  intellego.  SL  non  ?  hem.  Z>.  non : 

Davus  fum ,  non  Oedipus  ^ 
Si  Nempe  ergo  aperte  vis  /  quae  reftant ,  me  loqui  ? 
Z>.  fane  quidem.  25 


(fcillcet  h.  L  ironicum)  neqqe 
reTpondet  hero ,  quaft  non  au- 
diviflet,  quae  Ule  dixerat* 

I  h.  e.  audis^  Demonftrati- 
ve  pronuntiat,  velut  aurem 
fuam  tangens. 

.2  Tempus  adiam  rem  (  fic 
enim  coniunge)  eft  teippus 
amorum  &  liberioris  vitae ; 
uti  Eunuch.  IV  ^   x.  7 »  ad 


iam  r^(h.  e.  eius  rel^  iem' 
pus  non  eratm 

3  Meditabundi  vultum  fin- 
gens  dicit. 

4  Wifterh.  poetam  fcrip- 
fiffe  credit  i/7/tt*(ipfus)  tf/ii- 
mum  &c.  idque  a  librarii$  mu- 
tatum  in  ipfum, 

5  Diffimulans  fe  intelligere^ 
quae  heras  dixerat»  .fiinulat 


A  N  D  R  I  A. 


'7 


SL  *  Si  feqfero  hodie ,  quidqiiam  in  his  te  nuptils 
Fallaciae  conari ,  quo  fiant  minus ; 
Aut  velle  in  ea  re  ^  oftendi ,  quam  fis  callidus : 
Verberibus  caefum  te  in  piftrinum  ,  Dave ,  dedam 

ufque  ad  necem  ; 
Ea  lege  atque  omine  3 ,  ut,  fi  te  inde  exemerim ,  ego 

pro  te  molam.  30 

Quid  ?  hoc  inrellextin'  ?  an  nondum  etiam  ne  hcc 

quidem  ?  2?.  immo  callide : 
Ita aperte  ipfam  rem  modo  locutus,  nihil  circuitione 

ufus  es. 
Si  Ubivis  facilius  pafl^us  iim ,  quam  in  hac  re ,  me 

deludier. 
/?.  Bona  verba  quaefo  4.  SL  irrides  ?  nihil  me  fal- 
lis.  ^  fed  dico  tibi , 


^rditatem  fervilem ,  fimulque 
forfan  fpedatoribus  deriden- 
dum  praebet  henun,  quem, 
uti  Donatus  acute  obfcrvat^ 
Sphingi,  xnonflro»  tacite  ae- 
quiparat.  Plaut.  Poen.  1,3, 
34.  Nam  ijli  quidem  hercU 
oratiom  Oedipo  opus  eft  con- 
ledore ,  qui  Sphinp  interpres 
fuit. 

I  Comminado^  &  fic  pro- 
nuntiatur,  ut  in  fingulis  ver- 
bis  ardeant  minae. 

ft  Quldam  iibb.  fcript.  & 


edd.  vett»   oftendere,    Probat 
Wefterh. 

3  Le^e  ad  homines :  OmtMe 
ad  rem  div.  refertur,  6l  eft 
firmamentum,  per  humana  8c 
divina. 

4  h.  e.  meliora  loquere, 
rogo  te.  Cum  geftu  ioculafi 
dicit. 

5  Sed  fufpc^um  Wefterho- 
vio,  qui  literam  S  icp?titant 
putat  A  pr^ecod.  .u;//w, />  ve- 
ro  ex  feq.  iltco ,  adeoque  le- 
gendum/j///.f.  Edico  tibi  &c. 


i8  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Ne  temere  facias:  '  ncque  tu  hoc  dicas»  tibi  non 
praedidum.  cave.  3j 

A  CT  U  S    I.    S  C  E  N  A    III. 

D  A  V  U  S. 

jLLiNiinvero ,  Dave ,  nihil  loci  eft  fegnitiae ,  nequc 

/ocordiae  ^  , 
Quantutn  intellexi  modo  fenis  fententlam  de  nuptiis. 
Quae  fi  non  aftu  pro  videntur ,  me ,  aut  herum  pefliui- 

dabunf. 
Nec  quid  agam  certum  eft :  Pamphilumne  adiutem, 

an  aufcultem  feni. 
Si  illum  relinquo ,  eius  vitae  timeo  :  fin  opitulor  y 

huius  minas ;  5 

Cui  verba  dare  difficile  eft.  primum  iam  de  amore 

boc  3  comperit : 


Ferendam  tamen  tofcd  ;  quod 
're(i)ondeat  7<»  mhil.  Cetenim 
Eunuch.  V ,  4  i  20  per  auxefin 
coniunguntur  Dico ,  edico  vo- 
bis  &c.  Nobis  vero  Simo  vi- 
detur ,  cum  fatis  iam  verbo- 
rum  fudifle  fe  crederet ,  ora« 
doni  finem  iacere  voluifle  cum 
comminatione ,  quae  terrorem 
incutcret;  uti  Phorm.  11,  3, 
^o-vDixi  Pkormio-^-dixi  Demi' 
pho;  ubi  como^oatio  praccef- 


ferat.  R  L  m!nae  fetiuuntur 
heri  ,  gravius  addentis  cave. 

1  Sic  edidit  Mur.  Edd.  ante 
ipfum  habent  nequc  tu  haitd 
dicas,  quod  fruflra  praefert 
Wefterh. 

2  Sepi.  ad  agendum.  So* 
cord.  ad  confiderandum. 

5  j4more  hoc,  fic,  quafi 
cum  taedio  &  reprehcnfione 
eius  amoris  loquatur* 


A  N  t>  R  1  A.  19 

Me  infenfus  fervat ,  ne  quam  ^ciam  >  in  nuptiis 

fcdlaciam. 
Si  fenferit ,  perii  :  aut  y  &  lubitum  fuerit  ^  caufam 

ceperit , 
^  Quo  iure ,  quaqiie  iniuria  praecipitem  mein  piftr^ 

num  dabir. 
Ad  haec  mala  hoc  mi  accedit  etiam :  liaeC  Andria ,  10 
Sive  ifta  uxor^  (i  v^amica  eft  3  ^  gravida  e  Pamphilo  efi: 
Audireque  eonim  eft  operae  pretium  audaciam  t       . 
Nam  inceptio  eft  amentium  ^  haud  amantium  t 
QuidqUid  peperiflet ,  decreverunt  tollere : 
Et  fingunt  quandam  inter  fe  nunc  fallaciam^         t^ 
Civem  Atticam  efle  hanc.  ^  Fuit  olim  quidam  fenex^ 
Mercator:  navem  is  ftegit  apud  Andrum  infulam: 
h  obiit  mortem  :  ibi  tum  hanc  eiedam  Chryfidis 
Patrem  recepiffe ,  orbam ,  parvam.  fabulae  I 
Mihi  quidem  hercle  non  fit  veriiimile»  10 

Atqui  ipfis  commentum  placet. 
Sed  Myiis  ab  ea  egreditur.  atego  hinc  me  ad  fohim,  ut 
Conveniam  Pamphilum ,  ne  de  hac  re  pater  impru* 

dentem  opprimat 


1  Quidkm  MSS.  &  edd. 
omtttum  I0  in. 

2  Wefterh.  malit  quo  iUre  , 
qwtve  imuria  ;  praec,  &c.  Sed 
& I0  ^,qaod  tuentur  MSS. 
&edd.  yett.  &  Prilc.  L.'i8, 
vhn  difiun3iyam  habet. 


3  Et  hoc  cum  ^odam  tae- 
dio  &  indlgnatione  ftomachi 
interrumpit. 

4  A  narratione  tranfit  ad 
/ui/xif ff-ir  i  6c  eft  olim  fabulae 
propriuro. 

fii 


ao  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

A  CT  U  S    I.    S  C  E  N  A    I  K 

M  Y  S  I  S. 

M.jt\\J6xwij  ArchilliSy  iam  dudum  :  Lesbiam  ad* 

duci  iubes. 
Sane  pol  <  illa  temulenta  eft  mulier ,  et  temerarla. 
Nec  fati'  digna^cui  committas  primo  partu  mulierem. 
Tamen    eam   adducam.    imporfimitatem   fpedate 

aniculae : 
Quia  compotrix  eius  eft  ^  Di ,  date  facultatem  y  ob- 

fecro/  5 

Huic  pariundi ,  atque  illi  in  aliis  potius  peccandi 

locum. 
Sed,  quidnam  Pamphilum  exanimatum  video  ?  ve- 

reor,  quidfiet. 
Opperiar ,  ut  fciam,  3  num  quidnam  haec  turba  tri- 

ftitiae  adferat. 

A  C  T  U  S    I.    S  C  E  N  4     K 
PAMPHILUS,  MYSIS. 

P. XxOccine  eft  humanum  faftum ,  aut  inceptum ! 

hoccine  eft  officium  patris ! 
JW.Quidilludeft? 

/        I  lUa  deeft  in  Mark.  3  Sic  legit  Donat.  &recen- 

a  lo  vultu  remanfit  oratio.  fuit  Heinf.  AL  nmc  ;  &  iic  eft 

deeft  enim^  idto  illam  yuU  in  MS.  Bodl. 

arceJfirU 


A  N  D  R  I  A.  *i 

P.  Pro  dcum  atque  hominum  fidem  \  quid  eft ,  fi  non 

haec  contumelia  eft  ? 
Uxorem  *  decrerat  dare  fefe  mihodie.  nonne  oportuit 
Praefcifle  me  ante  ?  nonne  prius  communicatum 

oportuit  ?  5 

M.  Miferam  me  \  quod  verbum  audio  ?  P.  quid 

Chremes  ?  qui  denegarat, 
Se  commiflimun  mihi  gnatam  fuam  iKorem  ?  id 

mutavit , 
Quoniam  me  immutatum  viden 
Itane  obftinate  operam  dat ,  ut  me  a  Glycerio  mife- 

rum  abftrahat? 
Quod  fi  fit ,  pereo  fiinditus.  lo 

Adeon'  hominem  invenuftum  efle  ^  aut  infelicem 

quemquam  ^ ,  ut  ego  fum ! 
Pro  deum ,'  atque  hoininum  fidem  j  nuUon'  ego 
Chremetis  pado  aflinitatem  eftugere  potero  ?  quot 

modis 
Contemtus ,  fpretu$  ?  fafia ,  transada  omnia.  hem ! 
Repudiatus  r^petor.  quamobrem  ?  nifi  fi  id  eft ,  quod 

fufpicor :  1 5 

Aliquid  monftri  alunt :  ea  quoniam  nemini  obtrudi 

poteft^ 

I  Miir.& Faem.  repcrenmt  tinanim  nuptiarum. 
in  MSS,  quibusd.  dccrevit.  Prob.        2  Amatorie  &  ingemifceni 

Tanaq.  Faber.  explicans  de  fe-  hoc  loquitur. 
cundo  Simonis  confilio  repea» 

B3 


1%  P..  TE  R  E  N  T  I  I 

Ititf  ad  tae.  M.  oratio  haec  me  miferam  escanimavit 

metiu 
P.  Nam  quid  ego  nunc  dicam  d^  patre  ?  ah ! 
Tantamne  rem  tam  neglegenter  agere  ?  praeteriens 

modo 
Mihi  apud  forum ,  uxor  tibi  ducenda  eft ,  Pamphile , 
hodie  y  inquit :  para :  lo 

Abi  domum«  id  mihi  vifus  eil  dicere  ^  abi  cito ,  et 

fufpende  te« 
Obftupui.cenfen*ullummeverbumpotuiireproloqui? 
Aut  uUam  caufam,  ineptam  faltim ,  falfam ,  iniquam? 

obmutui. 
Quod  fi  ego  prius  id  refciflem;  quid  facerem,  fi 

quis  nunc  me  roget ; 
Aliquid  facerem  y  ut  hoc  ne  facerem,  fed  nunc  pri- 
mum  quid  exfequar?  15 

Tot  me  impediunt  curae»  quae  meum  animumdi*> 

vorfe  trahunt : 
*  hmoty  mifericordia  huius,  nupdarum  ^  follicitudo^ 
Tum  patris  pudor ,  qui  me  tam  kni  paflus  eft  animo 

ufque  adhuc , 
Quae  meo  cunque  animo  lubitum  eft^iacefe;  eino 
ego  ut  advorfer  ?  hei  mihi ! 


I  Anior  quem  ip{^  confhe-  Atque  hos  yark>saffefttts  dein 

tmn  habebat  ;mi/.  huiiu  int,  per  vicesprodit  agendo. 

Giycerii.  nupt.  int.  PhiJume-  2  Al.  pauciorum  MSS.  fide 

nae  j  pudor  t  reverentia  patris.  frUiciiatiQ^ 


A  N  O  R  I  A.  %y 

Incertuin  eft,  quid  agam.  M.  mifera  timeOy  incer- 

tum  hoc  quorfum  accidat.  30 

Sed  nunc  peropus  eil^aut  hunc  cum  ipia,  aut  me 

aliquid  de  iila  advorfum  hunc  loqui. 
Dum  in  dubio  eft  animus ,  paido  momento  huc  iUuc 

impellitur. 
P.  Quis  hic  loquitur?  Myfis^Mve*  M.  o  (alve, 

Pamphile.  P.  quid  agit  ?  M.  rogas  ^  i 
Laborat  e  dolore  ^ :  atque  ex-  hoc  mifera  follidta 

eft3die; 
Quia  olim  in  hunc  funt  conftitutae  nuptiae.  tum  au- 

tem  hoc  timet,  35 

Ne  deferas  fe.  P.  hem ,  egone  ifthuc  cofiari  qoeam  i 
^  Ego  propter  me  illam  decipi  miferam  finam  ? 
Quae  mihi  fuum  animum »  atque  omnem  vitam 

credidit ; 
Quam  ego  animo  egregie  caram  pro  uxore  ha« 

buerim  § 
Bene  et  pudice  eius  do£him  atque  edu^him  finam  40 
Coadum  egeftate  ingenium  immutarier? 
Non  faciam.  M.  haud  vereor  ^  fi  in  te  folo  fit  ^tum  r 
Sjsd  vim  uc  queas  ferre.  P.  adeon'  me  igoavum  putas? 

t  Lema  qiuedatn  &  tnftis  vulgo  \e%mx  fiUkka  efi^  dkn^ 

eft  refponfio ,  &  dolore  plena«  quia  &c. 

2  Int.  dolorein  partus.  4  MS.  Traieft.  &  Leid.  011% 

3  Sic  MSS.  Leid.  omnes ,  nes  egone.  Gtal86  iaaicx  MS. 
Marck.  &  ed.  Venet.  1490  Liiidenbr^ 

aliaeque  vett.  In  edd.  receou. 

B4  . 


%4  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Adeon'  poiro  ingratiini,  aut  inhuinanuin)  aut  ferum  ? 
IJt  neque  me  confuetudo ,  neque  amor ,  neque 

pudor  45 

G>mmoveat ,  neque  commoneat « ut  fervem  fidem  ? 
M»  Unum  hoc  fcto ,  hanc  meritam  ejQTe ,  ut  memor 

eflts  fui. 
P.  Mempr  eflem  ?  o  Myfis ,  Myfis  :  etiam  nunc 

•  mihi  , 
Scripta  illa  dida  funt  in  animo  Chryfidis 
De  Glycerio.  iam  ferme  moriens  me  vocat :     jo 
Acceffi  :  vos  femotae :  nos  ibli :  incipit : 
Mi  Pampbile,  huius  formam  atque  aetatem  vide^. 
Nec  dam  te  eft,  quam  iUi  utraeque  '    res  nunc 

*  inutiles 
Et  ad  pudicitiam  et  ad  rem  tutandam  fient.     . 
Quod  ego  te  per  hanc  3  dextram  oro»  et  ingenium 

tuum ,  55 

Per  tuam  fidem,  perque  huius  folitudinem 
Te  obteftor ,  ne  abs  te  hanc  fegreges ,  neu  deferas. 
Si  te  in  germani  fratris  dilexi  loco, 
Sive  haec  te  folum  femper  fecit  maxumi  ^ 
Seu  tibi  morigera  fuit  in  rebas  omnibus.  6p 

4  Te  ifti  virum  do,  amicum ,  tutorem ,  patrem  : 

«iUhusLugcl.nonhabetr«^.  3  Tenebat  enim  eum^  ut 

2  Ita  MSS.  Lugd  omnes  apparet. 

&,  bene  defendit   Dacieria.  4  Sermo   fradus  lamiam 

Al.  MSS.  utiUs.  ffuritum  finiturae.     Extrema 


A  N  D  R  I  A-  2^ 

Bona  noftra  haec  tibi  pemiitto ,  et  tuae  mando  fi:Ici, 
Hanc  mi  in  manum   dat.    mors   continuo    ipfam 

occupat. 
Accepi.  acceptam  fervabo.  M,  ita  fpero  quidem. 
P.  Sed  cur  tu  ab  illa  ?    M.  obftet^^icem  arceflb. 

P.  propera;  65 

Atque  audin' }  verbiun  unum  cave  de  nuptiis , 
Ne  ad  morbum  hoc  etiam.  M.  teneo. 

A  C  T  U  S    11.     S  C  E  N  A    1. 
CHARINUS ,    BYRRHIA  ,  PAMPHILUS. 

C.  \Jl  Uid  ais  ,  Byrrhia  ? 

Daturne  illa  Pamphilo  hodie  nuptum?  5.  fic  eft. 

C.  Qui  fcis  ?  B.  apud  forum  modo  de  Davo  audivi. 

C.  vae  inifero  mihi  I 
Ut  animus  in  fpe  atque  in  timore  ufque  antehac 

attentus  fiiit ; 
Ita,poftquam  adempta  fpes  eft ,  laffus ,  cura  con- 

feftus,  ftupet.     ^  5 

B.  Quaefo  aedepol,  Charine;  quoniam  non  poteft 

id  fieri ,  quod  vis  , 
Id  velis ,  quod  poftit.  C.  nihil  aliud ,  nifi  Philume*' 

nam ,  volo. 
B.  Ah  l  quanto  fatius  eft ,  te  id  dare  "operam , 
Qui  iftum  amorem  ex  animo  amoveas  tuo ,  quam  id 

^oqui , 

Chryfidis  revocans  Pamphilus  fortius  moyetur  ipfe» 


i6  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Qiio  magis  lubido  fruftra  incendatur  tua.  lo 

C.  Facile  omnes,  quum   valemuSy  rcda  conniia 

aegrotls  damus. 
Tu  fi  hic  *  fis,  aliter  fentias.  -S.age  age,ut  lubet. 

C.  fed  Pamphilum 
Video.    omnia  expcriri    c^rtum   eft   priiis,  quam 

*  pereo.  B.  quid  hic  agit  ? 
C.  Ipfvm  hunc  orabo :  huic  fupplicabo  ;  amorem 

huic  narrabo  meum. 
Credo  ^  impetrabo  ,  ut  aliquot  faltim  nuptiis  prodat 

dies.  15 

Interea  fiet  aliquid ,  fpero.  B.  id  aliquid  nihil  eft. 

C.  Eyrrhia ,    . 
Quid  tibi  videtur  ?   adeon'  ad  eum  ?   B.  quidni  ? 

fi  nihil  impetrcs, 
Ut  te  arbitretur  fibi  paratum  moechum ,  fi  illam 

duxerit. 
C  3  Abin'  hinc   in    malam    rem  cum   fufpicionc 

ifthac,  fcehis! 
P.  Charinum  video.  falve.  C  o  falve ,  Pamphile.  10 
Ad  te  advenio ,  fpem^  falutem ,  auxilium ,  confilium 

expetens. 

1  Semet  indigitans  hoc  di-      vulg.  iitpote  certius  confilium 
cit.  Et  cft  hic  pronomcn  no-      pcreundi  indicans. 

tante  Donato.  3  Charinus  prodit  honeftum 

2  MSS.  quidam  &  edd.      amorem  eoquc  veruiii, 
vett.  peream.  Praeftat  autem 


A  N  D  R  I  A,  ^7 

P.  Neque  pol  coniilii  locuai  habeo,  neque  auxilii 

q^piam. 
Sed  ifthuc  quidnam  eft  ?  C  hodie  uxorem  ducis  ? 

P.  '  aiunt.  C*.  Pamphile , 
Si  id  facis ,  hodie  poftremum  me  vides.  P.  Quid 

ita  ?  C.  hei  mibi ! 
Vereor  dicere«  huic  dic ,  quaefo,  Byrrhia.  5.  ego 
*  dicam.  P.  quid  eft?  ij 

B.  Sponfam  hlc  tuam  amat.  P.  nae  ifte  haud  mecum 

fentit.  ehodum  dic  'mihi. 
Num  quidnam  amplius  tibi  cum  illa  fuit,Charin€{? 

C.  ah ,  Pamphile , 
Nihil.  P.  quam  vellem !  C.  nunc  te  per  amicitian[i . 

et  per  amorem  obfecro, 
Principio ,  ut  ne  ducas.  P.  dabp  equidem  operanv 

C.  fed  ft  id  non  potes: 
Aut  tibi  nuptiae  hae  funt  cordi.  P.  cordi  ?  C.  faltim  • 

aliquot  dies  30  . 

Profer ,  dum  proficlfcor  allquo ;  ne  videam.  P.  audi 

nunc  iam : 
Ego ,  Charine ,  neutiquam  oHicium  liberi  efle  ho- 

minb  puto , 
Cum  is  nil  promereat,  poftulare  id  gratiae  appbni  fibi. 
Nuptias  efFugere  ego  iftas  malo,  quam  tu  wipifcier.  ' 
C  Reddidifti  animum.  P.  nunc  fi  quid  pores  aut 

tu,  aut  hic  Byrrhia,  35 

I  Frigide  loquitur  &  quafi  id  parum  fibi  iucundum  fit» 


J 
18  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Facite  ,  fingite ,  invenite,  efHcite,  qui  detur  tibi : 
Ego  id  agam  ,  mihi  qui  ne  detur.  C.  fjt  habeo. 

P.  Davum  optume 
Video ;  huius  confiHo  fretus  fum.  C.  at  tu  herde 

haud  quidquam  mihi, 
Nifi  e^f  quae  nihil  opus  funt  fciri.    fugin'  hinc  ? 

B.  ego  vero ,  ac  lubens. 

j4  CT  [/  S     II.     S  C  E  N  A    II. 
DAVUS,    CHARINUS,    PAMPHILUS. 


^D. 


boni ,  boni  quid  porto  !  fed  ubi  inveniam 
Pamphilum ! 
Ut  metum  ,  in  quo  nunc  eft,  adimam ,  atque  ex- 
pleam  animum  gaudio, 

C.  Laetus  eft,  nefcio  quid.   P.  nihil  eft :   nondum 

haec  refcivit  mala. 

D.  Quem  ego  nunc   credo,  fi  iam  audierit  fibi 

paratas  nuptias. 
C.  Audin'  tu  illum  ?  D.  toto  me  pppido  exanima- 

tum  quaerere,  5 

Sed  ubi  quaeram  ?  >  quo  nunc  primum  intendam  ? 

C.  ceflas  alloqui  ? 
•  D.  ^  k\ho.  P.  Dave ,  ades,  refifte.  D.  quis  homo 

eft ,  qui  me  ?  o  Pamphile , 

I  Aut  Vulg.  hic   additum      MS.  Bodl. 
Guyet.  delet  ex  libro  Reg.  &  2  Videtur  paulum  confti- 

omiru  Dacieria «-  neque  eft  in      tifie ,  quafi  fecum  deliber aiis  , 


A  N  D  R  I  A.  29 

Te  ipfum  quaero.  euge ,  o  Charine !  ambo  oppor- 

,     tung :  vos  volo, 
P.  Dave,  perii.  D.  quin  tu.  hoc  audi.  P.  interii. 

D.  quid  tjmeas,  fcio.  ^ 

C  Mea  quidem  herde  certe  in  dubio  vita  eft.  D,  et 

quid  tU)  fcio.  10 

P.  Nuptiae  mihi.  D.  et  id  fcio.  P.  hodie.  D.  obtun- 

dis,  tametii  intellego. 
Id  paves ,  ne  ducas  tu  illam ;  tu  autem ,  ut  ducas» 

C  rem  tenes. 
P.  Ifthuc  ipfum.  D.  atqui  iilhuc  ipfum  ,  nil  pe- 

ricli  eft :  me  vide  '. 
P.  Obfecro  te ,  quamprimum  hoc  me  libera  mlfe- 

rum  metu.  D.  hem , 
Libero.  uxoremtibi  iam  non  dat  Qireme$.  P.  qui 

fcis  ?  D.  fcio.  1 5 

Tuus  pater  modo  me  prehendit :  ait ,  tibiuxorem  dare 
Hodie  :  item  alia  multa,*  quae  nunc  non  eft  nar- 

randi  locus. 
Continuo  ad  te  properans  percurro  ad  forum ,  ut 

dicam  tibi  haec. 
Ubi  te  non  invenio,  ibi  afcendo  in  quendam  ex« 

celfum  locum.  ^ 

Circumfpicio.    nufquam.    forte   ibi   huius    vldeo 

Byrrhiam:  *  20 

quo  tendat.  ut  dici  f^let,   mt  haht  ^  mc 

I    Fonnula   fideiubendi,      refplcc. 


30  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Rogo.  negrit  vidiiTe.  mihi  moleflufn.  quid  agam, 

ccglto, 
Redeunti  interea  ex  ipfa  re  mi  incidit  fufpicio.  hem  , 
Pauhilum  obfoni.  ipfus  trlftis.  de  improvifo  nuptia^. 
Non  cohaerent.   P.  quorfumnam  ifthuc?  D.  ego 

me  continuo  ad  Chremem. 
Quum  iUo  advenio :  folitudo  ante  oftium.  iam  id 

gaudeo  '.  25 

*P.  Rede  dicis.  perge.  D.  maneo.  interea  introire 

neminem 
Video  y  exire  neminem :  matronam  nullam.  in  aedihus 
Nil  ornati  y  nil  tumulti.  acceffi  :  introfpexi.  P.  fcio. 
Magnum  fignum.     D.   num   videntur  convenire 

haec  nuptiis  ? 
P.  Non  opinor,  Dave.  D.  opinor  narras?  non 

rede  accipis,  30 

Certa  res  eft.  etiam  puerum  Inde  abiens  conveni 

Chremis , 
Olera  etplfciculos  minutos  ferre  obolo  in  coenam 

feni. 
C.  Liberatus  fum  ^  Dave ,  hodie  tua  opera.  D.  at 

nullus  qiiidem. 
C.  Quid  ita  ?  nempe  huic  prorfus  illam  non  dat. 

D.  ridiculum  caput ! 
Quafi  necefle  fit ,  fi  huic  non  dat ,  te  illam  uxorem 

ducere.  35 

I   Quafi  averfiim  &  non      fua  excitat  ad  gaudium. 
confentientem  Pamph.  laetitla 


A  N  D  R  l  A.  31 

Nifi  vidcs  ^ ,  nifi  lenis  amicos  oras ,  ambis.  C  bcnc 

mones. 
Ibo:  etfi  hcrcle  faepe  iam  me  fpes  haec  fruftrata 

efl.  vale, 

ACTUS   II.   SCENA   III. 
PAMPHILUS,    DAVUS. 

P.  V^Uid  igitur  fibi  volt  pater  ?  cur  fimulat  ? 

D.  ego  dicam  tibi. 
Si  id  fuccenfeat  m]nc,quia  non  dat  tibi  uxorem 

Chremes , 
Ipfu'  fibi  eflie  iniurius  videatur :  neque  id  iniuria  , 
Prius  quam  tuun>,  ut  fefe  habeat,  animum  ad  uup- 

tias  perfpexerit. 
Sed  fitu  negaris  ducere,  ibi  culpam  in  te  transferet.  5 
Tum  illae  turbae  fient.  P.  ^  quidvis  patiar.  D.  pater 

eft ,  Pamphile^ 
DifHcile  efl  '.  tum  haec  fola  eft  mulier.  didum  ac 

faftum  4  invcnerit 


t  Artoficiofe  Daviis  Chari* 
nutn  ,  ut  provideat  fibi ,  hn->* 
pcllit ,  quo  (ic  Pamphiii  nego- 
tium  adiuvetur. 

a  Al.  quid  vis  ?  patiar  ? 
.  AI.  juid?  vis  patiar?  In  his 
rogationibus  nihil  fani  eft.  Ob 
amorem  Glycerii  iris  patemis 
niliil  opponerc  cupit  praeter 


patientiam.  Scd  Davusfibl  ae- 
quc  et  Pamphilo  indemetuen^ 
impellere  pariter  fludet ,  uti  fe 
paratum  ad  nuptias  impcratas 
fimulet ,  &  fic  patri  caufas  iur- 
giorum  adimat. 

3  Int.  refiftere. 

4  Prov.  celeritatis.  i.  c.  cito. 
Guyet.   Eugraphium  fecutuc 


3^ 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


Aliquam  cauram  ^  quamobrem  eiiciat  oppido.  P. 

eiiciat  '  ?  D.  cito. 
P.  Cedo  igitur ,  quid  faciam ,  Dave  ?   D.  dic  te 

dudurum.  P.  hem !  D.  quid  eft  ? 
P.   Egone  dicam  ?    D.  cur  non  ^  }   P.  nunquam 

faciam.  D.  ne  nega.  lo 

P.  Suadere  noli.  D.  ex  ea  re  quid  fiat,  vide. 
P.  Ut  ab  illa  excludar,  huc  concludar.  D.  ncJn  ita  eft. 
Nempe  hoc  fic  effe  opinor  diftunim  patrem : 
Ducas  volo  hodie  uxorem.  tu ,  ducam ,  inquies. 
Cedo,  quid  iurgabit  tecum  ,  hic  redces  omnia ,  1 5 
Quae  nunc  funt  certa  ei  confilia  ,  incerta  ut  iient , 
Sine  omni  perido.  nam  hocce  haud  dubium  eil  ^ 

quin  Chremes 
Tibi  non  det  gnatam.  nec  tu  ea^caufa  3  jninueris 
Haec,  quae  facis;  ne  is  fuam  mutet  fententiam. 
Patri  dic  velle  :  ut  cum  velit  tibi  iure  iralci ,  non 

queat.  20 

Nam  quod  tu  fperas ,  propulfabo  facile.  uxorem  his 

moribus 
Dabit  nemo.  inopem  inveniet  potius,  quam  te  cor-» 
^mpi  finat. 


didum  faShim,  Ita&Gracvius 
Y.  &fic  infra  Heaut,  ¥,1,31. 

I  Gravius  commovetur.  Id 
fane  pati  animus  non  erat. 

%  Non  interrogat,  fed  fa- 
cilitatem  rci  innuit. 


3  Sic  ordina :  nec  tu  ea 
caufa ,  ne  is  (  Chremes )  mu- 
tet  fuam  fent.  mlnueris  haec, 
quae  facis  f,  de  confuetudine 
Glycerii  remitta$. 


A  N  D  R  I  A.  jj 

Sed  fi  te  aequo  animo  ferre  accipiet,  neglegentem 

feceris. 
■  Aliam  otiofus  quaeret«   interea  aliquid  acciderit 

boni. 
P.  Itan'  credis?  />.  haud  dubium  id  quidem  efL 

P.  vide,  quo  me  inducas,  D.  quin  taces?  15 
P^  Dicam.  puerum  autem  ne  refcifcat  milu  efle 

ex  illa ,  cautio  eft : 
Nam  pollicitus  fum  fufcepturum.  D.  [o  facinus  au« 

dax  !  P.  hanc  fidem 
Slbi,  me  obfecravit  j  qui  fe  fciret  non  deferturum, 

ut  darem. 
Z>.  Curabitur.  fed  pater  adeft.  cave,  te  efletriftem 

fentiat. 
ACTUS    II.    5CENA     IV. 
SIMO,  DAVUS,   PAMPHILUS. 

S.  iVEvifo,  quid  agant,  aut  quid  captent  confilL 

D.  Hic  nunc  non  dubitat,  quin  te  duftiu-um  neges. 

Venit  meditatus  alicunde,  ex  folo  loco. 

*  Orationem  fperat  inveniffe  fe , 

Qui  difFerat  te.  proin  tu  fac ,  apud  te  ut  fies.       5 

P.  Modo  ut  poflim ,  Dave.  -D.  crede,  inquam ,  hoc 

mihi,  Pamphile, 

Nunquam  hodie  tecum  commutaturum  patrem 

Unum  efle  verbum ,  fi  te  dlces  ducere. 

1  Al.  alia;  frnftra.  rationm. 

..     A  Mf,  Mark.  &^  Palat.  i 

c 


34 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


ACTUS    II    SCENA    V. 
BYRRHIA%  SIMO,  DAVUS,  PAMPHILUS. 

B. XxErus  me ,  rcIiQis rebus  « , iuflit  Pamphilum 
Hodie  obfervare ,  ut ,  qyid  Sgeret  de  nupriis , 
^  Scirem.  id  propterea  nunc  hunc  ^  venientem  fequon 
Ipfum  3  adeo  praefto  video  cum  Davo.  hoc  agam  4, 
S.  Utrumque  adeffe  video.  D.  hem ,  ferva  5.  S. 

Pamphile.  5 

D.  Quafi  de  improvifo  refpice  ad  eum.  P.  ehem^ 

pater. 
D.  Probe.  S.  hodie  uxorem  ducas,  ut  dixi ,  volo. 
B.  Nunc  noftrae  pani  timeo ,  qiiid  hic  refpondeat. 
P.  Neque  ifthic ,  oeque  alibi  tibi  ufquam  erit  in  me 

mora.  B.  hem ! 
D.  Obfnutuit  ^.  B.  quid  dixlt  ?  S.  facis ,  ut  te  decet,  lo 
Quum  ifthuc ,  quod  poftulo ,  impetro  cum  grana. 
Z>.  Sum  verus?  B.  herus^  quantum  audio,  uxbre 

excidit. 


1  MfT,  quidam  addunt  om- 
nibus. 

2  int.  Simonem  ,  ut  qui 
nunc  venit  ad  revlfendum. 

3  int»  Pamphilum. 

4  Dicitur  cum  gcftu  corpo- 
ris  >  fe  parantls  ad  obfervan* 
dum. 


5  int.  te,  h.  e.  cave  ne 
pecces ,  fac  apud  te  ut  fis.  Sic 
Davus  Pamphilum  praemo- 
net,  dcin  iubet:  quaji  dc  im- 
prov,  &c.  Scenicum  eft. 

6  Sic  evenit,  quod  fupra 
praedixcrat  Davus  ;  mox  fub- 
iungens,  fum  ycrus'r 


A  N  D  R  I  A.  35 

S.  I  niinc  iam  intro :  ne  in  mora ,  cum  opus  fit,  fies. 
P.  Eo.  B.  nullane  in  re  effe  homini  cuiquam  fidem  ! 
Verum  illud  verbum  eft ,  vulgo  quod  dici  folet ,  1 5 
Omnes  fibi  malle  melius  effe ,  quam  alteri. 
Ego  illam  vidi  virg^nem :  forma  bona 
Memini  videre.  quo  aequior  fum  Pamphilo , 
Si  fe  illam  in  foinnis,  quamSlium,  ample£li  maluit. 
RenuntiabOf  ut  pro  hoc  malo  mihi  det  malum.  20 

ACTVS   II.    SCENA    VI. 

DAVUS,    SIMO. 

Portare,  et  ea  me  hic  reftitiffe  gratia. 

S.  Quid  Davus  narrat  ?  D.  aeque  quidquam  nunc 

quidem  '. 
S.  Nihilne  ?  hem.  D.  nihil  prorfus.  S.  atqui  ex- 

fpedabam  quidem. 
D.  Praeter  fpem  evenit :  fentio :  hoc  male  habet 

virum.  j 

S.  Potin*  es  mihi  verum  dicere  ?  D.  liihil  facilius. 
S.  Num  illi  ^  moleftae  quidpiam  hae  funt  nuptiae, 
Propter  huiusce  hofpitae  confuetiidinem  ? 
D.  Nihil  hercle,  aut  fi  adeo ,  bidui  eft ,  aut  tridui 
Haec  follicitudo.  noftin"?  deinde  definet.  10 

I  h.  e,  nihil,  comicc«  Pal,      extenuet^  levemque  fe  fimu- 
a.  ntqitt.  let,  ut  Davus  audeat  confi' 

%  Vidc,  'quomodo  omma      teri. 

c» 


36 


P.    t  E  I^F.  N  T  I  I 


Etenim  ipfus  fecum  cam  rem  refla  repuiavit  via. 
S.  Laudo.  D.  '  dum  licitum  eft  ei ,  dumque  aetas  tulit, 
Amavit :  tum  id  dam.  cavir,  ne  unquam  infamiae 
Ea  res  fibi  eflet ,  ut  virum  fonem  decer. 
Nunc   uxore  opus   efl  :  ^  animum     ad   uxorem 

appulit.  I  j 

5.  SubtriftiS  vifu'    eft  effe  aliquantulum  mihi. 
Z>.  Nihil  propter  hanc  rem :  fed  eft^  3 ,  quod  fuccen. 

fet  tibi. 
S.  Quidnam  eft?  D.  4  puerile  eft.    S.  quid  eft  ?  Z>. 

nihii  ^  S.  quin  dic,  quid  eft? 
Z>.  Ait ,  nimium  parce  facere  fumtum.   5.  mene  ? 

D.  te. 
Vix ,  jnquit ,  drachmis  obfonatus  eft  decem,        lo 
Num  filio  videtur  uxorem  dare  ? 
Quem,inquit,  vocabo  ad  coenam  meorum  aequalium 
Potiftimum  nunc?  et ,  quod  dicendum  hic  (ietf 
Tu  quoque  perparce  nimium.  non  laudo.  S.  tace. 
J9.  Commovi.   S.  ego,   ifthaec   re^e  ut   fiant» 

quaerere ,  quid  refpondeat:  & 
ad  quam  caufam  derivet  aver- 
fa  fufpicione  triftitiam  Pam- 
phili ,  quam  animadvertit  fe- 
nex.  Sed  forfan  fic  tergiver- 
fatur ,  ut  id ,  quod  quafi  irri- 
dens  feni  dicere  geftit ,  Simo, 
qucm  curiofum  fecerat ,  iuflu 
fuo  fe  expreflfiffe  credat, 
5  Al«  iubdunt  eji. 


videro. 

1  Mire  hic  utitur  verbis  fe- 
nis.  V.  fupra  1,2,  i8. 

2  Habet  hic  verfus  lepidum 
iocum  ,  quia  quod  Simo  de 
Philuniena  intelligit,  Davus 
de  Giycerio  dicebat ;  ncque 
aliter  fpe^atores  capicbant. 

3  int.  fubtriftis;  al/f^  ejl , 
(ob)  quod  fuccenfcat  tibi. 

4  Videtur  Davus   nunc 


A  N  D  R  I  A.  37 

»  Quidnam  hoc  rei  eft  ?  quid  hic  rolt  veterator  fibi  ? 
Nam  fi  hic  mali  eft  quidquam ,  hem  illic  eft  huic  rei 
caput. 

ACTUS  III.  SCENA   I. 

MYSIS,  SiMO,  DAVUS,  LESBIA, 
GLYCERIUM. 


Af.ll 


.Ta  pol  quidem  res  eft ,  ut  dixti ,  Lesbia  : 
Fidelem  haud  ferme  mulieri  invenias  virum. 
S.  Ab  Andria  eft  ancilla  haec  ?  quid  narras  ?  D.  ita  eft. 
M.  Sed  hic  Pamphilus.  S.  quid  dicit  ?  M.  firmavit 

fidem.  S.  hem ! 
D.  Utinam  aut  hic  furdus,  aut  haec  muta  fafta  fit!  5 
M.  Nam  quod  peperiffet,  iuffit  tolli.  S.  o  lupiter ! 
Quid  ego  audio?   adum  eft,  fiquidem  haec  vera 

praedicat 
L.  Bonum  ingenium  narras  adoIefcentis.Af.  optumum^ 
Sed  fequere  me  intro ,  ne  in  mora  illi  fis  \  L.  fequor. 
D.   Quod  remedium  nunc  huic  malo  inveniam? 

S.  3  quid  hoc?  10 

Adeon*  eft  demens  ?  ex  peregrina  ?  4  iam  fcio :  ah ! 
Vix  tandem  fenfi  ftolidus.  D.  quid  hic  fenfiffe  ait? 


I  Haec  tacite  &  apud  ie. 
'     2  NonnuHi  Mfl*.  addunt, 
fuum  cptts  efl^ 

3  Haec  fecum  fenex. 

4  Quafi  meditabundus  paa« 


lum  tacet.  Mox  inrenta  frau- 
de,  ut  credebat,  laetus  in» 
quit,  iam  fcio ,  ah !  Wefterh. 
mallet  vah^  idque  fequent^* 
btts  coniungl 

C3 


J8 


P.    T  E  R  E  N  T  l  I 


S.  Hacc  primum  affcrtur  iam  mihi  ab  hoc  fallacia  ; 
Hanc  fimulant  parere  j  quo  Chremetem  abilerrcant. 
G.  » luno  Lucina,  fer  opcm !  ferva  mc,  obfecro !  1 5 
S.  Hui,  tam  cito?  ridiculum.  poftquamante  oilium 
Mc  audivit  ^  ftare,  adproperat.  non  fat  commode 
Divifa  funt  tcmporibus  3  tibi,  Dave,hacc.  D.  mihin'? 
S.   Num  immemores   difcipuU  ^)  D.  ego,  quid 

narres,  nefcio. 
S.  Hiccine  me  fi  imparatum  in  veris  nuptiis         20 
Adortus  effet ,  quos  mihi  ludos  redderet ! 
Nunc  huius  pcrido  fit :  ego  in  portu  navlgo, 

JCTUS     III.    SCENA     II. 

LESBIA,  SIMO,  DA  VUS. 

I.  xTLDhuc,  Archillis ,  quae  adfolent,  quaeque 

oportet 
Signa  efle  ad  falutem ,  omnia  huic  effc  video. 
Nunc  primum  fac,  iftaec  ut  lavet:  poft  deindc, 
Quod  iuffi  5,  ei  dare  bihere,et  quantum  iinperavi, 
Date.  mox  ego  huc  reverton  5 

1  Kaec  Glycerii  vox  pofl 
Scennm  tollitur. 

2  Sc.  Clycerium,  qiiac  cx 
Myfide  &  Lesbia  intrantibus 
itl  ^udilTe  potcrat. 

3  Locutio  ab  ipfa  fcena 
translata,  ubi  omnia  a^ibus, 
partibus,  temporibus  divifa. 


i.  e.  diftributa  dict^bantur. 

4.  int.  Mynn,  Lesbiam , 
Pamphilum  ,  omnos  per  quos 
agatur  faliucia. 

^  Vide ,  ut  au^loritatem  & 
iai^antiam  medicorum  imite- 
tur  in  fmgulis. 


A  N  D  R  I  A.  39 

Per  ecaftor  fcitu*  puer  cft  natus  Pamphilo. 

Deos  quaefo  9  ut  fit  fuperftes  ■ :  quandoquidem  ipfe 

^  eft  ingenio  bono  , 
Cumque  huic  veritus  eft  optumae  adolefcenti  facere 

iniuriam. 
S.  Vel  hoc  quis  non  credat,  qui  norit  te,  abs  te. 

efle  ortum  ?  D.  quidnam  id  eft? 
5.  Non  imperabat  coram,  quid  opus  faGto  effet 

puerperae :  lo 

Sed  poftquam  egrefta  eft,  illis,  qtkae  flmt  intus^ 

damat  de  via. 
O  Daye  ,  itan'  contemnor  abs  te  ?  aut  itane  tan- ,    ^ 

dem  idoneus 
Tibi  videor  efte ,  quem  tam  aperte  fallere  incipias 

dolis? 
Sartim  accurate  3,  ut  metui  videar  certe^  fi  refci- 

verim. 
/?.  4  Certe  hercle  nunc  hic  fe  ipfus  feUit ,  haud  ego. 

S.  «dixin*  tibi  ?  i  ^ 

Interminatus  fum ,  ne  faceres?  num  veritus?  quid 

rctulit  ? 
Credon*  tibi  hoc  nunc,  pepcriffe  hanc  a  Pamphilo  ^ 
D.  Teneo,  quid  erret:  et  quid  agam^  habeo.  S^ 

quid  taces? 

1   L  inu  patri^  1.  expone  iedcautemefefellKTedebebas. 

falvus.  4  Ad  fpedatores  converfus 

2.  int.  Pamphilus.  loquttur. 
3  h.  Qȣiltim  non  ita aperte, 

C4 


40  P.    T  E  R  E  N  T  I  r 

D.  Quid  crcdas  ?  quafi  non  tibi  rcnuntiata  fint  haec  , 

fic  fore. 
S.  Mihin*  quifquam  '  ?  D.  eho !  an  tute  intellexii 

hoc  afiimulari  ?  S.  irrideon  %o 

D.  Renuntiatum  cfi.    nam  qui  ifihaec  tibi  incidit 

fufpicio  ? 
S.  Qui  ?  quia  te  noram.  D.  quafi  tu  dicas ,  fa£lum 

id  confilio  meo. 
5.  Certe  enim  fcio.  D.  non  fatis  me  pernoiti  etiam  , 

qualis  fim,  Simo. 
S.  Egone  te?  D.  fed,  fi  quid  narrare  occoepi, 

continuo  dari 
Tibi  verba  cenfes.  S.  falfo  *.  D.  itaque  hercle  nihil 

iam  mutire  audeo.  15 

S.  Hoc  ego  fcio  unum,  neminem  peperifie  hic. 

D.  intellexti  3. 
Sed  nihilo  feciu'  mox  defercnt  puerum  huc  ante 

oftium. 
Id  ego  nunc  tibi  rcnuntio  4,  herc^  fiiturum,  ut  fis 

fciens: 
Ne  tu  hoc  mihi  pofierius  dicas ,  Davi  fa£tum  con* 

filio,  aut  dolis. 
Prorfus  a  me  opinionem  hanc  tuam  cfle  ego  amo- 

tam  volo.  30 

1  Favet  fibi  fenex  in  coi  4  Fingit  fc  prodere,  quod 

quod  fe  vult  perfpicaciorem  ipfe  fa6brus  eft :  ut  non  cre- 

Vkleri.  dat  fenex  ab  eo  fieri^  quod 

%  Ironice  pronuntiandum.  praedbcerit  fore. 

3  h.  e.  rem  teoest 


A  N  D  R  I  A.  .41 

S.  Unde  id  fcis  ?  D.  audivi ,  et  credo.  multa  con- 

currunt  fimul , 
Qui  conieduram   hanc  nunc  facio.   iam  primum 

haec  fe  e  Pamphilo 
Graridam  dixit  efle.  inventum  efl:  falfum  \  nunc  » 

poftquam  videt 
Nuptias  domi  apparari  9  miffa  efl  anciUa  illico 
Obfletricem  arceflitum  ad  eam ,  et  puerum  ut  affer- 

ret  {imul.  35 

Hoc  nifi  fit ,  puerum  ut  tu  videas^  nihil  mcventur 

nuptiae. 
S.  Quid  ais  *  ?  cum  -intellexeras 
Id  confilii  capere,  cur  non  dixti  extemplo  Pamphilo  ? 
D.  Quis  igitur  eum  ab  illa  abftraxit ,  nifi  ego  ?  nam 

omnes  nos  quidem 
Scimus ,  quam  mifere  hanc  amarit.  nunc  fibi  uxorem 

expetit.  40 

Poflremo  id  mihi  da  negoti.  tu  tamen  3  idem  has 

nuptias 
Perge  facere  ita ,  ut  facis :  et  id  fpero  adiuturos  deos. 
S.  Imo  abi  intro  :  ibi  me  opperire ,  et  quod  parato 

opus  eft  9  para, 
Non  impulit  me»  haec  nunc  omnino  ut  crederem* 

1  Ex  opinione  Simonis  di-  verfute  it  obviain ,  ut  etiam 
cit ,  &  eius  utitur  errore.  comprehenfus  elabatur. 

2  Quaqua  fe  verteret  Da-  3  Mf.  Bodl.  non  agnofck   ' 
vus ,  obvium  infeftumque  in-  7o  idem  ,  neque  ed.  1469. 
venit  fenem  :  &  tamen  ita 


41  P.    T  E  R  E  N  T  I  1 

Atqiie  haud  fcio,  an,  quae  dixit,  fint  vera  omnia  *.  45 
Sed  parvipendo.  lUud  mihi  multo  Uiaxumum  efl , 
Quod  mihi  polliciiu'eft  ipfus  gnatus.  nuiic  Chremem 
Conveniam :  orabo  gnato  uxorem  - :  id  fi  impetro  ^ 
Quid  alias  3  malim ,  quam  hodie  has  fieri  nuptias  ? 
Nam  gnatus  quod  poUicitu*  eft ,  haud  dubium  eft 
mihi  f  ^O 

Si  nolit,  quin  eum  merito  poflim  cogere. 
Atque  adeo  in  ipfo  tempore  eccum  ipfum  4  obviamu 

ACTUS    III.   SCENA  III. 

SIMO,   CHREMES, 

S.  JLubeo  Chremetem  5.  C.  oh  l  te  ipfum  quaere* 

bam.  S.  et  ego  te.  C.  optato  advenis. 
Aliquot  me  adiere ,  ex  te  auditum  qui  aiebant ,  hodie 

filiam 
Meam  nubere  tuo  gnato :  id  vifo,  tune  9  an  ilU  in« 

faniant. 
S.  Aufculta  paucis  :  et  quid  ego  te  veUm ,  et  tu 

quod  quaeris,  fcies. 
C  Aufculto:  loquere,  quid  vtlis.  5 

S.  Per  ego  te  deos  oro ,  et  noftram  amicitiam  , 

Chreme , 
Quae  incepta  a  parvis,  cum  aetate  accrevit  fimul : 

1  h.  e.  fortafEs  omiua  funt  3  h.  c.  cur  allo  tempore. 
yretz.                                           4  int.  Chremetem. 

2  Subim.  iit  det.  cf.  Sc.  iv^  13.  5  im.  falvere. 


A  N  D  R  l  A- 


45 


Perque  unicam  gnatam  tuam ,  et  gnatnm  meiun , 
Cuius  tibi  potefias  fumma  fervandi  datur ; 
Ut  me  adiiives  in  hac  re:  atque  ita ,  ut  nuptiae  lo 
Fuerant  futurae ,  fiant.  C  ah ,  ne  me  obfecra  * : 
Quafi  hoc  te  orando  a  me  impetrare  oporteat. 
Aiium  eiTe  cenfes  nunc  me ,  atque  olim  y  quum 

dabam? 
Si  in  rem  efl  utrique ,  ut  fiant  9  arceffi  iube. 
Sed  fi  ex  ea  re  plus  mali  eft ,  quam  commodi      1 5 
Utrique ,  id  oro  te ,  in  commune  ut  confulas : 
Quafi  illa  tua  fit ,  Pamphilique  ego  fim  pater. 
S.  Imo  ita  volo ,  itaque  poftulo ,  ut  fiat,  Chreme : 
Neque  poftulem   abs  te,   nifi    ipfa  res  moneat.  • 

C  quid  eft  ? 
S.  *  Irae  funt  inter  Glycerium  et  gnatum.    C.  5 

audio.  10 

S.  Ita  magnae ,  ut  fperem  poflfe  avelli#  C.  fabulae. 
S:  Profefto  fic  eft.  C:  fic  hercle,  ut  dicam  tibi : 
Amantium,  irae ,  amoris  4  integratio  eft. 
S.  Hem,  id  te  oro,  ut  ante  eamus,  dum  tempits  datur, 
Dumque  eius  lubido  occlufa  eft  contumeliis.         15 
Priusquam  harum  fcelera,  et  lacrumae  confiftae  dolis. 


1  Placabilis  6c  lems  amicus 
pcr  totam  &bulam  inducitur 
Chremes ,  ut  cognitioni  ad  ul- 
timum  intereffe  poflit. 

2  Hoc  laeto  vultu  pronun- 
tiat  Simo ,  ut  contrarium  ei ,      al.  ridintegraiio. 


quod  Chremes  ipfe  dixerat^ 
Pamph.  pro  uxore  habere  hanc 
peregrinam. 

3  Cum  rifu  refpondet. 

4  Al,  codd.  rcinugratio; 


44 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


Reducant  animuin  aegrotum  ad  mifericordiam  ^ 
Uxorcm  demus.   fpero  confuetudine ,  et    • 
Coniugio  liberali  devindum,  Chreme, 
Dehinc  facile  ex  iilis  kk  emerfurum  malis.       30 
C  Tibi  ita  hoc  videtur :  at  ego  non  poffe  arbitror  ^ 
Neque  illum  hanc  perpetuo  habere  ,  neque  me 

perpeti. 
S.  Qui  fcis  ergo  ifthuc ,  nifi  pericutum  feceris  ? 
C.  At  iflhuc  periculum  in  filia  fieri ,  grave  eft. 
•S*.  Nempe  incommoditas  ■   denique  huc   omnis 

redit;  j^ 

Si  eveniat ,  quod  di  prohibeant ,  difceilio. 
At  fi  corrigitur^  quot  commoditates  ^ ,  vide : 
Principio  amico  filium  reftitueris: 
Tibi  generum  firmum ,  et  filiae  invenies  virutn. 
C  Quid  iftic  3  ?  fi  ita  iftuc  animum  induxti  effe 

utile  9  40 

Nolo  tibi  uUum  commodum  in  me  claudien 
S.  Merito  te  femper  maxumi  feci ,  Chreme. 
C  Sed  quid  ais  ?  S.  quid  ?  C  qui  fcis  eos  nunc 

difcordare  inter  fe  ? 
S»  Ipfu'  mihi  Davus ,  qui  intimu*  eft  eorum  con- 

filiis ,  dixit : 


I  h.  e.  tnaluin  f.  moleitia. 
Molli  vetbo  extenuat  rem 
atrocifTimam.  fic  &  divonium 
H>ium  difcejjio  lenius  dicitur 
Simom. 

%  h.  e.  bona  f.  emolumenta. 


MSS.  quidam  addunt  inde. 

3  Formula  concedentis  pofl 
aliquam  relu^tionem.  Sic  Eu- 
nuch.  I  >  2 ,  91 »  Heaut.  5  » 
5>9.  Adelplui,a,53. 


A  K  D  R  I  A.  45 

£t  is  mihi  fuadet ,  nuptias ,  quantum  queam ,  ut 
maturem.  45 

Num  cenfes  faceret,  filium  nifi  fciret  eadem  haec 
veUc  ? 

Tute  adeo  iam  eius  audies  verba.  heus ,  evocate 
buc  D^vum. 

Atque  eccum ,  video  ipfum  foras  exire. 

ACTUS    III.    SCENA    IV. 
DAVUS,    SIMO,   CHREMES. 

Z).  JtVd  te  ibam.  S.  quidnam  eft  ? 

D.  Cur  non  arceffitur  ?  iam  advefperafcit  *.  S.  au- 

din'  tu  illum? 
Ego  dudum  non  nihil  veritus  fum ,  Dave,  abs  te, 

ne  faceres  idem  ^ 
Quod  volgus  fervorum  folet ,  dolis  ut  me  deluderes, 
Propterea  quod  amat  filius.  D.  egon'  iftuc  faccrem  ? 

S.  credidi :  5 

Idque  adeo  metuens  vos  celavi ,  quod  nunc  dicam. 

D.  quid  ?  S.  fcies : 
Nam  propemodum  habeo  tibi  iam  fidem.  Z>.  tandem 

agnofti,  qui  (iem. 
S.  Non  fuerant  nuptiae  futurae.   D.  quid  ?  non  ? 

S.  fed  ea.  gratia 

1  Id  vult ,  tempus  nuptia-      erat  vefpertinum ,  hinc  totics 
nun.  iam  inftarc.  Quod  quia      de  facibut  mcntio. 


4«     .  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Sum.  fervon'  fortunas  meas  me  commififle  futuli  ? 
Ergo  pretium  ob  ftultitiam  fero :  fed  inultum  nun- 

quam  id  auferet. 
D.  Pofthac  incolumem  fat  fcio  fore  me  ^  fi  devito 

hoc  malum.  5 

P.  Nam  quid  ego  nunc  dicam  patri  ?  negabon*  velle 

me,  modo 
Qui  fum  poUicitus  ducere  ?  qua  fiducla  id  facere 

audeam  ? 
Nec  quid  »  rhe  nunc  faciam ,  fcio.  D.  nec  *  quid  de 

me ,  atque  id  ago  fedulo. 
Dicam  ,  aliquid  iam  inventurum ,  ut  huic  malo  ali- 

quam  producam  moram.  P.  ohe. 
D.  Vifus  fum.  P.  ehodum  ,  bone  vir  3 ,  quid  ais  ? 

viden*  me  tuis  confiliis  10 

Miferum  impeditum   efle?    D.  at  iam  expediam, 

P.  expedies  ?  D.  certe ,  Pamphile. 
P.  Nempe,  ut  modo.  D.  imo  melius  fpero.  P.  oh, 

tibi  ego  ut  credam,  furcifer? 
Tu  rem  impeditam  et  perditam  reftituas  ?  hem , 

quo  4  fretu'  fum  ? 
Qiu  me  hodie  ex  tranquilliffima  re  coniecifti  in 

nuptias. 


2  MS.  Mark.  &  ed.  Ven. 
1490.  de  m.  Sed  &  alibi  7# 
me  abfolute  ponitur*  cf.  infra 
IV, 2,  26.  Adelph.  IV,  4, 
a.&PUat.Aul.  IV,  10,46. 


2  Variant  edd.  AL  necqui^ 
dem  me;  al.  nec  me  quidem. 

3  ironia  comminantis. 

4  MSS.  quidam  &  edd* 
fretus  fiem. 


A  N  D  R  I  A.  49 

An  noq  dlxi  hoc  cfle  fiiturum  ?  D.  dixtL  -P.  quid 

meritus  ?  D.  crucem.  1 5 

Sed  fme  paululum  ad  me  redeam :  iam  aliquid  difpi* 

ciam.  P.  hei  mihi, 
>  Cum  non  habeo  fpatium  ^  ut  de  te  fumam  fuppli« 

cium  ,  ut  volo : 
Namque  hocce  tempus,  praecavere  mihi  me,  haud 

'te  ulcifci ,  finit  ^.. 

A  cr  U S  ,1  y.    S  C E  N  A    h 
CHARINUS,   PAMPHILUS,   DAVUS. 

cXnOccine  eft  credlbile,  aut  memorabile, 
Tanta  vecordia  innati  cuiquam  ut  fiet , 
\ix  malis  3  gaudeant  4  alienis ,  atque  ex  inccmmodid 
Alterius  fua  ut  comparent  commoda?  ah, 
Idne  eft  vemm  5  ?  imo  id  eft  genus  hpminum  pef^ 
fumum ,  5 


1  Al.MSS.&edd.c^. 

2  Tranfiiciuntur  h.  1.  dis- 
lunfia^  quod  fit»  ubi  'l^  fcd 
omittitur.  Sino  autem  cft  non  • 
vcto  9  6c  haudfino  eft  veto.  Ita 
h.  1.  alterum  iubet,  alterum 
vetattempus.  Sic  Phaedr.  IV, 
17,  31.  Non  veto  dimitti,  v«- 
rum  cruciari  fame, 

3  MSS.  quidam  gaudeat. 


&-mox  comparet.  Ita  &  cum 
vett.  nonnullae  editipnes  lun* 
tuiaei 

4  AL  omittunt  alicnis, 

5  Rei  atrocitate  perciius 
iufpirans  quafi  dubitare  fecum 
videtur^  fierine  poffit,  ut  ho- 
mines  fiftt  eiufmodi ,  qualem 
ipfe  Pamphiium  expertm  erat. 


^o 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


In  df  negando  modo  qiieis  pudor  pauluium  ^  adeft  : 
Poft  ubi  iam  tempus  eft  promiiTa  perfici  ^ 
Tum  coadi  neceflario  ^  fe  aperiunt ,  et  timentf 
Et  tamen  res  )  cogit  denegare.  ibi 
Tum  eorum  impudentiffima  t>ratio  eft:  lo 

Quis  tu  eil  ?  quis  mihi  cs  ?  cur  meam  tibi  ?  heus  , 
Proxumus  fmn  egomet  mihi.  attamen,  ubi  iides  ? 
Si  roges ,  nihil  pudet :  hic  ,  ubi  opus  eft  4, 
Non  verentur:  illic,  ubi  nihii  opuseft  ^  ibi  verentun 
Sed  quid  agam  ?'adeamne  ad  eum  ^  et  cum  eo  iniu- 
'   riam  hanc  expoftulem?  15 

Ingeram   mala  multa?  atque  aliquis  dicat,  nihil 

promoveris. 
Multum  moieftus  certe  ei  fuero,  atque  animo  ^ 

morem  geftero. 
P.  Charine ,  et  me  et  te  imprudens ,  nifi  quid  dii 

refpiciunt ,  perdidi. 
C.  Itane  imprudens  ?  tandem  inventa  eft  caufa  :  fol- 

vifti  fidem  7. 
P.  Qui  tandem  ?  C.  etiam  nunc  me  ducere  ^  iftis 

didis  poftulas  ? 

I  h.  e.  adeft  afiquis  pudor, 
ne  denegent;  promifla  non 
praefiahtibus  abeft  pudor.  cf« 
Plaut.  Epid.II»  I ,  I.  Trimun. 
II,  4  »102. 

%  Alias,  coadi  nece(Etate. 

3VariantMSS.&edd.AL 

€og^  ios  (ed.  1503;.  MS. 


10 

Mark.  res.permit  den» 

4  Ubi  promiflis  ftare  de- 
buerunt. 

5  Ubi  promittere  aut  dene- 
gaire  poterant. 

6  Sc.  irato. 

7  Ironice, 
8h.e.deludere.MSS.  qui- 


A  N  D  R  I  A.  51 

P.  Quld  ifthuc  eft  ?  C.  poftquam  mc  aittarc  dixij 

complacita  eft  tibi* 
Heu  me  miferum ,  cum  tuum  animum  cx  animo 

fpedavi  meo. 
/*.  Falfu'  es  '•  C.  non  tibifatis  efle  hoc  vifum  foU* 

dum  eft  gaudium  ^ 
Nifi  me  laftafles  amantem  9  et  falfa  fpe  produceres  } 
Habeas  \  P.  habeam  ?  ah  nefcis  quantis  in  malis 

verfer  mifer,  15 

Quantafque  hic  fuis  confiliis  mihi  confecit  foUici* 

tudines 
Meus  qa]2m£?¥*  C.  quid  ifthuc  tam  minim^  ft  de 

te  exemplum  capit  5  ? 
P.   Haud  ifthuc  dicas,  fi  cognoris  vel  me,  vd 

amorem  meum. 
C.  Scio  4/cum  patre  altercafti  dudum,  et  is  nunc 

propterca  tibi 
Succenfet ,  nec  te  qoivit  hodie  cogerc ,  illam  ut 

duceres*  30 

P.  Imo  etiam  ,  quo  9  tu  minus  fcis  aerumnas  meas  ^ 


dam  &  edd.  vett.  etiam  anni 
1469.  ftducere;  al.  fubdmtrt. 
male. 

1  h.  ].  fallerit. 

2  Irate  loquitur. 

*   3  h.  e.  fl  tuo  exempk)  ufus 
contia  te»  itidem  fallit  te»ut 
alii  a  te  falluntur. 
^lronia^  uti  &  mox« 


5  £ft  qm  cafus  fextus, 
quafi  vh  id^  quod  haec  fcire 
te  putas ,  minus  fcis  ,  f.  tan-> . 
tum  abeft,  ut  id  fcias,  ut 
pothis  nefcias  rem*  Similem 
conftr.  vide  ap.  Cic.  pro  L. 
Manil.  19.  Quo  mihietiami/h» 
dignitu  videtur  &c« 


51  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Hae  nuptiae  non  apparabantur  mihi  9 
Nec  pc^ulabat  nunc  quifquam  uxorem  dare. 
C  Scio :  tu  coadus  tua  voluntate  es.  P,  mane  9 
Nondum  fcis.  C  fcio  equidem  <  illam  dudurum 

effete.  3^ 

P.  Cur  me  enecas  ?  hoc  audi.  nunquam  deftitit  * 
Inftare ,  ut  dicerem  efie  duSurum  patri : 
Suadere»  orare^  ufque  adeo  donec  perpulit. 
C.  Quis  homo  iflhuc?  P.  Davos.  C.  Davos?  A  J 

interturbat  omnia. 
C.  Quamobrem  ?  P.  nefcio ,  nifi  mihi  deos  fatis  40 
Scio  fuifle  iratos,  qui  aufcuitaverim. 

C.  Fadum  hoc  eft ,  Dave  ^}  D.  fafium.  C  hem 

quid  ais ,  fcelus  ? 
At  tibi  dii  dignum  fadis  exitium  duint. 
Eho ,  dic  mihi ,  ft  omnes  hunc  coniedum  in  nuptias 
Inimici  vellent,  quod,  niff  hoc,  con^lium  darent?  45 

D.  Deceptus  fum,  at  non  defatigatus  5.  C.  fcio  \ 
D.  Hac  non  fucceffit,  alia  7  aggrediemur  via : 

2  Hoc  ferio  dicit.  aVia  agp-edtemur  via.  Cic.  dc 

2  Pamphilus  1.  taediofe  de-  Orat,  III.  Profefh  nunquam 
monftrat  digito  Davum ,  non  defatlgabor,  nunquam  conqulef 
advertente  Charino ;  1.  pertur-  cam  ;  &  Brutus  in  ep.  16.  ne 
battis  nomen  omittit.  defatigere,  neu  difjidas  inprae- 

3  Reiiciunt  quidem  Heinf.  fentihus  malis  prohibendis, 
&  Bend.  (tfl  Donat.  tamen  6  Deridet  Davum  nova 
approbat  verbum  interturbat,  promittentem. 

Vulg.  Davus  omaia.  7  MSS.  quidam  &  edd.  vett. 

4  PercufTus  rogat  Charimis.      aggrcdiamur. 

5  Mox  ipfe  Dav.  expUc^t: 


A  N  D  R  r  A. 


11 


Nlii  id  putas,  quia  prirno  proc^ffit  parum, 
Non  pofie  iam  ad  falutem  converti  hoc  malom. 
P.  Imo  etiam  :  namfati'  credo,fi  advlgilaveris,  50 
Ex  unis  geminas  mihi  conficies  nuptias* 
D.  Ego,  Pamphile ,  hoc  tibi  pro  fervitio  debeo  >. 
Conari  manibus ,  pedibus  ^  nodefque  et  dies 
Capitis  pertculum  adire,  dum  profim  tibi. 
Tuum  'ft,  fi  quid  praeter  fpem  evenit,  mihi  ig- 

nofcere.      •  55 

Parum  fuccedit  quod  ago ,  at  facto  fedulo. 
Vel  melius  *  tute  reperi,  me  miffum  face. 
P.  Cupio.  ^  refiitue  in  quem  me  accepifti  ibcum. 
£>.  Facialm.  P,  at  iam  3  hoc  opus  eft.  D.  hem,  4  ft , 

mane  :  concrepiiit,  a  Glycerio  oftium  ^ 
P.  Nihil  9d  te.  D.  quaero.  P.  hem,  nunccine  de- 

mum  ?  D.  at  iam  hoc  tibi  inventum  dabo.  6a 


1  MSS. .  BodL  c<3.  V«m 
i49o6cIunt.  i^^.tutealiud. 
Edd.  Argent.  1496.  Ald. 
Steph.  &  lo.  Fabrini  tu  aUud. 
ut  &  notante  Faemo  in  qui- 
busdatn  libb.  legitur.  Pendet 
antem  hic  v6rfus  a  v.  j  5  • 

2  Citat  Faem.  ex  libb,  ant^ 
nflitue,  quem,  omiflb  in.  Et 
ka  eft  m  MS.  Bodl  Sed  Uid. 
I.  ed.  lunt.   1505  &  xj6j 


3  7o/j/nicunienipha{iproi^ 
nuntiandum. 

•  4  Guyet.  ft  delet,  utpote 
non  ab  audore ;  fed  ab  afiorU 
bus  profefium.  Al.  edd.  1469. 
&  1496  habent  pro  eo  Sed. 
Sed  faepe  in  MSS.  fcribitur 
y^f;  inde  forfan^?. 

5  Athenis  fores  in  publicunt 
aperiebantur.  Et  fic  monendi 
erant  forte  praetereuntes,  nci 
fores  iis  impingerenl^ 


J4  P.    T  E  RENT  r  I 

A  CT  U  S     I  f^:    S  C  E  N  A    II. 
MYSIS,  PAMPHILUS,CHARINUS,  DAVUS^ 

jlf,  '  JL Am ,  ubi  ubi  erit,  inventum  tibi  curabo ,  ti 

mecum  adduQum 
Tuum  Pamphihun :  tu  modo ,  ^me  mi ,  noli  te 

macerare. 
P.  Myfis.  M.  quid  eft  ?  hem  Pamphile ,  optume  mihi 

te  ofFers.  P.  quid  eft  ? 
M.  Orare  iuflit,  fi  fe  ames,  hera,  iam  ut  ad  fefe 

yenias: 
Videre  zn  te  cupere.  P.  vah !  perii :  hoc  malum 

integrafcit.  5 

Siccine  me,  atque  illam  opera  tua  nunc  miferQs 

follicitarier  ? 
Nam  idcirco  arceflbr,  nuptias  quod  mi  apparari 

fenftt. 
C.  Quibu'  ^  quidem  quam  facile  poterat  quiefci , 

fi  hic  quieflet. 
Z>«  Age ,  fi  hic  non  infanit  fatis  fua  fponte,  inftiga, 

M.  atque  aedepol, 
Ea  res  eft ,  proptereaque  nunc  mifera  in  moerore 

cft.  P.  Myfis,  10 

*  I  Al.  idtn  iam,  (nupuis).  Sed  neque  a  nup- 

ft  int.  Pamph.  atque  Gly*  tiis  quiefcimus,  nifi  poft  nup- 

car.     Quiefci  comrariufn  7<»  tis^y  neque  nuptias  quiefii 

foUicifart.  Al.  malunt  juihus  fapienter  difium  fit. 


A  N  D  R  I  A.  J5 

Per  omneis  tibi  adiuro  deos':  nunquam  eam  me  de« 

fertm*um  ; 
Non,  fi  c^piundos  mihi  fciam  efle  inimicos  omneis 

homines. 
Hanc  mihi  expetivi;  contigit:  conveniunt  mores; 

valeant  9 
Qui  inter  nos  >  difcidium  volunt :  hanc  ,  nifi  mors^ 

mihi  adimet  nemo. 
M.  Refipifco.  P.  non  Apollinis  magi'^  verum  ^atque 

hoc,  refponfum  eft.  15 

Si  poterit  fieri  9  ut  ne  pater  per  me  ftetiffe  credat, 
QuO  minus  hae  fi^rent  nuptiae  :  voIq.  fed  &  id  non 

poterit  i 
Id  faciam^  in  proclivi  quod  eft »  per  me  fi^tifte  uf 

credat. 
Quis  videor  ?  C.  mifer  aeque  atque  ego.  D.  confr- 

lium  quaero.  C.  *  fortis. 
P.  Scio,^  quid.  <;onere  ^.  D.  hoc  ego  tibi  profeAo 

effedum  reddam.  20 

i\  bm  hoc  opus  eft.  I>.  quin  iam  habeo.  C.  quid 

eft  ?  Z>.  huic  9  non  tibi ,  habeo ;  ne  erres. 


I  Difcidium  eft  diftraftio 
amantium  non  yolentium.  AL 
dijjidium^  Noftrum  fortius  eft^ 
DiJJuiium  magiseft  Yolentium. 

j?.  Donat.^  citat  &  foftis  , 
undeTan.  Faber  leg*  cenAiit 
At  fortis ,  quafi  Char^  fermo- 
oem  a  Davo  imerruptum  fic 


finiverit :  at  fortis  es.  MSS. 
quidam  &  edd.  yeufortis  ts. 
Kos  ^e  fbrtis  refponfum  cre- 
dimus  Davo,  quem  laudare 
velit  Charinus. 

j  h.  A,  Co^nitum  habeo». 
quales  coneris  faUacias.  &if« 
fidit  ei  Pamph. 

i>4 


> 


56  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

CV  Sat  haSeo.  P.  quid  facies  ?  cedo.  2?.  dies  hic  im 

ut  fit  fati' ,  vereor , 
Ad  agendum :  ne  vacuum  effe  me  nunc  ad  narran« 

dum  credas. 
Proinde  hinc  vos  amolimini :  nam  mihi  impedimento 

eflis. 
P.  Ego  hanc  '  vi&m.  D.  quid  tu  ?  qiio  hinc  te  agis  ^  ? 

C.  verum  vis  dicam  ?  D.  imo  etiam  %^ 
Narrationis  ?  incipit  mihi  initium.  C.  quid  me  fiet  ? 
D.  Eho  tu  impudens-,  non  fatis  habes,  quod  tibi 

dieculam  addo, 
Quantum  huic  promoveo  nuptias  ?  C.  Dave,  atta* 

men.  D.  quid  ergo  ? 
C  Ut  ducam.  D.  ridiculum  \  C.  huc  face  ad  me 

venias ,  ii  quid  poteris. 
D.  Quid  veniam  ?  nihil  habeo.  C.  attamen  fi  quid. 

Z>.  age,  veniam.  C.  fi  quid,  30 

Domi  ero«  D.  tu  Myfis,  dum  exeo  ',  parumper 

opperire  hia 
M.  Quapropter  ?  D.  ita  fado  eft  opus.  M.  matura. 

D.  iam  ^  inquam ,  hic  adero. 


I  Int.  Glycerium. 

%  Per  intierrogationetn  ad- 
monet  Davus  Charinum  ^  ut 
^  ipfe  abfcedat. 

j  Sc  quo  eat;  cuius.vc- 


lut  prooemium  eft  ,  vcrum  vit 

dicam. 

4int.  hominem,  1.  diftum, 
5  Haec  in  aedes  Glycerii 

intrans  dlcit. 


A  N  D  R  I  A.  57 

ACTt/S    IV.    SCENA     III. 
M  Y  S  I  S. 

INll  ne  effe  proprium  '  cuiquam?    Dii  voftram 

fidem ! 
Summum   bonum  effe  herae  putabam  hi^nc  Pam- 

philum  j  ^ 

Amicum ,  amatorem ,  virum ,  in  quovis  Idco 
Paratum :  verum  ex  eo  nunc  milera  quem  capit 
^  Dolorem  ?  facile  3  hic  plus  mali  efl ,  quam  illic 

boni.  5 

Sed  Davus  exit.  mihomo ,  quid  iftuc  obfecro  eft  4  ? 
Quo  portas  puerum  ? 


ACTUS   IV.   SCENA   IV. 
DAVUS,   MYSIS.       • 


M 


Z>.iTAYfis ,  nunc  opus  eft  tua  s 

I  h.  e.  ftabile  &  perpetuiiin,  Wefterhov.  non  fapit»  dum 

jion  interruptuin  dolore;  cf,  h.  1.  adv.  loci  putat,&A/c  re- 

mox  v.4&infraV;5,  5.MS.  fert  ad  Glycerii  aedes,  illic 

BodL  nihilnc  culquam  komni  ad  Simonis  aedes. . 

proprium,  4  Scilicet  involutum  pue-» 

%  Al.  lahorem ,  quod  We-  nim  Davus  geftabat ;  quent 

ftcrh.  praefert.  poftquam  ille  expedivit ,  inter- 

3  Hic-illic,  notantur  tem-  rogat  Myfis»  quo  portas  pue-^ 

pora,  iUic  praet.  cum  Glyc.  rum? 

fruereturPamphiloj/iic  prae-  5  Properamis  &  impenfe 

iens«  quo  nunc  mifcra  cjt  mctu,  agentis  Davi  verba. 


5«  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Mihi  ad  hanc  Fem  expromta '  memoria  atqiie  aftutia. 
M.  Quidnam  ihcepturus  ?  D.  accipe  a  me  hunc  ocius 
Atqueante  noftram  ianuam  appone.  M.  obfecro^ 
Hiimine  ?  27.  ex  ara  ^  hinc  3  verbenas  tibi ,  5 
Atque  eas  fubfterne.  M.  quamobrem  id  tute  non  facla? 
•/>•  Quia,  (i  forte  opus  (it  ad  herum.4  iusiurandiim 

mihi 
Non  appofuifle ,  ut  liquido  poflim*.  M.  intellego. 
5  Nova  nunc  religio  in  te  ifthaec  inceflic ,  cedo  ? 
.  D.  Move  ocius  te,  ut,  quid  agam,  potro  intellegas.  10 
Proluppiter!  ilf.  quid?/?.  fponfae  pater  intervenit. 
Repudi<5  coniilium,  quod  primum  intenderam. 
M.  Kefcio  quid  narres.   V.  ego  quoque  hinc  ab 

dextera  ^ 

Venire  me  affimulabo.  tu ,  ut  fubfervias 
Orationi  ^ ,  utcunque  opu*  fit  verbjs ,  vide».        1 5 
M.  Ego ,  quid  agas,  nihil  intellego :  fed ,  fi  quid  eii, 
Quod  mea  opera  opus  fit  vobis,  aut  tu  plus  vides, 
Mdnebo ,  ne  quod  voftrum  remorer  commodum. 


1  AL  Maluia,  pro  quo  poft 
Facmuin  Tan.  Faber  pugnat , 
fed  fruftra. 

'    1  Quae  erat  in  veftibulo  ex 
ttiore  Graec.  &  Rotn. 

3  int.  fume.  feftinantius  fc« 
loquitur. 

4  Quidam  MSS..  &  edd. 
Tett.  iurandum^  &  fic  leglt 


IXwiat,  cf.  Plaut.  Cift.  II,  i , 
16.  iibi  al.  iurandOf  al.  iureiw* 
rando, 

5  MSS.  quidam  &  ed,  vett. 
undc  nova  &c. 

6  h.  e.  orationi  meae 
tuam  accommodes  refponiio'^ 
nem. 


A  N  D  R  I  A.  59 

A  CT  U  S    I  y.    S  C  E  N  A     V. 
CHREMES,   MYSIS,   DAVUS. 

CIvEvertor ,    poftquam ,  quae    opus   fuere  ad 

nuptias 
Gnatae ,  paravi,  ut  iybeam  arcefC.  fed  quid  hoc  *  ? 
Pnerhercle  eft.  mulier ,  tun'  appofuifti  hunc  ?  Mubi 
Illic  ^  eft  ?  C.  non  mihi  refpondes  ?  Af.  nufquam  eft. 

vae  miferae  mihi , 
Reliquit  me  homo  ,  atque   abiit.    D.  di  voftram 

fidem!  y 

Quid  turbae  eft  apud  forum?  5  quid  iUic  hominum 

litigant? 
Tum  annona  cara  eft.  quid  dicam  aliud ,  nefcio  4. 
M.  Cur  tu  obfecro  hic  me  folam?  Z).  hem,quae 

haec  eft  fabula  ^  ? 
Eho  Myfis  ^ ,  puer  hic  unde  eft?  quifve  huc  attulit  ? 
M.  Satin'  ianus  es ,  qui  me  id  rojgites  ?  D.  quem  ^o 


igitvir  rogem . 


lO 


1  Interrogatio  mitantis.  Et 
apparet»  eum  non  oculis  priuSf 
quam  corpons  ofFenfu «  pue- 
rum  animadvertifle. 

2  h.  1.  ilU  hic.  Davum  cjuae- 
r1t>  qui  nunc  abfcefiit^  ut& 
ipfe  de  foro  venire  videatur. 

3  MSS.  quidam  &  ed(l. 
vett.  quoK 

4  Haec  ad  fpedator^  con* 


verfus. 

5  h.  e.  quid  hoc  eft  miri  ? 
Similiter  in  re  mira  Eun.  IV , 
4,  22.  hem  !  quae  haec  efl  fa^ 
hula.  Vulgi  fc.  fabulae  ple- 
rumque  funt  mirae  &  monftro. 
fae. 

6*  Repente  ceraentem  fc 
fimulat« 


6o 


P.    T  E  R  E  N  T  f  I 


I 


Qui  hic  neminein  alium  video  '  ?  C\  miror,'unde  (if. 
JJ.  Difturan'  quod  rogo  ?  Af .  au  ^.  /?.  concede  ad  * 

dexteram  3. 
M.  Deliras,  non  tute  ipfe  ^l  D.  verbum  fi  mihi 
Unum  5 ,  praeterquam  qiiod  te  rogo ,  faxis  cave  ^. 
M.  Male  dicis  7.  D.  unde  ^  eft  ?  dic  clare  9.  M.  a 

nobis  *^  /?.  ha  ha  he.  i  % 

Mirum  vero,  impudenter  mulier  (i  facit  meretrix  ". 

C.  Ab  Andria  eft  ancilla  haec ,  quantum  intellego. 
D^  Adeon*  videmur  vobis  efle  idonei  ^ 

In  •  quibus  fic  illudatis  ?  C.  veni  in  tempore. 

D.  Propera  adeo  puerum  tollere  hinc  ab  ianua.    lo 
Mane  '^ :  cave  quoquam  ex  ifthoc  exceftis  loco. 


X  Gdlide  ajfHnnat ,  iibi  non 
vifum  Chremem. 

2  Exclamatiolu.l.  coniter* 
natae. 

3  Sc.  fmiftra  vcmt  Chr.  cui 
non  vuh  proximam  Myfin« 
(Sd  fibi. 

4  Submina  voce ;  &  fub-* 
audi :  eum  milu  dediffi. 

5  Hoc  &  fenfim ,  &  ut  fe- 
nex  feotiat,  pronuntiaadum 
&  int.  refponderis. 

6  His  reddit  comminatio- 
nem  geftu  &  vultu. 

7  h.  I.  comminarb*  Minis 
ic.  aeque  &  conviciis  laedimui. 


8  b.l.a  cuius  domo.  Pri- 
mym  cnim  refcire  voluit  Chre- 
metem «  efle  a  Glycerio.  Sic 
&  fupra  V.  XI. 

9  Hoc  fubmifle  pronuntiat. 
XQ  Qiiod  <um  Faemo  & 

aliis  probamus.  A).  MSS.  &. 
edd.  vett.  quos  fequitur  We^ 
fterh.  legunt  vohU.  falfo.  Nec- 
dum  enim  id  rogare  voluit., 
Mox  vero  cuium^PamphilL 

XI  int.  apponendo  fuum 
puerum  ante  ianuam  alienae 
domus. 

12  £t  hoc  fubmifla  voce^ 


#1 


A  N  D  R  I  A.  6i 

M.  Dii  te  eradicent  ita  me  miferain  territas. 

/?.  Tibi  ego  dico ,  an  non  ?  M.  quid  vis  ?  D.  at 

etiam  rogas  ? 
.  Cedo ,  cuium  puerum'  hic  appofuifti ,  dic  mihi. 
M.  Tu  nefcis ?  D.  mitte  id ,  quod   fcio  «  :  dic, 

quod.  rogo.  ly 

M.  *  Veftri.  D.  cuius  veftri  ?  M.  Parophili.  D.  hem  , 

quid ,  Pamphili  3  ? 
M.  Eho,  annon  eft?   C.  refte  ego  femper  fugi  has 

nuptias. 
^  i/trO  facinus  animadvertendum !  ilf.  quid  clamitas  ? 
D.  Quem  ne  ego  heri  vidi  ad  vos  adferri  vefperi  4  } 
ff.  O  hominem  audaccm !  D.  verum,  vidi  Cantha- 

ram  30 

SufTarcinatam  5.  M.  Diis  pol  habeo  gratias , 
Cum  in  pariundo  aliquot  adfuerunt  liberae  ^»    • 
D.   Nae  illa  illum  haud  novit,  cuius  caufa  haec 

incipit. 
Chremes ,  fi  pofitum  puerum  ante  aedes  viderit , 


)#» 


•      1  Lentius  &  fubmifle. 

2  AI.  nofiri;  aeque  maie^ 
ut  antea  vobis. 

3  Argute  repctit ,  quad  pcr 
indignationem ,  nomen  Pam- 
phili ,  quod  lentius  pronuntia- 
verat  Myfis.  Metuit  enim ,  ne 
non  audiverit  fenex. 

4  Commento  hoc  fe  ipfe 
incredulum  funulans »  initare 


ftudet  mullerem  ad  confir* 
manda  y  quae  vult  audire 
Chremetcip. 

5  Infirmo  utitur  argnmento , 
f.  palam  memitur  Davus ,  ut 
non  tam  fidcm  Myfidi  demat» 
quam  addat  apud  Chremetem, 

6  Servis  enim  non  erat  tefti# 
monii  didio ,  ut  ait  Geta  in 
PHorm,  II,  ij  63, 


6» 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


Suam   gnatam^  non  dabit  '•   tanto  herde   magi^ 
dabit.  3  5 

C.  Non  herde  faciet.  D.  nunc  adeo^  ut  tu  iis  fciens , 
Nifi  puerum  toUis,  iam  ego  hunc  mediam  in  viam 
Provolvara,  teque  ibidem  pervolvam  in  luto. 
Af.  Tu  pol  homo  non  es  fobrius.  D.  ^acia 
Alia  aliam  trudit  iam  fufurrari  audio ,  40 

Civem  Atticam  efle  hanc.   C.  hem !   D.  coafius 

legibus  * 
Eam  uxorem  ducet.  M.  au ,  obfecro  an  non  civis  eft  ? 

C.  locularium  in  malum  infciens  paene  inddi. 

D.  Quis  hic  loquitur?  o  Chreme  ^,  per  tempus 

advenis : 
Aufcuka.  C.  audivi  iam  omnia.  Z>.  anne  tu  omni;) ?  45 
C.  Audivi ,  inquam ,  a  principio.  D.  audiftin*  obfe- 

cro  *  ?  hem 
Scelera:  hanc  iam  oportet  in  crudatum  '  hinc  abripi. 
Hic  ille  eil  ^ :  non  te  credas  Davum  ludere. 


1  VerfjLtiJLtfa-iv  cogitata  Gly- 
cerii  narrat  Davus. 

2  £x  lege  >  virgo  civis ,  ubi 
vitiata  eflet,  poierat  L  petere 
in  nuptias^  L  in  mortis  poe- 
nam  coniicere  hominem,  qui 
vitium  intulerat« 

3  Afhite  >  quafi  eum  nunc 
primum  vidcrit. 

4  Repetit  fortius ,  quafi  illis 
hoc  iratior « cpod  confida  au* 


diverit  Chremes ,  &  ut ,  diffi- 
mulando  fe  •  vidifTe  praefen- 
tem ,  ipfe  ante  in  Myfidem 
inveftus  credatur  id  ferio  fe- 
cifTei  atque  fic  omnemfufpi- 
donem  doli  mali  efRigiat. 

5  h.  e.  torquendam  (  ferva; 
enim  erat )  ,  ut  verum  exfcuU 
patur  de  Pamphili  innocentia 
&  finiulato  partu. 

6Dig^um  iotendtt  in  Chre» 


A  N  D  R  I  A.  «j 

M.  Me  mireram  :  nihll  pol  falfi  dixi «  mi  fenex. 
C  Novi  omnem  rem\  fed  eil  Simo  intus?  D,  * 

intiis  eft.  50 

M.  Ne  me  atringas  fcelefie  \  fi  pol  Glyceno  non 

omnia  haec  h 
D.  Eho  inepta,  nefcis  quid  fit  afium.  M.  qui  fciam  ? 
D.  Hic  focer  efL  alio  paSo  haud  poterat  fieri , 
Ut  fciret  haec,  quae  volumus.  M,  hem ,  praediceres. 
D.  Paulum  intefeffe  cenfes,  ex  animo  omnia»    5; 
Ut  fert  natura,  facias,  an  de  induftria? 

ACTUS    IV.    SCENA    VI. 
CRITO,   MYSIS,   DAVUS. 

*  Cl  JlN  hac  habitaffe  platea  didum  eft  Chryfidem , 
Quae  fefe  inhonefte  optavit  4  parere  hic  divitias 
Potius ,  quam  in  patria  honefte  5  pauper  vivere. 
Eius  mone  ca  ad  me  lege  redierunt  bona. 
Sed  quos  perconter ,  video.  falvete.  M.  obfecro ,  y 
Quem  video?  eftne  hic  Crito,  fobrinus  Chryfidis  ? 


mem ,  didtqae  ifA^AliKaf  , 
quafi  ille  potens  f.  metuendus : 
&  eft  alias  foUemne  adulato- 
ribus ,  fervis  tn  Dominos. 

1  AL  omittunt  h.  l.  intus, 

2  Davo  dicit,  qui,  nunc 
folus  cum  fola ,  fubblandiri  ei^ 
&  palpo  percutere  voluit, 
quam  ante  temjerat. 


3  int.  narratura  fum. 

4  MSS.  quidam  &  edd,  pa-- 
rare,  Sed  &  noftrum  eandem 
vim  habet. 

5  Ita  Donat.  Prob.  Serv. 
Prifc.  In  quibufd.  Codd,  & 
edd.  eft  paupcra ,  quod  Plau* 
tinum  e(i. 


64  R    T  E  R  E  N  T  I  I 

h  eft.  C.  o  Myfis  (alve.  M.  falvos  fis  Crito* 

C  Itan*  Chryfis  ■  ?  hem.  A/.  nos  quidem  pol  miferas 

perdidit. 
C.  Qiiid  vos  ?  quo  pafto  hic  ?  fati*  ne  reOte  *  ? 

M.  nosne?  fic  ?. 
Ut  quimus,  aiunt ;  quando, ut  volumus ,  non  licet.  i o 
C.  Quid  Glycerium  ?  iam  hic  fuos  parentes  repperit? 
M.  Utinam  !  C.  an  nondum  etiam  ?  haud  aufpicato 

huc  me  attuli : 
Nam  pol,  fi  id  fciflem ,  nunquam  huc  tetulifiem  4 

^  pcdem : 
Semper  enim  difta  eft  eius  haec  atque  habita  eft  foror : 
Qiiae  illius  fuenmt,  poffidet.  nunc  me  hofpitem  1 5 
Lites  fequi ,  quam  hic  mihi  fit  facile  atque  utile , 
Aliorum  exempla  commonent.  fimul  arbitror , 
lam  efl^e  aliquem  amicum ,  et  defenforem  ei:  nam 

fere 
Grandiufcula  iam  profeda  eft  illinc :  "damitent 


1  Submt.  pcriit ,  &  eft  com- 
miferantis ,  non  interrogantis ; 
ac  plus  genicndo  figniticantis^ 
quam  loquendo. 

2  int.  agitis. 

3  h.  e.  mediocriter.  cf, 
Phorm*  F,  2,  95.  &ineft  h. 
i.  fignlficauo  languoi  is ,  quem 
bonis  dat  miferia. 

4  Quod  Donat.  &  h.  1.  & 


infra  V,  1 ,  13.  a  charaSere 
Comico  alienum  Criticis  vi- 
fum  obfcure  dicit.  Tetuli  idem 
&  ap.  Rautum  faepe  legitur , 
ut  ab  antiquo  tuloy  (tollo)  fac- 
tum.  Sed  h.  L  alii  lcgunt  retu- 
lijfem^  quod  non  difplicct.  Ne- 
que  enim  femper  huic  vcrbo 
ineft  vi$  lu  retro^ 


A  N  D  R  t  A;  «5 

Me  fycopbantam  hereditatem  perfeqtii^  lo 

Mendicum.  tum  9  ipfam  defpoliare  non  libet. 

iW»  O  optiime  hofpes,  pol^  Crito  antiquum  *  obtihes. 

C.  Duc  me  ad  eam,  quando  huc  venii  utvideam. 

M.  maxume* 

D.  Sequar  hos:  nolo  me  in  teinpore  hoc  ^  videat 

fenex  3« 

ACrUS     V.    SCENA    L 
CHREMES,    SIMO. 

C.  3  Ati'  iam ,  fati^ ,  Simo  y  fpe£tata.erga  te  amicitisl 

eft  mea: 
$ati^  pericli  coepi  adire  t  oratidi  iam  finem  face. 
Dum  ftudeo  obfequi  tibi,  pene  illufi  vitam  filiae. 
S.  Immo  enim  quam  maxume  abs  te  poflulo  atque 

oro,  Chreme^ 
Ut  beneficium  9  verbis  inituni   dudum  ^  nunc  re 

comprobes.  ^ 

C.  Vide  quam  iniquus  (is  prae  ftudio.  dum  id  eifi« 

cias  quod  cupis  9 
Neqiie  modum  benignitatis  4  ,  neque  quid  me  oreS| 

cogitas : 
Nam  fi  cogites ,  retnittas  iam  me  onerare  iniutiis^ 

1  Subaudi  morem  1.  inge-  3  int  Simo, 

nium.  4  Qnein  &  ego  retinere  de^ 

2  h.  1«  in  his  tiirbis  ^  quae      b&am,  ne  benignttate  perdam 
mihi  male  evenianf.  nie&filiam< 

<  E 


66  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

S.  Quibus  ?  C.  ah  rogitas  ?  perpulifti  me  ^  ut  homini 

adolefcentulo  ^ 
In  alio  occupato  amore,  abhorrenti  ab  re  uxoria,  lO 
Filiam  darem  in  feditionem,  atque  incertas  nuptias ; 
Eius  labore  atque  eius  dolore  gnato  ut  medicarer 

tuo. 
Impetrafti :  incepi ,  dum  res  tetulit  '•  nunc  non  fert: 

feras. 
IUam  hinc  civem  eflTe  aiunt :  puer  eft  natus :  nos 

mlffos  face. 
5.  Per  ego  te  deos  oro,  ut  ne  illis  ^  animum  inducas 

credere  ^  15 

Quibus  id  maxume  utile  eft ,  illum  efle  quam  de- 

terrimum. 
Nuptiarum  gratia  haec  funt  fida  atque  incepta  omnia. 
Ubi  ea  caufa ,  quamobrem  haec  faciunt^  erit  ademta 
•  his ,  definent. 

C  Erras.  cum  Davo  egomet  yidi  iurgantem  ancillam* 

S.  fcio.  C  at 
Vero   voltu;  cum,  ibi  me   adefle,   neuter  dum 

praefenferat.  10 

5.  Credo;  et  idfa&uras,  Davus  dudum  praedixit 

mihi: 
£t  nefcio  qtbd  tibi  fum  oblitus  hodie  ac  volui  dicere. 

I  Tua  mihi  &  mea  tibi  re-  2  int.  meretricibus^  feryis» 

tulit.  mox  fert  :feras.  Lufus  (it      andllis. 
ia  varia  fignificatione. 


V 


A  N  D  R  I  A.  67 

ACTVS    V.    SCENA    IL 
DAVUS,CHREMES,SIMO,DROMO; 

Da.  ^  jTjL  Nimo  nunc  lam  otiofo  effe  impero  \ 

C.  hem  Davom  ribi. 
S.  Unde  egreditur  3  ?  Da.  meo  praefidio ,   atque 

hofpitis  ^.  S.  quid  illud  mali  eft  ? 
Da.  Ego  commodiorem  hominem ,  5  adventum  ad 

tempus  non  vidi.  S.  fcelus, 
Quemnam   hic  laudat  ?  Da.  omnis  res  eft  iam  in 

vado.  S.  ceffo  'alloqui  ? 
Da.  Herus  eft  :  quid  agam  ?  S.  o  falve  bone  vin 

Da.  hem  Simo ,  o  nofter  Chremes  ,  5 
Omnia  apparap  iam  funt  intus.  C.  curafti  probe. 
Da,  Ubi  voles,  arceffe.  S.  bcne  fane.  ^  id  enim- 

vero  hinc  nunc  abeft. 


1  Haec  domo  egrediens. 
a  Imp,  pro  volo,  fuperbe 
difium,  veluti  ducis  viftoris» 

3  Non  interrogat :  fed  cum 
admirauone »  L  potlus  cum 
indignatione  dicit. 

4  int.  Oitonis. 

5  A1.MSS.  &edd.  tf^vtf/i- 
tumt  tempus^  omiiTo  ad.  AL 
tefte  If.  Voffio  dG  tcmp.  Poeta 
kmuit  commoditatem  hominU 


(  quia  eft  humanus ) ,  fa^  ^ 
quia  adventus  faciat  ad  con- 
ditionem  Glyceriilibcram  cog- 
nofcendam.  Commoda  L  apta 
erant  tempori  f.  ad  tempus^ 
quo  periculum  erat  Glycerio  , 
Pamph.  Davo  cett.  ex  nuptiis 
cum  Phil.  quas  urgebatSimo» 
6  AL  MSS.  &edd.w,ut 
referatur  ad  Pamphilum ;  male. 

£  X- 


6i  P,    TERENTIl 

Edaih  tu  hoc  '  refpondes ,  quid  ifthic  tibi  negoti 

eft  }  Da.  mihin'  *.  S.  ita. 
J?a.  Mihine  ?  S.  tibi  ergo  5.  Da.  modo  introii  ^. 

S.  quafi  ego »  quam  dudum  rogem. 
Da.  Cum  tuo  gnato  una.  S.  anne  eft  intusPam«- 

philus  ?  cnicior  mifer  K  lo 

Eho,  non  tu  dixti  efle  inter  eos  inimicitias,  car- 

nufex? 
Da.  Sunv  S.  cur   igitur  hic  eft?    C.  quid  illum 

cenfes  ?  cum  illa  litigat  ^. 
Da.  Immo  vero  indignum ,  Chreme,  iam  facinus 

faxo  ex  me  audias  7. 
Nefcio  qui  fenex  modo  venit  :  ellum ,  confidens  » 

catus: 


1  1.  c.  ad  hoc.  Euniich. 
IV,  7,  22.  MS.  Mark.  rr- 
fponde, 

2  lain  turbatur  Dav.   ut 
•  omnes   omittat  fallacias,  & 

opprefTus  prodat  Pamphilum, 
dum  malum  cominus  perhor- 
rcfcit.  Vult  enim  ia;n  pocta» 
cataftrophcn  ficri. 

3  Vehementius  pronuntiat, 

4  Aliud  refpondet  Davus^ 
fui  anxiuS)  quam  rogaverat 
Sima 

5  Me  infelicem.  Aeque 
doiet,ac  iratus  eft. 


6  IrridetChremes ,  cui  pae- 
neillufum  fuiflet,  Simoncm, 
qiu  fupra  dixerat  :  Irae  funt 
iafcr  Glyc.  &  gnatum. 

7  Ita  loquitur^  quafi  haec 
fit.  caufa ,  cur  Pamph.  ingref-^ 
fus :  quod  quafi  ei  lis  imen- 
datur  a  Critone>  hofpite  du* 
cendae  uxoris ,  quam  civem 
Atdcam  vitiaverit.  Et  bene 
convertit  orationem  ad  eum , 
qui  a  nuptiis  erat  deterren* 
dus,  &  quem  fibi  Uavus  pre* 
cacorem  deftinat. 


A  N  D  R  I  A: 


6^ 


Cum  faciem  videas ,  videtur  effe  qiiantivis  preti :  1 5 
Triftis  feveritas  »  ineft  in  voltu,  atque   in  verbis 

fides  \ 
S.  Quidnam    adportas  ^  ?  Da.    nil  equidem ,  nifi 

quod  illum  audivi  dicere. 
S.  Quid  ait  tandem  4  ?  /?.  Glycerium  fe  fcire  d- 

vem  effe  Atticam, 
S.    Hem    Dromo  ,    Dromo  ^.    Da.    quid    eft? 

S.  Dromo.  Da.  audi.  S.  verbum  fi  ad« 

dideris.  Dromo. 
Da.  Audi  y  obfecro.  Dr,  quid  vis  ?  S.  fublimenv  ^ 

hunc  intro  rape^  quantum  potes.  la 

Dr^  Quem  7  ?  5.  Davom..  Da.  quamobrem  ?  S^ 

quia  lubet  ^.  rape ,   inquam  9^  Da.  quid 

feci?  »y.  rape. 
Da.  Si  quidquam  mentitum    invenies,    occidito* 

S.  nihil  audio» 


1  In  laude  hic  ponitur  ^  & 
cft  in  vultu  ,  aninii  feveri  in- 
dice.  Tac.hift.  i>  14.  Aefti- 
tnatione  refla  feverus,  dete^ 
rius  inurpretantibus  triftior 
habfbatur, 

2  Audoritas ,  cfuae  eft  ex 
nuda.  veritate  &  integcitate. 

3  Siaio ,  quem  male  habet 
illa  virL  commsndatio ,  intcr- 
rogat  Davum ,  quem  ulcifci 
cupit,  quem  novi  nuntium 
ab  ifto  habeat  perferendum. 

4  Morai^  faftidiens&  ad 


ultionem  fcftinans  rogat  ve- 
hementius. 

5  Plenus  irarum  non  re-- 
fpondct ;  lorarium  repetendo 
faepius  vocat. 

6  h.  e.  fublatum. 

7  Ridicule  ita  interro£»at 
ftupidus,  qui  praetcr  Chr* 
&  *Dav.  neminem  videret 
aftarc  Simoni.  Neque  enim 
Simo,.  ira  commotus,  Da-^ 
yum  indigitarat.  , 

8  Hot  Davo  reponit* 
k  9  Hoc  Dromoni^ 


70 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


Ego  lam  te  commotum  <  reddam.  Diu  tamen  ^  i 

ctfi  hoc  verum  eft.  S.  tamen. 
Cura  adfervandum  vinf^um  :  atqueaudin' ?  qua* 

drupedem  conftringlto. 
Age ,  nunc  iam   ego  pol  hodie ,  ft  vivo ,  tibi  i{ 
Oftendam  ,  henim  quid  fit  pericli  fallere  ,  et 
llli  patrem  3.  C.  ah  ne  faevi  tantopere.  S.  o  Chremet 
Pietatem  gnati  ^  !  nonne  te  miferet  mei  : 
Tantum  laborem  capere  ob  talem  filium  ? 
Age  Pamphile :  exi  Pamphile  :  ecquid  te  pudet?     30 

ACTUS  V.    SCENA  III. 

PAMPHILUS,  SIMO,  CHREMES. 


P. 


Q. 


Uis  me  volt?  perii!  pater  eft.  S.  quid  ais^ 
omnium  ?  C.  ah. 
Rem  potius  ipfam  dic ,  ac  mitte  male  loqui. 
S.  Quafi  quidqiiam  in  hunc  iam  gravius  dici  poftiet. 
Ain' tandem,  civis  Glycerium  eft  ?  P.  ita  praedicant, 
S.  Ita  praedicant  ?  ingentem  confidemiam  !  5 

Num  cogitat  ^ ,  quid  dicat  ?  num  fa£^i  piget  ? 


1  cf.  fupraV,  i.ubi  Da- 
vus  dixerat :  animo  nunc  lam 
ctiofo  &c.  iam  nunc  prae- 
ceps  in  piftrinum  dandus, 
ibique  agitandus. 

%  int.iiccine  mecum  ages> 
nfi  &c. 

3  Haec  dicenSf  vehemen- 


tiflimus  Simo  adcurrit  ad 
aedes  Glycerii,  evocaturus 
Pamphilum ;  &  mox  ingeini- 
nat,  damans  de  via. 

4  Prae  dolore  loquitur  per 
ellipfin.  Subint.  vide,  &  eft 
Avlt^petfftf  pro  impietate. 

5  Avertit  orationem  a  fe- 


A  N  D  R  I  A. 


71 


'  Niim  eius  color  pudorls  fignifm  ufquam  indicat  ? 
Adeon*  impotenti  effe  animo ,  ut  praeter    civium 
Morem   atque  legem ,  et  (ui    voluntatem   patris » 
Tamen  hanc  habere  ftudeat  cum  fummo  probro?  lo 
P.  Me  miferum  !  S.   modone  id    demum  fenfti, 

Pamphile  ? 
Olim  ifthuCy  oUm,  cum  ita  animum  induxti  ruum  ^ 
Quod  cuperes  ,  aliquo  pafto  ^  efficiundum  tibi , 
Eodem  die  ifthuc  \erbum  vere  in  te  accldii 
Sed  quid  3  ago  ?  cur  me  cxcrucio  ?  cur  me  ma- 

cero  ?  15 

Ciu'  meam  feneftulem  huius  foUicito  amentia  ?  an 
Pro  huius  ego  ut  peccatis  fupplicium  fuffefam  l 
Immo  habeat  4,  valeat,  vivat  cum  illa  5,  P.   mi 

pater  ^, 
S.  Quid  ,  mi  pater  ?  quafi  tii  huius  indlgeas  patris, 
Domus ,  uxor  ,  Hberi  inventi ,  invito  patre  :      xo 
Axidufti,' qiii    illam  civem  hinc  dicant  :  viceris  7, 
P.  Patcr,  hcetne  pauca  ^}  S.  quid  dices  mihi  ? 


cuhda  ad  tertiam  perfonam, 
ut  folent  irafcentcs. 

1  Faem.  videy  num  &c.  & 
fic  eft  in  MS.  Bodl.  vidctur- 
que  cum  geftu  pronuntiatum. 

2  h.  e.  quoquo  modo» 

3  Al,  c^o. 

4  Suhaudi  illam. 

5  Loquitur  fic  iratiffime, 
quafi  abdicans  filium. 

6  App«llat  patrem  fic  fi« 


lius  peraiMus ,  ut  iram  ad  mi- 
foicordiam  convertat. 

7  Fut.  exaft.  &  videtur 
efTc  :  tua  caufa  viftrix  efto 
(ob  addu^^los  tcfics)  meam 
vinci  tandem  patior  ,  quod 
tiKim  fit  infortunium.  Con- 
cludit  fic  abd  cationem. 

8  Titubans  &  balbutiens 
oratio  pudore  6c  confcientia» 

E4 


7* 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


C.  Tafnen,  Simo ,  audi.  S.  ego  audiam  ?  quid  audiam;; 
Chremes?  C  attamen  dicat^  fine.  S.  age,  dicat, 
'  fino  ^ 

P.  Ego  me  amare  hanc  ^  fateon  fi  id  peccare  eft  , 

fateor  id  quoque  3.  25 

Tibi,  pater,  me  dedo.  quidvis  oneris  impone :  impera. 
Vis  me  uxor^m  ^ucere  ?  hanc  vis  amittere  ?  ut  po-. 

tero ,  feram  4. 
Hocmodo  te  obfecro ,  ut  ne  credas  a  me  allegatum 

hunc  fenem  5. 
Sine  me  expurgem ,  atque  iltum  huc  c6ram  adducanu 

S.  adducas  ?  P.  fine  paten 
C.  Aequum  poftulat  :  da  veniam.  P.  fine  te  hoc 

exorem.  5.  fino  "^.  30 

Quidvis  cupio ,  dum  ne  ab  hoc  me  falli  comperiar^ 

Chreme. 
C.  Pro  peccato  magno  paulum  fupplicii  fatis  eft  patri. 


I  Hoc  non  tam  ex  animo 
peraiittends  eft ,  quam  aegre 
cedentis  precibus  Chremetis, 
aBene  ^c,non  Gfycerium, 
cuius  nomine  offendiflet  pa- 
^trem  :  nec  peregrinam^  igno- 
tniniam  fc.  yitans. 

3  Mire  &  fubdefendit  cul« 
|Mim ,  &  afTentitur  irato. 

4  Obfequium  fme  volun* 


tate  oftendit:  &  mukum  vafet 
fub  Chremetis  praefentia  haec 
confeffio  ad  recufandas  nup- 
tias. 

5  int.  Cntonemj  &  bene 
fenem^  ut  ex  hac  appellatio- 
ne  pondus  accedat  teflimo- 
nio^  quod  ifte  di6hirus  eft. 

6  lam  Pamphilus  dotnun^ 
intrat  Glycerii. 


A  N  D  R  I  A.  7j 

UCTUS     y.    SCENA    IK 
CRITO,  CHREMES  ,  SIMO,  PAMPHILUS. 

Cr.  iVJL  Itte  orare  '•  una  harum  quaeyis  caufa  me, 

Ut  faciam ,  monet , 
Vel  tu ,  vel  quod  verum  eft »  vel  quod  ipfi  cupio  * 

Glycerio. 
Ch.  3  Andrium  e^o  Critonem  video  ?  et  certe  is  eft. 

fal  vos  fis ,  Crito. 
Quid  tu  Athenas  infoleqs?  Cr^  evenit,  (ed  hiccine  eft 

Simo? 
Ch.  Hic  eft.  S.  mtVL  quaeris  ?  eho ,  tu  Glycerium 

hinc  civem  effe  ais?  5 

Cr.  Tu  negas  ?  S.  itane  huc  4  paratus  advenis  ?  Cr. 

qua  de  re  ?  S.  rogas  ?  ' 

Tune  impune  haec  facias?  tunehichominesadolef- 

centulos , 
Imperitos  rerum ,  edudos  libere,  in  fraudem  illicis  ? 


1  Pamphilo  dicit.  Is  autem 
fingitur ,  a  patre  data  venia 
arceffendi  Critonis,  hunc  o- 
rafle,  ut  quae  ad  Glyc.  ag- 
nitionem  pertinerent,  confi- 
denter  ediflereret  apud  pa- 
trem. 

2  int.  bene ;  quod  ufitatum 

€ft. 

3   Al.  fic  ordinant.   Ch. 
Andrium  tgo^ccrte  is  cjl,  Cr. 


Salvosfis^  Chrcmc.  Ch.  Quid 
tu  &c.  Mdle  videtur  or- 
tum  ex  integris  nominibus 
colloquentium  expreilis  in 
MSS.  Notum  autem  Chre- 
meti  inducit  Critonem  poe- 
ta  ,  properans  ad  cataftro- 
phen. 

4  int.  Athenis^  ubi  falfsi 
yindicantur. 


f4  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

SbllicitandOt  et  pollicitando  eorum  animos  ladas  *  ? 

Cr.  fanusne  es  ? 
S.  Ac  ineretricios  amores  nuptiis  conglutinas  ?      lo 
jP.  Perii !  metuo ,  ut  fubftet  hofpes.  Ch.  fi,  Simo , 

hunc  nori^  fatis  9 
Non  ita  arbitrere.  bonus  eft  hic  vir,  S.  hic  vir  fit 

bonus  ^  ? 
Itane  adtemperate  venit  hodie  in  ipfis  nupiiis , 
Ut  veniret  antehac  nunquam  ?  eft  vero  huic  creden- 

dum,  Chreme. 
P.  Ni  metuam  pairem ,  habeo  pro  -i!>.  re  3 ,  lUum 

quod  moneam  probe.  15 

S.  Sycophanta.  Cr.  hem.  C/l  fic ,  Crito ,  eft  hic  ^ : 

mitte.  Cr.  videat ,  qui  fiet. 
Si  mihi  pergit ,  quae  volt ,  dicere  5 ,  ^^ ,  quae  non 

volt ,  audiet.  ^ 

Ego  ifthaec  moveo  ^,  aut  curo  ?  non  tu  tuum  malum 

aequo  animo  feres  ? 


1  Bene  laSLis ,  quafi  tene- 
TOS  animos.  MS.  BocU.  iaSlas, 
Neque  id  fenfu  caret ,  (i  fit 
concutis ,  proiicis, 

2  Cum  contcmtu  rogat , 
L  potius     exclamat   ironice. 

3  h.  e.  quod  conven j-e  huic 
rei  qucat. 

4  int.  Simo.  Critonem , 
iam  iratum  convicils  Simonis, 
knire  aggrcditur  Chremes. 


j  int.  male  f.  convicia, 
6  h.  e.  ifbis  nuptias  pertur' 
bo.  cf.  fupra  III ,  2 ,  36.  Si- 
mo  autem  dixerat ,  Critonem 
adtemperare  veniffe  in  ipfis 
nuptiis.  Hunc  fenfum  difti 
parum  alii  adfecuti  funt.  Do- 
natus  tamon  bene :  E§o  hacc 
turbo ,  aut  co^^ito ,  qucmaJ'» 
modum  tu  dicis ,  Suno  ? 


A  N  D  R  I  A. 


75 


Namy  ego  quae  <  dico,  vera^  an  falfa  audieris^ 

iam  fciri  poteft: 
Atticus  quidam  olim  navi  frada  ad  Andrum  eiefhis 

eft,  lo 

Et  ifthaec  una  parra  virgo.  tum  ille  egens  forte 

applicat 
Primum  ad  Cbryiidis  patrem  fe.  ^S*.  &bulam  inceptat. 

Ch.  fine, 
Cr.  Itane  vero  obturbat?  Ch.  perge.  Cr.  tum  is  mihi 

cognatus  fuit,      ^ 
Qui  eum  recepit.  ibi  ego  audivi  ex  illo  fefe  effe 

Atticum. 
Is  ibi  mortuus  eft.  Ch.  eius  nomen  ?  Cr.  nomen  tam 

citotibi?  25 

Phania  ^.  Ch.  hem ,  perii  3 !  Cr,  verum  hercle  opinor 

fiiifle  Phaniam. 
Hoc  certo  fcio,  Rhamnufium  fe  aiebat  effe.  Ch.  o 

lupiter  f 
Cr.  Eadem  haec,  Chreme  ,  mulfi  alii  in  Andro  tum 

audivere.  Ch.  utinam  id  fiet, 
Quod  fpero.  eho  dic  mihi ,  quid  eam  tiim ,  Crito  ? 
Suamne  aiebat  effe  ?    Cr.  non.  Ch.  quiam  igitur  ? 


Cr.  fratris  filiam. 

1  Al.  dixi;  mox  pro  audic» 
ris  Cod.  Bemb.  audierim, 

2  Medttabundus  &  adhuc 
dubitans  diclt. 

3  Vox  haec  fubito  aflFefti 
non  ubique  eandem  vim  ha- 


30 

bet.  Alias  eft  1.  defperantls  in 
fubito  terrore  ,  1.  dubitantis 
&c.  h.  1.  affedi  repcntino  bo- 
no,  quod  vix  fperari  potuit. 
Ita  enim  mox :  utinam ,  id 
Jit,  quod  fpcro. 


76  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Ch.  Cerre  mea  eft.  Cr.  quid  ais  ?  S.  quid  tu  ais  ? 

P.  arrige  aures  Pamphile  '. 
S.  Qui  credis?  Ch.  Phania  ille,  frater  meus  fult. 

S.  noram,  et  fcio, 
Ck.  Is  hinc  bellum  fugiens ,  meque  in  Afiam  perfe* 

quens,  proficifcitur. 
Tiun  illam  relinquere  hic  cft  veritus.  poft  illa  nunc 

primum  audio , 
Quid  *  illo  fit  fa£him,    P.  vix  fum  apud  me :  ita 

animus  commotus  eft »  metu  »  35 

Spe ,  gaudio ,  mirando  hoc  tanto ,  tam  repentino 

bono. 
S.  Nae  iftam  multimodis  tuam  inveniri  gaudeo. 

P.  credo,  paten 
Ch.  At  mihi  unus  fcrupulus  edam  reftat ,  qui  me 

male  habet.  P.  dignus  es 
Cum  tua  religione  odio.  nodum  in  fcirpo  quaeris. 

Cr.  quid  iftuc  eft? 
Ch.  Nomen  non  convenit.  Cr.  fuit  hercle  huic  aliud 

parvae.  CA.  quod,  Crito?  40 


I  Pamph.  fihi  hoc  dick^ 
pcrculTus  fubita  fpe.  Aliis 
olim  hoc  Sitno  videbatur  di- 
cere,  quod  minus  comicum" 
fit.  Guyet.  Chremetem  dixifTe 
vult :  tu  quid  ais  ?  arr^  aures 
P,  quod  non  aptum  homim 
iam  mag;^  fuis  intento.  We- 


fterh.  ad  Critonem  iu  refert : 
quld  dis"  m?  quid  ais  ?  arr. 
a.  P.  Sed  ifthaec  non  curare 
fe  dixerat  Crito,  folum  verum 
difturus, 

2  MSS.  qiiidam  &  edd.  de 
UIo^  int.  fratre;  fed  &  bene 
omittitur  praepof.  aliis  aufh. 


A  N  D  R  I  A. 


77 


Numquicl  meminifti?  Cr.  id  quaero»P.  ^gonehuius 

memoriam  patiar  meae 
Voluptati  obftarey  cum  egomet  poffim  in  hac  re 

medicari  mihi  ? 
Non  patiar.  heus  Chreme :  quod  quacris  ^  Pafibula 

eft.  Cr.  ipfa  eft  \  Ch.  ea  eft  K 
P.  £x  ipfa  millies  audivi.  ^S*.  omneis  nos  gaudere 

hoc,  Chreme , 
Te  credo  credere.   Ck.  ita  me  dii  ament^  credo* 

P.  quid  reftat  pater  ^  ?  45 

S.  lam  dudum  res  reduxit  me  ipfa  in  grati^m.  P^  o 

lepidum  patrem. 
De  uxore  ita  ,  ut  poftedi ,  nihil  mutat  Chremes  ?• 

Ch.  caufa  optiima  eft : 
Nifi  quid  pater  ait  aljyd.  P.  nempcf  4.  s.  id  fcilicet  ^* 

Ckl  dos,  Pamphile,  eft 
Decem  talenta»  P.  accipio.  CL  propero  ad  filiam« 

eho  mecum ,  CritO  : 
Nam  illam  me  credo  haud  nofle.  S.  cur  non  illam 

huc  transferri  iubes  ?  50 

P.  Rede  admones.  Dayo  ego  iftuc  dedam  iam  ne^ 

goti.  .$*.  non  poteft. 


I  Simul  loquuntur  Cr.  & 
Chr. 

a  int.  nifi  ut  ne  amplius 
irartaris.  cf.  Hecyr.  111 ,  i  , 
ao. 

3  Verba  funt  certi  de  vo* 
luiUiite  Chr.  oeque  bene  afii 


rogantem  faciunt,  fuhil  mu'^ 
tas  Chrtmcs? 

4  Confirmat ,  qua(i  de  pa- 
tris  voluntate  non  dubius  fit. 

5  Subint.    volo,  aio.  7# 
ncmpc  convfUiit. 


7«  R    T  E  R  E  N  T  I  I 

P. «  Qui  ?  S.  quia  habet  aliud  magis  cx  fefc  *,  et 
maius.  P.  quidnam  ?  i\  vindus  eft. 

P.Pater,  non  re£b  3  yindus  eft.  5.  haud  ita  iuffi. 
P.  iube  folvi ,  obfecro. 

S.  Age  fiat.  P.  at  ^  matura.  5.  eo  intro.  P.  o  fauftum^ 
et  feliceni  diem. 

ACTUS     r.    SCENA    V. 
CHARINUS,    PAMPHILUS. 

C.  X   Rovifo ,  quid  agat  Pamphilus  :  atque  eccirad. 

P.  aliquis  forfan  me  putet 
Non  putare  hoc  verum :  at  mihi  nunafic  efle  hoc 

verum  lubet. 
Ego   deorum   vitam   propterea   fempiternam  efle 

arbitror  ^ 
Quod  voluptates  eorum  propriae  funt.^nam  mihi 

immortalitas 


I  A1.MSS.  &edd.^i/i;ion 
potcfl? 

%  lojofe  dicit ,  Davum ,  cui 
ncgotium  dare  volebat  Pamph. 
cx  fe  habcre  negotia,  h.  e. 
quae  ipfum  propius  tangant. 

3  Ambigiiitas  cft  in  7«  re^U  ; 
quod  enim  Pamph.  improbat , 
ut  non  rcile  iuflum ,  id  icnex 
( ex  intcrprctatione  Donati  ) 
iocans  ad  *  rem  refcrt ,  quafi 
eum  refie  h.  e.  diligentcr  vin- 


cirf  iuflKTct  (qucm  quadrupe- 
dem  condringi  iuflerat }.  Aliis 
hacc  ambigui  fubtilitas  minus 
arridet ,  videturque  '/o  ita  ad 
non  refli  rcferri ,  quafi  dice- 
ret ,  fe  omnino  reftum  iuflif- 
fe.  Sed  &  alii  legunt  at  ita  iujji, 
6c  expliciint ,  ut  re^te  vincire- 
tur,  h.  e.  vin6him  fe  fentiat, 
ut  fefe  commovere  non  poflfit. 
4  Tan.  Faber  mature  g  uC 
Eun.  II,  1.2. 


A  N  D.  R  I  A.  79 

Partael^y  (i  nulla  aegritudo  hiiic  gaudio  interceflent.  y 
Sed  quem  ego  mihi  potifTinium  optem  nunc  j  cui 

haec  narrem ,  dari  ? 
C  Quid  illuc  gaudi  eft  ?  P.  Davum  video.  nemo  eft, 

quem  mallem  ,  omnium  : 
Nam  hunc  fcio  mea  folide  folum  gavifurum  gaudia  '• 

A  CT  U  S     V.    S  C  E  N  A     VI. 
DAVUS,   PAMPHILUS,    CHARINUS. 


2,P> 


Amphilus  ubinam  hic  eft  *  ?  /^.  Dave.  D.  quls 

homo  'ft.  P.  ego  fum.  D.  o  Pamphile, 
P.  Nefcis,  quid  mihi  obtigerit.  D.  certe  :  fed ,  quid 

mihi  obtigerit ,  fcio. 
P.  Et  quidem  ego.  D.  more  hominum  evenit,  ut 

quod  fim  na£lus  mali^ 
Prius  refcifceres  tu,  quam  ego  tibi  quod  evenlt 

boni. 
P.  Mea  Glycerium  fuos  parentes  reperir.  D.  o 

faflum  bene.  5 

C.  Hem.  P.  pater  amicus  fummus  nobis.  D.  quis  ? 

P.  Chremes.  D.  narras  probe. 
P.  Nec  mora  uUa  eft ,  quin  3  iam  uxorem  ducam. 

C.  num  ille  fomniat 

1  h.  e.  folum ,  qui  totus  3  Al.  MSS.  &  edd.  tam , 
gaudeat.                                      quod  minus  placet. 

2  GrcumlpeAans  loquitur. 


8o       P.  TERENTII   ANDRIA. 

Ea  9  quae  vigilans  voluit  ?  P.  tum  de  puero  ^  I 

D.  ah  deiine: 
Solus  eft  y  quem  diligunt  dii.  C.  falvus  fum ,  fi 

vera  fimt. 
>  Conloquan   P.  quis  homo  eft  ?  o  Charin 

tempore  ipfo  mihi  advenis. 
C.  Bene  fa£him.  P.  audiftin'  ?  C.  omnia.  age  y 

tuis  fecundis  refpice. 
Tuus  eft  nunc  Chremes :  fadurum ,  quae  voles 

efle  omnia. 
P.  Memini :  atque  adeo  longum  eft  ^  nos  il 

exfpedare  y  dum  exeat. 
Sequere  hac  me  intus  ad  Glycerium  nunc.  tu^  1 

abi  domum , 
3  Propera  9  arcefle ,  hinc  qui  auferant  eam : 

ftas  ?  quid  ceflas^?  D.  eo. 
Ne  exfpe£letis,  dum  exeant  huc  :  intus  de: 

debitiir : 
Intus  tranflgetur ,  fi  quid  eft ,  quod  reftet.  plauc 


i  Quidam  MSS.  &  edd.  Glycerii, 
[Adibd  &  coni,  3  Ahpropere;  idque  1.  imt- 

2   Chremetem ,   qui  cum  gunt  prioribus  abi  dom,  1.  fq. 

Oitone  intraverat  in  aedes  arcejfe. 


PUBLII  TERENTII 
EUNUCHUS. 

ACTA  LUDIS  MEGALENSIBUS,  L.  POSTU-i 
MIO  ALBINO,  L.  CORNELIO  MERULA ,' 
AEDILIBUS  CURULIBUS.  EGERE  L.  AMBI- 
VIUS  TURPIO,  L.  ATILIUS  PRAENESTINUS. 
MODULAVIT  FLACCUS  CLAUDII  TIBIIS 
DUABUS,  DEXTRA ,  ET  SINISTRA.  GRAECA 
MENANDRU.  ACTA  II,  M.  VALERIO,  C» 
FANNIO,  COSS. 


PR^LOGUS. 
PHAEDRIA  adolefceiM. 
PARMENO  fervus. 
THAIS   meretrix. 
GNATHO  parafuus. 
CHAEREA  adolefcens. 
THRASO  miles. 
PYTHIAS  ancilla. 


PERSONAE. 

CHREMES  fenct. 
ANTIPHO  adolefcens. 
DORIAS  ancilla. 
DORUS  eunuchu& 
SANGA  fervus. 
SOPHRONA  nutrix. 
LACHES  fenez. 


^  PERSONAE    MUTAE. 

STRATO   militis  fervus. 

SIMALIQ   fervus. 

DONAX  fervus.  ' 

SYRISCUS  fervus. 

SANNIO   fervus. 

P  A  M  P  H I L  A  adolefcentula ,  omnibus  amica. 


«5 

M.  ANT.    MURETI  .. 

A  R  G  U  M  E  N  T  U  M. 

C!/v/5  quidam  Athtnunfis  fiUam ,  cui  Vamphiiaty  fi» 
filium  y  cui  Chremcti  nomcn  eratj  habuit.  txiis' 
PaTnphilam  adhuc  infanlulam  pratdont^  .rqj>U€re  t  Su^ 
nio ,  &  mtrcatori  cuidam  Rliodio  vtndidtrt :  qui^  BJio^ 
dtim  advtclam  ^  mtrttrici ,  quam  amahat ,  dono  dtditm 
Hatc  acceptam  putllam  pari  cura  acjludio  ,  cum  Thai^ 
•  dt  filia  coipit  tduurt  :  ntmo  ut  tjjtt^  qui  non  utr^mi^ 
qut  tx  ipfa  gtnitam  tjji  arbitrarttur.  Thais ,  quat  gran^ 
diuf<;ula  trat ,  cum  ad  tam  attattm  ptrvtnifftt ,  ut  viris 
plfctrt  pofftt;  mattmam  ^utfit^  vivtndi  rationtm  in' 
ftcutaj  cum  hofpitt  quodam  Athtnas  vtnit^  qui  tam 
pojlta  moritns  htrtdtm  rtliquit,  Inttrta  milts,  Thrafo 
riomint ,  ad  ^am  aditcit  animum  :  cumqut  cum  ta  ptr 
aliquod  ttmpus  confutviffct ,  in  Cariarh  proftBus  tjl. 
Thaidis  mattr  ptr  tos  dits  vitam  mortt  commutavt^ 
rat ,  frattrqut  ipfius  Pamphilam  vtnaltm  propofutrat , 
fptrans  tam ,  quod  &  formofa  tffitj  &  fidibus  fcirtt  ^ 
pratclart  a  ft  vtnditum  iri.   Fortt  accidit^  ui  to  ipjo 
umport  Tfuudis  amator  miUs  tjftt  Rhodi  :  qui^  harunk 
cmnium  rtrum  infcius  9  Pamphilam  tmit;  ut  tjftt^  quod 
,  amicat ,  Athtnas  rtvtrfus ,  dono  dartt.  Thais  ^proftclo 
militt  9  aliam  conditiontm  quatfitrat ,  adiunxtratqut 
Jibi  Phatdriam ,  adoltfctnttm  Athtnitnftm  ,  Lachttis 
Jilium.  Inaudivtrat  inttrim  ttiam  aliquiddt  PamphiU} 

iamqut  cum  fratrt  ^fius  Chrtmttt ,  aliquotits  collocuta  y 

V  X 


«4  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

€o  pavauraty  ui  non  dubiis  indkiis  inttUigeru  ^  foro* 

nm  illius  effi ,  qiuuficum  in  mattrms  xudibus  tducata 

fora.  Snmmif^ptn  tupitbat  igitur  octafiontm  fibi  ali^ 

fuam  dairi ,  qua  Pamphilam  fuis  rtfiitiurtt ,  todtmqut 

faSo^  &  piktUam  fummo  affiurtt  btn^io^  &  propin» 

quorum  illius  amicitia  fortunas  canfiabilirtt  fuas.  Rt^ 

dit  milts  :  ftd ,   ctim  cognofftt  dt  amort  Phatdriat , 

putUamft ,  nifito  rtpulfo ,  daturum  ntgat.  Thais ,  quid 

agcrtt ,  nefcirt :  nam  &  Phatdriam  amabat  tx  animo  , 

&  Pamphilat  rtcipitndat  gratia  quidvis  fibi  faciundum 

putabat.tandtmycumfptrarttjftpofita  facilt  confiUtim 

fuum  ti  ipfij  cuius  animum  offtndtrtt  ^  probaturam  ; 

Phatdriam ,  ut  mUiti  gratificarttur  ^  txcludit.  Pofiridit 

arctfjito  ti ,  atqut  atgrt  ftrtnti  y  tandtm  ft  purgat ,  mul" 

tisqut  prtcibus  ab  to  impttrat^  ut^  ptr  biduum^  prio* 

rts  parus  habtrt  Thrafontm  fintrtt :  ubi  primum  tri" 

puiffctputUam ,  nihilfibi  cum  iUo  amplius  fort.  Phaz^ 

dria ,  ut  huius  bidui  moltfiiam  aequiort  animo  ftrret  ^ 

rus  (ibi  abeundum  tfft  fiatuit.  itaqut  abitns ,  mandat 

Parmtnoni^  ut  Eunuchum  &  Attluopiffam  ad  Thai" 

dtm ,  cui  tos  tmtrat ,  ductrtt.  Pamphilam  ,  cum  tx  af 

dibus  Thrafonis  ad  Thaidtm  dtdtutrttur^  confpicatus 

in  via^  Phatdriat  frattr  natu  minor  ^  ChatrtUy  ita 

tius  amort  fiagrart  cotpitj  nihil  ut  ptnfi  habtrtt^  dmn 

^ta  potirttur  :  ntqut  prius  conquitvit ,  quam  tius  rei 

canfa  adThaidem  pro  Eunucho  dtduSus  tfi.  quidplu-- 

ra  ?  Thaldt  ad  cotnam  cum  militt  proftcla ,  virgini  a 

Chatrta  per  vim  vitiUm  offtrtur.   Turbat  undiqut  mi" 


EUNUCHUS;  »5 

rabiles^  dontc^  ima  n  pauftSa^  Tkais  'a  Lackttt  in 
fidcm  &  ciienielam  recipitur^  Chaerta  agmtam  Pam^ 
philam  ducit  uxortm.  Thrafo  diu  illufus ,  tandem  in 
amoris  meretricu  pOrtem  y  Gnatkonis  pamfiti  optra  y 
admitiuur.         .         ^ 

•       PROLOG  US. 

C^  I,  quifquaiQ  eft^  qui  placere  fe  iludeat  bQnis 
Quam  plurimis  9  et  minime  mukois  laedere ; 
In  his  poeta  hic  nomen  profitetur  fuum. 
Tum  ii  quis  '  eft  t  qui  didum  in  fe  inclementius 
Exiftimavit  efle,  ficexiftimet,  ,,  .  5 

Refponfum ,  non  didum  efle ,  quia  ladit  prior ,    . 
Qui  bene  vertendo  ^ ,  et  eas  defcribendo  3  male ,  ex 
Graecis  bonis  Latinas  fecit  non  bonas. 
Jdem  Menaadri  Pi^/iTza  ^  nunc  nuper  dedit, 
-Atque  in  The&uro  fcripfit ,  .caufam  dicere  *         10 
Prius  unde  petitur,  aurum  quare  iit  fuiim, 
Qiiam  iUe  ^  qui  petit»  unde  is  fit  thefaurus  fibi  5  ^ 


I  Lufcium  Lanuvinum  figni- 

icat.  . 

"    2  Cum  Sarcafmo  didinn. 

*  )  h.  e.  ordinando.  Adver- 
&'U  £fpofitionem  reprehen- 
dit,  ut  in  exempb  fubie^ 

.  videre  eft. 

4  Hanc  &bulam  totam  dam- 
nare  filentio  Tidetur  non- 
nuUis;  Theiaurum  veio  non 


totum  ^  fed  ex  uno  locp.  Quod 
cum  minus  probaret  Dacieria, 
thefaurum  voluit  eam  efle  par- 
tem  L  Scenam  phafinatis,  quo 
agebatur  de  thefauro.  Cete« 
rum  it.Thefauro  ,  fabula  aSii^ 
a  Philemone  fcripta^  &  a  Plai^ 
to  verfii,  vide  hunc  in  Prolog9 
Trinummi. 

(  Senfus  eft :  Scr^  U 
^3 


u 


R    T  E  R  E  N  T  I  I 


Aut  unde  in  patrium  monumentiHn  perveoerit. 
I>ehinc  ne  fruftretur  ipfe  fe,  aut  fic  cogitet; 
Defundus  '  iam  fum ,  nihil  eft  quod  dicat  mihL  15 
Is  ne  erret  ^  moneo ,  et  -deiinat  laceffere. 
Habeo  alia  multa,  quae  nunc  ^  condonahitur;* 
Quae  proferentur  poft^  fi  pergeciaedere 
Ita ,  ut  facere  inftituit.  quam  nunc  aduri  fumus 
Menan3ri'Euhuchufn,  poftquam  aediles  emerunt,  id 
Perfecit,  fibi  ut  infpiciundi  eflfet  copia. 
Magiftratuseum  ibi  adeffet^  occepta  eft  agi  K 
Ei^amat ,  fiirem ,  non  poetam,  febulam 
DedifTe ,  et  nihil  dediffe  verborum  tamen  4, 
Colacem  eite  Naevi,  et  Plauti  veterem  fabulamj  ^5 
Parafiti  perfonam  inde  ablatam,  etmilitis. 


Theiauro ,  eum ,  unde  (h.  e.  a 
quo)  aurum  petitur  (reum) , 
prius  dlcere  Saufam ,  quare 
aurum  fit  (uum«  quam  iHe, 
quk  petit  aurum  (  h.  e.  aftor), 
caufam  dixiffet ,  unde  fibi  fit 
ifte  thefaunis. 

I  Int.  rcprehenfione.  Sic 
ipfe  auftor  optipe  cxplicat , 
addendo :  ^ihil  efl  quod  dicat 
mihi  fc.  amplius. 

a  MSS.  Leid.  3 ,  Lipf.  2 , 
'Bodl.  Beoderi  omnes^  Pal.  4, 
XJ.  Fabr.  Edd.  Ven.  1490. 
'Argent.  1496.  lunt.  aliaeque 
vett.  habent  condondbuntur , 
.quod  &  placuit  luL  Caef.  $cal. 


Sed  Glarean.'  'tnaluft  condons- 
bimus.  y  ulg^tum  ferunt,  grae- 
cifmum  admittentes.  £t  alias 
condonare  accufativo  perfo- 
rtae  iungitur.  v,  Phorm.  V , 
7,  54  &Plaut,  Perf.V,2, 
56  u  condono. 

3  Agebantur  enim  priv4- 
tim  &  fpeciminis  cauia  co- 
moediae  apud  aediles  curules, 
antequam  publice  agerentur, 

4  h.  e.  neminem  fefelliffe. 
Furi  alias  convenlat,  caute  & 
latenter  artem  fuam  exercere. 
Sed  Terentium  arguebat  ille 
palam  furtum  feciffe  ex  Lat. 
poetis. 


Ei  tj  N  U  C  H  U  S.  87 

Si  id  eft  pecc^tunif  peccatifm  imprudeotia  <  efl 

Poetae,  non  qiio  furtum  facere  fluduerit, 

Id  ha  e0e »  yos  iano^.ii^care  pote;ritis. 

Cotax  Menandri  eft  :  in  ea  eft  paraiitus  Colax,    30 

Et  tniles  glociofus<:  eas  fe  non  negat 

Perfonas  tranftulifle  in  Eunuchum  iuam  * 

Exr  Graa» :  M  cas^fabulas  fafbs  prius 

Latiaas  fcifle  fefe  ^  id  vero  pernegat. 

Quod  £  penfoois  iisdem  uti  aliis  3  non  licet  r      35 

Qui  magis  licet  currentem  fervum  fcribere^ 

Bonas  matronas  facere,  meretrices  malas  ^ 

Parafitam  edacem »:  gloriofum  militem, 

Puerum  fiippooi »  falli  per  fervum  feniem  : 

Amare ,  odifle  9  fufpicari  4  }  denique  40 

^luUum  eA  iwi  diAum^  quod  non  fit  di£lum  priusi 

Quare  aequufli.eft  Vx>&jCOgnofcere ,  atque  ignofcere  t 

Quae' veteres  faditarunt ,  fi  faciunt  novi. 

pate  opefam^  et  cum  illentia  animum  attendite  9 

Ut  pernofcatisy  quid  fibi  Eunuchus  velit  ^  f        4^ 


1  6ic.  de  Ihvent  II,  31. 
Impfudcntla  efi  ,  quum  fcijfe 
aliqtud  is,  qui  arguebamr,  ne^ 
gai.  .Ne<pie  Terendus  omnes 
Plautinas  .viderat^ 

2  int.  fabutam. 

3  Usdem^aliis  h.  e.  eafdem 
inducere  perfonas ,  quibus  ufi 


veteres ,  aliis  noc  Kcet*. 

4  In  his  enim  rebus  ver- 
fantur  omnes  iabidae,  ut  vi« 
tae  hominum  imagines» 

\  b..e.  c{uodnam  argumen- 
tufiVy  quae  eius  exfecutio,  qius 
finik  fit. 


s« 


P.    T  E  R  E  N  T  ri 


'ji  C  TU  S  1.    s  e  E  KA  1. 
PHAEDRIA,    PARMENO.    ' 

Uid  igitur  &ciam  ?  non  eam  ?  ne  niinc 

quidem  *, 
Cum  arceiTor  uitro  ?  an  potius  itv  mecDmparem ,  .: 
Non  perpeti  meretncum  3  contumelias? 
^xchifit  9  revocat.  redeam  }  aon ,  fi  me  obfecreL 
Pa*  Si  xjuidem  hercle  poi&s ,  nihil  prius  ^  neqvA 

£brtius.;  ,    r :  5 

Verum  f\  incipies,  neqne  pcttendes  navittr: 
Atque  4  ubi  pati  non  poteris,  cum  nemo  expetet , : 
infe6b  pace,  ultro  ad  eam  venies»  indicans 
Te  amare,  et  ferre  non  pofljs  5  MAiim  eft  :  ilicet, 
Perifti :  eludet  <^^  ubi  te  vidum  fenieril.  iQ 


z  Phaedria  amator  in  fc<- 
nam  ingrediens  niulta  iam  an- 
te  in  anispo  agitafle  videtur 
de  fua  ratione  :  &  ingreditur 
dubitans^  ita  ot  dum  de  re, 
quae  confilio  non  regitur,  coii- 
filium  capere  velit^  ipfe  mends 
non  fatis  compos  videatur  & 
fervo  &  fpeftatoribiis,  Con- 
chifurus  iam  deliberationeai  (e 
ipfum  rogat  fblenni  formuk^ 
quid  igitur  (deinde)  agam  ?  qua 
&  Menander  ufus  eft:  «i'7ct1i 
^oiwfl-o».  Qiunftiiianus  XI ,  3, 
tres  priores  vtrfii*  cxcitans  ai 


dit :  Hic  enim  duiiidtionis  mo^ 
ras,  vocis  fUxus ,  varias  ma-' 
ttus ,  diyerfos  nmus  aShr  ad^ 
hihcbit,  Integrum  vero  hunc 
locum  pulchre  reddit  Horat. 
Serm.  H ,  3 ,  259^272,  quem 
lege. 

2  int,  accedam, 

3  Uni  (  Thaidi )  iratus  ac-^ 
cufat  omnes» 

4  h.  1.  ftatiOT,continuo. 

5  Int.  defiderium. 
^'Abfolutedicitur.  Sic  gla- 

diator  proprie  eludit,  cum  vic- 
tor  eft,  Eluderc  aliqucm  ^ei^f 


EUWU  CH:US. 


89 


Proin  tu  ^  dum  t&  teoipus » etiam  atqiieetiafn  cogitai 
Here  9  quae  res  iiiife  neque  confllium,  neqUe  moduA 
Habet  ullum  <  ,  eam  coniilio  regere  noD.pptes. 
In  amove  iMc  pmnia^infuht  yitia ,:  ioiuriae ,      .  M 
Sufpiciones»  inimicttiae,  inducia^y    -.  *  15 

Belliun ,  pax'  ruritunoiiKrerta  haec  fi  tn  poftules.  ji^ 
Ratione  certa^fapei^^lnihilo  plus  agas^.>  .uhM 

Quam  fi  des  operamj».ut  cum  ratioiie  iio&nias.:  ^yct 
E(quod  nunc  tuteHtecum  iratusircogixas  :    wr  r.Lpl 
Egone  illam  ^  ?  quae  illum  3  ?  quae  me  4  }  quae  non  ^  ? 
fine  modo  ^  :*  10 

M6ri  me  m^&Hk  9  fenbtt  qui  vir.  fiem. 
Haec  verba  me  hercule  una  falfa  lacrimula  j^ 
Qwimi  ocuWtetitialo  mifere,  visr  vi  exprefifeirtt,''^' 
Refiinguet :  et  te  ultrb  accufabis ,  et  dabis  ei 
Ultrofupplicium.  JPk,  0  mdignumr  facinus  ^  nunc  eg6 

Hlam  fceleftam  efife ,  et 'nde  miferum  rfentio  *:  ^* 

Et  taedet^ :  et  amore  ardeo :  et  pnldens,  fciens , 

arteef{ugesealicumsidus;de-'  6  Formula  comminakids , 


cipcre. 

I  f.  cuius  non  certa  ratio 
modusque  fingi  poteft;  qood 
fibi  non  conftet, 

a  int.  accedam. 

3  int.  recepit, 

4  int.  reliquit. 

5  int.  intronufit.  Ellipfes, 
quat  amat  ira»  imitaLtur  fervtu. 


(  qua  &  PlauL  utitur.  cf.  Pfcud, 
I,2,86.)infraIV,6,ipk- 
nior ;  fine  veniat. 

7  lis,  qaae  fervus  apte  di- 
xerat,  percuflus  dolorem kn^ 
tit  non  ferendum ,  cum  forti^ 
tudini  rq>ugnet  amor. 

8  Sc.  nie  afhofis  (  quia  kt^ 
leibeftThais}: 


30 


90  P..  T  E  R:E  NTII 

.Viviis^  vidensqMe  per^o  :  nec,  tjuid  agaip  ,  {do. 
Piu  Quid  agas)  nifi  ut  te  redimas  captum  quiin 
qiiea^:  •  •     -  ■  ...  ■■■.  . . 

Minima :  fi  nequeas  paululo ,  ar  qaanti  ipieas : ' 
Et  ne  te  afflides.  Ph.  itane  fuades?  Pa.  fi  fapis: 
Nequ^,  praeterquam  quas  ipfo  amor  moleftias 
Habet ,  addas:;  et  itlas ,  quas  habet^  reAe^feras. 
Sed  ecca  ipfa  egreditur  noftriiundi  calamitas  > : 
Nam  quod  no^  ^pere  oportet  ^  hacc  intercipit. 

A  CT  U  S     I.    SC  E  NA    II. 

THAIS  ,   PHAEDRIA,   PARMENO: 


35 


T. 


M 


Iferam  mJBt!  vefeor,.tle:iUitd  gfavius  Phiie^ 

dria      r  .         '    ;   - 

Tulerit :  aeve  aliorfum ,  atque  ego  feci,  accepeiut, 
Qiiod  he^^introroiirus  non  eft.  Ph.  totus  Parmeno 
Tremo  horfeoque^  poftquamnfpexi  hanc.  Pa.  hono 

antmo  es :  :   :    - 

Accede  ad  ignem  hunc ,  iam  calefces  plus  fatis,      5 
T.  Quis  hic  loquitur  3  ?  ^tun'  hic  eras ,  mi  Phaedria  i 


I  CaUmtas  Donata  pro* 
prie  eft  grando ,  quae  cofnmi- 
nuat  calamuin  h.  e.  culmum  ac 
ftfgetem.  Quemadmodum  ca- 
limitas  proprie  fpem  agri  inter- 
cijMt :  ita  Thais  Uereditatem  in- 
tercipiebat^quaemoite  patris 


peryenlre  debuit  ad  fiiium. 

1  Uti  ex  ardore  febijs  (  & 
haec  ab  horrore  incipit);  ita 
afpeftus  liorrorem  incutit  ama- 
tori, 

3  Simulat  (e  non  providifle 
Phaedriam. 


•  E  W  N  U  C  H  U  S.  91 

:Qukt^  hic  fiabas  ?  cur  non  refia  }  introibas  ?  Pa. 

.cetcruio 
De  excluiio/ie;yerbiMtt  nulium  \  T.  quid  taces  3  ? 
Ph.  Sane  quia  vero  hae  mihi  patent  iemper  fores  4, 
Aut  qoia  funi^apud  te  primus.    T.  miiTa  ifthaec 

faceJ.  .r::;-. ;.  ...  ,10 

Pk.  Qkii4  jn^  ?  o  Thais » Thais  ^ ,  utinam  eflet  mihi 
Pars  aequa.^oris  tecuin;  ac  pariter  fieret^ 
Ut  aut  hoc  ^b(49l^ret  itidem  ^  ut  mihi  dplet; 
Mit  egp^i^iiC'^  t^  fadum.xuhil  penderem.         ^ 
T.  Ne  crucia  te,  obfecro  anime  mi,  miPhaedria  7. 1 5 
Non  pqL>.  quo  /^emquam  .pl^Sfafijem ,  aut  pli^ 

£0  feci :  fed;  ita  ertt  res :  faciufidum  fuit. 

Pa.  Credo,  urfit^  mifera  prae  amqre  exclufit  hunc 

foras..    . 
T.  Siccing  f,,^, PatTqeno  ?  9  age.  fed,  huc  qua  gratia 
Te  arcefll  iuffi ^^iufcuka.  PA.  fiat.  X  dic  mihi       20 
Hoc  prim.uin^  potin'eft  hic  tacere  '"?  Pa.  egone? 
^  c:.i/\:    "  ioptupie.  ..   .^    ' 


I  ReSa  mire  additur. 
a  ServMS  id  dicit ,  ut  Phae- 
.  dria  imuriae  xn^mor  non  fta- 
dm  vidias  tnanua  det. 
/      ^Callide:  quafi  innocens 
ne  fufpicetur  quideiQ,  quid  fuc- 
,  cenleat  adolefcens, 
'  4:,prayiu$  &  cum  ironia 
di^m. 

5  Haec  mollicer  ridens. 


6  Repetit  aeque  dolens  & 
amans. 

7  Haec  ampleQensadolef- 
centem ,  &  cuip  geftu ,  quait 
in  eo  epam  ipia  crucienir. 

8  Al,  agis, 

9  Lindenbr.  &  Par.  ex  MS$« 
citant  age /is. 

10  Callide  commendatj 
quae  difhira  ef^ 


91  P     T  E  R  E  N  T  I  I 

Verum  heiis  m  ' ,  hac  lege  tibi  meam  aftringo  fidea: 
Quae  vera  audlvi ,  taceo ,  et  contineo  optume. 
Sin  falfum ,  aut  vanum ,  aut  fidum  ett^  continuo  pa» 

lam  eft. 
Plenus  rimarum  fum ,  hac  atque  iUac  *  perfluo.  ly 
Proin  tu ,  taceri  fi  vis ,  vera  dicito. 
T.  Samia  mihi  mater  fiiit :  ea  habitabat  Rhodi  \ 
Pa.  Poteft  taceri  hoc.  T.  ib»  tuiii  matri  parvolaih 
Puellam  dono  quidam  mercator  dedit,' 
Ex  Attica  hinc  ^  abitepiiim.  Ph.  civemne?  T.  ami- 

tror:  ji^ 

Oertum  non  fcimus :  matris  non^en  ^  patris 
Dicebat  ipfa :  patriam  er  (igna  5  cetera 
Neque  fcibat,  rieqiie^  per  aetatem  etiam  poterat  ^. 
Mercator  hoc  addeb^t,  e  praedoriiBus, 
Unde  emerat,  fe  audiffe,  abreptam  «e  Siaiioa       35 
Mater  ubi  accepit,  coepit  ftodiofe  omnid 
Docere,  educere^  itauti  fi  effet  filia. 
Sororem  plerlque  effe  credebant  meam. 
Ego  cum  illo ,  quicum  tum  uno  rem  *habebam , 

hofpite , 

1  Aftute  fef vUs  reponit  Unde  caffide  refpondet  fcr* 
.Thaidi  vicem.     .  vu$ :  Poteft  taceri  hoc» 

2  Bentl.  emendat  ptrpluo  ;  4  Hinc,  quia  Athenis  eft 
quod  nemini  probatur.  conftituta  fcena. 

3  Tacite  fignifiat  gcnus  vi-  5  E  qiiibus  colligeretur,  qua 
vendi  matris  ,  quae  Samia  ,  effet  familia  nata ,  aut  ubi  pa- 
IUkxU  peregrina  fui^.  Peregri*  tris  habitatio. 

nas   Inbebantuf   meretrtces.  6  int.  fdre.  Vulgo /70^«^ r^ r. 


E  U  N  U  C  H  U  S.  95 

Abii  huc  :  qiii  mihi  reliquit  haec  ,  quae  habeo , 

oiniiia. .  40 

Pa.  Utrumque  hoc  falfum  eft  :  effluet  T.  qui  iftuc  ? 

Ptf.quia 
Neque.tu  uoo  eras  contenta ,  neque  folus  dedit : 
Nam  hic  '  quoque  bonam,  magnamque  partem  ad. 

te  attulit.     . 
T.  Ita  eft ;  itA  finj  me  pervenire ,  quo  volo. 
Interea  miles  ^,  qu.i  me  amare  occeperat,  45 

In  Cariam  eft  profe6his :  te  interea  ioci 
Cognovi.  tute  fcis,  poft  illa  quam  intimum         % 
Habeam  te,  et  mea  confilia  3  ut  tibi  credam  omnia. 
Ph.  Neque  hoc  tacebit  Parmeno.  Pa.  oh,  dubiumne 

idcft? 
T.  Hoc  agite,  amabo.  mater  mea  illic  mortua  eft  50 
Nuper.  eius  ^ter  aliquantum  ad  rem  eft  avidior. 
Is  ubi  4  hanc  forma  videt  honefta  virginem  ^ 
£t  fidibus  fcire  ^ ,  pretium  fperans,  illico 
Producit  y  vendit.  fofte  fortuna  adfiiit 
Hic  meus  amicus:  emit  eam  dono  mihi,         55 


*    t  Phaedriamindigitat. 

1  Priorem  amatoremfacit 
militem,  quam  Phaedriam^ 
ut  peccatum  minus  videatnr, 
quod  eum  nirfus  admiferit.  Sed 
vide  ^  quim  illa  ftatim ,  ne  o& 
fendatur  Phaedria^  blandimen- 
ta  fubiiciat. 

3  Quae  quidem  ipfi  ouqc 


aperiat.  Sed  neque  Phaedr.  ne* 
qug  Parm.  putant,  eam  omnia 
aperire. 

4  ^arrat  haec ,  e  quibus  pa- 
teat ,  quanti  pretii  fit  munus» 
ob  ^od  miles  praepont  ad 
tempus  meruerit. 

f['Subint.  canere. 


^4'  P.    T  E.R  E  N  T  H 

Imprudens  harum  rerum  ignarufque  omnium  ^ : 
Is  venit :  poftquam  fenfit  me  tecum  quoque 
Rem  habere,  ^ng^  caufas ,  ne  det,  fedulo  : 
Ait,  (i  fidem  habeat  ^ ,  fe  iri  praepo&tum  tibi 
Apud  me,  ac  non  id  metuat,  ne^  ubi  acceperim 

ab  eo ,  60 

St(e  relinquam ,  velle  fe  illam  mihi  dare ; 
Verum  id  vereri.  fed  ,  ego  quantum  fufpicor , 
Ad  virginem  animum  adiecit  3.  Pk.  etiamne  am- 

plius  4  ? 
T.  Nihil :  nam  quaefivi.  nune  ego  eam  ,  mi  Phaedria, 
Multae  funt  caufae,quamobrem  cupioabducere  ^ :  65 
Primum  ,  quod  foror  eft  dida  :  praeterea,  ut  fuis 
Reftituam ,  ac  reddam.  fola  fum :  Kabeo  hic  ne- 

minem  9 
Neque  amicum ,  neque   cognatum.    quamobrem  , 

Phaedria , 
Cupio  aliquos  parare  amicos  beneficio  meo. 
Id ,  amabo ,  adiuta  me ,  quo  id  fiat  facilius.         70 

1  Gratificatuf  Phaedriae  ,  Quaerere  autem  videtur ,  fa- 
ut  quem  fecretorum  faciat  ar-  fpicans,  a  Thaide  ob  amorem 
bitrum ,  quae  rivalis  nefciat.  militis  expeti  tantopere,  ut  vir- 

2  Sc.  fibi  a  me  datam^  h.  ginem  habeat  fuam ,  quod  ao- 
e.  fi  certam  fpem  habeat.  mula  fit.  Quare  illa  ftatim  ne- 

3  An  hoc  addit,  ut  Phac-  gat,  amplius  quid  fuiffe,  & 
dria  iam  minus  oderit  miiitem,  caufas  honeftiores  fubdit ,  cur 
a  quo  non  tam  ametur>  quam  eam  fibi  habere  cupiat. 

ipfa  vifgo  ?  5  Bene  abducere,  quafi  prac- 

4  Int.  rei  quid  fuit  illr  cum  dam  ab  hofte,  vel  ab  eo ,  qui 
iUa  i  Sed  ellipfis  magis  decora*      cuftodire  ncqueat  vir^inem. 


1  E  U  N  U  C  H  U  S. 


n 


Sibe  iUitm  priores  parteis  hofoe  aliquot  dies 
Apud  me'  habe|:e.-'nil  >  refpondes  ?  Pk.  pefluma^ 
Ego  quidquaft  cum  iftis  fadis  tibi  refpondeam?  "^ 
Pa.  £u  nofleri  laudo.  tandem  perdoluit:  vir  es  \ 
Ph.  }  At  ego  nefcibam,  quorfum.tuires-parvoIa75 
Hinc  efl  abrepta  4  :  eduxit  mater  pro  fua  : 
Soror  eft  dida :  cupio  abducere ,  ut  reddam  fuis. 
Nempe  omnia  haec  nunc  verba  .huc  redeunt  de^ 

nique: 
Ego  excludor ,  ille  recipitur  :  qua  gratia  ? 
Nifi  quia  illum  amas  plos,  quam  me:  et  iilam  nunc 

times ,  80 

Quae  adve£ia  eft,  ;ie  illum  talem  ^  praeripiat  tibi  ? 
T.  Egon'  id  timeo  ^  ?  Ph.  quid  te  ergo  aliud  for 

licitat  ?  cedo. 
Num  folus  ille  dona  dat  ?  nuncubi  7  meam 
Benignitatem  feniifU  in  te  claudier  ? 


1  Al.  MSS.  &  edd.  vett.  ia- 
ierunt  mhi, 

2  int.  quod  tibi  illacfi  non 
pateris.  cf.  fupra  Sc.  I ,  a  i  feri' 
uet ,  qui  virfigm, 

5  Variant  MSS.  Leid.  3.  & 
Bodl.  aut;  al.  haud,^ 

4  Amicam  reprehcnfurus  , 
longam  eius  narrationem  con- 
trahit  in  brevitatem ,  qua  cunc- 
ta ,  ex  fufpicione  detorta ,  ab 
irato  celerius  dicuiitur » ad  il- 
Um  culgandam. 


j  Tam  excellentem  donis  fuis» 
Ironia  (lomachantis  amatoris. 

6Id  ita  dicit^  quafi  magis 
timcret  Phaedriae  iram. 

7  h.  e.  num  alicubi  f.  num 
qua  in  re.  Et  meft  C  epenthet. 
ut  mficubi,  Sed  Donatus  prae- 
ferre  videtur  num  ubi ,  quod 
&  eft  m  ed.  1496.  Bentl.  vult 
num  tibi ;  male ,  quamvis  fiC 
in  MS.  Mark.  Noftro  &  Var- 
roittiturR.  R.  II,5,2;III^ 
*»4- 


96  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Nonne  < » ubi  mihi  dixti  cupere  te  ex  Aediiopia  ?5 
Ancillulam,  relidis  rebus  omnibus,  ^ 
Quaefivi?  porro  Eunuchum  dixd  v&k  te, 
Qiiia  folae  utuntur  his  reginae  \  liepperi : 
Heri  minas  viginti  pro  ambobus  dedi : 
Tamen^  contenmis  abs  te,  haec   habui   in  me^ 

moria  3 :    ^  90 

Ob  haec  fa£h  abs  te  fpernor.  T.  quid  iAuc  Phaedria  ? 
Quamquam  illam  cupio  abducere  y  atcjue  hac  re 

arbitror 
Id  fieri  poiTe  maxume;  verumtamen^ 
Potius  quam  te  inimicum  habeam,  fadam,  ut  iufleris. 
Pk.  Ucinam  iftuc  verbum  tx  animOy  ac  vere  di- 

cercs,  9J 

Potius  qiiam  te  inimicum  habeam :  fi  iftuc  crederem 
SinceTC  dici,  quidvis  pofTem  perpeti. 
P^.  Labcifcit ,  YiStus  uno  verbo  ,  quam  dto  4  ! 
r.  Ego  non  ex  animo  mifera  dico  ?  quam  ioco 
Rem  vohiifti  a  me  tandem ,  quin  perfeceris  ?       100 
Ego  impetrare  nequeo  hoc  abs  te  ^  biduum 

I  Opponltfuamuiicra,qui-  fiim.  Nefcimus  quid  fibi  velit 

busmagis  tangidcbeatXhais^  Weftcrh.  qui   vcrba  abs  tc, 

niii  miiitem  pluris  f^iccret.  Id  haec — lAtcrpunxit. 
certe  Phaedria  colligit.  4    Viaoriam    pracdixerat 

1  h.  1.  divites  &  potentes  fervus  1, 1%.  Sed  noh  vjcit  fal- 

feminae.  fa  lacrimula.  Vcrior  eft  Thais 

3  Tamen ,  contcmtus  (  li-  yerboque  vincit.  Mox  viftoria 

cet )  a  te  5  haec  ,  quae  tibi  gra-  fapienter  utitur. 
ta  forcnt ,  d&cere  non  oblxtus 


£  U  N  U  C  H  U  S*  97 

SBltim  ut  concedas  folum.  Pk.  iiquidem  biduum» 

Verum  ne  iiant  ifti  Viginti  dies. 

r.  Profedo  non  plus  biduum  ^  aut.  Ph,  aut  '  ?  nihil 

moror* 
r.  Non  fiet  \  hoc  modo  fine  te  exorem.  Ph.  fci- 

licet  105 

Faciunduiti  eft,  quod  yis«  T.  merito  te  amot  bene 

&cis. 
Ph.  Riis  ibo :  ibi  hoc  me  macerabo  biduum  r 
Ita  facere  certum  eft :  mos  gerundu*  eft  Thaidh 
Tu  ParmenO  huc  fac  illi  adducantur.  Pa^  maxume^ 
Ph.  In  hoc  biduum,  Thais ,  vale.  T.  mi  Phaedfia ,  nd 
Et  tu  3.  iiumquid  vis  aliud?  Ph.  egone  quid  velim? 
4  Cum  milite  ifto  praefens ,  abfens  ut  fies  2 
Dies ,  noftesque  me  ames :  me  defideres : 
Me  fomnies :  me  exfpe£^es  :  de  me  cogites  2 
Me  fperes :  me  te  oblefles :  mecum  tota  fis :     1 1  j 
Meus  fac  fis  poftremo  animus,  quando  ego  fum  tuuSi 
7«  5  Me  miferam ,  forfitan  hic  mihi  pdrvam  habet 

fidem, 


t  Iratus  interruitipit ,  &  prb 
imperante  dicit  nihilmoror :  h. 
e.  nolo.  In  iis^  quae  iucutida 
funt ,  moramur.  cf.  Hor.  Ep. 
n  j  1 9  264«  Nil  moror  officium 
quod  mcgravat :  ac  ruquc—nic^ 
optOt 

2  Quaiti  obfe^ens  vide^ 


fUr,  ut  tonfequafur ,  quod  Ve- 

3  EUipticCi  Ofculans  fc-  Va* 
ledicit. 

4  Oratio  Phaedriae,  amore 
capti ,  eum  tota  fpirans; 

5  Re^tti  Thais  poft  difcef- 
fun  amatoris  argumenti  quod 

G 


98  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Atque  ex  aliarum  ingeiriis  nunc  me  iudicat. 
Ego  pol ,  quae  mihi  fum  confcia ,  hoc  certo  fcio  ^ 
Neqtie  me  finxifle  falfi  quidquam ,  neque  meo  i  zo 
Cordi  efle  quemquam  cafiorem  hoc  Phaedria : 
Et  quidquid  huius  feci ,  caufa  virginis 
Feci :  nam  me  eius  fpero  fratrem  propemodum 
lam  repperifle,  adolefcentem  adeo  nobilem :  et 
Is  hodie  venturum  ad  me  conftituit  domum.     iz^ 
Concedam  hinc  intro,  atque  exfpedabo ,  dum  veniu 

ACTUS    II.    SCENA   I. 

PHAEDRIA,   PARMENO. 

PA.J/  Ac  ita,  ut  iufli,  deducantur  ifti.  Pa.  faciam. 

PL  at  diligenter. 
Pa.  Fiet.  Ph.  at  mature.  Pa.  fiet.  Ph.  fatin*  hoc  man- 

datum  efi  tibi? 
Pa.  Ah  rogitare  » ?  quafi  difiicile  fit. 
Utinam  tam  aliquid  invenire  fadle  poifis ,  Phaedria» 
Hoc  quam  peribit.  Ph.  ego  quoque u|ia  pereo,  quod 

mi  eft  carius.  5 

Ne  ifiuc  tam  iniquo  patiare  aninio.  Pa.  minime :  quin 
EffeSum  dabo.  fed  numquid  aliud  imperas  ? 

Teliqiium  eft  exfequitur « quod  audeat  ad  vmandam  virginem 

tacuerat  apud  Phaedriam  ob  fubomare  Qiaeream. 
praefentem   fervum.    Sic  fa-  i  Plenius  Plaut.  Mil.  lU, 

<tt  poM ,  ut  nefcius  rei  fervus  48.  Rogare  mirum  eft. 


EUNUCHUS. 


99 


Ph.  Munus  noftrUm  ornato  verbis ,  quod  '   pote* 

ris:  et 
Iftum  aemulum,  quod  poteris,  ab  ea  pellito. 
Pa.  ^  Memini ,  tametii  nuilus  moneas.  Ph.  ego  rus 

ibo ,  atque  ibi  manebo.  vo 

Pa.  Cenfeo.  Ph.  fed  heus  tu.  Pa.  quid  vis  ?  Ph.  cen- 

fen'  poffe  me  obfirmare ,  et 
Perpeti^  ne  redeam  interea?    Pa.  tenc?  non  her- 

cle  arbitror : 
Nam  aut  iam  revertere;  aut  mox  noftu  te  3  adigertl 

horfum  infomnia. 
Ph.  Opu*  faciam ,  ut  4  defatiger  ufque  $  ingratiis  ut 

dormiam.  *  ' 

Pa.  Vigibbis  laffus:  hoc  plus  facies  5.  Ph.  ah,  nihil 

dicis  ^,  Parmeno,  1 5 

Eiiciunda  hercle  haec  eft  mollities  animi:  nimis  7  me 

indulgeo. 


I  h.  e.  quoad,  &  (ic  habent 
MSS.  Mark.  Leid.  &  ed.  Ar- 
gem.  1496*  cL  &  infra  Heaut. 

m,  1,7. 

2  MSS.  Lipf.  &edd.  vett.  au 
(quod  eilh.  1.  filentium  iniun- 
gentis,  cf.  rV ,  4 ,  1 3)  mmini 
3  Donat.  Par*  Faem.  te- 
fiantur»  &  legi  adiget^  ut  in- 
fomnia  fit  fmg.  Antiquis  w- 
fomnia  dicitur  pro  vigilia  « 
AVTVM,  Iftfonmium  vero  cft 


ivvfryioy* 

4  E)onat.  quem  fequitur 
Wefterh»  defaiger'^  n(iale» 

5  h.  e.  ^KiQVtKln^ui ,  lu- 
craberis* 

6  h»  e.  garris. 

7  Reftius  mt  &  MSS*  qui- 
dam  &  edd.  mihi,  Sed  edd.re- 
tinent  me  ^  ut  antiquiuSy  uti 
infra  rieaut.  ¥,1,35.  Te- 
rentlus  alias  dativo  iungit. 

G  a 


I' 


ioo  R    T  E  R  E  N  T  1 1 

TMdem  non  ego  illa  caream ,  fi  fit  opus»  vel  totum 

triduum?  Pa.  hui^ 
Unhrorfiim  triduum?  yidey  quid  agas.   Ph.  ftat 

fententia. 
9a.  Dii  boni ,  quid  hoc  morbi  eft  ?  adeon*  homines 

immutarier 
Ez  amore,  ut  non  cognofcas  eundem  efie?  hoc 

nemo  fiiit  lo 

Minus  ineptus ,  magb  feverus  quisquam ,  nec  magis 

confinens. 
Sed  quis  hic  eft,  qui  huc  pergit  ?  at  at  ^  hic  quidem 

eft  p£ffafitus  Gnatho 
Militis  :  ducit  fecum  una  virg^m  dono  huic ; 

papae  i 
Fade  honefta.  Mirum^  ni  ego  me  turpiter  hodie 

hic  dabo 
Cum  meo  decrepito  hoc  eunucha  haec  fiiperat  ip<- 
fam  Thaidenu  25 

A  CT  U  S    II.    SCENA    II. 
CNATHO,  PARMENO, 

G.  >  jLJ  1  immonales  j^Jiomini  homo  quid  prae^ 

ftat  ?  ftulto  intellegens ! 
Quid  intereft  ?  hoc  adeo  ez  hac  re  venit  in  mentem 

mihi: 

I  Afiquantuium  confiftit  &      fecum  loqiutur  gloriofc. 
intuetur  fpe&uores,  dum  haec 


EUNUCHUS.  iM 

Conyeni  hodie  adveniens  quendam  mei  loci  hinct 

atque  ordinis  > , 
Hominem  haud  impurum  ^^  itidem  patria  qui  3  ab^ 

ligurierat  bona  K . 
Video  fentum » fquaUdum^  aegrum  ^  ^  pannis  annis» 

que  obfitum.  ^ 

Quid  iducy  inquam»  ornati  efi?  quoniam  miferj^ 

quod  habui  9  perdidi :  hem 
Quo  redafius  fum  }  omnes  noti  me  atqu«  amict 

deferunt. 
Hic  ego  illum  contemfi  prae  me.  quid  homo»  'mr^ 

quam ,  ignaviffime  ? 
Itan'  parafti  te » ut  fpes  nuUa  reliqua  in  te  ^  efTet  tibi  ^ 
Simul  confiHum  cum  re  amiili  ?  viden*^  me^  ex  eodem 

ortum  loco  ?  la 

Qui  color  9  7  nitor ,  veftitus  ^  ^  quae  hahitudo  eft 

corporis  l 
Omnia  habeo,  neque  quidquam  haheo ::  nihU  cunk 

eft  y  nihil  defit  tamenc 


f  Eugraph.  IbcL  intelli^ 
pauperem ,  ordinis  parafitum. 

X  h.  e.  non.ayarum«  non  im« 
probum..  Prodigus  iui  fimiles 
honeftis  nominibus  ornat. 

3  Al.  MSS.  &  edd.  vetii 
obUpirurat,  Yulgatum  fortius, 

4  Hoc  ioculari  vultu  dicitur. 

5  J<grm  ad  maciem^  re- 
fertur^ 


6.Bene  iic. :  nemo  enitn  ctaxk 
xe,  quae  eft  fortunae,  etiami 
confilium  amittere  debet» 

7  Cave  cum  Bentleio  co^ 
lungas  nitor  veftltus.  Inerat  ih, 
eo  colbr,  fanitatis  index,  nitor 
corporis^  x  cuku.  Cic  dc  SesL. 
^^.,Tum  imuentemeius.purpt^ 
tm  6*  nitorem  corforis^ 

8  int  decorus^ 


to»  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

At  ego  infelix  neque  ridiculus  efle ,  neque  plagas  pa^ 
Poflum '.  quid  ?  tu  his  rebus  credis  fieri  ?  tota  erras  via. 
OUm  ifti  fuit  generi  quondam  quaeftus  apud  feclunt 

prius,  1 5 

Hoc  novum  efi  aucupium  ^ :  ego  adeo  hanc  primiis 

inveni  viam  \ 
Eft  genus  hominum,  qui  efte  primos  (e  omnium  re« 

rum  volunt, 
Nec  funt  hos  confeQor :  hifce  ego  non  paro  me  , 

ut  rideant, 
Sed  his  ultro  arrideo,  et  eorum  ingenia  admiror  fimuL 
Quidquid  dicunt,  laudo:  id  rurfum  fi  negant ,  laimo 

id  quoque  :  lo 

Negat  quis ,  nego :  ait ,  aio :  pofiremo  imperavi  4 

egomet  niihi , 
Omnia  afientari,  is  quaeftus  aunc  eft  multo  uberrimus« 
P^  Scitum  hercle  hominem  :  hic  homines  prorfum  ex 

ftuhis  infanos  faciu 


1  Duplex  ollm  parafitomm 
genus ,  unum ,  quod  ridiciilis 
*cibum  alienum  captabat  (  ^  t- 
^o»7oToioi^  ridiculi ,  h,  e.  fa- 
^eii ,  qui  rifum  moverent )  j 
alterum ,  quod  verbera  aliaf- 
'que  indignitatesultro  patiendo 
viftum  quaeritabat.  Hi  Pbu- 
to  plagipatidae  nuncupantur, 
t^eutro  generi  fe  idoneum  di- 


cebat  infeHx  ille.  Tertii  gene- 
ris ,  fc,  aflentatorum  ,  audo- 
rem  fe  fcrt  ftatim  Gnatho. 

1  Sic  appellat  artem  fuam , 
qua  venatur  homines. 

3.  int.  agendi  f«  methodum, 

4  Gloriofe  hoc  verbo  utitur, 

quafi  non  tam  alteri  pareat, 

quam  fibi  ipfe ;  quod  viri  effe 

videtur,  non  fervilis  ingenii. 


EUNUCHUS. 


lOJ 


G.  Dum  haec  loquimur ,  interea  loci  ad  macetiuni 

ubi  advenimus  ^, 
Concurrunt  laeti  mihi  obviam  cupedinarii  omnes,  if 
Cetarii ,  lanii ,  coqui ,  fartores ,  pifcatores»  ^ 
Quibus  et  re  falva  et  perdita  profueram  y  et  profun^ 

faepe :  ^ 

Salutant :  ad  coenam  vocant :  adventum  gratulantur,. 
Ille  ubi  mifer ,  famelicus»  videt  me  3  tanto  honore,  et 
Tam  facile  vi£tum  quaerere;  ibi  homo.  coepit  me 

pbfecrare^  yx 

Ut  fibi  liceret  difcere  id  de  me,  fedari  iuffi  : 
Si  potis  eft ,  tanquam  philofophorum  habent  difc^ 

plinae  ex  ipfis 
Vocabula ,  parafiti  item  ut  Gnatbonici  voeentur. 
P.  Viden^  otium ,  et  cibu*  quid  faciat  alienus.  G^  fed 

ego  ceflb 


I  Advtnimus  ,  praefentis 
temporiseft. 

1  Vulgo  addunt  aucupes^ 
Scd  neque  Cic.  Off.  L.  1.  nec 
Donatus ,  nec  Uber  Bemb.  har 
bent;  &  omittit  iubente  Faer- 
no  Bemleius. 

3  Vu\g.  me  ejfe  in  tanto  ho-^ 
nore^  Et  rtf/»— quae  leftio  nuU 
lis  libris  nititur.  Liber  Bemb. 
a  prima  manu  miJii  effe  taatum 
honorem,  Et  luntae ,  Rob.  Ste- 
phsnus ,  Fabrini  aliique  edide- 


runt  in  tanam  hon..  Sed  praepv 
in  ab  omnibus  vett.  libris  abeft.. 
Stat.  de  ultima  pane  nofiis 
Theb.  X,.  327*  Cum  vacuat- 
nubes  &  honos  (  h.  e  (plendor)t 
non  omnibus  tf/2r«ic.  eft  ^BentL 
me  ejfe  tanto  hon.  Poffit  place^ 
re  Bembina  ledia>  ft  pro  mihi 
legas.  m ,  ac  dein  inteUigas  &• 
Cme)  tam  f.  Sed  melius  inve- 
lut  Faern«  nu  tanto  honorc  6t 
Mm— «quem  fecpumur. 

G  4 


1Q4 


R    T  E  R  E  N  T  I  I 


A4  Thakkiirhaac  deducere^  et  rogare  ad  coeiuttii  ur 

veniat.  3  5 

Sed  Pannenonem  ante  oftiuiii  >  Thaidis  triftem  video, 
Rivalis  fervum«  ialva  res  eft«  lumirum  hic  bomines 

frigent, 
)>lebulon^m  bunc  certum  eft  ludere*  P.  ^  hice  hoc 

munere  arbitrantur  3 « 
Suam  Thaidem  efle*.  G.  phirima  falute  Parmenonem 
SumoiUQl  fuum  ^  impertit  Gnatho,  quid  agitur? 

P.  fiatur,  G.  video  :  40 

Numquidnam  quod  nolis  vides  }  P.  te.  G.  credo.  at 

numquid  aliud? 
f,  Quid  dum  5  }  G.  quia  trifti'  s.  jP.  ^  nil  equidem  7, 

^,  ne  fi$ :  fed  quid  videtur 


I  Faern.  metri  caufa  mutat 
in  Tha€idis,Mnret. in meretri^ 
cis,  Spemtt  haec  BentL  et  quod 
finuil  nQnune  repetito  offen^ 
diturxrefcribit  o/y^riri^  cf.  V, 
a»  5 1 .  MaUmus  comraSbtm  uU 
ftem  &c.  Contrahimur  trifti-r 
tia,  metu  ,  frigore ,  aliorum  int 
commodb ;  mox  hic  hom.fii^ 
gen$. 

a  Al  hiece^^arkitramr  ;  al. 
kifie,  Prifc.  hifie  nomin.  plur^ 
efie  vult  auphpQia,e  cai^a  pra 


3  Gnathonem  deridet  Par- 
meno ,  ut  qui  penitus  noverat 
Thaidis  condlium. 

4int.  amicum.  Et  eft  faluta^ 
do  haec  plena  parafiticae  ele-i 
gandae ,  &  finuil  ironiae. 

5  h.  e.  quare  quaeris  hoc  i 

6  Hoc  dicens  nuitat  vultum 
Parm^  in  laetitiam.  Hinc  Gna- 
tho  fccete :  ne  fis.  SciL  ridet , 
quem  mox  triftitiae  reddere 
vuh. 

7  int,  dixifti,  h.  e.  faUii£mu% 
es^  \  nil.  eq..  triftis  fun\. 


EUNUCHUS. 


105 


Hac  tibi  mancupium  '  ?  P.  non  malum  hercle.  G.  uro 

hominem  ^.  P.xxi  faifus  animi  eft  3 ! 
(?.  Quam  hoc  munus  gratum  Thaidi  arbitrare  effe  ^  ? 

P.  hoc  nunc  dicis, 
Eie^os  hinc  nost  qmnium  rerum  heus  viciflitudo 

eft.  45 

G,  Sex  ego  te  totos » Parmeno ,  hos  menfes  quietum 

reddam ; 
Ne  furfum  ,  deorfum  curfites ,  neve  usque  ad  lucem 

vigiles. 
Ecqviid  beo  te  ?  P.  men'  ?  papae  ^  G.  (ic  foleo  aml- 

cos.  P.  iaudo. 
Q.  Detineo  te  fortaffe :  tu  profedus  alio  fueras  ^  ? 
I  Puellam  dono  dandam ,       e.  fallitur^  quod  me  valde  com- 


eamqu^  fprmofam ,  fic  appel- 
lat,  m  fe  tanto  fuperiorem  o- 
ftendat,  quanto  viliori  nomine 
utatur.  Sed  &  Parm.  mox  le-? 
viter  fatis  laudat ,  quae  m^gis^ 
laudanda  fuit;quodGnathoinn 
vidiae  tribuit.  Uro  enim«h«  1. 
eft:  invidiam  incendo. 

2  Haec  ad  fpe^btores  con« 
verfus,  &  geftu  vultuque,  quo 
quid  fU)!  velit ,  intelligit  Par- 
meno. 

3  Parm..  fecum ;  8c  geftu  ad 
Gnathonis  defpicientiam  fui- 

'tpie  fecuritatem  apto.  Sed  ple^ 
ric]ueCodd.y4i/&^  animo;,  h. 


motum  iri  putavit, 

^  Infultare  perglt  Gnatho 
Parmenoni,  qui  adhuc  fat  for- 
tis  fuit.  Sed  iam  hic  aliquan- 
tum  movetur, 

5  Simulat  bene  fe  mirantem 
id  quod  dixerat  Gnatho ,  ut 
fibi  fupra  fpem  nuntiatum. 

6  h.  e.  aiio  ire  inftitueras , 
a  me  interceptus.  Sed  &  aL 
Codd'  ac  vett.  edd.  profedu- 
rus,  Qmni  modo  tentat  Par- 
menonem ,  iamqqe  deridet , 
quod  is  ad  Thaidem  iverit, 
fed  intronviUis  non  fit^ 


io6  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

P.  Nurquain.«(x.  tum  tu  igitur  paululum  da  mihi  ope* 

rae  :  fac  ut  admittar  50 

Ad  illam  ^  P.  age  modo  ^,  nunc  tibi  patent  3  fores 

hae,  quia  iftam  ducis. 
G.  Num  quem  evocari  hinc  vis  foras  4  ?  p.  fine ,  bi- 

duum  hoc  praetereat. 
Qui  mibi  nunc  uno  digitulo  fores  aperis  fortunatus, 
Nae  tu  iftas,  faxo  ^ ,  calcibus  faepe  infultabis  fniftnu 
G.  Etiam  nunc  his  ftas ,  Parmeno  ^  ?  eho  liumnam  tu 

hic  relidus  cuftos  9  5  5 

Ne  quis  forte  internuntius  clam  a  milite  ad  iftam 

curfitet  ? 
P.  Facete  didum  7,  mira  vero ,  militi  quae  placeant. 
Sed  video  herilem  filium  minorem  huc  advenire. 
Mtror ,  quid  ex  Piraeo  abierit :  nam  tbi  cuftos 

publice  eft  nunc 


8. 


1  Hoc  quafi   fjppllcantis  f.  quod  credo ,  quod  faxo. 
vultu  ad  irrifioncm  dicit.  6  Haec  ex  aedibus  Thaidis 

2  Et  hoc  Parm.  fecum ,  ac  regredus  dicit. 

fub  lingua  murmurans.  Sic  &  7  Ironia.  dein  quafi  dicefis: 

proxime  fequentia.  nil  mirum ,  te ,  hominef n  in- 

3  BentJ.  hic  &  53  ob  me-  ficetum,  poiTe  placere  infulfo 
trum  reponit  fing.  foris  hatc  ,  militi.  Tum  illo  defpicienter 
forem  (  quod  certe  Plautinum  omiiTo ,  aliorfum  verfus  videt 
eft),  &  dein  54  iflanc  pro  iftas.  ea  ,  quibus  propius  tan^tur. 

4  Haec  domum  Th^dis  in-  8  Adverfus  praedonum  in- 

grediens  ironice  interrogat  fer-  curfus  illic  excubabat  iuventus 

vum.  Attica.  Poeta  oftendit  caufam, 

5  h.1.  fimpliciter  ponitur ,  quare  ignotus  vicinis,  dein 

uti  iila  credo  ,  opinor,  pro  ut  potuerit  pro  eunucho  deduci. 


E  U  N  U  C  H  U  S.  107 

Non  temere  eft:  et  properans  veniL  nefcio  quid 
circumfpedat»  60 

ACTUS    II.    SCENA   III. 

CHAEREA,    PARMENO. 

CVyccidi'. 

Neque  virgo  eft  ufquam ,  neque  ego ,  qui  Ulam  c 

confpedu  amifi  meo. 
Ubi  quaeram.^  ubi  inveftigem  ?  quem  perconter  ? 

quam  infiftam  viam  ? 
Incertus  fym :  una  haec  fpes  eft ;  ubi  ubi  eft ,  diu 

celari  non  poteft. 
O  faciem  pulchram !  deleo  omnes  dehinc  ex  animo 

mulieres :  5 

Taedet  quotidianarum  *  harum  formarum.  P.  ecce 

autem  alterum. 
Nefcio  quid   de  amore  loquitur.  o  infortunatum 

fenem ! 
Hic  vero  eft,  qui  fi  occeperit,  ludum  iocumque  dices 
Fuiffe  illum  alterum ,  praeut  huius  rabies  quae  dabit. 
C.  Ut  illum  dii  deaeque  fenium  3  perdant ,  qui  me 

hodie  remoratus  eft ;  '  10 

1  Alias  perVi ;  &  eft  h.  1.      firdrum^  &  25  nova  figura  oris. 
clo!cntis  ,  q^od  i'p:b  fubito  oc-  3  Convicii  caufa  lic  dicit  fe- 

_  ciderat.  nem  incommodum.  Sic  vero 

2  h,  e.  vulgarium ;  vide  dein      Donat.  &  ed.  1496.  Al.  ye- 
V.  2 1  hauujimdis  vlrgintim  no-       nem;  &  omnes  vel  ante  1.  poft . 


to«  P.    TE  R  ENT  M 

Meqoe adeo, qui  reftktrifliMimi  autem  >  qain  iDum 
•  floccifecerim. 

Sbd  eccum  Parmenonem.  falve.  P.  quid  tu  es  triftis  ? 

quidve  es  alacris  ? 
Und^  is  }  C.  egone  ?  nefcio  herde,  lieqiie  unde  eam, 

neque  quorfum  eam : 
Ita  prorfus  obiitus  fum  mei, 
P.  Qui  quaefo?  C.  amo.  P.  ehem.  C.  nunc ,  P^rme- 

no,  te  oftendes ,  qui  vir  fies.  i  y 

Sds  te  mihi  faepe  pollicitum  efle;  Ct:erea  9  aliquid 

inveni 
Mddo,  quod  ames  :  in  ea  re  utilitatem  ego  faciam 

ut  cognofcas  meam: 
Cum  in  cellulam  ad  te  patris  penum  omnem  con- 

gerebam  clanculum. 
P.  Age  inepte  *.  C.  hoc  hercle  fadtum  eft.  fac  fis  3 

nunc  promifla  appareant, 
Sive  4  adeo  digna  res  eft,  ubi  tu  nervos  intendas 

tuos.  10 

Haud  fimijis  virgo  eft  virginum  noftrarum :  quas 

matres  ftudent 


I  Sic  legendpm  putanw 
pro  vulg.  qui ,  ne  cum  Dona- 
to  poftulemus  floccif.  efle  h* 
I.  non  flocci&cere,  f.  unius 
fiocci  pretio  dignum  habere. 
Tum  noftriBn  metro  aptius.  & 
qudam  MSS,  qui  Ulum  non  fl. 
Miramur ,  BentJeium  id  trans- 


mififle« 

2  Ineptum  dicit,  quod  rem 
parvam  exaggerat. 

'3  h.  e,  fi  vis  (^sA.faxis)  ul 
prom,  app,  (piia  promiffo  te- 
neris. 

4  Sivg  (quia)  ad<Q  (^na 
&c. 


EUNUCHUS. 


109 


Demiflis  humeris  efle,  vindo  pedore,  ut  gracilae  ' 

fient* 
Si  qua  efi  habitior  paulo  ^  pugilem  efle  aiunt :  de« 

ducunt  cibum : 
Tametii  bona  eft  natura ,  reddunt  curatura  iunceas  : 
Itaque  ergo  amantur  ^.  P.  quid  tua  ifthaec  3  ?  C  no- 

va  figura  oris.  P.  papae !  25 

C.  Color  verus ,  corpus  folidum ,  et  fucci  plenum. 

P.  anni?  C.  anni  fedecim. 
P.  Flos  ipfe  ^.  C.  hanc  tu  mi  vel  vi ,  vel  clam ,  vel 

precario 
Fac  tradas :  mea  nihil  refert ,  dum  potiar  modo. 
P.  Quid ,  virgo  cuia  eft  5  ?  C.  nefcio  hercle.  P.  unde 

eft?  Ctantundem.  P.  ubi  habitat? 

C.  Ne  id  quidem.  P.  ubi  vidifti  ?  C.  in  via.  P.  qua 

ratione  amiftfti  ?     .  30 

C.  Id  equidem  adveniens  mecum  ftomachabar  modo: 

Nec  quemquam  efle  ego  hominem  arbitror,  cui  ma« 

gis  bonae 


1  Gracitae  antique ,  uti  /^ 
hecillus  &  imhccillis  dicitur. 
Sic  vero  legunt  VaL  Probus , 
Grammaticus  nobilis ,  Dona- 
tus ,  Eugraphius  ,  plurefque 
MSS.  &  edidere  Ald.  Par. 
Bentl.  probantque  alii  prae 
graciks, 

2  £t  (ic  merito  amahtur. 
Iron. 


3  int»  an  formofior  i 

4  Aetatis ,  dignus  quo  quis 
£ruatur;cf.  Liv.  VIII,  28  & 
Lucret.  IV,  1099.  Bentleius 
nihil  h.  1.  fapit ,  qui  haec  ver- 
ba  exfulare  velit,  ne  verfus  (^ 
narium  excedat, 

5  i.  e.  cuius  eft  filia ,  an 
ferva} 


iio  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Felicitates  '  omnes  adverfae  fient. 

Quid  hoc  eft  fceleris  *  ?  perii,  P.  quid  &dum  eft  ? 

C.  rogas? 
Patris  cognatum  atque  aeqiialem  Archidemidem   3  5 
NofHne  ?  P.  quid  ni  ?  C.  is  9  dum  hanc  fequor ,  fit 

mi  obviam. 
P.  Incommode  herde.  C.  immo  enimvero  infe- 

liciter ; 
Nam  incommoda  alia  3  funt  dicenda  ,  Parmeno. 
Illum  y  liquet  mihi  deierare ,  his  menfibus 
Sex  feptem  prorfum  non  vidifle  proxumis,        40 
Nifi  nunc,  cum  minime  vellem^  minimeque  opus 

fuit. 
Eho  y  nonne  noc  monftri  fimile  eft  ^  :  quid  ais  ?  P. 

maxume. 
C.  G>ntinuo  accilrrit  ad  me ,  quam  longe  quidem  T, 
Incurvus ,  tremulus  ,  labiis  demiflis,  gemens  : 
Heus,  heusy  tibi  dico ,  Chaerea ,  inquit.  reftiti.     45 


I  Parcae  ETeae  funt,  a  qui- 
bus  bona  aeque  ut  uiala.  vi- 
deatur  Index. 

a  Meminit  cum  dolore  fe- 
nis  iUius ,  quem  obviam  fibi 
in  itinere,  caufam  dixit  amifTae 
virginis ;  &fupra  ^mfenium. 
Uti  Comicis  fcelus  faepe  di- 
citur  pro  fcelefto  ,  cf.  Andr. 
V ,  2 ,  5^  ita  h.  1.  pro  homine 
fihl  infeflo.  Andr.  III,  5,  i 
Ubi  ilUcfcelus  efl  ,  qui  me  fCT'- 


didit.  Alii  vero  contra  ethos 
diftum  iflud  a  Parmenone  vo- 
lunt,  quem  tamen  lente  haec 
audire  videmus. 

3  Sc.  quae  minus  bene  con. 
veniunt^  corrigi  poflunt;  infe- 
licitas  vim  nollram  fuperat. 

4  Monftri  fimile  dicit^quia 
occurfum  illum  fenis  vult  effc 
praeter  naturam. 

5  h.  e.  cminus. 


E  U  N  U  C  H  U  S.  III 

Scin*,  quid  ego  te  volebam  ^  ?  dic  ^.  cras  eft  mihi 
ludicium.  quid  tum  ?  ut  diligenter  nunties. 
Patri,  advocatus  mane  mihi  efTe  ut  meminerit. 
Dum  haec  dicit,  abiit  hora.  rogo,  num  quid  velit  ?• 
Re&e  4,  inquit.  abeo.  cum    huc  refpicio  ad  vir- 

ginem ,  50 

Illa  ftfe  interea  commodum  5  huc  advorterat 
In  noftram  hanc  plateam.  P.  mirum,  ni  hanc  dicit, 

modo 
Huic  quae  data  eft  dono  ^.  C  huc  cum  advenio^  nuUa 

erat. 
P.  G)mltes  fecuti  fcilicet  funt  virginem  ? 
C.  Verum,  paraiitus  cum  anciUa.  P.  ipfa  eft  7 :  iUcet  5  j 
Define :  iam  condamatum  eft  ^.  C.  alias  res  agis  9. 


1  Oflendit  odiofam  tardita- 
tem  fenis  cum  feftinante  Chae- 
rea  loquentis. 

2  Ipfe  Chaerea  feni  refpon- 
det  dic^quld  tum  &  numquid 
velit. 

3  int.  aliud. 

4  h.  e.  nihil. 

5  h.  e.  ipfo  eodemque  tem- 
porc. 

6  Haec  lente  fecum  loqui- 
tur  Parmeno. 

7  £t  haec  fecum ;  mox  ad 
Chaeream  converfus:  ilicetScc. 

8  Haud  apte  Donat.  Serv. 
aliique  Terentianum  hoc  tra- 
xifle  volunt  ex  conclamatione 


illa  iunebri  (qua  tentabatur,  ait 
iis,  qai  pro  mortuishaberentur, 
aliquid  vitae  rcliquum  eflet,  & 
qua  finita  poft  ofto  dies  crema- 
bantur  flinera).Conclamaban- 
tur  enim  &  alia,  vafa,  laetaque, 
(ut  viaoria.)  MeliusigiturEu- 
graphius  ad  h.  I.  ex  vpce  ilicet, 
quae  conclamabatur  caufa  tini- 
ta ,  cbllegit ,  finem  quafi  cogni" 
tionis  fignificari.  Ita  exponi- 
mus,  Ire  licet,  define^  conclama" 
tum  efi,  h.  1.  vicifti ,  quod  quo 
abdu6iafit  virgo ,  iam  fcio. 

9  Me  non  audis,  1.  aliacredo 
te  cogitare,quafn  quae  moa 
funt. 


III  R    T  E  R  E  N  T  I  1 

P.  Iftuc  ago  quidem.  C.  no(lin%  quae  fit  ?  dic  milu:  aiit 

Vidiftin*  ?  P.  vidi ,  no vi :  fcio ,  quo  abdu^  fit. 

Cw  Eho ,  Parmeno  mi ,  noflin'  ?  P.  novL  C.  et  fcis  ^ 

ubi  fiet  ? 
P.  Huc  deduda  eft  ad  meretricem  Thaidem :  ei 

dono  data  eft.  60 

C.  Quisis eft  tam  potens  '  ciun  tanto  munere  hoc ? 

P.  miles  Thrafo, 
Phaedriae  rivalis.    C.  duras  ^  fratris  partes  prae« 

dicas. 
P.  Immo  enim ,  fi  fcias  quod  donum  huic  dono  con» 

tra  comparet  ' , 
Tum  magis  id  dicas.  C  quodnam  quaefo  herde? 

P.  eunuchum  ^.  C.  illumne  obfecro         « 
Inhoneftum  hominem,  quem    mercatus  eft  heri» 

fenem ,  mulierem  5  ?  65 

P.  Iftunc  ipfum.  C.  homo  quatietur  certe  cum  dono 

foras. 


t  int.  divitiis.  Plaut.  Epid. 
1,  2,  50. 

%  Difficiles,  quas  agat ,  cer- 
tando  cuih  rivali  tam  potente 
&  largd. 

3  Quafi  aequum  opponat. 
Locutio  a  gladiatoribus  (ie- 
duda. 

.    4  Vide,  quam  molliter ,  ne- 
que  advertentibus  fpefbtori' 


bus ,  argumenti  propofm  or- 
dinem  poeta  eo  dirigat,  ut  ex 
iada  eunuchi  mentione  con- 
filium  nafcatur  fupponendi 
Chaereae ,  neque  quaefita  efle 
fallacia ,  fed  ipfa  fe  obtulifle 
videatur* 

5  Per  convicium  fic  dicit, 
ut  mollem,  ignavum,  &agilem» 


EUNUCHUS.  iij 

Sed  iftam  Thaidem  non  fcivi  nobis  vicinam  ^  P. 

haud  diu  eft  ^*      ^ 
C.  Perii.  nunquamne  edam  me  illam  vidifle?  ehoduitn 

dic  mihiy 
Eft  ne»  ut  fertur ,  forma }  P.  fane.  C.  at  nihil  ad  t 

noftram  hanc.  P.  alia  res* 
C.  Obfecro  te  herde,  Parmenb,  fac  ut  potiar.  P.  6- 

ciam  fedulo,  70 

Dabo  o^rzm  ^  adiuvabo  4«  numquid  me  aliud  i  ? 

ۥ  quo  nunc  is  ?  P.  domum , 
Ut  mancip^  haec  l  iu  uti  iuffit  frater  y  deducam  ad 

Thaidem. 
C.  O  fortunatum  iflum  eunuchum  ^9  qui  quidem  iii 

hanc  detur  domum.  ^ 

P.  Quid  ita  ?  C.  rogitas  ?  fumma  forma  femper  coii^ 

fervam  domi 
Videbity  conloqueturi  aderit  una  in  unis  aedibus,  7} 


1  Sic  &  Tliaidi  Ignotus 
Chaereai  ut  fupra  ad  II ,  60 
monuimus. 

2  int  yicina. 

3  Ad  infervit  comparationi. 
Sic  Gc,  pto  Deiot.  8.  Nlhil 
ad  tuum  equitatum. 

4  Mire  in  protniflis  pofte- 
tioribus  difficultatem  rei  often-' 
dit, 

5  MSS.quidam8ced4.ad^ 


dunt  vis.  Sed  feftinanti  aptior 
eftellipfis.  Sic  &  melius  omit« 
titur  ac  ante  daho  operamy  6C 
omifn  Bentl« 

6  Quam  molli  defcenfu  per- 
renit  ad  confilium.  Res  enim 
ipfi  fuggerit  potius,  quam  Par- 
meno,  ne  fervus  illud  fuaden* 
do  nimis  twasre  fecifle  yidaa-; 
tur. 

H 


114  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Cibum  nonnuDquam  capiet  cum  ea  9  interdum  pro 

ter  dormiet. 
P.  Quid  9  fi  nunc  tute  fortunatus  fias  '  ?  C.  qua  r 

Parmeno  ? 
Refponde.  P.  capias  tu  illiu'  veilem  \  C.  veflen 

quid  tum  poftea? 
P.  Pro  illo  te  deducam.  C.  audio.  P.  te  efle  illum  d 

cam*  C  intellego. 
P.Tu  illis  fruare  commodis,  quibus  tu  illum  diceb 

ihodo :  i 

Cibum  una  capias,  adiiS)  tangas  f  ludas^  propt< 

dormias  ? 
Quando  quidem  illarum  neque  quifquam  te  novil 

neque  fcit  qui  fies. 
Praeterea  forma,  aetas  ipfa eft^  facile  ut  pro  eunt 

cho  probes  ?. 
C  DixifH  pulchre :  nunquam  vidi  melius  confiliui 

dari. 
Age  eamus  intro :  nunc  iam  oma  me  f  abduc »  du 

quantum  potes.  8 

X  Slc  dicit  Parm.  poiius  ut 
iocetur,  quam  quod  fieri  pof- 
fe  cenfeat. 

2  Servus  iocandi  caula  lo- 
quitur^  (jd  ita  paulatim  ea 
profert  de  fupponendo^  quae 
ad  libidinem  Chaereae  apta 
al>  hoc  mox  in  feria  vertumur. 
SiciU^  9h  hoc  fjJbi  quaii  pcr« 


fuaderi  paflus,  non  tam  ipi 
fe  >  quam  Chaeream  audorec 
£icinoris  facere  cupit. 

3  int.  te.  Cic.  Verr.  V,  3 
Suppojhum  in  cius  locum^  quet 
pro  illo  probare  velUt,  Frigid 
6c  inepte  Benti.  Qomffifor/n 
&  oitatc  ipfa  cs  ^« 


E  U  N  U  C  H  U  S. 


"5 


P.  Quid  agis  '  ?  iocabar  equidem.  C.  garris.  P.  perii , 

quid  ego  egi  mifer  ? 
Quo  trudis?  perculeris  lam  tu  me  ?  tibi  equidem* 

dico,  mane. 
C.  Eamus.  P.  pergin*  *  ?  C  certum  eft.  P.  vide,  ne 

nimium  calidum  hoc  fit  modo. 
C.  Non  eft  profedo.  fine.  P.  at  enim  iftaec  in  me 

cudetur  faba  ?.  ah 
Flagidum  &cimus.  C.  an  id  flagitium  eft ,  fi  in  do4 

mum  meretriciam  9C 

Deducar,  et  illis  crucibus  4,  quae  nos  >  noftramque 

adolefcentiam 
Habent  defpicatam,  et  quae'nos  femper  omfllbus 

cruciant  modis^ 
Nunc  referam  gratiam  y  atque  eas  itidem  fallam  9  ut 

ab  illis  lallimur? 
An  potius  haec  patri  aequum  eft  fieri»  ut  a  me  luda^ 

tur  dolis  5  ? 


1  Quam  bene  fimulat  fer- 
Tus  &  iimul  incendit  iuvenem 
repugnandot 

2  Levius  iam  refiftit. 

3  h.  e.  in  me  expetet ,  quid- 
quid  hic  mali  fiet.  Locutio  fer- 
vilb,  quae  »  unde  trahat  ori- 
^nem,  obfcurum  eft.  Forfan 
alludit  ad  fervos  fub  furca  cae- 
di  folitos  fcutica,  quam  in  firni-' 
mitate  nodos  in  modum  fabae 
babuifle  tradit  fcholioa  Periti 


(quod  Gefn.  in  thef.  voce/k- 
ba  laudat  pod  BifcioL  )  Ean-» 
dem  poenam  infra  V ,  7 ,  20 
Pythias  ^armenoni  praedicit; 
Tu  iam  pendebis-^ti  Phorm. 
1,4,43  ^S^  pUdar  pendens. 

4  Sic  appellanmr  meretri- 
ces  &  Plauto  Aul.  III,  5,^48. 
cf.  Lipf.  de  Cruce  I,  2. 

5  An  potius  aequum  eft^ 
me  intendere  fidlacias  pecuniae 
a  patre  auferendae,  quaia  iisi 

H  » 


ii6  P.    T  ER  ENTI  I 

Quod  qiii  refcierint»  culpent :  illud  merito  &Bxm 

omnes  putent.  9^ 

P.  Quid  iftuc?  fi  certum  eft  facere ,  fecias.  verum 

ne  poft  conferas 
Culpam  in  me.  C.  nqn  &dam.  P.  iubes  ne)  C» 

iubeo^  cogo,  atque  impero. 
Nunquam  defiigiam  audoritatem  '•  fequere.  P.  dii 

vortant  bene. 

'     jiCTUS   III.    SCENA   L 
THRASO,  GNATHO,  PARMENO. 

7.  ^  lYJL Agnas  vero  agere  gradas  Thais  mihi  ? 
G.  Ingentis  '.  T.  ain'  tu ,  laeta  eft  ?  G.  non  tam  ipfo 

quidem 
DonO)  quam  abs  te  datum  efle :  id  vero  ferio 
Triumphat  P.  huc  provifo  4,  ut  ubi  tempus  fiet^' 
Deducam.  fed  eccum  militem.  T.  eft  iftuc  datum  '  { 
Profedoy  ut  grata  mihi  fint^  quae  facio  omnia  ^. 


amores  et  voluptates  infumam^ 
At  MSS.  Mark.  &^  quod  ad 
likima,  2.  Pal.  &  vett.  edd. 
•it  Argent.  1496  legvntj  an 
potius  haec  pati?  aequum  eji 
fieri,  ut  a  melud,  doUs,  Quod 
qui  refc.  nuUi  culperu.  illud. 
&c.  BentU  alia  non  pulchre 
audet.  Feratur  vulgata. 

I  h.  e.  nunquam  negaibo, 
■  me  audore  f.  iubente  te  id  fe^ 
^e.  ALedd.  di&om  hoc  tnep- 


te  tribuunt  Parmenoni» 

a  lam  antequam  in  fcenam 
prodirent,  fermodnati  efle  yi« 
dentur. 

3  Vide,  quantum  adiiciat 
parafitus;  mox  edam  miflR« 
phai. 

4  Haec  intrans  Parmeno; 
&  fecum  ioquitur. 

5  int.  a  EHis  f.  natnra. 

6  h.  e.  pro  iis  gratia  mihi 
habeatur^  ut  Heaut,  II ,  3.  ai 


EUNUCHUS.  117 

G.  Advofti  herde  amnrnin.  T.  vel  rex «  femper 

maxumas  ^ 
Mihi  agebat ,  quidquld  feceram ;  aliis  non  item. 
G*  Labore  alieno  magnam  partam  gloriam 
Verbis  faepe  in  fe  tranfmovet ,  qui  habet  fateiHjS ,  10 
Quod  in  te  eft.  T.  habes»  G.  rex  te  ergo  ^  in  ocidis. 

T.  fcilicet  5. 
G.  ^  Geftare.  T.  vero  7  credere  omnem  exercitum; 
Confilia.  G.  mirum.  T.  tum  ficubi  eum  fatietas 
Hominum ,  aut  negoti  fi  quando  odium  ceperat, 
Requiefcere  ubi  volebat,  quafi  ^ :  noftin'?  G.  fcio :  1 5 


tum  cum  gratum  mihi  effe  po^ 
tuit ,  nolui,  Plaut.  Amph. 
Prol.  48  gratum  arbitratur  effe 
id  a  vohu  pbu  Male  igitur 
alii  vocem  mihi  retrahunt  ad 
datum  eft. 

I  int.  Darium,  terdum  Per- 
farum  regem^  Menandri  ae- 
tate  regnantem.  Sic  Heaut.  I^ 
X  j  65.  Nifi  malis  cum  D^cie- 
ria  accipere  de  Seleuco  rege 
Afiae,  fc.  quod  Pyrrh.  fit  men- 
tio  infra,  IV, 7,  13.  Strato 
certe «  praefedi  eieph.  nomen 
graecum  eft. 

n  int.  gratias. 

3  Ridendum  fpefbtoiibus 
facit  militlsm  infulfum ,  cui  ig- 
nomintofa  dicit,  quae  is4ion 
advertens  pro  laude  habet  ob 


ultima,  quod  {{z,falm  habti^ 
re)  in  te  ejl.  Sic  certe  fumit 
miles.  Spedatores  trahunt  ad 
totam  fententiam.  Male  igitur 
alii  qui  in  te  eft. 

4  ^fy^ ,  ea  re ,  f.  ob  eam 
caufam. 

5  Laudari  fe  cupiens  non 
finit  verba  implere ,  quin  prae* 
feftinet. 

6  Sic  G)d.  Bemb.  &  duo 
vett.  MS6.  ap.  Bend.  Al.  MSS. 
&  edd.  geftire  ;  male. 

7  Vero  refpondentibus  fol- 
lemne ,  fi  affeverare  velint  • 
prdeSo.  Beiitl.  tamen  ex  fuis 
libris  muvult  verum, 

8  Grata  fpedatoribus  ftult; 
militis  infantia ,  qui  ante  vult 
intelligj^  ^uod  fentit^  quanv 

H3 


ii8 


P.    T  E  R  E  N  T  1  I 


Quafi  ubi  iDam  exfpuerec  miferiam  ez  animo.  T* 

tefie& 
Tum  me  convivam  folum  abducebat  fibi.  G.  hm^ 
Regem  ekgantem  narras.  T.  immo  fic  homo 
Eft  Ki  perpaucorum  hominum  \  G.  immo  nuUo* 

nim  3  y  arbitror , 
Si  tecum  vivit.  T.  invidere  omnes  mihi ,  ato 

Mordere  clanculum :  ego  YK>n  flocci  pendere : 
nii  invidere  mifere  K  verum  unus  tamen 
Impenfe ,  elepbantis  quem  Indicis  ^  pfaefecerat 
Is  ubi  moleftus  magis  eft ,  quaefo  9  inquam ,  Sn^to  9 
Eone  es  ferox»  quia  habes  imperium  in  belluas  ?    15 


ipfe  dicat :  aut  qui  faepe  finire 
nefcit  ^  qaod  fhilte  inchoave- 
rit.  Et  proprium  hoc  eft  flo- 
£di  y  five  inepte  mendentis. 

I  Vide  quomodo  ftolidus 
Sle  regem,  appellando  homi^ 
nem ,  ad  fe  comparet.  Diftin- 
gqimus  vero  a  feqq.  5ic  no- 
fter  Adelph.  1 ,  2,  63  Nam  ita 
tfl  homo;  quum  placo,  fupra 
Andr.  V,4,  16  Sic ^  Crito, 
tft  hic ,  &  alibi.  Sic  efl ,  int.  ut 
dixifti ,  ut  vides. 
•  2  Horat.  parafitaftro  refpon- 
dens  Macccnatcm  dicit  perpatt^ 
corum  hominum  ,  ut  mentis  he^ 
ne  fanac  ,  quo  Ulum  deterreat. 
Ita  dum  h.  1.  miles  Regem  perp, 
hom,  .dicit,  fe  ipfum  laudare 
geftit  ftoHdus,  in  quo  Rex  (a- 


piens  gaudeat ,  multonim  fii- 
ftidiofus. 

3  Gnatho  haec  feorfim  di- 
xifle  Donato  videtur.  Sed  adeo 
ftolidus  eft  miles,  ut  id  fibi  lau* 
di  did^um  putet,  quod  eum 
cum  irrifione  dixifle  intellige- 
bant  fpe^tores.  Homo  enim 
nullorum  hominum  eft  inep- 
tus ;  et  fic  fimilis  fimili  gaqcleat. 

4  Haec  expunda  vult 
Guyet.  male.  Repetitio  enim 
infantiam  infulfi  Thrafonb  aiv 
guit. 

5  Bene  Indicis^  utpote  prae- 
ftantioribus  belloque  apti$« 
Praefe^s  elephantis  erat  inter 
proceres  fummus*  Gloric^  ita 
fibi  captat  Thr.  cui  cum  tanto 
yiro  fuerit  negotiunu 


E  U  N  U  C  H  U  S.  119 

G.  Pulchre  meherde  diftum ,  et  fapienter.  papae ! 
lugularas  hominem  '•  quid  ille  ?  Ti  mutus  illico. 
G.  Quidni  eflet?  P.  ^  dii  voftram  fidem^  hominem 

perditum 
Miferumque  3 :  et  illum  facrikgum  4!  T.  quid  illad, 

Gnatho , 
Quo  pado  Rhodium  5  tetigerim  in  convivio^     30 
Nunquam  ^  tibi  dixi  ?  G.  nunquam :  fed  narray 

obfecrq. 
Plus  millies  audivi  7.  T.  una  in  convivio 
Erat  hic,  quemdico^  Rhodius  adolefi:entuIus« 
Forte  habui  fcortum :  coepit  ad  id  adludere  9 
£t  me  ^  irridere.  9  quicl  agis ,  inquam  ^  homo  im- 

pudens  2  35 

Lepus  tute  es,  et  pulpameitfum  quaeris^^  Cr.ha» 

ha,  hae. 


X  Quad  armis  ab  ipfb  pe- 
tids ,  quod  ei  in  belluas  imp. 
obiecUret. 

2  Pann.  qui  procul  ftans 
nec  vifus  haec  audierat ,  feor- 
lim  fic  exclanr.at, 

3  int.  Thrafonem. 
4int.  Gnathonem. 

5  In  eo  magis  gloriatur  in- 
fulfus»  quod  Rhodii  eloquentia 
&  artibus^  opibus  &  re  nauti- 
ca  dari ,  etiam  elatiores  aninu 
erant.  Et  b  eo  itatim  repetit 
Rhodius  adoL 


6  Sic  MS.  Bemb.  plureP 
que  alii  4  &  edd.  quos  fecutus 
Bentl.  idque  poilulat  refpon- 
(\m  nunquam.  Al.  numquid^ 

7  Ab  illo  averfus  ad  fpefta* 
tores  dicit. 

8  Bentl.  refingit  irritare;  fed 
&  cetera  turbat  licentius  pro 
more  ^  q^am  quae  digna  fint 
referri. 

9  Vett.  edd.  quid  ais. 

10  Proverblum  &<jraeci9 
ufitatum  tefie  Suida,  SftxfV'^ 

H4 


110  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

r.Qukleft  <  ?  G.  facete,  lepide,  laute :  nihil  fiipra; 
Tuumne ,  obfecro  te  9  hoc  didum  erat }   retu* 

credidi  ^. 
T.  Audieras?  G.  faepe ;  et  fertur  in  primis.  r„  meum  ttL 
G,  Dolet   didum  imprudenti   adolefcenti»   et  li« 

bero  3.  40 

P.  At  te  dii  perdant^!  G.  quid  ille,  quaefo?  T. 

perditus. 
Rifu  omnes » qui  aderant ,  emoriri  ^  denique 
Metuebant  omnes  iam  me.  G.  non.  iniuria« 


inams ,  c  qnibus  (tefte  Vopifco 
in  Numcr. )  Livius  Andron. 
id  extulit.  Varii  vero  in  eo  ex- 
plicando  Donatus  &  recc.  in- 
f erpr.  Nos  fimplicius  putamus : 
Tute  is  es ,  quem  alii  v^entur ; 
cpiidigitur  alios  venaris?  Pul- 
pamentum  eft  dbut  lautior  , 
maxime  e  pulpa ,  parte  leporis 
camofiore.  Forfan  &  ineptius 
iiules  proverbium  huc  ingeiSt. 
X)vid.  certede  Arte  am.  III, 
^60  monet  puellam ,  ne  credac 
fodalibus  ex  invidia  obloquen- 
tibus :  ^ARae  tua  gaudia  car-* 
ftnt.  Et  lepus  hie  ( iuvenis  a- 
mator  )  oHis  (puellis)  exagi^i 
tandus  erit,  Sed  non  moremui' 
lunplius  in  re  verbls  meliiis  tec- 
ta ,  quam  aperienda.  —  Mox 
Yide  ouompdo  aflentandi  cau- 
^  ri^eat  Gnatho.  cf.  fupra  II  ^ 


a,  17,  19.  fqq.  Hifceego  uU 
tro  arricUo, 

1  Interrogat  geftu,  quo  lau« 
des  audiat. 

2  Laudans  irridet.  Spefia* 
tores  profedo  noverant  id  o- 
lim  didum.  Sed  parafitus  &• 
cit,  ut  &tuus  prifcae  fapien** 
dae  laudem  in  fe  tranfmoveri 
putet. 

3  Sic  quafi  commiierando 
intendit  (hiltitiam  militis ,  qut 
etiam  e  malignitate  laudem 
captet. 

4  Gnathonem  dicit  Parme«^ 
no ,  qui  fupra  II ,  2 ,  23  A/c 
komines  prorfus  exfiultis  infar 
fios  facit, 

5  Emoriri  infcitus  fermonis 
dicit  miles ,  quod  Atticus  ado<* 
lefcens  in  lieaut,  emQri^ 


EUNUCHUS. 


lii 


T.  Sed  heus  tu ,  purgon* »  ego  me  de  ifthac  Thaidi , 
Quod  eam  me  amare  fufpicata  eft^  ?   G.  nihil 
minus :  45 

Immo  auge  magis  fufpidonem  3.  T.  ciir  4^  (?.rogas^ 
Scm'  ?  /i  quando  illa  mentionem  Phaedriae 
Faicit ,  aut  fi  laudat » te  ut  male  urat.  7.  fentio. 
G.  Id  ut  ne  fiat ,  haec  res  fola  eil  remedio. 
Ubi  nominabit  Phaedriam ,  tu ,  Pamphilam       .  50 
Continuo.  fi  quando  iUa  dicet,  Phaedriam 
Intromittamus  commiiTatum:  tu,  Pamphilam 
Cantatum  provocemus.  fi  laudabit  haec 
Hlius  formam :  tu  huius  contra.  denique 
Par  pro  pari  referto  5  ^  quod  eam  mordeat. 


1  Alhis  qaam  ineptus  fer- 
snonis  miles  di^tiflet  purgcmne, 
&  fic  MS.  Mark. 

2  Ineft  hifce  ad  litem  fti- 
turam  inter  nulitem  &  Thai* 
dem  praeparatio.  Sufpicionem 
vero,  quam  ea ,  I  ^  2 «  62  co- 
ram  Ph«  protulit,  etiam  militi 
oftenderit. 

3  Sua4et  ex  ratiombus  fta- 
tim  allatis.  Sed  inde  evenit  mi- 
litis  eie6lio. 

4  Tardus  nihil  intelligit; 
idenddem  rogat. 

5  Vulg-.;7jr  pari  ref,  quod 
quidem  nititur  quorundam 
Codd.  &  Ter.  &  Cic.  ac  plu- 
rium  edd.  confenfu.  Sed  no- 
ftrum  babent  vetuftus  Cod. 


5$ 

Vat.  &  D.  Marci  Flor.  tefte 
Viflorio ,  MS.  Lipf.  &  duo 
Leid.  pariterque  ii ,  quos  lau« 
dat  Faem.  le6Honis  inde  cer- 
tus.  Legunt  6c  fic  Eugraph. 
edd.  1469.  &  quaedam  poft 
Lindenbr.  Sic  6c  a  peritioribus 
legi  dicit  Sanfi.  Min.  IV ,  6  , 
p.  780.  ed.  Periz.  exemplisquc 
firmat.  Adfunt  porro  adGc« 
1.  c.  Cod.  Medic.  tefte  P.  Ma- 
nutio ,  fcc.  &  tert.  Pal.  itcm- 
que  Membranae  Gruteri;  in-> 
deque  refcripfit  Cortius  in  ep» 
Cic.  par  pro  pari ,  qiiod  ibi 
Mail.  &  Vift.  voluere.  Tan- 
dem  metri  ratio  repugnat  vul- 
gatae ,  trochaeum ,  cui  in  fe« 
nariis  non  locus^  admittcati« 


iil  P.    TE  R  EJNT  I  I 

T.  Siquidem  me   amaret»   tum  iftuc   prodeflet  ^ 

Gnatho  '• 
G.  Quando  illud,  quod  tu  das,  exfpedat,  atque  aoiat ; 
lam  dudum  te  amat ;  iamdudum  illi  facile  fit, 
Quod  doleat :  ^  metuet  femper^  quem  ipfa  nunc  capit 
Frudum ,  ne  quando  iratus  tu  alio  conferas.  6a 
r,  Bene  dixti :  at  mihi  iftuc  non  in  mentem  venerat  3. 
G.  Ridiculum  4:  non  enim  cogitaras.  ceterum. 


Senfit  id  Lamb.  eoque  praeter 
Codd.  ullos  fecit  par  tu  pari  , 
quod  rec.  BentL  Sed  quod  an- 
tea  per  vices  obtinet  illa-tu  ; 
hacc-tu,  nunc  ubi  utraque  per- 
fona  in  par^pan  vertitur,  fU- 
pervacuum  fbret.  Vanus  au- 
tem  BentL  non  inveniri  exem- 
plum  locutionis  fimile  noftro. 
Potuit  enim  plura  reperire  ap. 
Sanfi.  L  c.  e  quibus  ultimum 
fubdimus.  Quod  Hor.  art. 
poet.  V.  133.  rcdderc  vcr-^ 
bum  verbo  ^  id  Cic.  de  opt. 
gen.  Or.  14  vcrbum  pro  vcrbo 
rcddcrc  plenius  dudt ;  unde  el- 
tipfis  in  priori  locutione,  quae 
&  ufitatior,  clarifiime  patet. 
Uti  autem  Manut.  noftrum  ad 
graec.  ctvliToniv  comparat, 
ita  propius  huc  facit  eLvlAfjLei" 
$6ff^Ai^  L  illud  Hermogenis 
ctfjLii^iv  ovo(jLti  avli  ovopLetli^ 
cum  &  alias  dicatur  iffoif  t^A 


1  Semel  fapit  gloriofiis  in 
fui  contemtum,  dubitans  de 
amore ;  quem  uti  ipfe  ventm 
non  habet^  ita  nec  ThaiU 
dem  habere  Auduit  nifi  prae<> 
miis  iUefbm.  Sedis  ftatim  ad 
£b  rediens  ftbi  perfuaderi  pati.. 
tur ,  tanquam  anuri  pofiit  ob 
fiii^him,  quem  capiat  ab  eo 
Thais. 

2  Sic  plures  MSS.  quod 
melius  quam  vulg.  mctuit ,  & 
quod  edd.  vett.  habent  mctuat^ 
Nofirum  iam  ecitidere  Fabrini^ 
aliique ;  nec  improbat  BentL 

3  Quod  pro  fe  dicit  glor.  ied 
mente  vacuus  miles ,  td  certe 
vere  dicit. 

4  h.  e.  res  ridicula  foret,  id 
in  mentem  venire^  quodnoii 
cogitaveris.  £t  ipfo  hoc  ridl- 
culo  &  inaniter  diflo^  qua 
fiiiatur  miles,  rifum  movet 
fpeAatoribus.  cfi  Adelph.  IV,; 
5*4^- 


E  U  N  U  C  H  U  S.  ii| 

Idem  hoc  tute  melius  quanto  InveniffeSj  Thrafo? 

ACTUS     III.    SCENA    II. 

THAIS,  THRASO,  PARMENO^  GNATHO, 
/  PYTHIAS. 

Tha.J\jx&xe  vocrtn  vifa  fum  modo  militis : 
Atque  ecciim.  falve ,  mi  Thrafo.  Thr.  o  Thais  mea  9 
Meum  fuavium ,  quid  agitur  ?  ecquid  nos  amas 
De  iidicina  iftac  ?  Pa.  quam  venufte  !  quod  dedit 
Principiumadveniens.  TAii.plurimum  meritotuo  *.  % 
C.  Eamus  ergo  ad  coenam  ^:  quid  ftas?  Pa.  hem 

alterum  3. 
Ex  homine  hunc  natum  dicas  ^.  Tha.  ubi  vis,  non 

moror.  j 

Pa.  Adibo,  atque  aflimulabo ,  quafi  nunc  exeam. 
Ituran*  Thais  quopiam  es?  Tha.  ehem  Parmeno. 
Bene  fecifti  5  :  hodie  ^  itura.  Pa^  quo?  Tha.  quid 

hunc  non  vides  7  ?  iq 


1  Thais  amorem  finim  non 
ad  avaritiam^  fed  ad  ofEcium 
referri  comiter  fingens  f^orri- 
g^t  invenufle  di6la  a  milice. 

2  Decet  parafitum^  de  coe- 
na  etiam  graviter  &  inficete 
monere, 

3  Parm.  tangit  pares  Gna- 
thonis  inficetias  ,  eamus-^uid 
ftas. 

4  Quia  inconditus  &  in- 


fulfus  uterque.  Verius  tameni 
BentL  refcripfit  (  pro  ex  h{H 
nune)  abdominl,  Sic  Cic.  iif 
Pif.  17.  Ille  gurges  atque  hel-^ 
luo ,  naius  abdomni  fuo  ,  nai$^ 
laudi  atque  glofiae, 

5  Sc.  quod  in  tempore  ad* 
venifti.  Al.  hene  pol  fec. 

6h.e.  Dunc,  hoc  ipfomow 
mento. 

7  Haec  fubmifle;  TfaiafiH 


«5 


114  P.    TERENTII 

Vm.  l^ileot  eciiietaedetiibiias  S  <lom  adfimt  t^M 
A  Phaedria.  Thr.  quid  flamus  *  ?  cur  noo  imus  lunc? 
Fa.  Quaefo  herde  ut  liceat,  pace  quod  fiat  tua  l ^^ 
Dve  htticquaevolumuSyConveiiireetcoiiloquL 
Thr.  Perpukhra   ocdo   dooa  4^    haud  ' 

Ptf.  Res  indicabit.  heus  iubete  iftos  foras 
Ezire^ quos  iuffi  ^.  odus  procede  tu  huc  ^. 
Ex  Aetluopia  eft  usque  ^  haec  TAr.  hic  fu^t  tres  minae. 
G.  Viz.  Pa.  uln  tu  esy  Dore  ?  accede  huc  hem  Eu» 

michum  tibi  9. 
Qoam  liberali  fade  ^  quam  aetate  integra  ?  ao 

Thr.  Ita  me  di  ament  ^  honeftus  eft  /^*  quid  tu  ais  ^ 

Gnatho? 
Numquid  habes»  quod  contemnas?  quid  tu  autem 

Thrafo? 


Wt^  ad  cofifpedmn  riyafis  fer* 
vi,  paulnm  ayeifo. 

%  Aegre  miHti  £idiinis  its- 
▼erbis,qi]3bi]siile 


▼•7- 

2.  lam  miles,  quem  uffit 
Pvmeno,  dolorem  prodit. 

3  Itridens  dicit,  quaflpenes 
Thnibnem  fit,peimittere,quae 
Thaicfis  &  heri  fui  interefient. 

4  Ironia  vulgi  utitur ,  ad  e- 
Inraiida  dona  aemuK  ,  quem 
ipfe  non  per  fe  elevet. 

5  AL  MSS.  &  edd.  aau 


quod  toetnr  Faem.  ut  tioitta 
cominuetnr.  Tam  lapiens,  cre- 
dimus,  non  fuit  miles. 

6  Gmhducia&akoTite 
proonntiar,  &  feftiiiat,  ne  prius 
abeat  miks  ^  quam  videat. 

7  Caliide  fervus  andllulani 
prxus  evocat ,  dein  elegantio- 
rem  (fed  falfum)  eunuchum. 

8  Ex-^fqut  h.  1.  auget ;  uT. 
que  ex  interiori  Aethiopia.  St. 
mile  iili  ahufque, 

9  Triumphat  in  eo  iam 
Parm^. 


E  U  N  U  C  H  U  S.  115 

Tacent:  fatis  laudant.  fac  periculum  in  literis  '  ^ 
Fac  in  palaeftra ,  in  muficis.  quae  iiberum 
Scire  aequum  eft  adolefcentem ,  folertem  dabo.     i^ 
Thr.  Ego  illum  eunuchum ,  fi  opus  fiet,  vel  fobrius  \ 
Pa.  Atque  haec  qui  mifit ,  non  fibi  foli  poftulat 
Te  vivere ,  et  fua  caufa  excludi  ceteros  3 : 
Neque  pugnas  narrat ,  neque  cicatrices  fuas 
Oftentat :  neque tibi  obftat  4 :  quod  quidam  5  facit.  30 
Verum ,  ubi  moleftum  non  erit ,  ubi  tu  voles  ^ 
Ubi  tempus  erit  9  (at  habet,  fi  tum  recipitur. 
Thr.  Apparet  fervom  hunc  efte  domini  pauperis  i 
Miferique  ^.  G.  nam  hercle  nemo  poflet,  fat  fcio^ 
Qui  haberet,  qui  pararet  alium ,  hunc  perpeti  7.   3^  5 
Pa.  Tace  tu :  quem  ego  efifeinfi-a  infimos  omnis  puto» 
Homines :  nam,  qui  huic  animum  afifentari  induxeris^ 
E  flamma  petere  te  cibum  pofife  arbitror  ^. 


1  Haec^tid  Thaidem. 

a  Ellipfis  rei  turpiflimae. 
Convicians  autem  miliuriter 
Eunucho*,  nefdens  laudat  £u« 
nuchum ,  6c  coram  Thaide  fe 
turpem  dat. 

3  Modeftia  dono  addita  he- 
rum^  ex  adverfo  comparans 
cum  homine  ineptiflimo^  vic« 
torem  efficit 

4  importuna  praefentia,  ot 
nules» 


5  C)ntemtiuspraefendilluditj 

6  Gloiiofus  &  fatuus  moder 
ftiam  in  vitio  ponit. 

7  Thrafo  contra  aemulum 
pugnat^  &  parafitus  contra  ier- 
vum. 

^  8  Pro V.  dufhim  ab  iis,  quof 
fames  ducat  ad  petendas  da'« 
pes,  quae  pro  inferiis  in  rogum 
mittebantur ;  quafi  canem  di« 
xiffet.  CatulL  Carm.  /7  ipfr 
carpiit  dc  rogo  coenam. 


ti6  P,    T  E  R  E  N  T  I  I 

Thr.  bmoe  imus  '  ?  Tha.  hos  prius  introducam^  et^ 

quae  volo , 
Smul  imperabo :  poftea  continuo  exeo.  40 

Thrm  Ego  hinc  abeo:  tu  iftam  opperire  \  Pa.  haud 

convenit 
Una  ire  cum  amica  imperatorem  in  via.  '• 
Thr.  Quid  tiU  ego  multa  dicam  4  }  domini  fimiUs  es;; 
C  Ha^  ha^  he.  Thr.  quid  rides  '  ?  G.  iihic » quod 

dixti  modo, 
Et  ittud  de  Rhodio  diOum  in  mentem  venit.     4  j 
SedThais  exit  Thr.  aln:  praecurre ,  ut  fint  domi 
Parata.  G.  fiat.  Tha.  diligenter ,  Pythias^ 
Fac  curesy  fi  Chremes  huc  forte  advenerit  ^, 
Vt  oreSy  primum  ut  maneat.  fi  id  non  commodum 

eft, 
Vt  redeat:  fi  id  non  poterit,  ad  me  addudto.     50 
fy.  Ita  faciam.  Tha.  quid  ?  quid  aliud  volui  dicere  ? 
Hcm,  curate  iftam  diligenter  virginem. 


1  Fug^  feftinat  profli- 
jgatus. 

2  Rudis  &  agreftis  homo ! 
mn  ofFenfus  Thaidi  ?  cui  gra* 
-Caviderat  munenLab  aemulo 
dUta. 

3  Ridicule  fic  appellat  pufiL> 
liimmilitem. 

•  ^Praefatur,  quafi  lepidum 
aliqiud  6c  quo  feryum  iugulet 


difhirus ;  fed  redit  infipiens  a<l 
prius  convicium :  apparet  fir^ 
vum  hunc  cjfe  'domini  pauperis 
miferique, 

5  Rogat,  ut  laudetur,  ct 
fupra  ni ,  I  ,  37. 

6  lam  nos  praeparat  poeta 
ad  litem  futuram,  &  exitum 
^bulae.  Neque  haec  miles  au^ 
dit. 


E  U  N  U  C  H  U  S.  117 

Domi  adfitis,  facite.  Thr.  eamus.  TA^ .  vos  me  »fe* 
quimini  >• 

ACTUS  I II.   SCENA  IIL 

CHREMESS    PYTHIAS. 

P.JL  rofeflo  quanto  magis  magisque  cogito, 
Nimirum  3  dabit  haec  Thais  mihi  magnum  malum  4^ 
Ita  me  video  ab  ea  aflute  labefa^arier  ^ 
lam  tum ,  cum  primum  iuffit  me  ad  fe  arcef&er , 
(Roget  quis,  quid  tibi  cum  illa  ?  ne  noram  quidem)  5 
Ubi  veni,  caufam,  ut  ibi  manerem ,  repperit : 
Ait  rem  divinam  ^  fedfle ,  et  rem  feriam. 
Velle  agere  mecum.  iam  tum  erat  fufpicio, 
Dolo  malo  haec  fieri  omnia.  ipfa  accumbere 


1  Ad  pedifTequas  ,  quae 
cnutae  funt  perfonae. 

2  Perfona  Chremetis  ,  no- 
tante  Donato,  adolefcentis  ru- 
ftici  ap.  Menandrum  eft»  & 
inconcinna  eius  oratio.  Sua- 
viffime  autem  in  hac  fcena 
defcribitur  homo  fimplex,  cui 
omnia ,  quae  in  urbe  aguntur , 
&  ipiae  blanditiae ,  fufpicio- 
nes  fraudis  &  doli  movent 
Quippe  ruftici »  dum  fe  ab  ur- 
fcanis  homiaibus  conteioni  pu-. 


tant^fufpiciofi  funt. 

3  h.  e.  certiflime  daturam 
efle  intelligo  &c. 

4  Amorem  fic  defignat. 

5  Sufpicatur ,  id  agere  Thai- 
dem ,  ut  eum  in  amorem  in- 
ducat ;  nec  fibi  ipftfidit.  Or« 
do  in  Codd.  variat.  Al  ita 
mt  ah  ea  afluu  video  labcf, 
quod  BentL  placet. 

6  Solebant  res  ferias  &  mag« 
nas  a  facrificiis  aufpicari  ai(t  a 
predbust 


•"8 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


»5 


Mecuffl  >  9  mihi  fefe  dare ,  fennonem  quamre  \  i« 
Ubi  friget  3 ,  huc  evafit»  quampridem  pater 
Mihi  et  mater  mortui  eflent.  dico»  iam  diu. 
Rus  Sunii  ecquod  haberem ,  et  quam  ionge  a 
Credo  ei  placere  hoc :  fperat  fe  a  me  avellere. 
PoftremOy  ecqua  inde  parva  periflet  foror; 
^  Ecquis  cum  ea  una;  ecqiud  habuiflet  4 ,  cum  perh; 
Ecquis  eam  poflet  nofcere.  haec  cur  quaerittt  ? 
Niii  fi  illa  forte ,  quae  olim  periit  parvola  , 
5  Eam  fefe  intendit  efle  ^  ut  eft  audada. 
Verum  ea  fi  vivit,  annos  nata  eft  fedecim»       xo 
Non  msuor :  Thais ,  ego  quam  fum »  ^  maiufcula  eft» 
Mifit  porro  orare ,  ut  venirem ,  ferio. 
Aut  dicaty  quod  volt,  aut  molefta  ne  fiet. 
Non  herde  veniam  tertio.  heus ,  heus.  P.  ecquis  hic? 


1  Quod  fnulieribus  Thaidis 
fimilibus  condonabatnr,  id  ille 
JioneftaniRi  iDores  confereiis« 
in  deterius  vertit. 

2  Materiam  iermom  quae- 
lere  variam.  Comiter  Thais 
cum  primo  alloquebatur :  pau- 
latim  fenoonem  redura,  quo 
voluit,  pbra  fdfcitando,  quo 
certior  ipia  fieret ,  pudlam  ip- 
iam  eiTe  Chremetis  fororem. 

3  int.  oratio.  Frigere  vide- 
fcatnr  Chremed ,  cum  feria  ro» 
Sarei  Thais,  nihil  imeUigen- 


tem^  quorfum  ea  fpejtareac 
Inde  &  ei  iam  reputanti  fii* 
fpiciones  oriumur. 

4  Refpiciuntur  annuU,  «lia- 
ve  monumenta  y  unde  poflet 
cognofci. 

5  Sic  Eugraph.  le^  Teiw 
fum,  &  recepit  BentL  quem 
iequimur ,  raedo  vu%.  Soror^ 
(quae  voz  male  repetiu  vide* 
tur  ex  fup.  parvaforor  v.  i  j,) 
kjMC  fc  intcnJit  &c. 

6  Sic  Facm.  &  BemL  ts 
Codd. 


EUNUCHUS. 


119 


C.  Cgo  fum  Chreitie&   P.  o  capitulum  lepidiffi^ 


mum!  25 

C.  Dico  ego  mi  infidias  ^eri  '  >  P.  Thais  ma- 

xumo 
Te  ofabat  opere » ut  cf as  redires  ^  C  rus  eo. 
P.  FaCy  amabo.  C.  non  pofliun ,  inquam.  P.  at  ttt 

apud  nos  luc  mane » 
Dum  redeat  ipfa.  C.  nihil  minus.  P.  cur,  mi  Chre» 

mes? 
C  Malam  in  rem  hinC  abi  3 1  ^.  fi  iftuc  ita  certum 

efttibi,  30 

Amabo,  ut  iUuc  tranfeas, ubi  illa  eft.  C.  eo« 
P.  Abi  DoriaS)  cito  hunc  deduce  ad  militent; 


1  Blandimefitum  antHlae 
Hifticus  ad  infidias  herae  Te<^ 
fert^  &  iam  converfus  ad  fpec- 
tatores»  non  audiente  Pythia , 
Ibquitur.  Solenni  autem  for^ 
Inula  rufUcis  hominibus  utituf » 
dico^dicoego, 

1  Thais  tognito  Chremetls 
ingenio  prudens  praeparare'- 
rat  ad  haec  ancillam  fupra  III» 
a,  49.  Sed  haec»  ut  fit^in'*» 
verfo  ordme  primum  qrat ,  ut 
rcdeat ,  dein  maneat* 


3  fc.  cum  tuis  blanditiis.  An 
&  illi  palpata  fit ,  dubitamu^ 
Al.  MSS.  &  edd.  variant,L 
omittendo  praep.  in^  i.  iegendo 
ibis  aut  attis.  Wefterh.  male 
etiam  difpungit  maUm  remt 
hinc  dbis  ?  Bentli  nudam  rcp 
hinc  ihis.  Donati  turbas  prae^ 
terimus^  &  rednemus  formu^ 
lam  Latinis  &  ipfi  Ter«  alias 
fuetam,  nec  h*  L  metro  ad^ 
vtriaiil* 


130  P.    T  E  R  E  N  T  r  r 

ACTUS    IIL    SCENA     IV. 
A  N  T  I  P  H  O- ' 

JLXEri  aliquot  adolefcentuli  ^  coimus  in  Piraeo 
In  hunc  diem  ut  de  fymbolis  eflemus.  Chaerea 

ei  rei 
Praefecimus  4 :  dati  annuli :  iocus ,  tempus  con(] 

tutum  eft. 
Praeteriit  tempus:  quo  in  loco  didum  eft,  pan 

nihil  eft. 
Homo  ipfe  nufquam  eft :  nequc  fcio»  quid  dicao 

aut  quid  conieQem. 
Nunc   mihi  hoc   negoti  ceteri  dedere ,  ut  illui 

quaeram. 


1  Introducitur  Antipho  , 
cui  narret  Chaerea ,  qiiae  a 
fe  poft  fcenam  fa£la  funt, 
ne  unus  diu  loquatur  (  ut  ap. 
Menandrum ,  tefte  Donato  ). 
Et  fpe^btori  narranda  erant , 
quae  ex  oculis  toUenda  fuere» 

2  Sic  Codd.  plurinii  &  vulg. 
Bend.  ex  tribus  Codd.  coiimus. 

3  Cic.  ad  Att.  VII ,  3  er- 
rorem  grammaticum  a  fe  ad-^ 
tnifFum  excufaturus  provocat 
ad  hunc  verfum ,  legendo  in 
Piraeeum.  Sed  is  &  in  di'fen- 
fione  memoria  lapfus  videtur 
hodie  omnil^us.  Omncs  enim 


MSS.  habent  cafum  fextan 
&  fme  t  fuperaddito  Pirae\ 
&  metro  adverfum  quadrify 
labum.  luvenes  autem  ex  n\ 
qui  Piraeo  portui  cuftodes  pul 
lice  dati,  aliquot  ibi  coicnii 
&  convcnerunt  de  fymbol 
ad  epuias  pofiridie  ineundas 
4  Donat.  quidem  exponii 
ruju^o0'/cepp(^oy  fecimus,  Se 
curator,  an  idem,  qui  magi 
fler  vulgo  didus;  Varroni  mt 
diperator ;  Horatio  arbuer  hi 
bendi  ;  Plauto  diSlator  1.  ftra 
iegus;  Macrobio  rex  mcnfae 
unde  ap.  HQratium  regna  vim 


EUNUCHUS. 


15« 


Ibo  ad  euniy  vifam,  fi  domi  eft. '  quisnam  hinc  a 

Thaide  exit  ?       < 
Is  efi?  an  non  efi?  ipfus  eft.  quid  hoc  hominis  >  ^ 

quid  hoc  oraati  eft? 
Quid  illud  mali  efi?  nequeo  fatis  mlrari,  neqae 

coniicere. 
Nifi  quidquid  eft,  procul  hinc  lubet  priuS,  quid 

fityfcifcitari»  10 

ACTUS    in.    S  C  £  If  A    K 
C  H  A  E  R  E  A,     A  N  T  I  P  H  O. 

C.  ]l\  Um  quis  hic  eft  ?  nemo  eft.  num  quis  hinc 
me  feqiutur  3  ?  nemo  homo  eft^ 

lamne  efumpere  hoc  mihi  licet  gaudium  4  ?  pro 
luppiter  1 


1  Al  Codd,  &  edd,  fed 
quifn,  Faernus/fieiecit.  Bentl. 
retinet^  &  eiicit  hincy  quod 
unus  Cod.  non  habeat. 

1  Sic  Bentl.  ex  ^liqUot 
Codd.  rec.  &  fujpra  II,  ij 
6  fimiliter.  Vulg.  juis  kic  ot" 
uatus  eft  non  aeque  aptuiti. 

3  Metuit  primum  &  ob-* 
vios  >  ob  habitum  turpetn ;  6c 
infequentes^  ob  fcelus.  Mbx 
laetitia  viftus  cupit  intervenire 
fibi>  qui  fequatur^  omniaque 
icifcitari  non  defifiat  j  cui  fqa 
narret  lu  prae  gaudio  ex  ^o- 


re  infanit ,  ut  fibi  non  conftet. 
4  h.  6.  diu  r^tentiim  cmn 
vi  eraittere.  Sic  &  Cic.  Att. 
XVI,  3  tranfitive:  flomachum 
erumpere  in  quem,  Bentl.  ve- 
xando  haec  legit  lamne  rum" 
pere  hoc  mihi  lictt?  pro  fil" 
preme  luppiterl  Ex  Nonio  qui- 
dem  laudat  rumpere  gaudium  , 
ut  fit  ntentam  proferre,  Tum 
gaudium  putat  liifitltium.  Sed 
veremur ,  ut  verum  docuerlt 
Nonius, aiit  potius  ipfe  erum-' 
pere  legerit.  Gaudium  rumpere 
&ret  iUud  quafi  abrumpere  • 

I  % 


131  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Nunc  eft  profedo ,  interfici  cum  perpeti  me  pofliiti^ 
Ne  hoc  gaudium  contaminet  yita  aegritudine  aliqua. 
Sed  neminemne  curiofum  intervenire  nunc  mihi^  « 
Qui  me  fequatur  >  quoquo  eam }  rogitando  obtun* 

dat 9  enecet: 
Quid  geftiam  S  aut  quid  laetus  fm^  quo  pergam^ 

unde  emergam  9  ubi  fiem 
Veftitum  hunc  nadus  f  quid  mihi  quaeram ,  ianus 

fim,  an  ne  infaniam  ? 
^.  Adibo ,  atque  ab  eo  gratiam  hanc  ^  quam  yi«. 

deo  velle,  inibo, 
Chaerea»  quid  eft  quod  fic  geftis  ^?  quid  fibi  liic 

veftitus  quaerit  ?  10 

Quid  eft,  quod  laetus  3  es?  quid  tibi  vis?  fatis  ne 

fanus?  quid  me 
Afpedas?  quid  taces  4  ?  C.  o  feftus  dies  hominis  5 ! 

amice, 


fr  angere ;  quod  contra  fenfuau 

t  Geftittotum  corpus  lae* 
tantis,  perfultando  &c.  in  vul- 
tu  eft  laetitia. 

a  lucunde  repetit  dida 
Chaereae,  quafi  praefcriptio- 
nem  eius  fecutus  ;  permif- 
cet  tamen  aliquantum,  quafi 
Ijponte  fua  rogans. 

3  Vulg.  fa,  Scd  noftrUm 
re^us ,  ut  ante  qwd  cfi  f,  gc* 
fiis. 


4  Urge^  ut  citius  narret.  £1 
Qiaerea  improvlfo  afpe&u 
prinuim  ftupet ,  ftadm  moras 
rumpet.  BentL  frigide  refcri- 
bit  quid  diccs  ? 

^  Longe  laedus  fic  appellat 
amicum,  qui  ipfi  hilaritatem 
(  qualem  feftus  dies)  afFerat  • 
quam  fi  cum  Plauto  Cafm^  I» 
49  blandiendi  caufa  dixiflet:  $L 
ncamabo  tc  amari,  mcusfkfius 
dics;  1.  ibid.  III  >  3^  14  ,  quiJ 
^is,  mcafifiivitaf.  Chaerea» 


EUN  U  C  H  U  $4  1)) 

Salve :  nemo  eft  bominum ,  quem  egp  nunc  magis 

cuperem  videre  ^  quam  te. 
'A.  Narra  iftuc  quaefo,  quid  fiet  Q.  immo  ego  te 

obfecro  hercle ,  ut  audia& 
Moftin^hancj  quam  amat  frater  >  ?  A.  nori  nempe  ^ , 

opinor  Tbaidem,  1 5 

C  Iftam  ipfam.  A.  fic  conunemineram.  C  quaedam 

hodie  eft  ei  dono  data 
Virgo*  quid  ego  dus  tibi  nunc  iaciem  praedicem  ^ 

aut  laudem ,  Andpho  ^ 
Cum  iprum  me  noris,  quam  elegans  ibrmarum 

fpedator  fiem  ? 
In  hac  commotus  fiun.  A.  ain^tu  ?  C.  primam  dices^' 

fi:io^  fi  ▼ideris. 
Quid  multa  verba  ?  amare  coepi.   forte  fortuna. 

domi  10 

Quidam  erat  Eunuchus,  quem  mercatus  fuerat  fi^ter 

Thaidi : 


fc.  putamas  ToIui{re:.Ikifbr 
feAi  diei  advenis  mihi  j^  hodie 
priouim  homini.  Hominem  {% 
fenfit  feHcem  amore^Sc  amore 
nihil  eft  hnmanius.  Nihil  igi^ 
tur  feniifle  nobis  videntur  Cti-^ 
tici^  qui  pafum,  venufle  haec 
tenunt  Guyet.  etiam  expungi 
Vfluit  Ai^wiw.Bentl^perver-* 


tk ,  ofcjhis  Ats  \  0  meus  am^ 
cusl  fave,  Alios  tacemus. 

1  £x  &ma  »  credit  Donat. 
cum  nec  ipfe  frater  eam  vul- 
tu  noflet. 

%  Nmpe  refpondentis  efi ; 
uti  Gc  Att  IX,  18  Scimus 
9tmpe.  Alii>  &  ipfe  Doaatus, 
male  iotercidunt  novl;  ncmpt^. 


134  P.    TERENTII 

Neque  is  dedudus  etiam  tum  ad  eam.  fummomut  < 

me  Parmeno 
Ibi  fervus,  quod  ego  arripui.  A.  quid  id  eft?  C.  tk* 

dtus  ^  citius  audies : 
Ut  veftem  cum  illo  mutem^  et  pro  illo  iubeam  me 

illuc  deducier. 
A.  Pro  eunuchon*  ?  C  iic  eft.  ^.  quid  exea  re  taiH 
.    dem ,  3  ut  caperes ,  commodi  ?  x^ 

C.  Rogas  ?  viderem,  audirem,  eflem  una,  qua  cum 

cupiebam  ^  Antipho. 
Num  parva  caufa,  aut  4  parva  ratio  eft  ?  traditiis 

fum  mulieri. 
Hla  illico  uhi  me  accepit ,  laeta  vero  ad  fe  abducat 

domum , 
Commendat  virginem.  A.  cui?  tibine  ^  ?  C.  mihu 

A.  fatis  tuto  tamen. 
C.  Edicit,  ne  vir  quifquam  ad  eam  adeat^  et  mi ; 

ne  abfcedam  ,  imperat:  30 

1  h.  e.  leviter  tantum  mo-      trat^  &  fic  con(h-uas  :  Qiu^ 


rult ;  &  int.  «juid  b&o  ufus 
eflet. 

2  h.  e.  fi  taceas.  Variant 
fcripti  &  edd.  Al.  uct  fis,  al. 
tachusfis.  aL  tace  tu.  Wefterh. 
fnavult  tactdum;  fedaoftrum 
nielhis  videtur. 

$l/t&csL  novem  G>dd.  te^ 
fte  Bentl.  &  a  vett.  edd.  abeft. 
Sed  ferri  poteft»  ii  intelligas 


CQmmodi  tx  ta  rt  erat  ^  m  capt^ 
rts  j  pro  quod  captrts, 

4  BentL  Palmerium  (eccrtuft 
prava ;  quod  placeret ,  fi  rcH 
ferre  liceat  ad  iHud  quid-^ut 
(quomodo).  Prava  rado  fit 
dolo,inepta.  Tac.  H.  1,  47 
prgvum  induflrio  opponit. 

;  locofe  rogat  &  mintm; 


EUNUCHUS.  135 

tfl  interiore  pane  >  ut  maneam  folus  cum  fola  ^ ; 

annuo  9 
Tenram  intuens  modefte  ^.  A.  mifer  ^  I  C.  ego,  in« 

quit  ^  ad  coenam  hinc  eo : 
Abducit  fecum  ancillas:  paucae^quae  circum  illam 

eflent ' »  manent , 
Novitiae,puellae..continuo  haec  ^adomant^  ut  lavet 
Adhortor  7  properent.   dum  apparatur ,  virgo  in 

condavi  fedet,  35 

Sufpedans  tabulam  quandam   pidam^  ubi  inerac 

pidura  haec ,  lovem 
Quo  pado  Danaae  mififTe  aiunt  qaondam  in  gremium 

imbrem  aureum. 
Egomet  quoque  id  fpedare  coepL  et  quia  confimiiem 

luferat 
lam  olim  ille  ludum  ,  impendio  magis  animus  gau* 

debat  mihi^ 


1  Quam  Gynaeceum  to- 
cat  Phorm.  V ,  6,  23.  cf,  Ne- 
pot.  in  ptaef. 

2  Dum  diiigentiam  man- 
dantis  videtur  fignare,  comi- 
ce  ironiam  mifcet;  ut  mox  : 
adhortor  proptrent. 

3  QMod  ipfo  vultu &geftu 
denuo  adftmulat. 

4  Pkirimum  gratiae  ineft  in 
co^  quod  ironice  didt  i/inor 


centem^  quo  fenfu  &  vere  ad- 
hibet  Gcero. 

5  h.  e.  praefto  eflent  ad  cur 
randam  virginem;  quod  iufle* 
ratThais  fupralll,  2,  52. ' 

6  Haec  I.  phiraliter  pro  hati 
ut  faepius  ap.  Plautum ,  &  fic 
ad  anciltas  refertur ;  I.  ad  ip-. 
fam  virginem ,  haec  ut  lavett 

7  Impatiens  deiideiii  ipfe^^ 
liortator. 

14 


i}6  R    T  E  R  E  N  T  I  I 

Peum  kCe  m  hominem  >  conveitifle^  atque  in  ^e* 

nas  tegula$  ^  40 

Venifle  danculum  per  impluvium ,  fiicum  fiiAuni 

mulieri. 
At  quem  deum  3  ?  qui  templa  coeli  fumma  fQnitn 

concutit. 
Cgo  homuncio  hoc  non  ^cerem  ?  4  ego  vero  iUudl 

faxim  lubens. 


1  K  e.  in  hinnanos  affedui* 
Bentl.  licentius ,  ut  folet  ^  haec 
&  iqq.  muUt ;  Dtum  fe/c  in 
fretium  convertijffe^  &  pcral^ 
$€g,  Venijfe  clanctdum :  perplm 
viam  fucum  fa&um  muluri^ 

2  Unde  deciderct  per  inw 
pluviumj  cf.  Phorm.  FV ,  4, 
a6.  Al.  per  al.  teg,  quod  mi- 
nus  aptum  videtur^  nifi  pro 
<edo  C  donio  accipias.  No- 
ftnim  efl  in  pluribus  Codd^^ 
n)ii  Donato  legitur. 

3  Subito  a/Turgit  vox  ad 
ftxprimendam  lovis  maicfta- 
tem ;  &  mox  demiffius  ipfe 
homuncia ,  quo  minus  dubita-t 
nty  fibi  ilcere  ^  in  quo  lupiter 
jpraeivfflfet^ 

4  Laborant  mulnim  in  hoc 
Verfii,  quem  &  ad  fenfiim  & 
ladmetrumempndamus.  MSS, 
nriant,   Ukima  vuigo  fic  fe 

.  habent:  ego  illudvero  itafid 
«c  bt^n^,  Sed  (ex  Codd.  ap. 


Beml.  0gQ  vero  iUud.  OdQ 
ita  pridem  ut  inculcatum  onu<t 
ferunt  Ald.  &  Heinf.  Ed.  Arg, 
vetus  legit  ego  yero  id  iia  ;  m^ 
de  fufpicaftnur  id  ita  ortum  efle 
ex  illut  (fic  fcribebant  illud  )b 
Inepte  autem  dici  feci  de  eo« 
quod  fa£hirus  eflet ,  monuii 
Tan.  Faber ;  neque  tamen  be<i 
ne  medetur  Benth  vulneri  ma- 
la  imponendo  nova:  nonfice^ 
rim :  ego  vero  illud  fecerim  ac 
hihcns,  Nos  illud  facerem  non 
lentamus^  fed  pro  feci  ac  legi-i 
mus  faxim ,  h.  e.  fiiciam.  Siq 
nofter  Adelph.  V ,  5 ,  6 ,  8c 
.6,8  Tihi  lubetis  hencfaxim  ^ 
quocum  cf.  didum  a  Plauto 
Trin,  n,  2,   47  Bene  vola 
ego  ilU  facere.  Infi*a  Heaut. 
IV ,  5 ,  15  faciam  tibi  U>ni 
aliquid  pro  ifla  rt\  ac   lub^ 
Hinc   dimanarunt    turbae  in 
hunc  verfum ;  quas  fic  compo-. 
nimus.  - 


E  U  N  U  C  H  U  S.  137 

Duin  faaec  mecum  reputo^  arceffitur  lavatum  imcrea 

virgo. 
Ity  lavit,  redit;  deiiide  <  eam  in  ledo  iUae  conlo* 

carunt  4} 

Sto  exfpedans,  fi  quid  mihi  imperent  venit  una, 

heus  tu,  inquit,  Dore, 
Cape  hoc  flabeilumi  et  ventulum  huic  iic  '  ftcito, 

dum  lavamus; 
Ubi  nos  laverimus,  ti  voles ,  lavato,  accipio  triftis  f. 
A*  Tum  equidem  ifhic  os  tuum  impudens  viderc 

nimium  vellem  y 
QuieffetftatuS)  4  flabellulum  tenere  te  afinumtait* 

tura.  50 

C.  Vix  elocuta'eft  hoc,  foras  fimu!  omnes  pronmnt  fet 
Abeunt  Javfimm  1  perftrepunty  ita  ut  fit ,  domini  ubi 

'   iTbfunt. 
Interea  fomnus  virginem  opprimir.  ego  Kmis  5  fpeSo 
Sic  per  flabellum  clanculum  u  fimul  alia  circumfpeSo^ 
SatinVescplorata  fint,  video  efle  :  peflTuluoi  oftio 

ohdo.  )5 

1  Sk  MS.  Gracv.  &  c<L  4  Sic  Cod.  ap,  Guyet.  & 

Tarv.meUi|squainvi]tg,i/iam.  Antefign.   Et  fic  pofcit  tae^ 

a  Cum  g^ftu  pronumiat ,  tr-^m  ;     &    voluere     Faem. 

uti  naox  v.  54.  Guyet.  Beml^   Vulg.  fiah^l^ 

3  Supra  modefte  terram  in-  him, 

tuens  coram  Thaide,  iam  fe  5  int,  oqulis  ,  h.  e«  v$iie« 

fervabns^fevemmialfus  often-  teisu 

dit ,  ut  fallau                ^  '             * 


lll  P.    T  e  R  E  N  T  I  I 

A*  Quiil  tum ?  C,  ■  qmd  \  qitiil  tuni?  Ikw?  ^* 

teor  '.  C  »  ego  occalKKieiii 
I  Ollentam,  tuiiam,  tam  brcTcmt  tam  oplata 

tam  inrperaTam  , 
Amitteremr  tum  polegoi^eflemTeretquiljaiiilal] 
^,  Sane »  hercle ,  ut  dicis.  fed  interim  ik  fymbc 

quid  adiun  eft  «  ? 
C  Paranim  eil.  A.  tragi  es :  ubt?  domin'  ?  C  imi 

apud  libeitum  Dircum. 
A^  Perlonge  eft.  C  fed  tanto  ocius  pfopcrein 

A.  muta  veftem. 
C.  Ubi  mutem  ?  perii :  nam  domo  ezfula  ami 

metuo  frarrem  , 
Ne  iotus  fit :  porro  autem » pater  f  ne  rure  recli 

rit  iam. 


1  In  antiqkiis  Qbns  gemina- 
tum  f  ttiii  Itc  edidit  Facrn.  An- 
tCA  rcmel  UWm  ^ui^  mm  ? 
Eentl*  pro  lubicu  ^md  iam? 

fUid  fiitS£  ? 

a  wit.  ms  &mLim »  qui  hoc 
quaefienm. 

5  Omittimus  mihi  C  mi,qu0 
metnim  impedinir  ob  fyli.  re- 
inan>  prioris  verfus  ;  &  prac* 
fcrimus  oflentam^qaoAcx  Serv> 
scl  Virg.  Georg,  1 ,  14S  vo- 
luiffc  videiur*  Phorm,  V,  4 ,  7 
|ikfiius:  ni  m  ejfttfpts  ^fltnu 
humfce  ha^t/uixe,  —  Ttiniam 
( h,  «,  tand  boni )  m  Cod. 


B^b.  edd.  Iunt.  R.  Sc«j 
Frob.  cett,  omiiTam ,  ftd  p 
ribiis  fcriptis  agnitam,  recii 
mus  in  cumulum ,  quem  ifa 
giudit  nimiua  Quer.  ande 
Faem.  &  BcniU  legunt 
ojUmam  t  tj/tijm  &c« 

4  Poeta  bene  meiiior  p< 
fonie  f  quam  fupenndux! 
lurr^to  omni  gaudioy  Ar 
pKonem  fiidt  quaerentem 
fymboUs ;  et  inde  tnvenit  fid 
gium  Chaereae ;  amicis  iiu 
cium ,  ubi  pmtum  cotiT, 

i  Praeparamr  iam  imi 
Yentus  fcras. 


^ 


:  EU  NU  CH  U  &  139 

A.  Eaimis  ad  me ;  ibi  prozumum  eft  ubi  mutes» 

C.  rede  dicis. 
Eamus :  et  de  iftac  fimul^  quo  pado  porro  poffim  6$, 
Potiri )  confilium  volo  capere  una  tecum.  A.  fiat. 

ACTUS    IV.    SCENA    L 

D    O    R    I    A    S.> 


I 


Ta  me  dii  ^  ameot  ^  quantum  ego  illum  vidi ,  non 

nil  timeo  miferay 
Ne  quam  ille  hodie  inianus  turbam  fadat »  aut  vim 

ThaidL 
Nam  i>oftquam  ifte  advenit,  Chremes  adolefcens^ 

frater  virginis ,  '^ 

MUitem  rogat,  ut  eum  admitti  iube^at.  ille  continuo 

irafci^  neque 
Negare  aiidere :  Thais  porro  bftare  ^  ut  hominem 

inviteL  id  5 

Faciebat  retinendi  illius  c^ufa :  quia,  illa  quae  cu«, 

piebat 
De  forore  eius  indicare »  ad  eam  rem  tempus  non 

erat. 
Invitat  triftis  :  manfiu  ibi  illa  cum  illo  3  fermonem 

ocdpit. 

I  Inducitur  perfona ,  quae  Quod  bene  Donatus  annotai. 

,dum  narrat  gefta  inconvivio  2  Al.  contra  metrum  & 

snilitb ,  terribikm  &cit  mili-  bonos  Codd.  inferunt  ^e/if • 

tem  :  ut  eo  magis  experien-  3  int.  Chremete»  ne^feAo 

do  vanus  et  ridiculus  e^at.  fc.  Thrafone. 


140 


P.    TERENTII 


MiiesTero  filn  putareaddudum  ante  oculos  iMmJtUMy 
Voluit  facere  contra  huic  <  aegre  :  heus^  inqiiit  ^ 

puer,  Pamphilam  lO 

Arceffe^^ut  deledet  hic  nos.  illa  exdamat:  mioiaie 

gentium ! 
In  convi  viiim  illam  ^  ?  miles  tendere  3  inde  ad  iui^^hioi. 
Interea  aurum  4  fibi  dam  tauUer  demit »  dat  mUii  ut 

auferam. 

Hoc  eft  figni,  ubi  primum  poterit^  fe  iUinc  fubduoet: 
fcio. 

ACTUS   IV.    SCENA  //• 
P  H  A  E  D  R  I  A.  5 

UUm  rus  eo,  coepi  egomet  mecum  inter  vias  ^  , 

I  int,  Thaidi.  Sbilicet  me*      7ixif,  oratione^  ge^u,  delibei»- 


mor  eft  praecepti  Gnathonis 
fupra  III ,  1 ,  50  fqq. 

1  int;  adducas.  Graeconim 
moribus  honeftae  mulieres  a 
conviviis  vironim  amoveban- 
tor ;  &  Thais  virg^nis  fiimae 
confultum  voluit. 

3  Donat.  haec  a  fequenti- 
bus  diffinguit ,  legendo  :  nuUs 
undert :  mde  ad  iurg. 

4  tvii  annulos,  inaures, 
armillas  cett.  omamenta  au- 
rea ,  quae  publice  geftare  non 
licebat  meretridbus. 

5  Reducit  Phaednam  ex 
amore  aegrum  ipfe  amor,  nihi- 
lo  adhuc  faniorem,  £t  inefl  in 
hac  fcena  narratio  vere  ^fltSnj- 


tione  confpicua.  V  ide  nunc  luc- 
tam  fupra  1,2,  107  fignifica- 
tam  coll,  cum  I ,  i ,  «7  &  28 
&  taedct  &  amore  ardeo :  &  pru^ 
dens  fiiens  Vivus  vidcnsqtu 
pereo :  ncc  quidagamfiio,  lam 
intervalla ;  quo  ipruin  rapuit 
curarum  &  folicitudinis  impe-i 
tus :  praetcrii  imprudens  viam^ 
quo  rcvocarit  memoria  capti 
tanto  apparatu  confiiii :  «Ar  sd 
ipfiim  veni  divorticulum ,  con^ 
ftiii  —  q(io  cupiditas  defiderio 
incitata  retraxit :  viHam  prae^ 
tereo  fiicns  :  quantum  habent 
L  fi^fpyfifltf ,  1.  evidextfiae,  1. 
afFe£^us ! 

6  h.  e.  inter  ambulandum* 


E  U  N  U  C  H  U  S.  141 

Ita  ut  fit  9  ubi  quid  in  animo  eft  moleftiae» 
Aliam  rem  ex  aiia  cogitare^  et  ea  omnia  in     f 
Peiorem  partem.  quidopu*  eft  verbis?  dum  haec  puto^ 
Praeterii  imprudens  villam%  longe  iam  abieram  ^      5 
Cum  fenfi :  redeo  rurfum  ^  male  vef  o  me  habens. 
Ubi  ad  ipfum  Teni  divorticuluiti  ^  conftiti: 
Occepi  mecum  cogitare  y  Hem  biduum  ^  hic 
Manendum  eft  foli  fine  illa  ?  quid  tum  poftea  ? 
Nihil  eft  ^  ?  quid  nihil?  fi  non  tangendi  copia  eft ,  lO 
Eho,  ne  videndi  quidem  eHt  ?  (i  illud  non  licet  ^ 
Saltim  hoc  licebit ,  certe  extrema  linea 
Amare,  haud  nihil  eft.  villam  praetereo  fciens/ 
Sed  quid  hoc,  quod  timida  fubito  egfedituf  Pyihias  ? 

A  CT  U  S    IV.    S  C  E  fl  A    1  11. 

PYTHIAS,   PHAEDRIA,   DORIAS. 

Py.  3  V/  Bi  ego  illum  fcelerofum  mifera  atque  im^ 

pium  inveniam  ?  aut  ubi 
Quaeram?  hoccine  tam  audax  facinus  facere  efte 

aufum  ?  perii.  Ph.  hoc  quid  fit  vereon 
Py*  Quin  etiam  infuper  fcelus ,  poftquam  ludificatu*^ 

eft  virginem. 


Pariter  Plaut.  AuJ.  II,  8,  9 
&Poen.  V,  3,43,  Sic& 
Hor.  inter  nna,  h.  e<  inter  bi- 
bendum* 

I  Supra  I^  2,  107  Ibi  hoc 
m  tnsctraio  hiduum.  Long^< 


mum  igiturtempus. 

2  Quae  ratio  contradic** 
batj  ea  ftatim  refellit  amor. 

3  Progreditur  Pyth*  tan^ 
quam  per&cucura  fo^entcm» 


14* 


P.    T  E  R  E  N  t  I  I 

I 


yeflem  omnem  miferae  difcidic :  tum  ipfiun  CdfSBi 

confddit. 
Ph,  Hem.  Py.  qui  nunc  ii  detur  mihi , 
Ut  ego  ungiiibus  facile  ilii  in  oculos  involem  ti 

nefico!  t 

PA.  Nefcio  quid  profe&o»  abfente  nobis  9  turhatui 

eft  domi. 
Adiba  quid  ifluc  ?  quid  feftinas  ?  aut  quem  quaerii 

Py  thias  } 
Py.  Ehem  Phaedria ,  egon*quem  quaeram?  abi  hiiK 

quo  dignu'  es  cum  donis  tuis 
Tam  lepidis.  Ph.  quid  iftuc  eft  rei  ?  i 

Py*  Hogas  me?  eunuchum  *  quem  dedifti  nobis 

quas  tiu^bas  dedit  ? 
Virginem ,  quam  herae  dono  dederat  miles,  vit^vl 

Ph^  quid  ais ! 
Py.  Perii.  PA.  temulenta  es.  Py.  utinam  fic  fint  * 

qui  mihi  male  volunt. 
i7. 3  Au,  obfecroy  mea  Pythias^  ^  quid  iftuc  nsn 

monfiri  fuit? 


1  Eunuihum  ad  verbum 
^roximum  refertur^  pro  is 
Eunuchus ,  quem  dediJU  nobis, 
quas  turbas  dcdit^ 

2  fcil.  ebrii,  non  yino; 
fed  curis. 

3  Trepidationem  familiae 
amplius  oflenfurus  ,  poeta 
iam  introducit  alteram  Thai- 


dis  anciilam.  Sed  &  necefl 
erat  ,  intcrvenire  Doriam 
quac ,  Phacdria  mox  in  aedc 
fuas  ingreffo ,  fubfervirct  ori 
tioni  Pythiae. 

4  Al.  Cx>dd.  ^uldnam  ijiu^ 
Monftrum  vcro  dicit  quod  e 
contra  nat.  eviratum  homi 
nem,  in  quo  aliquid  fit  vtri. 


£  U  N  U  C  H  U  S.  14} 

Pk.  Infanis  :  qui  iftuc   facere  eunuchus   potuit  ? 

Py.  ego  illum  nefcio  15 

Qui  fuerit :  hoc ,  quod  fecit,  res  ipfa  indicat. 
Virgo  ipfa  lacrumat,  neque,  cum  rogites  quid  fifi 

audet  dicere. 
Hle  autem  bonus  vir  nufquam  apparet.  etiam  hoc 

fufpicor, 
Aliquid  domo  abeuntem  abiluliire  '•  Ph.  nequeo  mi^ 

rari  fatis , 
Quo  iUe  abire  ignavus  ^  poffit  longius,  nifi  fi  do^* 

mum  10 

Forte  ad  nos  rediit.  Py.  vife ,  amabo ,  num  fit, 

Ph.  iam ,  faxo ,  fcies. 
Z>.  Perii,  obfecro.  tam  infandum  facinus ,  mea  tu  ; 

ne  audivi  quidem. 
Py.  At  pol  ego  amatores  mulierum  efle  audierant 

eos»maxumos, 
Sed  nil  potefle  3 :  verum  miferae  non  in  mentem 

veoerat : 
Nam  illum  aliquo  conclufiflem ,  neque  illi  commifif- 

fem  virginem.  25 


I  Bene  Pyth.  tanquam  de 
gitivo  fervo,  furtum  fac- 
tum  fufpicatur  ,  utpote  ex 
ancillis  Thaidis  ad  rem  fami- 
liarem  attentior^  &  cui  Th. 
domo  digreila  omnia  curanda 
commendaventt^ 


2  Sic  defignat  Eun.  ut  ho* 
minem  non  virilem  ,  fed  ti- 
midum  &  inertem. 

3  En  veram  indolem  mu* 
lieruin,  praefertim  in  domo 
meretricia ,  &  de  quibus  rebus 
loqui  amenU 


146  P.    T  E  R  E  N  T  t  I 

Eo  >  rediges me, ut  quid ^ etnerim,  egometnefciam ? 
Eho  tu  9  emxn'  ego  ce  3  ?  Do.  emiftL  Py.  iube  ini 

.  denuo 
Refpondeat.  PA.  roga.  Py.  veniftin^  hodie  ad  nos? 

negat^  xj 

At '  ille  altcr  venit  annos  natiis  fedecfm : 
Quem  fecum  adduxit  Parmeno.  Pk.  agedum  ,  hoc 

mi  eirpedi 
Prmixim  :  iftam,  quam  babes^  unde  habes  veftem  ? 

taces  ^  ? 
Monftrum  hominis,  non  diaunis  ?  Do.  venit  Chaerea. 
P/t.  Frater  ne?  Do.  ita  eft.  Ph.  quando  ?  Do.  hodm 

Ph.  quam  dudum  ?  /><>.  A^6do  ^:  -  '  -      '^ 
Ph.  Qui  aim?  Do.  cum  ParmenoA^^  T^A.  hdrafnc! 

eum  prius? 
Do.  Non:  ^  nec ,  quis  eflet,  unquan^  audieram  dider. 


1  Ita  Cod.  Bemb.  &  rece- 
pit  Bentl.  Vulg.  redigis. 

%  Sk  legimus  cusn  Cic  Att. 
I^  19  &  ad  mentem  Donati ; 
&  rec.  Bentl,  pariterque  eft  in 
ed.  Arg,  V498.  Vulg.  'tgtrim  , 
quod  non  aptom  fqq. 

3  Iratus  interrogat. 
-  4  Cur  ifjiftun  £>onim  non 
«ydimus  negap^m?  Sed  nil 
«afipius,  quamvis  nec  metrum 
Iktis-an  (q.  procedat.  Putavi- 
ntos  fic  refcribi  pofle ;  fed  no 
bis  non  fatbfacimus  t  Do.  tfon. 


?y.'Negat  &c. 

%  Jene  inilat  Pyth.  qusifi 
ex  patte  iam  obtinuerit. 

6  Metu  Clhaereae  nolebat 
nifi  adaitas  loqui. 

7  Afo2/o*ad  praeterftum  re^ 
fpicit ,  fed  num  quod  vuit  Do- 
nat.  fignificet  h.  I.  lamdudum^ 
an  potius  non  equidcm  multo 
0nu^.  (  qiiod  .alfedlui  hominis 
metuentis  magis  convpiiat^ 
definire  nolumiis. 

iS  Qirdam  MSS.i  W&l. 
loco  duorum^veHimi  31  & 


E,U  N  U  C  H  U  S.  147 

Ph.  Uride  igitur)  meum  fratrem  elTe  9  fcibas  ^?  Db. 

Parmeno 
Dicebat  eum  effe  :  i$  dedit  mihi  hanc.  Ph.  occidi  *• 
Do.  Meam  ipfe'induit:  poft  una  ambo  abierunt 

foras. ;  35 

Py.  lam  fatin'  credis  fobriam  efTe  me>  et  nil  menti**. 

tam  tibi  ? 
lam  fati*  certum  eft  virginem  vitiatam  eiSe  ?  Ph.  agie 

nuncy  belluat 
Credis  huic  quod  dicat '  ?  Py^  quid  ifU  credam  ) 

res  ipfa  indicat. 
Ph.  Concede  ifhic  paululum,  audin*?  etiam  paulu« 

lum  4.  fat  eft. 
Dic  dum  hoc  rurfum  ,  Chaerea  tuam  veftem  de-i 

traxit  tibi  ?  40 


j3 »  untim  (conftituunt ,  ver<« 
ba :  ntc  qius  cjfct  ^  unqudm  au^ 
dicram  dkier  eiicientes* 

I  Hacc  ideo  interrogat  Pli. 
ot  eludat  confeflionem  eunu' 
chi ;  fratrique  confulat. 
■  •  a  Hoc  fecum  Phaedr.  an« 
ciHam  celari  cupiens ,  quae  ip'' 
fe  nunc  fero  animadvertit  Sed 
illa  promte  arripiens^  quae  er- 
rorem  in  perfona  retexerant , 
arguendo  refert  ^  iniuriam  fibi 
fa6hun  ante ;  cum  temulentam 
&infanam  adeoque  mtntitam 


Phaedria  repreheoderin 

3  Rerum  argumentis  viAut 
Phaedria^  fidemteftimoniodc-' 
rogare  cupiens ,  mox  aiTimu- 
kta  fiduda>  Vultuque  ad  fe^ 
veritatem  compofito^  denuO 
imerrogat ,  fed  contentiuSj  fic 
fperaDs  pofle  Eunuchum  ter« 

reri  ^  ne  perfeveret  in  illa  con-* 

feffione* 

4  Ut  remotior  eflet  a  1?ytlu 

feorfmi   hoc  diclt  EunudiOi 

Ita  melius  fuggerere  poteratj 

quae  poftea  fuggerit 

K  %     - 


14«  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Do.  Fadum.  Ph.  et  ea  eft  indutus  ?  Do.  faduau 

Pk.  et  pro  te  huc  deduftu*  eft  ?  Do.  ita. 
Ph.  luppiter  magne ,  o  fceleftum ,  atque  audacem 

hominem  » !  Py.  vae  mihi , 
ttiam  nunc  non  credis ,  indignis  nos  irrifas  modis? 
Ph.  Mirum  ni  tu  credis »  quod  ifte  dicat.  quid  aganiy 

nefcio. 
Heus  tu,  negato  rurfum  * :  poffumnc  ego  hodie  ex 

te  exfculpere  45 

Verum?  vidiftin*  fratrem   Chaeream?    Do.  non. 

Ph.  non  poteft  fine 
Malo  fateri ,  video.  fequere  me  hac.   modo  ait  ^ 

modo  negat. 
Ora  me  5.  Do.  obfecro  te  vero  Phaedria.  Ph.  ^Va 

intro  nunc  iani  ?  Do.  bi ,  ej, 
Ph.  5  Alio  pado  honefte  quo  modo  hinc  abeam  ^ 

nefcio : 


^x  Haec  m  eunuchucn  tan- 
quam  falfa  elocutum. 

2  Haec  fubtniire.  Infiante 
dcnuo  Pyth,  eo  fle^dt  Phac- 
dria  4  ut  Eunuchum  iubeat  ne- 
gare  ,  quae  afiimaverit;  dein 
ambiguo  Eunucho  tormenta 
minatur»  ut  ipfe  fic  honefte 
abeundi  caufam  habe^ 

3  Hoc  m  aures  Dori  ^  qui 


mox  clara  voce  obfecrat  he-> 
rum. 

4  Sic  Faem.  ex  Bemb.  ut 
vefiilunum  edidit,  &  expli- 
cati'/z  pro  isne.  AL  Codd.  & 
edd.  omittunt  nmc  iam.  Rur-- 
fub  alii  hoi  0  hcL  Eft  vero  hoc 
eiulantis,  ibrfan  dum  introi- 
rct ,  impulfi  ab  hero. 

5  Hoc  fecum.  Mox  dare 


E  U  N  U^C  H  U  S. 


149 


Aftum  eft ,  fiqiiidem  '•  tu  me  hic  etiam  nebulo  lu- 

-dificabere?  50 

Py.  Parmenonis  tam  fcio  efTe  hanc  technam,  quam 

me  vivere. 
Dor.  Sic  eft.  Fy.  inveniam  pot  hodie ,  parem  ubi 

referam  gratiam  \ 
Sed  nunc  quid  faciendum  cenfes  Dorias  ?  Dor.  de 

ifthac  rogas 
Virgine  ?  Py.  ita :  utrum  taceam  ne,  an  praedicem  ? 

Dor.  3  polt  fi  fapis, 
Quod  fcis ,  nefcis ,  neque  de  eimucho  ,,  neque  de 

vitio  virginis :  '5^5 

Hac  re  et  te  omni  turba  evolves,,  et  illi  4  gratum 

feceris.. 
Id  modo  dic,  abiffe  Dorum.  Py.  ita.&ciam..  Dor^ 

/  fed  videon'  Chremem  ? 

Thais  iam  aderit.  Py.  quid  ita  ?  Dor.  quia ,  cimi  in- 

de  abeo ,  iam  tum  coeperat 


tninas  in  Eunuchum  continuat. 

1  Nil  fapiunt»  qui  aliter  in« 
terptthgant-TA«/cf<).  ASumeJi^. 
fi  quidem  tu  me.  Nos  puta* 
mus  dicere  voluifli;:  afium  efl^ 
'fi  quidtm, . .  int.  hic  vera  di- 
xit.  cf.  Andr.  III ,  i » 7.  Sed 
abrupto  feitnone,  tnclamat 
miferum  EtitL 

2  lam  pnieparatur  exiois 
fikbulae.  Nam  dum  ultionem 


parat  Pythias ,  fit  indicium  pa- 
tri  Chaereae,  &  confirman- 
tur  nuptiae. 

3  Al.,  tu  pol  praeter  me- 
trum.  Quare  Guyet.  &  Heinf. 
delent  tut 

4  int.Thaidi  (  non  ut.  Don« 
virgiru ,  aut  Weilerh.  Phae- 
driae  ).  Ancillae  heram  vocant 
ilUm;  unde  Pythias  dein  V  , 
i  perplexe  loquitur. 

^     K, 


150  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Turba  inter  eos.  Py.  tu  aufer  aunim  hoc:  i^o  iolM] 
ei:  hoc,  quid  (iet. 

JCTUS    IF.    SCENA    V. 

CHREMES,    PYTHIAS. 

C.  'xm.T  at,  data  hercle  verba  mihi  Tunt :  vid! 

vinum  quod  bibi. 
Ac  dum  accubabam  ^  quam  videbar  mihi  efle  pul^- 

chre  fobrius: 
Poftquam  furrexi ,  neque  pes ,  neque  mens  ^  fatij 

fuum  ofHcium  facit. 
¥.  Chreme !  C.  quis  eft  ?  ehem  Pythias.  vah  quantc 

nunc  formofior 
Videre  mihi  quam  dudum  3  ?  P,  certe  tu  quidem  po 

muho  hilarior.  r  \ 

C.  Vcrbum  hercle  hoc  verum  erit :  fine  Cerere  ci 

Libero  friget  Venus  4, 
SedThais  multo  ante  venit  ?  P.  an  abiit  iam  a  milite  ] 
(7.  lam  dudum  :  aetatem.  Utes  fadae  funt  inter  eo: 

maxumae. 
P.  Nil '  dixit,  tu  ut  fequerere  fefe?  C.  nil,  nifi  abien 

mi  innuit.  • 

I   Chremes  inducitur  fere  3  Quantum  mutatos  ab  tl 

ndpotus  eoque  hilaris;  prio-  lo  UI^  3,  30. 

nun  memor ,  fed  tituhans  in  4  Laudatur  diflum  Cic.  d< 

praefentibus.  N .  D.  II,  2  3.  &  Ovid.  de  An 

a  Sic  Ovid.  de  Art,  am.  I ,  am.  1 ,  044  Vtnus  in  vinis. 

J89.  5  Al.  male  dixh  tum,u 


.  E  y  N  U  C  HU  S^  151 

P.  Eho  9  noone  id  fat  erat  ?  C.  at  Qefcibain  id  dicere  < 
illam,  nifi  quia  10 

Correxit  niiles,  quod  intellexi  minus^?  nam  me 
extrufit  foras. 

Sed  eccam  ipfam  :  mirbr  ubi  huic  ego  amevor-^ 
terim  ?• 

ACTUS     IV.    SCENA    VI. 
THAIS,  CHREMES,  PYTHIAS. 

T.  4  V>Redo  equidem  illum  iam  affuturum  eflet  ut 
illam  a  me  eripiat :  fine  veniat. 

Atque  fi  iilam  digito  attigerit  uno^  oculi  ilCco  efS> 
dientur; 

Ufque  adeo  ego  illius  ferre  poffum  ineptias,  et 
magmfica  verba , 

Verba  dum  fint  ^  verum  enim ,  fi  ad  rem  ^  con- 
?  ferentur,  vapulabit  7. 


&c.  Al.  omittunt  tu^  quod 
refcribimus  GxL  Bemb.  mixi 
cum  Bend.  &  MS.  Lipf.  ut 
tufcq. 

1  h.  e.  vette  f.  fignificare. 

2  Sapientiorem  fecit  ex  vi- 
no  poeta.  Ingenium  -enim  fa- 
dt  vinum. 

3  Scilicet  timor  feilinavit 
curfum  tuum  «  f.  fugam. 

4  Concit^  &  recens  a  li- 
tigio  Thais  ^  praevidens  ad  ver- 
fus  militis  minas  de  eripienda 


virgine  fe  parat ;  timidoque 
Chremeti  mentem  irafque  con- 
tra  mllitem  indere  {ludct,  ut 
defenforem  virginis  agat,quam 
ipfius  fororem  effe  nunc  pro- 
dit. 

5  Plaut.  Curc.  IV,  4,  22 
Ut  ego  magnifica  tua  verba , 
neque  ifias  tuas  mag/ias  minas 
non  plwis  ]facio ,  quam  6cc. 

6  Vcrba ,  &  vim  f.  rem,  quae 
eft  in  executipne ,  diftinguit. 

7  bi  e^mtfer  erit^  eludetur» 

K4 


IJl 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


C.  Thais^ego  iam  dudum  hic  adfum.  T.  o  mi  Qire- 

me  ,  te  ipfum  exfpedabam :  j 

Scin*  tu  turbam  hanc  propter  te  efle  faAam  ?  et  adeic 

ad  re  attinere  hanc  ^ 

Omnem  rem  ?  C  ad  me  ?  *  qiii  quaefo  iftuc  ?  T, 

quia  dum  tibi  fororem  ftudeo 
Reddere ,  ac  reftituere ,  haec  atque  huius  modi  funa 

multa  pafla. 
C  Ubi  ea  eft  ?  T.  domi  apud  me.  C  ehem  * !  T.  quid 
'  eft? 

Eduda  ita»  uti  teque  iilaque  dignum  eft.  C.quid 

ais  3  ?  r.  id  quod  res  eft.  ic 

Hanc  tibi  dono  do ,  neque  repeto  pro  illa  quidquaaa 

abs  te  pretii. 
C  Et  habetur ,  et  referetur  y  Tbais ,  ita  uti  merita  es , 

gratia. 
7.  At  enim  cave,  ne  prius ,  quam  hanc  a  me  accipias^ 

amittas ,  Chreme : 
Nam  haec  ea  eft ,  quam  miles  a  me  vi  nunc  erep- 

tum  venit. . 
Abi  tu  9  dftellam ,  Pythias  ^  domo  efFer  cum  mQniu 


mentis  ^. 

1  Sie  Acid.  coniecit  &  BentL 
duobus  Codd.  (irmatum  rece- 
pit  pro  vulg.  qiu  ?  quafi  ifluc , 
quod  parum  aptum  h.  1.  & 

fqq- 

lExtiipuitadoIefcens,  quod 
(bror  in  domo  meretricia  fit ; 


quare  Thais  eum  ftatim  ex- 
folvit  cura. 

3  Quidais  r  percontativum 
eft  ;  uti  illud  aisne  ? 

4  h.  e.  fignis ,  quibus  agnof 
catur. 


E  U  N  U  C  H  U  S.  153 

C.  Viden'  tu  illufc  ,  Thais  '  ?  P.  ubi  fita  cft  ?  T.  in 

rifco.  odiofayCeiTas? 
C.  Militem  fecuin  ad  te  quantas  copias  ^  adducere  ? 
At  at.  T.  num  formidolofus  obfecro  es  ^  mi  homo  ? 

C.  apage  fis. 
Egon'  formido]ofus  ?  nemo  eft  hominum ,  qui  vi- 

yat  9  mintls  ^. 
r.  Atque  ita  opu'  eft.  C.  ah ,  metuo,  qualem  tu  me 

effe  hominem  exiftumes.  20 

r.  Immo  hoc  cogitato:  quicum  rcs  tibi  eft,  peregri- 

nus  4  eft , 
Minus  potens  ^  quam  tu  ,  minus  notus,  minus  ami-* 

corum  hic  habens. 
C.  Scio  iftuc :  fcd  tu  quod  cavere  poflis ,  ftultum 

admittere  eft. 
Malo  ego  nos  profpicere ,  quaai  hunc  ulcifci  ac- 

cepta  iniuria. 
Tu  abi ,  atque  oftium  obfera  intiis  ^ ,  dum  ego  hinc 

tranfcurro  ad  forum  :  25 

Volo  ego  adeffe  hic  advocatos  nobis   in  turba  7 

hac.  T.  mane. 


1  Longe  videre  timoris  eft 
indicium ,  inquit  Donat. 

2  Timor  auget,  Sex  erant 
homine« ,  quo$  ille  facit  co- 
pias. 

3  Etiam  timidi  non  volunt 
videri  tales. 

4  Peregrinus  tranquille  a« 


gere  debebat  in  civitate  alie- 
na;  eique  fiuit  advcrfus  cives 
ipfos  difficiles  lites. 

5  int.  divitiis. 

6  Metui  fuo  fpcciem  pru- 
dentiae  practendit ;  eoque  dat 
coniilium.  cCi  Sc.  fq.  v.  14. 

7  Ex  metu  augens  dicit  iUT' 


M4 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


C.  Melius  eft.  T.  mane.  C.  omitte^  iam  adero.  T.  nil 

opus  eft  iftis,  Chreme: 
Hoc  modo  dic ,  fororem  illam  tuam  efle ,  et  te  par- 

vam  virginem 
Amififfe,  nunc  cognoiTe:  figna  oftende;  P.  adfunt. 

T.  cape  '. 
Si  vim  faciet ,  in  ius  ducito  hominem :  imellextin'  } 

C  probe.  30 

T.  Fac ,  atiimo  haec  praefenti  ^  ut  dicas.  C.  faciam. 

7.  attolle  pallium  K 
Perii ,  huic  ipii  eft  opus  jiatrono ,  quem  defenfo* 

rem  4  paro. 

ACTUS    IV.    SCENA   FIJ.s 

THRASO ,  GNATHO ,  SANGA ,  CHREMES , 
T  H  A  I  S. 

rAr.XjLAnccine  ego  ut  contumeliam  tam  iniig- 
nem  in  me  accipiam ,  Gnatho  ? 


bain,  ubi  non  erit  nifi  rixa  in- 
ter  paucos.  Ubi  multitudo  ri- 
xae  eaufa  confluit^  turba  eft. 

1  mt.  figna. 

2  Sic  cum  Donato  multi 
fcripti,  quos  fequitur  Beml. 
Al.  omittunt.  ui, 

3  f.  collige ;  quod  erat  na- 
vi  hominis ,  rem  diligentius 
a£hiri.  Alias  in  fcena  pallium 
demittere  folebant  Graeci,  u- 


ti  Romani  togam.  cf.  Plam. 
Capt.  IV ,  I ,  I  a  ibique  not 
Taubm.  &  2^  9. 

4  Quem  non  decebat  dii- 
cedere.  Sic  dicebantur  inter 
milites ,  qui  nunquam  ex  acie 
exibant^  fed  ordines  femper 
fervabant. 

5  Eluditur  hac  fcena  ridicu- 
lus  miles ,  qui  adverfus  mulie- 
rem  quafi  cum  exercitu  ince- 


EUNUCHUS.  1)5 

Mori  me  (adus  t&4  Sunaiio ,  Donax ,  Syrifce ,  fe« 

quimin]. 
Primum  aedis  expugnabo.  G.  rede.  Thr.  virginem 

eriphun»  (?•  probe. 
Thr.  Male  mutqtbo  '  ipfam.   G.  pulchre.    Thr.  in 

medium  huc  agmen  cum  vedi  Donax  ^  ^ 
Tu  Sinuilio  in  finifirum  cornu,  tu  Syrifce  in  dex- 

terum.  5 

Cedo  alios :  ubi  centurio  eft  Sanga  3 ,  et  manipulus 

furum  ^  ?  S.  eccum  adeft. 
Thr.  Quid  ,ignave?  peniculon*  pugnare»  qui  ifthunc 

huc  portes ,  cogitas  ? 
S.  Egone?  imperatoris  virtiitem  ijoveram,  et  vim 

militum  : 
Sine  fanguine  hoc  fieri  non  poiTe ;  qui  abftergerem 

volnenu 


dit,  ma^nas  minas  ad  rem 
conferre  trepidans,  a.muliere 
prudenter  delufus ,  a  timido 
Chremete  fbrtibus  verbis  im- 
puifus,  tandem  ab  ipfo  para* 
fito,  {uo  monitore,  fllufus , 
fefe  naBJo  exercitu  recipit « 
lion  tufi  pacis  fuo  fumtu  fa<* 
dendae  caufa  fub  finem  fid>u* 
lae  rediturus.  Multum  autem 
ineft  deledatlonis  in  paratu 
'^militari  magni militis &  geftis 
cum  eo.  Verf  i.  Ui»  quod 
mak  quidam  libri  omittunt  j 


indignantis  eft ,  ut  Phorm.  IV, 
3 ,  64  &  Andr,  1 ,  5  ,  29.  6c 
frequenter  ap.  Plautum. 

1  h.  e.  proftratam  verlie- 
rabo.  AL  male  enim  edunt 
multabo, 

2  Donax  (latine  arundo  ) 
Simalio  (  a  fimo  I.  iimia)  & 
Syrifciu  (  fiftula  parva  )  ridi- 
cula  nomina  fervorum,  qui. 
miKtes  effent. 

3  Sanga ,  coquus  erat. 

4  h.  e*  milimm  expeditio-> 
fum« 


156  P.    TE  R  E  N  T  II 

Thr.  Ubi  alii)  S.  qui»  malum^  alH?  folus  Sim 

(ervat  domi. 
Thr.  Tu  hofce  inftrue  :  hic  ego  ero  poft  principi 

inde  omnibus  fignum  dabo. 
G.  lUuc  e(l  fapere  :  ut  hofce  inftruzit ,  ipfus  { 

cavit  loco. 
"  Tkri  Idem  hoc  iam  Pyrrhus  faftitavit.  C  viden* 

Thais,  quam  hic  rem  agit? 
Niminim  confilium  illud  redum  eft  de  occIuden< 

aedibus. 
Tha.  Sane,  ^  qui  tibi  nunc  vir  videtur  effe,  hic  n 

bulo  magnus  eft : 
Ne  metucfc  Thr.  quld  videtur  ?  G.  fundam  tibi  nu 

iiimis  vellem  dari, 
Ut  tu  illos  procul  hinc  ex  occulto  caederes :  facen 

fiigam. 
TVir.  Sed  eccsm  Thaidem  ipfam  video  3.  (?.  qiu 

niox  irruimus.  Thr.  mane. 


X  Plerique  MSS.  omittunt 
nomcn  Thrafonis,  ut  totum 
fit  Gnathonis.  Sed  conveniunt 
bene  in  magnifice  ineptum  y 
qui  fummis  nominibus.  fuum 
mifcet ;  &  infra  V ,  8 ,  3  fe 
ad  Herculem  comparat. 

a  Sic  e  pKiribus  Codd.  & 
Donati  MS,  &  edd.  vett.  ( in 


qulbus  &  e(t  Argent.  149 
reddidit  Bentt.  pro  vu^.  qui 
vidtatur^ 

3   Miles   vultu   geftuqi: 
tanquam  ad  cenamen  com[ 
fito ,  cum  ftrepitu  hoc  infi 
Hinc  parafitus,  quam  mox 
ruimus  ? 


EUNUCHUS.  157 

*  dmnia  prius  eirperiri,  quam  armisy  fapientem 

decet  \ 
Qui  fds ,  an,  quae  iubeam ,  (ine  vi  faciat }  G.  dn 

voftramfidem,  20 

Quanti  eft  faperel  nunquam  accedo ,  q[ilia  abs  te 

abeam  dodior. 
Tkr^  Thais ,  primum  hoc  mihi  refponde  ^ :  cum  tibi 

do  iftam  vifginem , 
IXxtin'  hos  mihi  dies  foli  dare  te  ?  TTia.  quid  tum 

poftea?  TAr.  rogitas, 
Qufteihi  ante  oculos  coram  amatorem  adduxti  tuum  ? 
Tha.  Quid  ?  cum  illoc  agas  4,  TAr.  et  cum  eo  clam  te 
^  fubduxti  mihi?-  25 


^;f  Wfftfus  hic»  cui  fubve- 
niendum «  poft  armis  ihtelli- 
gendo  experiri ,  tentatur  varie 
aCriticis.  Nonius  poft  txpcriri . 
indit  confiUo  ;  Aidus^  qu<^/e- 
quitur  Heinfius^  vcrbi^;  BefttL 
refcHbit  arma;  (yuyex,  fapicn" 
tm  i^xpungit.  Nos  ptitamus  , 
doncSari  leniffime  pacem ,  le- 
gOuiac/O.  p.  cxp.  fuam  ar" 
mis  ,  fapUntia ,  dccct,  In  y2i- 
pientia  ineft  ratio  &  lenitas. 

2  Quantuni.deleAant  inCo- 
moediis  feverae  fententiae« 
cuin  a'Kdiculis  ptrfiink  (yro- 
fthmtur! 

'  '5  Ndn  tninus  nuiit  inepd E- 
ogatoriSf  qiiam  hademitin- 


epti  militis  »  fpecimen  dabit 
Thrafo.  Satis  quidem  fpeciofe 
&  graviter^  orditur  ,  ut  quae 
fub  pado  &  conditione  tradi- 
ta  erat^  eam  pa&>.npn  ferva<- 
to  repofcat. 

4  h.  e.  cum  ipfo  Chrem. 
loquaris.  Yult  enim  a  fe  tranf- 
movere  HitetH  ild  eum,  qui^ 
meliori  iure  utJtur.  Vulg;.  ijuidl 
asm  illoc  agas,t,QQtAxBun  C 
nullum  fenfi^fjTfi  ;vertjm  gignit. 
Unde&yetv?€l.^rgent.  1496 
le^ebat  quid  c»  i.  agis  >  h.  e. 
quid  tibi  rei  eft  cum  illo?  AL 
ifta  verba  etiam  Thrafoni  tri- 
Ibvtaik,  iM  praefer  Codd;  & 
ienfiim.  0crku»Tobbit}iMl. 


1^8  P.    T  E  R  E  N  T  1 1 

Tluu  libuir.  Thr.  Pamphilaui  crgo  huc  redde»  nifi  S 

mavis  eripi. 
C.  Tibi  illam  reddat  ■?  aut  fu  illam  tangas?  <)a»- 

nium  \  G.  ah ,  quid  agis  ?  tace  ). 
Thr.  Quid  tu  tibi  vis?  ego  non  tangam  meain  }  C. 

tuam  autem,  furcifer? 
G.  Cave  fis :  nefcis  9  cui  maledicas  nunc  vira.  Caoa 

tu  hinc  abis  ? 
Scin  tUy  ut  tibi  res  fe  habeat  ^?  fi  quidquam  bbdie 

hic  turpe  coeperis ,  )0 

Faciam^  ut  huius  loci ,  dieique  »  meique  ieniper 

memineris  ^. 
G.  Miferet  tui  me ,  qui  hunc  tantum  hominem  fadas 

inimiaim  tibi. 
C.  Diminuam  ego  caput  tuum  hodie,  nifi  alns.  G. 

ain*  vero  canis  ^  ? 


ium  lUo  &c.  qu(>d  quidem  non 
abludit  a  (enfii  noftro;  fed  6c 
fic  oporteat4Sg'/V. 

1  lam  fumit  axiirpum  QXvc.- 
Gontra  eum  i.  quem/  TI^s  nc*. 
bukmem  dixerat. 

2  Apoffop^is ;  &  plus  lo* 
quitur  geftu ;  ^otfifm  rerbis. 

}  yidetu/*Gnatiio  ipfe  fa- 
pi^tia  experiri,  cum  lenius 
luum  defendit,         ,       ^    . 
..  4  P^u$  lum  tu  kinc  a^u  ?[ 


militi  Chrcmes  d?cit. 

j  jta'  fe  ex  timore  prlmo' 
collegit*  Chremes,  qu^in'  pii- 
ma  ei  fuccederent,  ut  nunc  ve-! 
hemeittius  minetur  ei »  qfueflii} 
nebulonem  efie ,  iam  videiat;* 
Kt  dein  magis  magifque  augen* 
tur  animi* 

6  Hoc  fubmifla  voce  dixUTe 
videtuij  .Gnatho,  &.;^iemie! 
magis  Thrafone ,  quam  Chre^, 
mettif  Mox  ciarius  exclamat : 
Slcci/u.agU? 


EU  N  U  C  H  U  S.  159 

Siccioe  agts  ?  Tkr.  quis  tu  homo  es  ?  quidt  tibi  vis  ?- 

quid  cum  illa  rei  tibi  eft? 
C  Scibis.  prindpio  eam  efle  dico  liberam.  Thr.  hem. 

C  civem  Atticam.  Thr.  hui.  3  5 

C.  Meam  fororem.  TAr.  qs  durum  '.  C»  miles,  nunc 

.  adeo  edico  tibi , 
Ne  vim  fadas  ullam  in  illam,  Thais^ego  eo  ad  So- 

phrbnam 
Nutricem  f  ut  eam  adducam, et iigna  oftendam  haec» 

Thr.  tu<i'  me  prohibeas , 
Kfeiun  oc^  ttngam  ?  C  prohibeo ,  iniquam  \  G.  aud)n. 

tu  ?  hic  furti  fe  ailigat. 
Satis  hoc  nbi  eft.  Thr.  idem  hoc  tu  ais  ?  Tha.  quaere» 
7  qui  refpondeat.  40 

7%r.  Quid  nuiK  a^mus  ?  (?.  quin  redeamus :  ^iani 

haec  dbi  aderit  fupplicans 
Ultro.  r^.-«rediA'  ?  G.  immo  certe :  nori  ingei^um 

mulierum: 
Nolunt  )•  ubi  velis  i  ubi  nolis ,  cupiunt  ultro.  Thr. 
,  iMsne  putas. 


I  Male  hoc  didum  eipli- 
caittdoQi  v!ri  inde  a  Donz^ 
to^tanquam  codVic^uiilo  di- 
ceret  hominem  impudentenu 
Tantum  non  audebat  Thrafo: 
ied  perculfus  didis  Chreme^ 
fi8;.i]banteexclan)ayer«tAcm- 
hui-tu  tykhMtt  addit.  «#  ^ 


rum^h, e.  durius eft  id» quam 
4]uod*  moIUatur  f.  conco^ua- 
tur.  Et  eft  h.l.  non  t^  tti 
^^durum. 

,  a  lilucGi:.  *Scil  Tlvr?fonl 
meam  nt  far^am  ?  runpliciter 
refpoiidet  :  prohiheo  ,,  cpiafi 
HfcM  A#  jumgas. 


i6o  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

(r.  bfli  dimitto  exercitum  ?  Thr.  ubi  vis.  G.  SaAgS| 

ita  uti  fortes  clecet 
Milites,  domi  focique  fac  viciflim  ut  memineris  ■•  45 
S.  lamdudum  animus  ell  in  patinis.  G.  frugi  es  ^« 
Thr.  vos  me  hac  fequiminL 

A  C  T  U  S      V.    S  C  E  N  A    1. 
THAIS,    PYTHIAS. 

1  r.  X   Ergin\  fcelefta^  mecum  perplcxe  loqui?' 
Scio  9  nefcio  :  abiit :  audivi :  ego  non  aflfiii. 
Non  tii  ifluc  mibi  didura  aperte  es ,  quidquid«ft  I  -^ 
Virgo  confciffa  vefte  lacrumans  obticet -♦: 
Eunuchus  abiit.   quamobrem  ?  quid  JfaAum   eft  9 

taces  ?  j 

P.  Quid  tibi  ego  dicam  mifera?  illum  euniichudi 

negant  '        ■  •■ ' 

Fuiffe,  r.  quis  fuit  igitur?  P,  ifteChtewi.  '  «U 
T.  Qid  Cbaerea  ?  P.  ifte  ephebus  fi^ater  Phaedriae. 
T.  Quid  ais,  venefica?  P.  atqui  ccrtocompfri*  'I 
T.  Quid  is,  obfecro  5 ,  ad  nos  ?  quampbn^  addu^' 

10 


eft?  P.  nefcio. 


co- 


.  1  Feftive  Sangain,  ,j 
jpum^  iubet  redire  ad  4n]ram 
domi  focique  »  fcil.  imimi  .^x 
iiliSjj  qui  cum  .pro.  arisTocif^ 
que  pugnare  debeartt ;  W  (?pu- 
las  tamen  magis  fafli  Tunt. 

a  Goqui  certe  ahimM  iri 
patinis  ;  uti  parafid.  4tA.  ilb 


huic  friif^i . komo  dicitur .  ,  ,  ^ 
3  ^iunc  domum  vireinein. 
cniam.  dclenderat  tantop^re 
Tbais^  vitiatam  audit.  Sed  om- 
iiis  c^bntnnieHiJk  fJ  inforttinhim 
ihox  abibit  irt'  fiuptias.  ^ 

'  J¥'>Obticemus ,  cum  pudfti: 


EUNUCHUS. 


i6f 


K&  amaflre  credo  Pamphilam.  T  hem ,  mifera  occidi, 
Infelix ,  fi  quiclem  tu  ifthaec  vera  praedicas. 
Num  id  lacmm<rt  virgo  ?  P.  id  opinor.  7.  quid  ais^ 

facrilega  } 
Iftuccine  interminata  fum  hinc  abiens  tibi  ? 
P.  Quid  facerem  ?  ita  ut  tu  iufii ,  foli  credita  eft.  i  { 
T.  Scelefta,  ovem  hipo  >  commifti^  difpudet» 
Sic  mihi  data  efle  verba.  ^  quid  illuc  hominis  eft  ? 
P.  Hera  mea  tace ,  obfecro,  falvae  fumus : 
Habemus  hominem  ipfum.  T.  ubi  is  eft  ?  hem ,  ad 

finiflram , 
Vides  ne  ?  T.  video.  P.  comprendi  iube ,  quantum 

poteit  20 

7.  Quid  illo  3  faciemus  fluka?  P.quid  facias,  rogas? 
Vide  amabo ,  fi  non ,  cum  afpicias ,  os  impudens 
Videtur^T.noneft. '  P.  tum^quae  eius  cbnfidentia  e(L 


X  Bentl.  comnufi;  male. 

2  Confpicata  fubito  Cha^- 
ream^  fed  non  ftatim  agnof- 
cens  4  quaertt  fud  Uluc  &c. 

3  Sic  Faern.  &  alii  optimi 
Codd.  cf.  Andr.  III,  5,  8. 
IV.  a,  26.  Ad.lV,4,  a. 
ac  Plautus  paffim/offr^abla- 
tivo  iungity  ut  in  Mil.  quid  il- 
la  facUmus  concublna.  Sed 
multi  fcripti  &  edd.  illly  uti 
tROx  V,  1«  10  &  fupra  Andr. 
1«  i^S^.Itaquenechocdam- 


4  Haud  fere  habens ,  qiud 
refpondeat,  vult,  credimus. 
heramincendere,  ut  ip£i  quae- 
rat^  quomodo  ulciicendus  (it 
adolelbens.  cuius  intemperan- 
tia  vel  ex  ipfo  vuku  confpi- 
cua  fit. 

5  Al.  &  hoc  a  Pythia  dic- 
tum  tribuunt  Thaidi  praeter 
fenfum.  Confidtntia  h.  1.  eil 
audacia.  Sed  quorfum  Thais 
hanc  arguat ,  cum  mitiora 
confilia  iamiam  agitet. 


i6i 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


ACTVS     V,    S  C  E  N  A    II. 
CHAEREA,    THAIS,   PYTHIAS. 

C/x\.Pud  Antiphonem  uterque ,  mater  et  pater  , 
Quafi  dedita  opera ,  domi  erant,  ut  nuUo  modo 
Introire  poffem ,  quin  viderent  me,  interim 
Dum  ante  oftium  fio ,  notus  mihi  quidam  obviam 
Venit.  ubi  vidi,  ego  me  in  pedes  ^ ,  quantum  queo,  5 
In  angiportum  quoddam  defertum ,  inde  item 
In  aliud ,  inde  in  aliud.  ita  miferrimus  s 
Fui  fugitando,  ne  quis  me  cognofceret. 
Sed  eft  ne  haec  Thais ,  quam  video  ?  ipfa  eft.  haereo 
Quid  faciam.  quid  mea  autem  4  ?  quid  faciet  mihi?  10 
r.  Adeamus.  bone  vir  Dore,  falve  5 :  dic  mihi , 
Aufugiftin' ?  C.  hera,  faftum.  T.  fatin'  id  tibi  placet } 
C.  Non.  T.  credin  te  impune  habiturum  ?   C.  unam 
hanc  ^»  noxiam 


I  Caufam  reddit  poeta, 
quamobrein  habitu  Eunuchi , 
l.\  quo  £icinus  admiferat  , 
Chaerea  reverteretur ,  adeo- 
que  agnofceretur.  Deprehen- 
fus  fic  &  ad  honeftiora  mo- 
tus,  nuptias  vitiatae  poUicetur, 

a  int.  conicci. 

3  h.  1.  laOus  omnino. 

4  Colligic  fe  rurfusex  me- 
tu  &  incertitudine  Chaerea. 

5  Ironia  irafcentibus  fami- 


liari  orditur  ;  eaque  re  occa* 
fionem  praebet  lepori  comico. 
Nam  Chaerea,  quafi  fervus  ef. 
fet,  compellams,  eadem  figu- 
ra  ludens,  pro  fervo  fe  gerit: 
fatetur,  caufatur,  deprecatur 
in  modum  fervilem;  cf,  Andr. 
V,  2,  22. 

.  6  MS.  Lipf.  &  Alciams  le- 
gunt  mAfnoxajn,  Noxiam  h« 
e.  culpam  pofcit  &  fenfus  & 
metrum. 


E  U.N  U  C  H  U  S.  i6j 

»  Amitte :  fi  aliam  admifero  unquam  * ,  occidito. 
T.  Num  meam  faevitiam  veritus  es?  C.  non,  T'.  quid 

igitur  ?  15 

C.  Hanc  metui ,  ne  me  criminaretur  tibi. 
r.  Quid  feceras?  C.  paululunj  quiddam.  P.  cho, 

paululum  9  impudens  ? 
An  paulum  efle  hoc  tibi  videtur,  virginem 
Vitiare  civem  ?  C.  confervam  eiTe  credidi. 
P.  Confervam  ?   vix  me  contineo  3 ,  quin  invo- 

lem  in  20 

Capillum.  monftnim !  etiam  ultro  derifum  advenit. 
T.  Abin'  hinc  infana  ?  P.  quid  ita  vero  4  ?  debeam  J, 
Credo,ifti  quidquam  furcifero,  fi  id  fecerim; 
Praefertim  cum  fe  fervom  fateatur  tuum. 
T.  Mifla  haec  faciamus  ^.  non  te  dignum^Chaerea^  x% 


1  MSS.  &  edd.  variant , 
ndttey  anuttc  y  dimitte  y  omute. 
Metro  quidem  adverfaturmir- 
te ;  unde  prima  litera  abforpta 
videtur  priori  voce  noxam, 
Faera*  &  BentL  ex  Codd.  fuis 
dederunt  amitte ;  quod  &  fen- 
fum  omitttndi  f.  dimitteadi  ha- 
bet.  Pbceret  tamen  magis  in 
hac  incondantia  remitte ,  quod 
Plaut.  huic  nomim  iungit  Mo- 
ftel.  V^  2,47.  Si  malis  tf/ni/- 
te^  int.  ex  animo. 

2  Al.  poft  unquam  ingenmt 
uilam  j  contra  Codd. 

3  Vide  maiores  iras  Py- 


thiae  ob  contemtam  conditio- 
nem  fuam.  Nemo  eft  ram  aK- 
ie^us^  quin  doleat  fe  ab  aliis 
contemni^  derideri.  Minas  & 
convicia  iacit,  dum  licebat, 
h.  e.  dum  Chaerea  fimulabat 
fervum. 

4  Quhd  ita  vero  ?  indignan- 
tis  eft ,  uti  illud  itane  vero  ? 

5  Cum  ironia  dicit,  hac  vi: 
an  in  eum  peccem ,  ut  iure  fuo 
a  me  poenas  exigat ,  fi  id  feci 
praefertim  cum  &c.  Haud  fatis 
dlifiinulat,  fe  Chaeream  nofle* 
\  6  int.  verborum  ludibria^ 
&  f^o  loquamur  in  rjiieria. 

L  X 


-i64 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


FecilH :  natn  fi  ego  digna  hac  contumelia 
Sum  maxime  S  ^t  tu  indignus  ^  qui  faceres  tameiw 
Neque  aedepoi,  quid  nunc  confili  capiam,  fcio  , 
De  virgine  iftac ,  ita  conturbafti  mihi     ' 
Rationes  omnes ,  ut  eam  non  poflim  fuis ,  30 

Ita»utaequom  fiierat,  atque  ut  fiudui,  tradere^  uc 
s  Solidum  parerem  hoc  mihi  beneficium»  Chaerea. 
C  At  nunc  dehinc  fpero  aetemam  inter  nos  gratiam 


X  Cillide  aggreditur  Chae- 
ream,  perita  animos  adolefcen- 
tum  traftandi  mulier ;  eumque 
fubbta  ftatim  caufa  comume- 
liofe  refpondendi^  impellit  ad 
nuptias.  Poeta  Vero  ore  mulie- 
ris  adolefcentcs  in  vulgus  mo- 
net,  ut  ne  aliis»  forfan  dignis^ 
contumeliam  inferendo ,  ipfi 
contra  dignitatem  fuam  agant. 

2  In  laudeeft  h.  L  uti  Hccyr. 
m,  5»  27.  Hor.  Scrm.  II, 
2,  103. 

3  Verfus,  in  quo  nemo 
haeret ,  nobis  conmrbatus  vi- 
detur.  Senfus  quidem  non  a- 
lius ,  quam  quem  ipfa  Thais 
fupra  1 ,  2  ,  ^p  cupio  aliquos 
parare  amicos  btneficio  meo. 
Sed  &  verba  difplicent ,  nec 
procedit  fenarius.  £d.  vet.  c. 
figg.  (quae  faepius  c.  Ie6h.  edd, 
Tary.  &  Mediol.  confpirat ) 
habet :  utfoUdum  hoc  pararem 
Vtthi  henef.  Chaerea.   Arridet 


nobis  verbum  parare;  fed  7» 
ut  impeditam  efficit  conftruc- 
tionem;    &  nomen  Chaerteae 
(quod  Don.  blande  additum 
pucat )  in  blanda  &  demente 
oratione  tota  fupervacuum  vi- 
detur.  Itaque  refcribendum  pu- 
tamus :  &  (  quod  priorem  ver- 
fum  daudat )  Solidam  hoc  Ipa^ 
ra  1  re  bene  I  ficio  I  mi  gra  I  tiam. 
Unde  reponit  ipfe  Chaer.  yli 
nunc-aeternam  inter  nos  gra» 
tiam,  Gratia  foUda  &  aeterna 
optime   convenhint  ;  quippe 
folidum  o^pomtQT fragili  Hor. 
Serm.  11,  i,  77.  &  gratiam 
folidam  dicunt    Ovid.   Met. 
Xn,.S76&Plaut.  Curc.III, 
3  5.  Sic  &  totum  hoc  didiim 
verius  refertur  illi ,  ut  non  pof- 
fim—tradere  &'parare.  ludicent 
alii ,  an  expellenda  fit  vulg.  iic 
peregrina,  noftraque  dvita- 
tem  mereatur. 


EUN  U  C  H  U  S.  t6y 

Fore  *  9  Th£us«  faepe  ex  huiuiinodi  re  quapuun ,  et 
Malo  ex  prindpio  magna  faoiiliaritas  3  5 

Conflata  eft.  qiud  y  fi  hoc  ^  voluit  quil^am  deus  ? 
T.  Equidem  pol  in  eampartem  acdpiocpie  et  volo. 
C  immo  ita  quaefo.  unum  hoc  fcito ,  contumeliae 
Non  me  feciife  caufa  3 ,  fed  amoris.  T.  fdo  ^^ 
Et  pol  propterea  ma^  nunc  ignofco  tibi.         40 
^on  adeo  inhumano  ingenio  fum,  Chaerea,^ 
Keque  ita  imperita ,  ut » quid  amor  valeat,  nefciam. 
C.  Te  quoque  iam,  Thais,  ita  me  dii  bene  ament^  amo. 
P.  Tum  pol  ab  iftoc^  tibi  ,,hera,  cavendum  intellego  ^ 
C  Non  aufim.   P.  nihit  tibi  quidquam  credo.  T. 
definas.  45 

C.  Nunc  ego  te  in  hac  re  mi  oro ,  ut  a(tiutrix  fies : 
Ego  me  tuae  commendo  et  commino  fidei. 
Te  mihi  patronam  capio ,  Thais :  te  obfecro : 
Emoriar,  fi  non  hanc  uxorem  duxero» 

I  c£  cum  didis  Chaereae,      tbnim « quas  ipfe  Deus  prae- 


ea  quae  ap.  Liv.  1,9.  Romu- 
lus  Sobinas  uuptas  ambiendo 
monet:  MoUtrtra  modo  iras.: 
&  quihusfors  corpora  dediffet, 
darent  animos.  Saepe  ex  imu^ 
riapojbnodum  gratiam  ortam : 
to^ue  meVioribus  ufurasviris, 
quod  annixurus  quifquefa  &c, 
%  Vir^nis  copam,  mihi 
6aain.  (ctPlaut.  AuL  IV, 
%^^  7)  Inde ^em  &Qt  oop- 


iudicaverit. 

3  Placatae  iam  Thaidi  ipfii 
nuoc  comitatis  vices  reddit, 
gratufque  efle  cupit. 

4  Sc.  ex  eo  quod  adeo  non 
dubitaverit  Qiaer;  femlem  iih. 
duere  formanu 

5  Gwiice  monet  ferva  he* 
ram  cavere  fibi  ab  homine^ 
aeque  iUufuro ,  ut  Pamph.  vir^-i 
gini. 


i66  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

r.  Tamen  fi  pater  \  C.  quid  ?  ah  volet,  certo  (cio,  50 
Civis  modo  haec  fit.  T.  paululum  opperirier 
Si  vis ,  iam  frater  ipfe  hic  aderit  virginis : 
Nutricem  arceiCtum  iit,  quae  illam  aluit  parvolain  : 
In  cognofcendo  fute  ipfe  aderis,  Chaerea. 
C  Ego  vero  maneo.  T.  vifne  interea,  dum  venir,  55 
JDomi  opperiamur  potius ,  quam  hic  ante  oftium  ? 
C  Immo  percupio.  P.  quam  tu  rem  adura » obfe^ 

cro  ,  es  ? 
T?  Nam  quid  ita  ?  P.  rogitas  ?  hunc  tu  in  aedes  cogitas 
Recipere  pofthac  ^  ?  T.  cur  non  ?  P.  crede  hoc  meae  . 

fideis 
Dabit  hic  aliquam  pugnam  denuo  4,  T.  au,  tace, 

ol)fecro.  60 

P.  Parum  perfpexe  eiiis  videre  audaciam. 
C  Non  faciam,  Pythias.  P.  non  pol,  credo ,  Chaerea^ 
Nifi  fi commiflum  non erit  ^  C.quin,  Pythias, 
Tu  me  fervato  ^\  P.  neque  pol  fervandum  tibi 
Quidquam  dare  aufim,  neque  te  fervare:  apage  te.  65 
T.  Optime  adeft  ipfe  frater.  C  perii  hercle  :  obfecro 
lAbeamus  intro  ,  Thais :  nolo  me  in  via 
Cum  hac  vefte  videat.  T.  quamobrem  tandem  ?  an 

quia  pudet? 

1  int.  non  volet.  4  Supra  IV,  3  ,  11  quAS 

2  h.  e.  poft  ea,  quae  fa£b      twrhas  dedit. 

funt.  f  int  qaidquam  facinoris. 

3  h.  e.  mihi ,  quam  veracem  6  Comice  hoc  dicit  gamilae^ 
«ofti-                                       eaque  puellariter  rcfpondet. 


E  U  N  U  C  H  U  S. 


167 


C.  Id  ipfiup.  P.  id  ipfum  ■  ?  virgo  vero  \  T.  i  prae , 

fequon 
Tu  ifiic  mane ,  ut  Chremem  introducas,  Pythias.  70 

ACTUS^V.    SCENA     III. 

PYTHIAS,   CHREMES,  SOPHRONA. 

P.  3\^/Uid  ?  quid  venire  in  menten  nunc  poffit 

mihi  ? 
Quidnam  ,  qui  referam  facrilego  illi  gratiam  , 
'Qui  hunc  fuppofuit  nobis  ?  C.  move  vero  4  ocius 
Te ,  nutrix.  S.  moveo.  C.  video,  fed  nihll  promoves. 
P.  lamne  oftendifti  iigna  nutrici  ^  ?  C.  omnia.       ^ 
P.  Amabo,  quid  ait?  cognofcit  ne  ?  C.  ac  memoriter. 
P.  Bene  aedepol  narras :  nam  illi  faveo  virgini. 


1  Vultum  diftumque  Chae-' 
reae  iroitatur  Pythias. 

2  Al.  ironice  fic  diftum 
ipfum  Chaeream  putant,  quod 
tam  pudens  dx.  Al.  redius,  ut 
credbnuSftrahunt  W  virginemy 
cui  vitium  inferre  ipfum  non 
puduerit. 

3  Cum  ad  ^taftrophen ,  f . 
Chaereae  nuptias^  opus  ftt  pa- 
terna  voluntate ,  iUaftTita  prae- 
parat,  ut  quos  meditaturPy- 
thias,  ulttonis  avida»  &  fcena 
fq.  Parmenom  reddit  kidos  ^ 
deledationi  fpefhitorum  egre- 


gie  compofttos,  ii  Parmeno- 
nem  ad  indicium  patri  facien- 
dum  impellant;  qui  filio,  ut 
putabat,  periclitanti  fubven- 
turiis,  ad  Thaidem  properat^ 
,&  refcita  veritate  in  nuptias 
filii  confentit. 

4  Vero  h.  1.  indignantis,  ob 
lentum  nutricis  gradum. 

5  Feftinantius  haec  ad  Chre- 
metem,  quem  bona  brevius 
renuntiantem  aeque  ut  nutri- 
cem  amovet  ^ludendo  Parmer 
ooni  mtenta. 

L4 


t68  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Ite  intro :  iam  dudum  hera  vos  e xfpedat  domi. 
Virum  bonum  eccum  Parmenonem  incedere. 
Video :  viden'  ut  otiofus  it  ^  fi  diis  placet  ^.  lo 
Spero  me  habere ,  qui  hunc  meo  evcruciem  modo. 
Ibo  intro ,  de  cogniiione  ut  certum  fciam :  . 
Poft  }  exibo  ^  atque  hunc  perterrebo  facrilegum. 

ACTUS     V.    SCENA     IV. 
PARMENO,    PYTHIAS. 

Fa.  jLVEvifo»  quidnam  Chaerea  hic  rerum  gerat, 
Quod  ii  aftu  rem  tradavit,  dii  voftram  fidem, 
Quantam ,  et  quam  veram  iaudem  capiet  Parmeno  ? 
Nam  ut  mittam ,  quod  ei  amorem  difficillimum ,  et 
Cari/nmum  ab  ^  meretrice  avara ,  virginem  ^ 

Quam  amabat  5  ^  eam  confeci  ^  fine  moleftia , 


I  Uti  Davus  in  Andr.  V  ^ 
a ,  I  >  quafi  re  bene  gefta  fe- 
curus  animo  ottofo  efle  impe- 
rabat.  Sed  Parm.  ftatim  per- 
turbabttor  ^  ut  illic  Davus. 

a  Formula  indignantis  1. 
afpemantis ,  h.  1.  cum  ironia  \ 
vid,  Adelph.  III,  4,  30.  cf. 
Liv,  VI.  40 , 6.  Gc.  in  Pif. 
76.  Quint.  Vni,  3,44. 
•  3  Bent].  refcribit  txto,  ut 
yenufUus  h.  L  uti  fupra  III ,  2. 

4  ^^  h.  1.  notat  principium^ 
L  unde  fuerit  illa  difficultas  & 
fvitas.  Colum.  VIII^  5,9» 


a  matre  puUi  non  exiguis  pre* 
tlis  veneunt :  fic  amori  f.  vir- 
gini  a  meretrice  eft  caritas ;  & 
Ter.  llQc.yi^4,4^gneutra 
in  re  vohis  dijicultas  a  nu  erii. 
Tacemus  alia.  Audaftcr  vero, 
nec  acute  Bentl.  edit  a  mer. 
avara  virginem  quo  amabat , 
eum  confi  &  vult  a  mer.  amare^ 
&  huc  trahit  Plautinum  illud : 
amare  a  tenone  h.  e.  puellam  e 
e  domo  knonis. 

5  Appofitio  amoris.  ilmftfe 
fc.  &  dicuntur  amores. 

6  Flures  MSS.&edd.  veit; 


E  U  N  U  C  H  U  1  169 

Sine  fuinptUy  fiiie  diipendio.  tum  hoc  altenim, 
Id  vero  eft  f  quod  ego  mihi  puto  palmarium, 
Me  repperifle»  quo  modo  adolefcentulus 
Meretricum  ingenia  et  mores  poflet  nofcere,    10 
Ma^e  ut  cum  cbgnorit,  perpetuo  oderit  ■• 
Quae  dum  foris  funt ,  nil  yidetiu*  mundius  9 
Nec  mage  compofitum  ^  quid<iuam ,   nec  magis 

elegans. 
Quae  cum  amatore  futf  cuin  coenant,  3  liguriunt : 


2dduT\t  utponr4tur;  quod  glof- 
foma  huc  ingeftum  ex  Phorm. 
V,  5  ,  a  curavi ,  propria  ea  ut 
Ph.  potiretur :  atque  ea  vis  fa- 
nc  .ip,  noflrum  frequenter  ver- 
bo  conficere  ineft ,  «t  ibid.  v. 
3.  Addph.  IV,  5 , 9  &  paiTim 
eonficere  I.  efficere  nuptias  ,  ^r- 
gentum  &c.  cf.  &  Cic.  p.  L. 
Manil.  10  &  20.  ad  fam.  IX  , 
1 3,  9.  &  Suet.  Caef.  5.  pariter 
uti  Graecorum  /i«^pct77£* 
^fieti,  Invenufte,  pro  more 
fuo,  Donat  &  alii  verbum 
trafaunt  ad  vir^nem  devifiam 
&  rem  in  ea  confedam ,  proe- 
Uum  quafi  fuent  glacUatorium. 
I  En^  quam  pnidentiae 
fpeciem  praetenda^  flagitio. 
Sunt  &  hodiemagidri  tam  cal- 
lidi ,  Qt  adolefceiites  in(iulgen- 
do»  praeeundo  perire  finant. 
■*  2  im.  in  modiim  £  mode- 
ffiam. 


3  Al.  liptrriunt.  Male  ve- 
ro  hunc  Y^ffum  difpungunt 
edd.  a  fqq.  cum  pars  antece- 
dentis  fit^  cui  contraria  funt 
confeqq.  Stultiffime  autem 
Bentl.  hunc  verfum  ftultitiae 
arguens  expungit^  ut  ingefhim. 
Ligwire  efl  multo  faftidiofua* 
viora  quaeque  deguflare  ,  uti 
Heaut.  lll,  i,  48  in  coena 
Bacchidi  data,  inquit  Chre- 
mes  :  pytijfando  modo  mihi 
quid  vini  ahfumfit,  Sic  certe 
bona  £icilius  abliguriuntur  (uti 
fupra  n^  1 , 4  de  homine  haud 
impuro  didum  )  quam  devo- 
rando.  Inepte  hanc  vim  fub- 
dit  verbo  Bentl.  quum  Cic. 
in  Verr.  III  ^  76  lucra  Ugurire 
&  pecuniam  publ.  devorare  di« 
verfa  £iciat.  Efl  noffarum  a 
Ktyv^  fuavis ,  non  a  Kix^^f 
gulofus. 


170 


P.    T  E  R  E  NT  II 


Haniiii  videre  %  ingluvieoi  S  fordes ,  inoiMalii ;   i  ^ 
Quam  inhoneftae  fol  le  (int  domi ,  atque  avidae  dbi;' 
Quo  pado  ex  iore  hefterno  panem  atrum  vorent; 
Nofle  omnia  haec  9  falus  eft  adolefcentulis. 
Py.  Ego  pol  te pro  iftis  didis et  fadis, iceluSj^ 
Ijlcifcar ;  ut  ne  impune  in  nos  inluferis  5.         ^o 

ACTUS    V.    SCENA    V. 

•PYTHIAS,    PARMENO. 

Py.  J;  Ro  deum  fidem »  facinus  foedum  4  !  o  infe- 

licem  adolefcentulum , 
O  fceleftum  Parmenonem,  qui  iftum  huc  adduxit! 

Pa.  quid  eft  ? 
Py.  Miferet  me :  itaque ,  ut  ne  viderem ,  mifera  huc 

efFugi  foras. 
Quae  fiitura  exempla  dicunt  in  eum  indigna  ?  Ptu 

o  luppiter , 


I  fc.  eft  falusy  quod  in  Ane 
ftcitur. 
.  2    Quod   Faern.    tuctur. 
Bentl.  edidtt  inluvicm  ,  haud 
refte. 

3  Pyth.  regrelTa  forfan  v. 
8  fubftitifTe  videtur,  &  fecum 
loquenti  Parm.  aures  praebuit , 
auditifque  haec  ad  fpe6latores 
dicit ;  dein  exclamans  de  in- 
fortunio  Chaereae  propius  ac- 


cedit.  Unde  Bentl.  fcenam  fo- 
quenti  coniungit.  Sed  tamen 
novum  metrum  incipit  a  chi- 
more  Pythiae. 

4  Aptiftime  fimulando  per- 
turbatam,  Pythias  ipfa  ftatim 
Parm.  percellit;  &  orditur  ab 
implorando  love ,  quafi  non* 
nifi  ems  interventu  averti  pof» 
fet  fummum  infortunium  a 
Chaerea. 


E  U  N  U  C  H  U  S.  171 

Quae  illaec  turba  eft  ?  numnam  ego  perii  ?  adibo. 

quid  iftuc  Pythias?  5 

Quid  sus  ?  in  quem  exempla  fient?  Py.  rogitas  au- 

daciflume  ? 
Perdidifti  iftum  ,  quem  adduxti  pro  eunucho  9  ado« 

lefcentulum. 
Dum  ftudes  dare  verba  nobis.   Pa.  quid  ita?  aut 

quid  fadum  eft  ?  cedo. 
Py.  Dicam :  virginem  iftam^Thaidi  quae  hodie  dono 

data  efty 
Sdn'  eam  hinc  civem  efte  ?  et  fratrem  eius  efte 

adprime  npbilem  ?  10 

Pa.  Nefcio  ^    Py.  atqui  fic  inventa  efi :  eam  ifte 

vitiavit  mifer. 
Ille  ubi  id  refcivit  fadum  frater  violentiflimus : 
Pa.  Quidnam  fecit  ^  ?  Py.  conligavit  primum  eum 

miferis  modis. 
Pa.  Conligavit  ?  Py.  atque  equidem  orante ,  ut  ne 

id  faceret,  Thaide. 
Pa.  Quid  ais  ?  Py.  nunc  minatur  porro  fefe  id,  quod 

moechis  folet:  1$ 

Quod  ego  nunquam  ficri  vidi,  neque  velim.  Pa.  qu£t 

audacia 

1  Potuit  dicere  nefcleham  ;  terretur  j  fiadmque  rogat.  Scd 

iedrefpondetquafi:  quidhaec  ferva  giradibus  &  dein  utititr 

ip)  fiiam  ?  lA  torc^aendo  Pannenone. 
'  ft  Vi6lemia  ftatris  «udita 


17*  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Taatum  &axm  audet  ?  Py.  quid  ita  tantuin  }  Fm.  aa 

non  hoc  maxumum  eft  ? 
Quis  homo  pro  moecho  unquam  vidit  in  domo  me- 

retricia 
Prendi  quemquam  ?  Py.  nefdo  >.  P^.  at  ne  hoc  nef* 

datisy  Pythias, 
Dioo  ^  edico  ^  vobis  t  noflrum  effe  illum  herilem 

filium.  Py.  hem  ^,  lO 

Obfecro » an  is  eft  ?  Pa.  ne  quam  in  itlum  Thais  ▼im 

fieri  finat. 
Atqiie  adeo  autem  cur  non  egomet  intro  eo?  Py. 

vide  Parmeno 
Quid  agas  ^ ne  neque  illi  profis,  et  tu  pereas :  nam 

hoc  putant» 
Quidquid  fadum  eft,  ex  te  efie  ortum.  Pa.  quid  igitur 

faciam  mifer  4  ? 
Quidve  incipiam  ?  ecce  autem  video  rure  redeun* 

tem  fenem.  15 

^Dicam  huic » an  non?  dicam  hercle :  etfi  mihi  mag- 

num  malum 
Sdo  paratum:  fed  necefle  eft,  huic  ut  fubveniat. 

•    Py.  fapis: 
Ego  abeo  intro :  tu  ifti  narrato  ordine ,  ut  fadum  fiet.- 

X  Reddit  ferva  illud  rufcio.      Chaereae>  eius  Uberandi  caufa 


%  Edico  h.  1.  Auxefis. 

3  lam  fecum  laeta  fimulat 
dt  aliquantum  territam. 

4  lam  fibi  fimul  magis  th- 
mensy  &  deiperans  de  falute 


periculum  adit ,  haud  umen 
adeo  praefens^  quam  qnod 
a  Thaide  timuit.  Serva  vero  « 
cum  fic  uldone  fe  expkffet,  re- 
greditur  diflimubns  laetitiayxu 


EUNUCHUS»  I7J 

ACTUS     r.   SCENA    VL 


•E: 


LACHES,   PARMENO. 


iX  meo  propinquo  rure  hoc  capio  com«' 

modi: 
Neque  agri  ^  neque  urbis  odium  me  unquam  percipit. 
Ubi  fatias  coepit  fien  >  commuto  locum. 
Sed  eftne  ille  nofter  Parmeno  ?  et  certe  ipfus  eft. 
Quem  praeftolare ,  Parmeno  y  hic  ante  oftium  ?     5 
P.  Qm  homo  eft  ?  ehem  ^ ,  faivum  te  3  advenifle , 

hei^,  gaudeo.  x 

L.  Quem  praeftolare  ?  P.  perii :  lingua  haeret  metu. 

L.  hem» 
Quid  eft  ?  quid  trepidas  ?  fati*  ne  falve  ^  ?  dic  mihi. 
P.  Here,  primum  te  arbitrari  id,  quod  res  eft ,  velim: 
Quidquid  huius  fafium  eft,  culpa  non  fadum  eft 

mea  5,  10 

£.  Quid  ?  P.  rede  fane  interrogafti ,  oportuit 


I  Senishuius  notnen^quod 
ap.  Terentiuin  non  eft,  (  ap. 
Menandram  5/mo;i  )aGram- 
maticis  vett.  appofitum.  Is 
vcro  iam  otiofuSynisfuumlau- 
dans )  mox  in  curas  coniicie- 
tur. 

a  Servus  quafi  de  improvi- 
(b  refpicit  ad  herum  ,  iam  an- 
te  fibi  vifum. 

3  Sic  redius  ex  Codd  et  edd« 


vctt.  Bentkius.  Vulg.  advcnlre:*^ 

4  f.  refte ,  int.  funt  om- 
nia?f  agitis?  Sic  Plaut.  Trin. 
V,2,  53.  Liv.  I,  58.  cf. 
Andr.  rV,  6, 9.& ApuL  Met. 
I  quam  falvc  agit  &c,  AL  ma- 
lunt  falvac ,  int.  res  funt.  Sed 
Donat.  per  adv.  exponit,  lau- 
datqne  Salluftium  ,  quem  v. 
fragm.  L.  VI,  ed  Bip.  p.  a6y. 

5  Invertit,  fibi  dmens  & 


174  P.    T  t.R  E  N  T  1  I 

t 

Rem  praenarraffe  me.  emit  quendam  Phaedria 
Eunuchum ,  quem  dono  huic  daret.   £•  cui  ?  P, 

Thaidi. 
Z.  Emit  ?  perii  hercle,  quanti  <  ?  P.  viginti  minis. 
L.  Adum  eft.  P.  tiim  quandam  fidicinam  amat  hic 

Chaerea.  i  ^ 

L.  Hem  !  quid  ?  amat  ?  an  fcit  iam  ille^  quid  mere- 

trix  fiet? 
An  in  aflu  venit  ?  aliud  ex  alio  malum. 
P.  Here,  ne  me  fpe^les  ^ :  me  impulfore  haec  non 

facit.  • 

L.  Omitte  de  te  dicere.  ego  te ,  furcifer , 
Sivivo.  fed  iiluc,  quidquid  eft ,  primum  expedi  3.  lo 
P.  Is  pro  illo  Eunucho  ad  Thaidem  dedudus  eft. 
L.  Pro  Eunuchon*  ?  P.  fic  eft.  hunc  pro  moecho 

poftea 
Comprehendere  intiis,  et  conftrinxere.  L.  occidi. 
P.  Aiidaciam  meretricum  fpefia  ^.  L.  numquid  eft 
Aliud  mali ,  damnive ,  quod  non  dixeris,  25 

Reliquom  ?  P.  tantum  eft.  £.  ceftbn'  huc  introruni- 

pere  ? 

ut  fe  pracmuniat ,  ordinem ,  3  Bene  differt  fencx  putii- 

tntc  fe  excufando,  quam  rem  tioncm   fervi ,  cui  ex  nuptjis 

narraverit.  gratia  crit.    Et  uterque  fefti- 

1  Senjs  cura  magis  in  re  fia-  nant  nanationis  lincm ,  unde 
miliari  verfatur,  quam  infilio-  exitum  rcpc/iet  fabula. 

jrum  moribub.  4  Iram  fcnis  in  meretricem 

2  Alterum  noxiae  indicium,      avertere  ftudct. 
quod  nec  fugit  fenem. 


E  U  N  U  C  H  U  S,  175 

f.  Non  dubium  eft ,  quia  mihi  magnum  ex  hacte 

fit  malum, 
Nifi  qiua  '  neceflum  fiiit  hoc  facere ;  id  gaudeo, 
Propter  me  hifce  aliquid  efie  eventurum  mali  ^ : 
Nam  iamdiu  aiiquam  caufam  quaerebat  fenex  9    30 
Quamobrem  infigne  aliquid  faceret  lis :  nunc  rep- 

perit. 

ACTUS    V.    SCENA    VII. 
PYTHIAS,    PARMENO. 

Py.^  x\  Unquam  aedepol  quidquam  iam  diu,  quod 

magis  vellem  evenire , 
Mi  evenit ,  quam  quod  modo  fenex  intro  ad  nos 

venit  errans. 
Mihi  folae  ridiculo  fuit,  quae,  quid  timeret,  fcibam  \ 
Pa.  Quid  hoc  autem  eft  ?   Py.  nunc  id  prodeo ,  ui 

conveniam  Parmenonem. 
Sed  ubi,  obfecro ,  is  eft?   Pa.  me  quaerit  haec. 

Py.  atque  eccum  video :  adibo  5.  5 

Pa.  Quid  eft  inepta  ?  quid  tibi  vis  ?  quid  rides  ?  per-r 

gin'?  Py.  perii. 

1  h.  e.  praeterquam  quod.      quae  ipfi  evenerat ,  &  narra- 

2  Perditis  ex  ultione  ctiam      tOra,  quae  intus  in  melius  a£ta. 
^bladum.  cf.  Adelph.  III,  2,  4  Denuoin  rifum  effundi- 

15.  tur. 

3  Cachinnans   ingreditur  j  Cachinnans  rurfum, 
Pythias^ &  laeta  ex  ulupoey 


176  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Defefla  lam  fum  mifera  te  ridendo.  Pm.  qud  iti  i 

Py.  rogitas? 
Nuiiquam  pol  homiiiem  ftultiorem  vidi ,  nec  Tide- 

bo.  ah, 
>  Non  poteft  fatis  narrari ,  quos  ludos  praebiieris 

intus  ^. 
s  At  etiam  primo  callidum  4  et  difertum  5  credidi 

hominem.  lO 

^  Qiud  ?  illicone  credere  ea,  quae  dixi,  oportuit  te  ? 
An  poenitebat  flagitii^,  te  audore  quod  feciflet 
Adolefcens ,  ni  miferum  infuper  etiam  patri  indi- 

cares? 
Nam  quid  illi  credis  animi  tum  fuifle^  ubi  veftem 

vidit 
niam  efle  eum  indutum  pater  ?  quid  eft?  iam  fcis» 

te  perifle  ?  .  15 

I  Al.  nonpojfumfatunar'      quaevis  accepta  narrares. 
rare;  quod  BentL  praefert.  AL  6  Rcddimus  cum  libb.  ant. 

non  fatis  pote.  &  edd.  lo  quld  Pythiae,  ut 


a  Quos  dicit  intus  ludos 
praebitos ,  eos  magis  conBcit 
m  fcena,  Parmenonem  elu- 
dens.  Fada  intus  erat  cata- 
ibophc^  mox  proferenda  in 
icenanu 

3  Haec  pronuntiantur  inter 
cachinnos. 

4  Quo  minus  temere  crc- 
deres. 

J  h.  c.  nec  tam  futikin^  ut 


fnferviat  quaeftioni  irrifbriae ; 
uti  dein  :  nam  qmd-^credts  ; 
8c  alibi  quid  itane  &c.  Vulg. 
hoc  Parmenoni  excidlfTe  vo- 
lunt. 

7  h.  c.  an  |)arvum  tibi  vi- 
debatur  flagttium.  Sic  HeauC 
I  j  l ,  10  me,  quantum  fdc  ope* 
ris  fiat ,  poenitet.  Antea  ftul- 
tum  derifit ,  nunc  &  malum 
increpat. 


E  U  N  U  C  H  U  S.  177 

Pa.  Ehem»  quid  dixifti  peiruma?  an  mentita  es  ?  etiam 

rides? 
Iian*  lepidum  tibi  vifum  eft ,  fcelus  9  nos  irridere  ? 

Py.  nimium. 
Pa.  Siquidem  iftuc  impune  jhabueris  '.  Py.  verum  \ 

Pa.  reddairt  hercle.  Py.  credo  : 
Sedindiem  3  iftuc,  Parmeno,  eft  fortafle,  quod  ♦ 

minare  : 
Tu  iam  pendebis,  qui  5  ftultum  adplefcentulum  no-* 

bilitas  ^  10 

Flagitiis  f  et  eundem  7  patri  indicas.  uterque  in  te 

exempla  ^  edent. 


1  Supple  ex  Eun.  IV  ,  7, 
a  emoriar,  Aporio[>e(is  com- 
tninantium  frequens. 

1  Verum  itridentis  eft  ^  uti 
dein  crcdo. 

3  int.  futurum  eumque  re* 
motum.  Sic  Phorm.  V-,  2 , 1 1* 
In  diem  abiit  malum ,  quod 
praeferu  fuerat.  Cic.  pro  Cael. 
c.  24  in  dUm  poenas  praefeu'^ 
tis  fraudis  dii  refervant. 

4  Quod  ex  antiquis  libb. 
ap.  Faem.  fic  cx^lcrifque  fuis 
teddidit  Bentl.  pro  Yulg.  mi- 
nitare,  quod  metro  adverlunic 

5  BcntL  refingityW/ke  quid 
ad.  Sed  iam  fatis  (lultitiam 
fervo  obiecefat :  &  crcdas)?tf /- 
tum  hic  dici  cx  amore  &  cx 
prima    actate    impmdentem 


Chaeream ,  nonnifi    auftorc 
fcrvo  ad  haec  impulfum. 

6  h.  e.  infigncm  facis,  h. 
1.  in  pciorem  partem ,  uti  Cici 
Oif.  II ,  7  Phalaridis  nohilita'* 
ta  crudelitas,  &  Plaut.  Rud* 
III 9  2,  5  qui  fe  fcclere  fieri  no' 
lunt  nohiles,  '  Quod  quidam 
MSS.  &  edd.  vett.  denobilitas 
habcnt,  a  Grammaticis  fbe-* 
dum  eft. 

7  Sic  duo  Codd.  Reg.  & 
Acad.  ap.  Bentl.  Vulg.  omit- 
tit  patri ;  unde  vero  iic  Uter" 
que(^iL  filius  &  pater)  ?  Bentl 
vero  exp.ingii  eundem^  in  qud 
&  omnes  Hbb.  convcniunt« 
nec  metrum  laeditur. 

8  h.  c.  poenas  graviflimasj 
qtuc  fint  ad  exemplum^    .     ' 

M 


17»  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Pa.  NuUus  fum.  Py.  hic  pro  illo  munere  tibi  honos 

eft  habitus,  abeo. 
Pa,  Egomet  meo  indicio  mifer»  quafi  forex^  hodie 

perii  '. 

ACTUS     V.     SCENA    F 1 1 1. 
GNATHO,   THRASO. 

G.  ^ V^Uid  nunc?  qua  fpe,  aut  quo  confilio  huc 
imus?  quid  inceptas,  Thrafo? 

7»  Egone  ?  ut  Thaidi  me  dedam  3  ^  et  fiidam  quod 
iubear.  quid  eft , 

Qui  minus  ^  huic ,  quam  Hercules  fervivit  Ompha- 
lae  ?  G.  exemplum  placet. 


1  cf.  Auguft.  Ep.  de  ordi- 
ne  L.  I^  c.  3.  ubisdi<^Kim  hoc 
Ter.  fibi  congruere  diclt. 

2  Inanis  confilio  miles  ten- 
tat  rcdirc  ad  Thaidcm  cum  af- 
fecla  fuo ,  cuius  ii^enio  utitur, 
quando  fe  expedire  neqait.  Nec 
fane  miles  pkceat  fpedatori- 
bus  abfque  coimte  &  derifore 
fuo. 

3  Dedam-iubeat,  Militaritcr 
ufque  loquitur.  Dcditis  iubet 
vifior. 

4int.  id  faciam-^quam;  & 
eft  ^tti  antiquus  ablat.  Vulg. 
aittem  7o  quid  eft  ?  quafi  mi-> 
fanti  Gnathoni  tribuunt  Sed 


re^ius  fic  quaefiirct  qmdais> 
quod  Bentl.  pro  hibitu  refcrip- 
fit.  Reftius  vero  Wcfterhovii 
fententiam  ampleAimur,  qua 
is  pcrfona  Gnathonis  omifTa  » 
Thrafoni  &  haec  cum  fqq.  tri* 
bttit.  Thrafo  mmirum  vifo  mi- 
rantis  Gnathonb  vultu  quaerit 
quid  eft  (uti  fopra  III,  1 ,  37) 
ftatimqite  ftultitiae  fuae  mum- 
mentum  quaerit  ab  exempla 
Hercofis,  uti  fupra  ie  ad  Pyr- 
rhim  comparavit  IV,  7,  13. 
Gbriofa  funt  a  milite',  ioci  « 
Gnathone.  Quare  miramur, 
G.  Fabr.  haec  omnia  quideft^ 
Omphaloi^iSttL  volmfieaGiuk 


EU  N  U  C  H  US.  179 

Utinam  tibi  cominitigari  videam  fandalio  caput ! 
Sed  fores  crepuerunt  ab  ea.  T.  perii.  quid  hoc  autem 

eft  mati?  j 

Hunc  ■  ego  nunquam  videram  etiam :  quidnam  pro- 

perans  hinc  proiilit  f 

ACTUS    K   SCENA    IX. 
CHAEREA ,  PARMENO,  iCNATHO ,  THRASO. 

C.  *V>/  popularcs,  ecquis  mc  vivit  hodie  fortu- 

natior  ? 
Nemo  herde  quifquam.  nam  in  me  plane  dii  3  pote- 

fbtem  fuam 
Omnem  oftendere  4,  cui  tam  fubito  tot  5  contige-^ 

rint  commoda* 


tiu)ne,quofnodo&ed.  recufa 
258^  ad  ratioiiem  Melancht. 
&  Erafini  habet.  Et  iidein  tri'* 
buunt  verba  €x,fL  Thrafoni; 
quod  ineptuna.  Sunt  verba  a«* 
dulantis  in  os  ftulti;  fed  idem 
Gn«  ad  fpedatores  converfus 
*  &funuDiffiorivoceexeniplum 
ad  ir  riiionem  miUus  exfequitor 
Utinam  &c. 

X  Qiaeream  miratur. 

2  Catafbophen  tntus  &dam 
nuntiat ,  iam  de  nuptiis  etiam 
magb  &  iuftius  exultans  Chae- 
rea,  quam  olim  fiuke  laetus  , 
cum  virgMie  potims  eflet,  Ux»; 


de  &  Parm.  gaudio  reddims* 
Sed  &  fratri  Phaedriae  amor 
Thaidis  iam  fecnrior  evafit  a 
patre.  Denique  poeta  Thra* 
fonem  intermedio  Gnathone 
cum  illis  conciliat ,  quomodo 
dignus  erat  pro  ftultitia  fua« 
Sic  tandem  omnibus  laeta  eve- 
nerum. 

3  Quam  h.  L  diis  tribuit; 
eam  dein  Fortunae  Dcae  ad- 
fcribit^  in  qua  omnis  videtuc 
Deorum  poteftas. 

4  Defcriptio  fummae  feli* 
dtatis^  qualis  Andr.  V,  j. 

5  AL  Codd.  &  edd.  Mjd- 

Ux 


iRo 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


Pa.Qa\d  hic  betiis  eft?  C.o  Parmeno  mi^oinea- 

niin  vo1i)ptatuni  omniuni 
Invcntor,  inceptor ,  perfedor  ',  fcin*  me  in  quibus 

(im  gaudiis?  5 

Scis  Pamphilam  meam  inventam  civem  ?  Pa.  audivL 

C  fclS)  fponfam  mihl? 
Fa.  Bene,  ita  me  di  ament,  faaum  '.  G.  audin*  tu» 

hic  quld  ait  ?  C.  tum  autem  Phaedriae » 
Meo  frairi ,  gaudeo  eflfe  amorem  omnem  in  tran« 

qiiillo :  una  eft  domus : 
Th:iis  patri  fe  commendavit,  in  clientelam  et  fidem 
Nobis  dedit  fe«  Pa,  fratris  igitur  Thais  tpta  eft  ?  Cl 

fcilicet.  lO 

Pa.  lam  hc  c  aliud  cft ,  quod  gaudeamus  3 :  milcs  ^ 

peileuir  foras. 
C  Titm  tcu  f  «irer,  ubi  ubi  rft,  fac  quamptimum 

haec  audiat.  Pa.  vifam  5  domum. 

3  Securo  iam  e  primo  gau« 
dio  accedit  alterum  ex  fdici- 
tate  Phaedriae  fui  hoc  maius  ^ 
quod  fibi  iam  pro  iniurib  a 
miiite  eiufque  comite  iadis  &• 
Tisficri  videt. 

4  Al.  pcilitur. 

5  Glarean.  G.  Fabr.  8c  Gvh 
yct.  praefenmt  domi  ^  quod  Sl 
eftin  Codd.  vett.  &  edd.qui« 
bufdam.  Sed  &  dicitur  vifirt 
ad  aiiquem ,  6l  fupra  III ,  I  ^ 
4  ftuc  provifo.  Abitio  fic  Par- 
menonis  mutat  fcenam.   Re^ 


diol,  &  vetus  nobis  ed.  conii' 
gcre,  quod  placet.  Faern.  prae- 
terCodd.  (zQiTiXconj^rucrint; 
quod  huc  non  congruit. 

I  Plcne  laudat  Parmeno- 
nem  ob  fapientiam  inv.  auda- 
ciam  inc.  conftantiam  perf.  Ita 
cum  nialum  iftud  Dii  in  tanta 
bona  convertiflcnt,  honos  me- 
iior  redit  illi ,  qaam  antea  tri- 
buerat  Pythias. 

!i  lam  in  verf  gaudii  focicta- 
^«n^  fe  vcaire  intcliigit  Par- 


E  U  N  U  C  H  U  S.  191 

JCTUS     r.    SCENA    X. 
THRASO,  GNATHO,    CHAEREA. 

T.  X^  Umquid»  Gnatho,  dubltas,  quin  ega  nunc 

perpetua  perierim  *  ?  G.  fine 
Dubio ,  opinor.   C.  quid  commemorem  primum  > 

aut  laudem  maxume  ^  ?  ' 

Illumne ,  qui  mihi  dedit  confilium  ut  facerem ;  an 

me ,  qui  id  aufus  fim 
Incipere  ?  an  Fortunam  cdlaudem,  quae  gubematrix 

fuit» 
Quae  tot  res ,  tantas ,  tam  opportune  in  imum  con«     * 

clufit  diem  ?  an  ^ 

Mei  patris  feftivitatem  5  et  facilitatem  ?  o  luppiter, 
Serva ,  obfecroi  haec  nobis'  bona 


ftane  ab  altera  parte  Thrafo 
com  Gnathone  >ab  akera  Chr» 
fecum  loquentes. 

X  h.  e.  certiilime  exciderim 
ex  domo  Thaidis.  C^vrigit 
certe  (ic^Gnatho  illud  ptrpt'^ 
tmK 

•  2  Laudabit  Parmenonts 
confilbm,  fuam  audaciam» 
Fortemy  quae  erentum  dat^ 
&  &ciliutem  patris  annuen* 
t». 

3  Donat,  eam  efle  ait  ki 


difKs^  uti  faeSUatm  in  am- 
mo&  £idis.  Sed  non  fepvitasr 
in  diAis  fblafYerfatur;  fed  ge- 
neratim  ea.  ineft  in  homine  ^ 
qui  alios  iucunditate  perfiin- 
dit.  Sic  Ad.  V^  9  ^  16  o  mi 
pater  fefthiffime,dL  II ,  3,8 
illiuj  opera  nunc  vivo,  fefli^ 
vum  capitulum,  Sic  fupra  IH  , 
5,12  Amipho  certe  non  ob 
fermonem ,  fed  ob  adventum 
opportunum  (^haereae  voca- 
tatfefius  dies  hominis^ 


t9% 


R    T  E  R  E  N  T  I  I 


ACTVS   y.    SCENA    XI. 

PHAEDRIA,  CHAEREA,  PARMENO, 
GNATHO,  THRASO. 

PA.JL/li  voftram  fideniy  incredibilia 
Parmeno  modo  quae  narravit  ■•  fed  ubi  eft  frater  ? 

C  praefto  adeft.  Ph.  gaudeo« 
C.  Satis  credo.  nihil  eft  Thaide  hac»  frater,  tua 

dignius  f 
Quod  ametur :  ita  noftrae  omni  eft  fiuitrix  familiae. 

Ph.  hui , 
Mihi  illam  laudas  ^  ?  7.  perii ,  quanto  minu'  ^pei  eft» 

tanto  magis  amo  '.  5 

Obfecro ,  Gnatho ,  in  te  fpes  eft.  G.  quid  vis  &ciam  ? 

T.  perfice  hoc 
Precibus,  pretio ,  ut  haeream,  in  parte  aliqua  tan- 

dem ,  apud  Thaidem. 
G.  DifEcile  eft.  7.  fi  quid  conlibuit  ^  novi  te  4.  hoc 

fi  eflfecerisy 
Quodvis  donum ,  praemium  a  me  optato }  id  op» 

tatum  feres. 


1  Ellipfis  mirum  quantum 
affcdli ;  int.  %audto  ;  quod  fra- 
tii  dein  diclt. 

2  Scil.  qiiae  nifi  tam  lau- 
data  fit^  tantopere  profeflo 
non  a  me  ametur. 

3  f.  quod  fpei  decedit ,  ac- 
cedit  aroori.  Sperat  tamen  a- 


liquantulum  >  fe  infermedio 
Gnathone  recipi  pofle :  &  haec  « 
fpes  ipfi  eft  a  pecuniae  pottn- 
tia.  In  eo  quidem  aeque  fapit 
ac  ftultus  eft.  Et  ipfum  Gna- 
tbonem  praemiis  elicit. 
4  int.  id  cffeSurum. 


E  U  N  U  C  H  U  S. '  iS| 

G.  Ita  ne  ?  7.  fic erit.  G.  fi effido  hoc» poftuloy  ut 

tua  mihi  domus  lo 

Te  praefente ,  abfentjs »  pateat  y  invocato  ut  fit  locus 
Semper  '.  7.  do  fidem ,  futurum.  (?.  accingar  ^  Ph. 

quem  ego  hic  audio  ^  ? 
O  Thrafo.  7.  falvete  K  Ph.  tu  fortafle  quae  fada 

hic  fientf 
Nefds  '.  r«  fdo.  PA.  cur  re  ergo  in  his.ego  confpi- 

cor  regionibus  ^  ? 
T.  Vobis  fretus7.  Ph.  (cas  quam  fretus^?  miles^^ 

edico  tibi ,  15, 

Si  te  in  platea  ofFendero  hac  poft  unquam »  9  quod 

dicas  mihi  ^ 
Alium  quaerebam ,  iter  hac  habui :  periiftl  G.  eia  >% 

haud  fic  decet. 
Ph.  Dldum  eft  ".  G.  non  cognofco  voftrum  tam 
^  fiiperbum".  PA.  fic  erir. 


I   Dignas  fe  conditioiies 
pacifcitur  parafitus;  qui  uni 
fui   ftudio  obtendit  fpedem 
cbfequii  erga  illum. 
^     2  ut  operi  magno. 

3  Superba  voce ;  &  mox 
minante  :  o  Thrafo,. 

4  Quam  fupplex  eft  fine 
gratia  ms^nus  oUm  miles ! 

5  Contemtius;  &  minae 
crefcunt  perinde ,  ut  timidus 
a^t  Thrafo.       ^ 

6  h.  e.  in  hac  platea,a  qua 
le  kMige  abeile  volo.  Ma£^« 


ficisyerbis  utitur  adv.  glorio- 
fum. 

7  int.  huc  venio ;  cf.  Plaut. 
Aul.  ni ,  6 ,  50. 

8  h.  e.  quam  parum  tibi  « 
nobis  fperandum  fit. 

9  Apodofis  fit :  nil  tlbi 
proderit,  quoddicas  &c.  fed 
pmiJB. 

10  Eia  blande  reprehen* 
dentis. 

1 1  DiBum  c/?minantis,  qua< 
fi  ftatim&duri^quoddixerit* 

12  Cave ,  cum  interpreti« 

M4 


i84  P.    T  E  R  E  N  T  I  I    .     • 

G.  Prius  audite  pauds :  qyod  cum  dixe ro ,  fi  pla^ 

cuerit , 
Fadtote.  Ph. audiamus.  G.  tu  concede  paulum  iftuc, 

Thrafo  '•  lo 

Principio  cgo  vos  ambos  credere  hoc  mihi  vehe- 

menter  velim, 
Me  ^  huius  quidquid  faciam  y  id  facere  maxume 

caufa  mea  * : 
Verum  fi  idem  vobis  prodeft|  vos  non  facere  infci- 

tia)  e(l 
Ph.  Quid  eft?   G.  militem  ego  rivalem  recipien- 
'  dum  cenfeo.  Ph.  hem ! 


bus  putes^  id  iu  di^hnn^  ut 
iu-rogantem  &  conti?mtorem 
aniinum  Phaedrlae  obiiceret. 
At  blandiri  pergit  Gnatho  ei, 
quem  fibi  adiungere  cupit.  Nos 
exponimus ;  in  co  quodfic  agls 
non  agnofco  f,  video  vtfbrum 
t0m  magnificum  ,  excellentem 
animum,  olim  in  vobis^  perfpec 
fum ,  quofacile  vos  militem  ri- 
vaUm  pauamini^  fiquidem  rem 
reSHus  putaveritis.  Hanc  vim 
vocis  fuperhum  cognofcas  ex 
Plaut.  Amph.  I,  i,  59.  SiF. 
3C,  5 1 3  fupcrb^s  virtute  &faC' 
tis  ariimas  dicit.  Tacitus  au- 
tem  fCft,  III ,  66  appofite  : 
nec  tantam  Vefpafiano  fuper* 
hiam,  ut  privatum  Fitellium 
ffaterttur.  Ita  yero  magis  lau^ 


dat  (quod  innuit  Don.)  Phac- 
driam  Gnatho,  quam  (i  cum 
Bentl.  exponas  :  hoc  tam  fu^ 
perbiim ,  non  veftrum  efi ,  non 
veftri  mons,  Phaedriamox  mi- 
tius  confirmat  y  tandem  cedet 
Gnathonis  confiliis. 

I  Abire  iubet  quafi  volen-^ 
tem ,  qui  cum  precibus  &  prc- 
tio  rem  fibi  conftci  veltt ,  no- 
lit  tamen  intereffe. 

a  Bene  militi  ocBofo  fe  mi- 
nus  ingratum  fubftituit ,  &  iu» 
cunde  prodit  foam  agendi  ra- 
tionem,  quam  plerique  om*- 
nes  hommes  libenter  fequun- 
tur.  UtiMtas  ipfis  pro  hone- 
fto  ;  illiurque  ftudium  pro  &- 
pientia. 

5  Non  fapientia. 


E  U  N  U  C  H  U  S.  185 

Recipiendum  ?  G.  cogita  modo.  tu  herde  cum  illa, 

Phaedria ,  15 

'  Et  libenter  vivis,  et  enim  bene  libenter  viftitas , 
*  Quod  des  paululum  eft ,  neceffe  eft  multum  acci- 

pere  Thaidem , 
3  Ut  tuo  amori  fuppeditare  poflit  (ine  fumpru  tuo  ad 
Omniahaec,magis  opportunus,  nec  magisex  ufu  tuo 
Nemo  eft:  principio  et  habet  quod  det,  et  dat  nemo 

largius:  30 

Fatuus  eft ,  infulfus ,  tardus ,  ftertit  no£tefque  et  dies: 
Necjue  iftum  metuas  ne  amet  mulier:  facilepellas, 

ubi  velis. 
Fh.  Quid  agimus  4  ?  (?.  praeterea  hoc  etiam ,  quod 

ego  vel  primum  puto : 
Accipit  homo  nemo  melius  prorfum,  neque  prolixius. 
Ph.  Mirum,  ni  illo^  homine  quoquo  pafto  opus  eft. 

C.  idem  arbitror  ^  35 

I  Beml.  CK  nno  Cod.  con-      Gn.  dein  de  Thraf.  accipit  nc-» 


tra  ceteros  omnes  refcribens 
ut ,  dein  (  &  cnim^vMtas  )  in- 
,  tercludens^  fermonem  interfi- 
cit  fenfuy  &  ipfe  Harii  libita  ad 
h.  ].  reprehendit.  Sapientius 
disiungi  vult  Faem.  &  enim, 
ut  refpondeat  hoc  &  priori. 
Enim  h.  1.  fanc  ;  quod  rero  cle- 
ganter  auget.  lam  verfum^fic 
exponimus:  Non  folum  cum 
lUa  iucunde  efle  f  ea  uti  cu- 
pis^  fed  &  fane  laute  ac  large 
f.  prolixe  coenare  amas,  Sic 


mo  milius^  ne-jue  prolixius, 

2  Et  quod  male  h.  1.  rece- 
pit  Hcinf.  abeft  a  libb.  anti- 
quis ,  &  a  metro  refpuitur.  Al. 
mox  paulum, 

3  Omiffis  nugis  f.  aufis 
Bentleii ,  fubvenimus  potius 
fqq.  aptins  intercidendo. 

4  lam  impellitur  Phaedria, 
dum  fententiam  quaerltafra- 
tre.  Bentl,  fruftra  id  Chaereae 
tribuit. 

5  Profligata  iam  dubitatio. 


T%6  R    T  E  R  E  N  T  I  I 

G,  Rede  facitis.  unum  etiam  hoc  vos  oro^  ut  me 

in  voftnun  gregem 
Recipiatis:  fatis  diu  hoc  iam  faximi '  volyo.  Pk.  re- 

cipimus. 
C.  Ac  libenter.  G.  sft  ego  pro  iftoc » Phaedria « et  tu 

Qiaerea, 
Hunc  comedendum  et  ^  deridendum  yobis  propino» 

*C.  placet. 
Ph.  Dignus  eft  3.  G.  Thrafo ,  ubi  vis  y  accede.  7.  ob- 

fecro  te »  quid  agimus  4  ?  40 

G.  Quid?  ifti  te  ignorabant.  poftquam  eis  mores 

oftendi  tuos, 


1  Quidam  MSS.  verfo,  quod 
nec  difplioet ;  c£  Gc.  Tufc. 
quacft.  l,  5* 

2  MS#  Lipf.  hihendum  f^quod 
Fabrini  edidit )  fed  fuprafcrip- 
tum  deridendum.  Utrumque 
Nonius  legit  in  voce  propina- 
re.  Sed  fic  verf.  ultra  terml- 
nos  excurrit.  Solum  deriden^ 
dum  eft  a  cett.  Codd.  omni- 
bus  &  ed.  pr.  cetcraeque  om- 
nes  fervant  «  (  &  Lindenbr. 
bene  illuftrat )  praeter  Bentl. 
qui  dedit  pro  lubitu  ehihen'» 
dum.  Sed  illud  hihendum  fine 
dubio  eft  a  Grammaticis^  qui- 
bus  fuavius  fiierat  hibere,  quam 
deridere ;  neque  intelle£b  fatis 
.vis  vcrbi  v^^^imv  j  propin^ 


re ,  b.  e.  proprie :  poculum  afi- 
cui  tradere  ebibendum^  dein 
metaph.  ut  h.  1.  aliquem  in  al- 
terius  gratiam  tradere  perden- 
dum.  Schol,  ad  Pind.  Ol.  7  ^po- 
'jrmiv  «y7i  7»  ^ctpi^ttf-dflti 
Graecis  dici  tefiatur.  Demofth. 

WpO^lVSIV    InP    'WtLT^tttL  TOIf 

fX^poif .  Tandem  comedere  & 
ad  vina  Dsfertur  Conucis  & 
al.  audt.  cf.  noftnim  Heaut. 

ni,  I*  45-55- 

3  Tra&Lta  re  pronuntiat 
fententiam  dariori  voce,  ut 
audiret  Thr.  fe  laudiri :  dig« 
nus  eft>  quem  recipiamus. 

4  Minuti  &  anxii  hominis 
quaeftio. 


E  U  N  U  C  H  U  S.  187 

Et  coUaud^avi  fecundum  fada  et  virtutes  tuas  ^ 
Impetravi.  7.  bene  fecifti.  gratiam  habeo  maxumam  '• 
Nunquam  etiam  fui  usquam ,  quin  me  omnes  ama- 

rent  plurimUm. 
G.  Dixin'  ego  ^  vobis  9  in  hoc  efle  Atticam  elegan- 

tiam  5  ?  4$ 

Ph.  4  Nil  praeter  promiflum  e(t  ite  hac.  vos  valete, 

et  plaudite. 


1  Gnathoni  iiio  gratias  a- 
git ,  quas  civifius  agere  decuit 
Phaedriae  &  Ch.  Tum  ad  fuas 
laudes  redit^  neinini  nifi  fibi 
tdoneus;  merito  fuo  duden- 
dus. 

2  Al.  vohis  remictunt  poft 
tffe  (  Wcfterh.  Inejft ).  Nos 
fequimur  MS.  Mark.  cett  & 
edd.  Tarv.  Mediol.  noftram 
veterem ,  aliafque. 

3  EUgantum  (  monun  & 
fermonis  )  Atikam^  quae  erat 
funrnia  (utiRomanis  urham" 
tas  )  ironice  dicit  pro  ruditate 
hominis  ineptiffimi.  Ex  anci- 
quis  OM.  autem  rcftius  fua- 
fit  Faenu  tUgaruiam  pro  elo- 


quentiam ,  quod  in  recc.  MSS; 
eft « &  cum  I>onato  edd.  vett« 
habuerant. 

.  4  Sic  antiqui  MSS.  ap. 
Faem.  &  BentL  plurimique 
edd.  meliotum  legunt.  Al. 
MSSb  &  edd.  vett.  nilulprae» 
termijfum  eft ,  quod  dedit  We- 
fterh.  locofe  autem  &  ambi- 
gue  firmat  difhim  a  Gnatho- 
ne.  Quod  Thrafo  fibi  laudt 
di6him  putat^  fe  praeftitifTe 
omnia^  quae  promiferit  h.  e. 
praeducerit  ille :  id  fpefbitores 
ridere  debent.  Ita  quifque  pro 
fuo  ingenio  &  more  gaudens 
difcedit,  nec  minus  laeti  abeunt 
fpe^tores. 


P,     T  E  R  E  N  T  I  I 

t.   HEAUTONTIMORUMENOS. 

ACTA  LUDIS  MEGALENSIBUS ,  L.  COR- 
NELIO  LENTULO,  L.  VALERIO  FLACCO, 
AEDILIBUS  CURULIBUS.  EGIT  AMBIVIUS' 
TURPIO.  UODOS  FECrr  FLACCUS  CLAUDIL 
GRAECA  EST  MENANDRU.  ACTA  PRIMUM 
TIBIB  IMPARIBUS,  DEINDE  DUABUS  DEX- 
TRIS.  ACTA  ETIAM  TERTIO,  TL  SEMPRO- 
NIO,  M.  lUVENTIO,  COSS. 


P  E  R  S   O   N  ji  E. 


PROLOGUS. 
CHREMES,  fenex. 
MENEDEMUS,  fenex. 
'CLrriPHOjadoIefcens. 
CLINIA,  adolefcens. 
SYRUS,  fervus. 
DROMO,fcrvus, 


SOSTRATA,  matroni, 
PHRYGIA,  andlla. 
BACCHIS,  ineretrix. 
ANTIPHILA,aireinetis 
filia. 

NUl^RIX, 


191 

M.    ANT.    MUKETI 

ARGUMENTUM. 

^Hnmts  Soflratat  uxori  gravidae  imptratjji  putUam 
partrtt^  ut  tam  fiatim  inttrfictrtt.  Fuit  hatc  immanitas 
in  vtttrum  moribusj  utj  cum  ftra  nulla  Jit ,  quac  fottus 
Juos  non  dHigaz ^ipfi quos  alcrt  noUtnt  libtros^  tos  rt-^ 
ccns  natos  aut  inttrfictrc  ,  aut  txpontrtfas  putartnt.  So»  , 
firata  pucUa  tnixa  (  ut  tfi  maumus  ftmptr  animus  clc 
mcndor  )  vitam  ci  adimcrt  non  fufiinuit :  fid  pauptr- 
culat  cuidam  anui  CorinthiaCy  PhiUtrat  nomintj  ^- 
pontndam  dcdlt:  ttiamqut  mulitbri  quadam  fuptrfii* 
tiontj  annuUim  dt  digito  dttraHum  Juo^  iujfity  ut  una 
cum  pucUa  txponcrtt.  id^  quod  tumfiuUt  faHum  vidtri 
pottrat ,  pofita  p(itUac  faluti  fuit ;  tius  tnim  annuU 
opt  tandcm  agnita  tfi  afuis.  Anus  acctptam  putUam^ 
Antiphilam  nominat  y  tducatquc  tu  fuam,  Eam ,  cum 
adoUviffa^  anusqtu  iUius  filia  putarttur  ^  Mtntdtmi 
JiUtis  CUma  pcrditt  amart  cotpit ,  propt  iam  ut  pro 
uxort  habtrtt.  quod  ubi  rtfcivhpattr^  ita  vioUnur  tuUt^ 
mtJiUttmy  ajfiduitau  iurgandi,  cUm  miUtatum  in  Afiam 
ahirt  cotgtrit.  Tum  vtro  qui  fiUi  amortm  iniquo  ani- 
mo  tultrat ,  muUo  iniquiort  tiufdcm  abftntiam  ftrrc 
cotpit.  Itaqtu  ut  dt  ft  fuppUcium  abftnti  filio  dara , 
qtii  tum  faevitiafua  txtgijftt  tx  atdibus^  acdts  ^fuyiiUc" 
tiltm  jJamiUam  vcndit^  pratttr^  quijtrvi  ad  opus  ruri 
faciundum  ^  utiUs  crant  y  ingtnumqut  Jibi  agrum  com* 


191       HEAUTONTIMORUMENI 

parat ,  ubi  a  prima  luct  ai  nocltm  non  ftrvos  modo 
txtrctrtty  vtrum  ttiam  komo  Jtxagtnarius  ^  fmeSuttm 
mijiris  modis  txcruciartt  fuam.  Prof<clo  Clinia^  PhU^ 
ttra^quat^  ut  dixi^  j^f  ntiphiLit  puuibatur  mattr^tx^ 
trtmum  vitat  ditm  mortt  conjtcit.  CUnia^  cum  iam  mtn* 
fts  trts  abfuiffct ,  amicat  dtfidtrio  rtvtrfus  ,  non  aufus 
tji  patri  ft  in  con}]>tclum  dart ,  antiquam  iUius  afpt^ 
ritattm  vtritus  :  ftd  ad  CUtiphontm ,  Chrtmttis  filittm 
divtrtit  y  quicum  magna  ipfi  a  putro  familiaritas  intir* 
ctffirat.  Clitiphoy  fodalis  rtditu  lauus ,  Syrum  6*  Dro^ 
montm  ftrvos  ( iam  auttm  advtfptrafctbat )  in  urtem  ^ 
ad  arctjftndam  Antiphilam^  mittit.  Expofutrat  to  ipjh 
dit  Mtntdtmus  Chrtmtti ,  quanto  fibi  dtfidtrio  efiit 
filius :  parum  ut  abfutrit ,  quin  Chrtmts ,  cum  primum 
dt  rtditu  Cliniat  acctpit ,  mitttrtt  qui  ti  nuntiaret.  Con-- 
tinuit  tamtn  ft  in  dicm  pofitnim  ;  qucd  ita  magis  e  rt 
illius  fort  ctnftrtt  Syrus.Jiimma  Jirvus  &  audacia  & 
afiutidy  qui  cum  Aniiphilum  tantum  arcejftrt  iuffus 
tfftt ,  ttiam  Bacchidtm  adduxit.  trat  hatc  mtrttrix  , 
procax  y  pottns^Jumptuofay  nobilisy  cuiusft  amort  haud 
ita  pridtm  irrtticrat  Clitipho.  Quo  auttm  rts  Chrtmt^ 
ttm  lattrtt^  hoc  confiiium  capiuntyUt  Bacchidtm  quidem 
amicam  Cliniat ,  Antiphilam  vtro  unam  dt  iliius  ancit^ ' 
lis  tfii  fimulartnt.  Pofiridit  mant  Chrtmts  ad  Mtntdf 
mum  diluculo  proficifcitur  ;  &  rtdiifft  Cliniam  nuntiat^ 
illt  gaudio  amtns^filium  iamiam  vidtrt^  iamiam  am^ 
plccti ,  iamiam  ti  ft  Juaqut  omnia  ptrmitttrt  cupitbat^ 
at  Chrtmes^  cavt ,  inquit^  faxis  :  ifioc  tnim  modo  & 


ARGUMENTU  M.  19J 

i€  &  eum ,  &  rem  una  ptrdideris  tuam.Jimulei  oflenditj 
quotincommoda  capturus  Jit^  fi  tam  moUi  ejjefe^  tamquc 
infraclo  animo  ojlcnderit.    Cliniae  amicam  (^eam  enim 
Bacchidem  exijlimabat )  non  iam  paupercidam  ejfe^  aut 
parvo  contentam ,  ut  antea  ;  fed  fumptuofam^  gemmis 
atque  auro  coUucentem ,  cum  familia  numerofifjima. 
Una ,  inquit ,  mihi  nox  tantum  non  paupertattm  attu*' 
tit  9  nedum  tu  te  cenfeas  oneri  ferundo  fore^  Ji  te  iUi 
perpetuo  fumptibus  Juppedxtau  oporteat,  quin  tu  ita  po^ 
tius  affto  ,  humane  quidem  &  comiter  excipito  JUium  : 
ijlud  tamen  tam  impotens  ilUus  dcjiderium  occultum 
habeto.  tumji  iUe^  quod  amicae  det^  ut  habeat^  machi* 
nam  adverfum  te  aUquam  Jlruet  ^  faUi  tefinito.  ita  & 
tum  commodius  retinebis  apud  tCj  &fumptuum  facies 
minus.  Haec  Chremes ^  nejcius (^ut funt  humana)  ocu* 
latum  foris  effefe ,  caecum  domi.  Interea  enim  medita* 
batur  SyruSj  decem  minas^  quas  Bacchidi  poUicitus 
erat  dare  f  eas  qttomodo  iUi  a  Chremete  ipfo  conficeret : 
iamque  inibi  erat ,  citrn  cum  Chremes  arreptum  bUindc 
compeUat^  hortaturqtu^  aUquam  ad  Menedemum  faUa- 
ciam  moUatur.  Iniecit  in  fermone  Syrus  mendacium  a 
fe  pro  tempore  confiHum  :  anum  Corinthiam ,  jinti" 
phiUte  (^itaenim  putabatur^  matrem^  mUlc  drachma'- 
rum  mutuo  accepijfe  a  Bauhide  :  ea  mortua ,  pueUam 
pro  pecunia  ilU  arrhaboni  reUSam.  Dum  haec  agun^ 
tur ,  annulum  Juum  agnovit  Softrata ,  eiusque  indicio , 
Antiphilam  fiUamJuam  ejfc  cognovit.  gaudio  exJUiens^ 
9mhcm  rem  dcfert  ad  virum  ;  qui  ^  ca  lcviter  obiurgata  , 


194       HEAUTONTIMORUMENI 

rcptrtatn  tanunfUiam  ^  ipfc  quoque  gavifus  tfl.  itm  om* 
oia  in  tranquillo  trant;  absqut  Bacchidt  fuiffu.  ftd  & 
illi  quoquo  modo  dtum  txcudtndac  trant  argcnii  mi* 
nat ,  &  ptriculum  crat ,  nc  aliqua  tam  Chrcmcsfilii  ami* 
cam  cffc  rtfcifctrtt.  Ibi  Syrus  audax  confHium  init^ 
quomodo  &  utriqut  ftni  rtm  ^  ut  tratj  pattfaceru^  & 
commodt  ft  tam  imptdito  ntgotio  ^xptdirtt.  Primum 
igitur  Ckrtmtti  j  Rcptri^  inquit ,  quomodo  argenaun 
a  Mtntdtmo  tripicm.  dicemus  ti ,  Bacchidcm  hanc  nd 
Clitiphonis  amicam  cfjc  :  onibimusquc  j  ut  cam  domi 
fuac  dits  aliquot  tffi  patiatur  ,  ttqut  id  cclaium  vclic 
porro  CUnia  filiac  tuat ,  quac  modo  rcpcrta  tfl ,  for^ 
mam  fibi  complacitam  tfft  diccty  camquc  pttci  uxorem. 
Quid  tum  ?  ptcnniam  ,  inquit ,  pcttt  a  patrc  fuo  ,  ^ui 
novac  nupt^t  ornamcnta  cocmat.  tam  pccuniam  nume^ 
raturus  cji  BacchiJi.  Iuin  auum  ad  Mcncdcmum ,  Syri 
hortatu^  tranficrat  Bacchis ,  &  co  pompam  omntmfuam 
transduxtrat.  Chremts  ^  primo  non  fatis  confUiumU'^ 
lud  probart:  at  illam  ccrtc^  inquit  Syrus^  pccuniam  ^ 
pro  qua  filia  tua  oppofita  trat  pignori ,  quin  difp^lvas  , 
factrt  hontfU  non  potts,  Ego  vcro ,  inquit  Chrtmts  ,  fi» 
libcntcr  quidcm.  Immo  vcro ,  infit  Syrus ,  dato  cam  Cli^ 
iiphoni ,  qui  ad  Bacchidcm  dcfcrat :  ita  cnim  facilius 
crcdtt  Mcncdcmus,  cam  iUius  tjji.  Sit  itafant.  nume^ 
ratur  a  patrc  Clitiphoni  pccunia ,  quam  ad  mtrtiricem 
pcrfcrrct.  Intcrca  tota  rcs  dctcgitur  :  indignari  Clircmts  ^ 
6*  frcmcrc ,  &  minitari  fe  omnia  atrociffima  cxcmpla 
<diturum  tandcm ,  cum  prius  Antiphilam  Cliniae  cot-*. 


ARGUMENTUM. 


*9? 


loCaJfct ,  partim  Mtntdtmi  i  partim  uxoris  prtcibus  dt'» 
knitus  ,  ignofcit.  Clitiphoft ,  rtUclis  mtrttriciis  amon* 
bus  ,  uxortm  duclurum  poUicctur.  Cum  auttm  ctttrdr 
rum  fabularum  argumtntum  uno  dit  contintri  fokat  % 
huius  non  niji  biduo  txplicari  pottjl* 


N. 


PROLOGUS. 


I E  cni  fit  voftrum  mirum,  cur  partcis  '  feni 
Poeta  dederit,  quae  funt  adolefcentium  ^ 
Id  primum  dicam  - :  deinde,  quod  veni,  eloquar  ?< 
Ex  integra  Graeca  4  integram  ^  comoediam 
Hodie  fum  adurus  Heautontimorumenon ;  5 

Duplex  quae  ex  argumento  fada  eft  ^  duplici. 


i  Quae  Prologi  aTias  vi* 
dentir. 

2  Dicit  ftatim  a  v.  /f  nar- 
rationem  praemi  re.ido  ,  ex 
qua  inteiligatLir,  cur  p;irtes  ora- 
loris  j  non  prologi ,  hibeat* 

3  a  V.  16  t:fationeni  a  poe- 
ta  pracfcriptam  recitando. 
Bentl.  h.  1.  nih'  i^telligit ,  qui 
id  aemum  fieri  putat  ipia  ta- 

.  bula  peragenda  (haud  certe  ab 
uno  fene  ). 

4  h.  e.  ex  Menandri  co- 
moedia  integra.  h.  e.  (quod 
antiquiflimum  gloflema  ex  Do- 
tiato  in  marginc  CodrBembi 
adfcriptum  habet)^  nullo  (La- 
tiaorum)  Plauto,  Naevio  &c.) 


/j^j.  Itaquefurti  immunis  ^ 
qaod  obiecerat  Lanuyinus  d^ 
Eunucho. 

5  h.  e.  non  contaminatani 
(  uti  Eun.  ex  duaLus  Mvjnan- 
dri ,  0>lace  6c  milite  glonofo 
cf.  P^-ol.  Andria  ex  Mciandri 
Andr.  8c  Perinth.  Adelphi  ex 
eiufdem  Addphis  6c  alia  Di- 
phili ,  cf.  Prol.  ) ;  fod  enit  ve- 
lut  integrae  matris  filia  int^gra. 
Alio  tamen  modo  uitegra  in- 
telligitur  ^ala  Menandri  ut 
exempium,  alio  quae  inde  de-' 
fumta  erat  Latina. 

6  Novam ,  fed  antiquiorenl 
omnibus  ver :.mque  leS.  ( libri 
fc«  Bemb.  a  prima  manu)  da-< 

N  » 


196 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


Novam  efTe  oftendi^  et  quae  eflet.  nunc  qui  fcripferi^ 
£t  cuia  Graeca  fit,  ni  partem  maxuoiam 


mus,  eamque  a  nemine  ad- 
huc  expreffani.  Menaiidei  ni- 
mirum  (non  Ter.)  ex  duplici 
argumento  (  h.  e.  amore ,  al- 
tero^Oiniae,  altero  Clitipho- 
nis)  geminas  fecerat  perfonas 
fenum ,  iuvenum ,  amicarum  , 
fervorum.  Quae  quidem  du- 
plicatio  9  tum  quod  ratio  cu- 
iufque  partita  lenius  mifcere 
podit  {pe6^antium  animos^tum 
in  variandis  charafteribus  per- 
fenarum ,  quarum  aetas ,  con- 
ditio ,  ftudiaque  alias  conve- 
niunt,  maibrem  ingenii  vim 
poftulat,  Quum  DonatiCom- 
mentarius  in  hanc  £ibulam  in- 
tcrciderit,  nutant  magis^  & 
m  left.  ancipiti,  &  in  interpre- 
tatione  ,  recentiores  inde  ab 
Eugraphio  &  Calpurnio  om- 
ncs.  Hi  vero  inepte  hunc  ver- 
fum  ad  Terentii  Latinam  re- 
ferentes  varie  errant.  Cum  fic 
fecunda  manus  interpreds  ali- 
cuiusin  Bemb.  illud  (/«p/ici  mu- 
taftet  m/implici,ex  hoc  £iMa  fuit 
vulg,  &  credidere  interpretes , 
funplex  fuifle  Menandri  argu- 
ment\mi,fedindeTerentium  fe- 
cifFc  duplicem  fabulam,  f.  dupli- 
caiTe  perfonas ;  quod  fi  feciflety 
cer  te  non  integram  dediflet  lad- 


nam ,  fed  fuo  ingenio  contt- 
minatam.  Tan.  Faber  emen«- 
dans  SimpUx^^pGci ,  (quod 
rec.  Bend. )  verum  falfo  mif- 
cet.  Habet  quidem  fabula  uni* 
tatem  e  contexm ;  fed  e  dupli- 
ci  argumento  C  geminato  a- 
more  non  poteft  non  exifteie 
duplex  perfonamm  ratio.  Ita 
vero  contexms  eft  Cliti;\honis 
amor  amori  Cliniae  ,  ut  intelli- 
gi  nequeat  >  quomodo  Menan- 
der  abfqueQidphone  etChre» 
mete  £ibidam  CKniae  exequi 
pomerit.  Unde&M«nandrOy 
non  demum  Terentio ,  audore 
fadam  effe  utriufque  contex» 
tionem, bene  vidit  fummus  in 
hac  reLeffingius ,  Dramaturg^ 
Hamb.  T.  II ,  n.  87.  fed  idem 
nihilo  magis  a  vera  led.  lati- 
naque  ratione  defcivit^  contra 
omnesCodd  faciens:/9ifp/^jr 
^uae  ex  arg.^  eftfimpUd.  Con- 
fundit  nimirum  fimj^idtatem 
cum  unitate.  Hecyra  quidem 
argumentnm  funplex  habet  ex 
amore     unius    adolefcentis  : 
Heautontimorumenos  duplex 
ex  duplki  amore  ;  neque  mi- 
nus unttatem  fa^ybet,  quam  il- 
ia.  Dttpkx  didcur,  cui  aliud 
admiftum  eft  i*  copUlatum  f. 


HEAUTONTIMORUMENOS.      197 

Exiilimarem  fcire  voftrum ,  id  dicerem. 
Nunc ,  quam  ob  rem  has  parteis  didicerim ,  paucift 
dabo.  la 

Oratorem  «  effe  voluit  mc ,  non  prologum  t 
Voftrum.  iudicium  fecit :  me  adorem  dedin 
^  Sed  hic  ador  tantum  poterit  a  facundia  » 
Quantum  itle  potuit  cogitare  commode» 
Qui  orationem  hanc  feripiit ,  quam  diduruYum.  i^ 
5  Nam  quod  rumores  diftulerunt  malevolij, 
Multas  contaminaffe  Graecas,  dum  facit 
Paucas  Latinas  4 :  fadum  hic  effe  id  non  negat», 


concretum  &c.  (c£  Cic.  Tulc, 
I,  71  c.  19)  Oftendit  igitur 
poeta  h.  1.  primuni  j  eile  nch- 
vam  (int.  Romfani^^ ) ,  quam 
Aedilibus  propofuiflet ,  deinr 
^e  ejfet ,  fc.  cx  duplici  ar- 
gumento  duplex.  Ire  iam  licet« 

1  int.  caufae  >  £  a£lorem. 
Pk-ologus.h.  1.  ipfa  perfbna  eft«. 
quae  praeloquitur  fabulae ,  ut 
Hecyr.  prol.  alter  v.  i.  Alias. 
ipfum  proloquium  ftc  dicittu-.^ 
Andr.  prol.  5.  Phorm.  5.  Pro-- 
logi  vero  erat  commendare 
fabulam.,  quod  demum  6t  a 
V.  35. 

2  Oratoris  cuiufque  chx^ 
fHni  partesy  i]^fcribere%ratio-i^ 


nem  ^  2  )  eam  memoriter  cunt 
a£tionis  dignitate  dicere;  cfl' 
Cic.  de  Or.  64.  Eae  h.  1.  fa- 
cete  diyiduntur,  ut  cogitandi 
partes  habeat  poeta,  alteras  fa^ 
cund^ae  agat  ipfe  aftor.  Pro-. 
terve  autem  &  praeter  fenfunx 
QentL  refcripfit  Si  pro  Sed, 

3  Incipit  oratio.  Iftiid  nam 
enim  vim  habet  incipiendi  ^  ut 
in  Ad.  Prol..  12 ;  Andc  I>  z-  ^ 

4  iiit.  vertendo,  t*f.  Eiur.. 
Prol.  7/8,  Aliudeft  fcribere 
f.facere Comoedias y  aliud fa^ 
cere  Latinas..  Containinatio. 
vertebatur  vitio  y  noa  veriii». 
imeaarum  integra.. 


198 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I   . 


y^tque  fe  »  pigere ,  et  deinde  fafturum  autumat« 

Hab^t  bonorum  exenriplum  ^ :  quo  exemplo  iibi  ip 

Uccre  id  lacere,  quod  illi  fecerunt »  putat, 

Tum  qu(/d  malevolus  vetus  poeta  diftitat, 

Rc.  pente  ad  Audium  hunc  fe  applicafle  muficum  t 

Aniicum     ingenio  fretum,  haud  natura  fua: 

Arbitrium  \  voftrum,  voftra  exiftimatio  25 

Vulcbit.  5  quare  omnes  vos  oratos  volo , 

Ne  plus  iniquum  ^  p<.  ftit  quam  aequum  oratio, 

Facite ,  aequi  iitis  ^  date  crefcendi  7  copiam , 

Novarum  qui  fpedandi  faciunt  copiam 

Sne  vitiis  ^:  ne  ille  pro  fe  didum  exiftumet,    30 

Qui  nuper  fecit  fervo  currenti  in  via 

9  pixiffe  populum ;  cur  infano  fcrviat  ? 


I  Delemus  U  ante  pieer^ 
ciiH  Benil.  quod  abeft  a  Cod, 
Binb  atque  ex  priori^verfu 
frullra  r^petitum. 

2cf.  Aiidr.  Prol,  i8  &  19. 

3  A'nicorum ,  fcil.  Scipionis 
&  Laplii.  cf.  Ad.  Prol.  15-21. 

4  Quorum  antea  iiidicium 
fecerat ,  eorum  iam  vult  effe 
^rhurium  In  priori,  ut  in  cer- 
ta ,  caufa ,  ex  formula  itidicare 
debebant  fpe6latores  :  in  hac 
(quam  comiter  incertam  fa-e 
cit)  px  aequo  &  bono.  Unde 
V.  28  aequi  fitis ,  qua  quidem 
f  atione  fe  defendens  verecun-^ 
^e  <;um  fMmmis  viris  agit, 


5  Sic  molius  Bemb«  quam 
vulg.  quam  ob  rem, 

6  Iniqui  funt  h.  I,  tnvidi^ 
iiequi  faventes ,  maxime  ipfi 
Scipio  &  Laelius ,  qui  Teren*» 
tio  nil  detfadum  volebant. 

7  Laude  &  fbrtuna;  1.  uti 
Ad.  Prol.  2f  augendae  ad 
fcribendum  induftriae.  cf.  Hor, 
Carm.  III,  30,  7,  &  Nep, 
XXV,  21, 

8  Quae  nihil  abfurdi  ,  a 
moribus  alieni,  aut  monftfi 
habent ,  quomodo  illae  Lanu* 
vini,  * , 

9  Vulg.  decejje  pro  decej/tfe, 
quod  ^edd«  prifcae  habent. 


HEAUTONTIMORU  MENOS.      199 

De  iliius  peccatis  phira  dicet ,  cum  dabit 

Alias  novas,  nifi  finem  maledidis  facit, 

'  Adefte  aequo  animo  :  date  poteftatem  mihi ,      jlf 

Statariam  agere  ut  liceat  per  filentiura  * ; 

Ne  femper  fervus  currens ,  iratus  knex , 

Edaxparafitus ,  fycophanta  autem  impudens, 

Avarus  leno ,  affidue  agendi  fint  mihi 

Clamore  fummo ,  cuni  labore  maxumo.  40 

Mea  caufa,  caufam  hanciuftam  effe,  animum  inducite^ 

Vt  aliqua  pars  laboris  minuatur  ipihi : 

Nam  nunc  novas  qui  fcribunt »  nil^arcunt  feni ; 

Si  quae  labdlriola  eft,  ad  me  currirur ; 

Silenls  eft,  ad  alium  ^efertur  gregero.  45^ 

In  hac  eft  pura  oratio :  experimini , 

In  utramque  partem  3  ingenium  quid  poflit  meura. 

Si  nunquam  avare  pretlum  ftatui  arti  meae , 

Et  eum  efte  quaeftum  in  animura  indiuci  maxumum  y 


Sed  nihil  in  eo  vitii  cft  ,  quod 
&  Plaut.  feepe  fecerat,  ef^ 
Amph.  III,  4, 1.  C4pt.IV/ 
2,  II.  Itaque  haerent  inter-» 
pretes.  Bent).  vero  pukhre 
coniecit ,  neque  recepit  ipfe 
verum  dixiffe.  Populus  certo 
non  inducendus  erat  in  fce^ 
nam ,  qui  rogaret  fervum  curr^ 
cur  infano  ( int,  Domino  )fer^ 
viar^  £z  vulgs^ta  hoc  ^xpIi-« 


cant :  cur  infano  (  poetac  I-a- 
nuvino)  y^m<i/  (  Tercmius  )? 

1  Defundbs  iam  partibus 
oratoris,  fulnit  pro  fe  partes 
probgi  ad  gratiam  fU)i  exo- 
randam. 

2  h.  e.  ne  tumultus  fiat , 
qiio  adores  movcantur  loco ; 
cf..  Phonn.  Prol.   33. 

3£tquieue  Qc  labo.ripfae. 

N4 


^oo 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


Quam  maxume  fcrvire  voftris  commodis :  50 

Exemplum  fiatiiite  in  me ,  ut  adolefcentuli ' 
Vobis  placere  ftudeant  potius,  quam  fibi  *. 

ACTUS    L    SCENA     I. 
CHREMES,  MENEDEMUS. 

C.  3  V^/ Uamquam  haec  inter  nos  nuper  notitia  ad^ 

modum  e(l  ^ , 
Inde  adeo  quod  agrum  in  proxumo  hic  mercatus  es , 
Nec  r^i  ^  fere  fane  amplius  quidquam  fuit : 
Tamen  vel  vimis  ^  tua  me ,  vel  vicinitas , 
Quod  ego  in  propinqua  parte  amicitiae  7  puto ,    5 
Facit ,  ut  te  auda^er  moneslh) ,  et  familiariter , 


1  mt.  adores. 

2  Quod  efl  adolefcentiiim. 
Sed  haec  eorum  arrogantia  a- 
lios  offendit. 

3  Senes  primi  veniunt,  qiio- 
rum  alter  Mened.  dolori  ex 
abfentia  filii ,  a  fe  abire  coac- 
ti ,  remedium  qnaercns  perpe- 
tui  laboris ,  1.  filii  labores  ul- 
cifcens  fuis,  ut  appriret  pri- 
mam  ex  argumento  duplici 
partem ,  ab  akero  fene  vici- 
no  ,  Chreme ,  varia  oratione 
provocaturj  cuius  flatim  re- 
pulfi  humanirate  ac  miferatio- 
ne  tandem  viftus  prodlt  cau-- 
fam  (uae  miferiae,  fimul  filii 
^morem,  Infignis  vero  eA  fce« 


na  tota  artificio  ad  naturam 
compofito  &  fenfibus  huma- 
nitatis ,  ad  audientium  animos 
validis.  Inde  fenum  fermo- 
nes,  quamvis  longiores,  ip(i 
fibi  faciunt  audientiam.  Exor- 
dio  Chr.  parare  (hidet  fibi  gra- 
tiam. 

4  cf.  Cic.  de  fin.  II,  4. 

5  E  qua  coniundiores  eflV' 
mus. 

6  Sic  blande  dicit  laborio- 
fum  vitae  genus. 

7  In  propinquo  amicitiae, 
f.  ab  ca  proximum.  Bcntl. 
perperam  refcribit  in  aliqua 
paru  am,  Neque  enim  amici-< 
^ae  pars  eA  vicinitas  ;    fed 


HEAUTONTIMORUMENOS.      lor 


Quod  mihi  videre  praeter  aetatem  tuam 

Facere  et  praeter  quam  re^te  adhomtur  tiia. 

^  Nam  pro  deum  atqiie  hominum  fidem  !  quid  vis 

tibi? 
Qiiid  quaeris?  annos  fexaginta  natus  es,  lo 

Aut  plus  eo,  ut  coniicio.  agrunv  in  his  regionibus 
Meliorem  neque  pretii  maioris  nemo  habej: : 
Servos  complureis  * :  proinde  quafi  nemo  fiet , 
Ita  tute  attente  illorum  officia  fungere. 
Nunquam  tam  mane  egredior,  neque  tam  vefperi  1 5 
Domum  revortor ,  quin  te  in  fundo  confpicer 
Fodere ,  aut  arare ,  aut  aliquid  ferre  ?.  denique 
Nullum  remittis  tempus,  neque  te  refpicis. 
Haec  non  voluptati  4  efTe ,  fatis  certo  fcio. 
haec  illi    eft   propinqua.  cf.       &  Donatus  ad  Phorm.  I,  2  , 


Cic.  defin.  V,  23.  de  OfF, 
I,  18. 

I  Exordio  finito  contollit 
orationem,  velut  iam  fanni- 
liarius  illum  reprehenfiirus. 

a  int.  habcs.  Neque  enim 
complures  vim  comparandi  ha- 
bet.  Guyet.tentabaty^rvicoOT- 
plures  int.  tihi  funt,  Bentl.  re- 
fcribit  fervos  non  plures,  Quis 
boc  credat  dicere  voluifle. 

3  int.  r.  oneris  f.  laboris  fer* 
vilis ;  cf,  Cic.  de  fin.  I,  i.  qui 
totum  verfum  laudat ;  inde  alii 
7*  dertkque  sid  ferre  refenint; 


7 1  legit  aLfacere  denique  quod 
Bentl.  praefert.  Sed  al.facere 
non  augendi  caufa  dicltur,  cf, 
Andr.  1 ,  5 ,  24.  Quare  malu- 
mus  yirre  /  idque  cum  MSS. 
(ap.  Wefterh.  )  ed.  pr.  Tar- 
vif.  Mediol.  Argent.  c.  figg.  R, 
Steph.  Fabrini ,  Rivio ,  Eraf- 
mo,  Mcl.  Heinf.  Wefterh. 
difpunglmus  a  denique ;  uti 
Eun.  III,  I,  4^. 

4  Al.  indunt  tibi ,  quod 
e  gloffa  in  MSS.  irrepfiffe  vi* 
detur ;  certe  fenarium  inter- 
ficit. 


20X 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


'  At  .enim  te ,  quantum  hic  operis  fiat ,  poenitet.  lo 
Quod  ^  in  opere  faciando  operae  confumis  tuae » 
Si  fumas  in  illis  exercendis ,  plus  agas. 
M.  3  Chreme,tantum  ne  ab  re  tua  eft  otii  tibi, 
Alieha  ut  cures ,  eaque ,  nihil  quae  ad  te  attinent  ? 
C.  Homo  fum  :  humani  nihil  a  me  alienum  puto  4.  i^ 
Vel  me  monere  hoc,  vel  percontari  puta : 
Redum  eft?  ego  ut  faciam :  noneft?  teutdeter- 
ream  5. 


I  Sic  e  MSS.  quibufdam  re- 
cipimus :  fic  falvus  eft  fenarius: 
fic  &  nofter  infra  IV  ,  3 ,  j^, 
Ad,  V ,  3  ,  44  &  fic  Cic.  for- 
mulam  at  enim  adhibet  in  ob- 
ie^lione ,  cui  ftatim  rcfpon- 
deat.  Pro  glofla  igitur  nobis 
eft ,  quod  vulgo  ingoritur  at 
tnlm  dlces  me,  Sed  libcr  Bemb. 
&  Don.  ad  Eun.  V ,  7  non 
habent  mc ,  quod  proinde  omi^ 
fit  Faem.  alii  intercludunt. 
BentL  cum  Mur.  ^mittit  di- 
ces ,  &  rctinct  me,  In  hac  in- 
conftantia  noftrum  magis  pla-' 
cet. 

%  Aletri  caufa  malimus  ab-* 
cffe  in, 

3  Menedemus  dc  filio  tri- 
ftis ,  unique  adhuc  labori  in« 
tentus,  fatis  morofe  Chrcmem, 
qui  pro  amico  agit ,  refutat  ut 
alienum  &  nimis  curiofum. 
Cic.  ad  Att.  XII,  6  verfum 


iocofe  transfert  in  Atticum. 

4  Huic  fententiae  theatra 
tota  applaufifle  refert  Augu- 
ftin.  ep.  51.  Interpretes  adfunt 
Cic.  de  legg.  1 ,  1 2.  Off.  I,  9 
&  Seneca  cp.  95.  Natura  fc. 
homines  fadi  ad  participan- 
dum  alium  ab  alio  communi* 
candumque  inter  omnes.  lu- 
bct  ratio ,  in  qua  eft  humanita- 
tis  vis  ,  ut  nemo  hominum  al- 
tcrius  rcs  a  fe  alienas  putet,  fed 
quivis  afliciatur  iis  perinde ,  ut 
bene  maleve  eveniant.  Uti- 
nam  &  iudicio  tales  effemus ! 
Sed  prava  confuetudo  homi- 
nes  facit  utilitatis  fuae  callidos, 
&  fic  difiungit,  qiios  natura 
coniunxit,  Omittimus  falfam 
rationem ,  qua  vulgus  difto 
Terentiano  abutitur  ad  erro- 
res  1,  vitia  excufanda. 

5  Sic  diftinguunt  Faem. 
Wefterh.  Bentl.  alii  ;«&  ex- 


HEAUTONTIMORUMENOS.      aoj 

M,  Mihi  fic  eft  ufus  :  tibi  ut  opus  fafto  eft ,  face  '. 
C.  An  cuiqudm  eft  ufus  homini ,  fe  ut  cruciet  ^  ? 

M.  mihi  3, 
C  Sl  quid  laboris  eft  ^  nollem  4 :  fed  quid  iftuc 

mali  eft?  30 

,    Quaefo ,  quid  de  te  tantum  meruifti  ?  M.  ^  heu  hoi. 
C.  Ne  lacruma ,  atque  iftuc,  quidquid  eft ,  fac  me  ut 

fciam,     « 
Ne  retice :  ne  verere :  crede  ^f  inquam ,  mihi : 
Aut  confolando,  aut  confilio ,  aut  re  iuvero  7, 
M.  Scire  hoc  vis  ^?  C  hac  quidcm  cauta,  qua  dixi 
»*      tibi.  ,   3J 

M.  Dicetur.  C  at  iftos  raftros  interea  tamen 
Adpone :  ne  labora.  M.  minime  ^.  C  quam  rem  agis  ? 


pone :  Si  rcfium  eft,  qqod  fa-r 
cis,  puta  me  perconuri  ,  ut 
te  fequar :  (i  non  eft ,  puta  me 
inonere>  te  ut  deterream, 

1  Lege  Cic,  dj  fin.  V ,  10, 

2  Quam  humane  fert  mo- 
rofitatem  dolentis!  . 

3  Cum  fufpirio  dicit, 

4  Si  quis  tihi  magnus  labos 
(ex  malo^  domi  obie^s  eft^ 
cf.Andr,V,a,29.  Hec.lII, 
1,6.  nollem ,  h.  e^  l  id  do- 
leret  mihi,  1.  poeniteret  mcj 
tibi  moleftus  efle  monendo; 
unde  ftatim  humane  percon- 
tatur.  Sed  &  verfus  laborat^ 
unde  B^ntl  omifit  r/?, 


5  Vulg.  ehcu,  non  fufEcH 
metro.  Licrimans  iam  inter 
Jaborem  exuit  teritatem ,  faci- 
liorque  erit  ad  refpondendum ; 
quare  Chr.  ipfe  permotus  hu- 
maniflime  inftat, 

6  int.  tua  fecreta ,  L  tuum 
animum. 

7  Utitur  verfu  Cic.  ad  fam. 
VII,  10, 

8  Mitior  iam  rogat  di£lu« 
rus.  Chremes  addit  momen- 
tum  ex  fua  miferatione,  Mox 
in  qua  ihefl  Graecifmus. 

9  Et  in  hoc  cedet  inf^anti 
Chremeti, 


104 


P.    T  E  R  E  N  T  I  r 


M.  Sine  me » vacivom  tempus  ne  quod  duim  mihi 
Laboris.  C.  non  finam,  inquam  \  M.  ah^non  ae« 

quom  facis.. 
C  Hui  tam  graveis  hos  quaefo  *  ?  Af.  fic  meritum 

eft  meum.  ^o 

C.  Nunc  loqiiere.  M.  filium  unicum  adotefcentulum 
Habeo.  ah  quid  dixi  habere  me  3  ?  immo  habui , 

Chreme.  • 

Nunc  habeam ,  nec  ne,  incertum  eft.  C.  quid  ita  iftuc  ? 

M.  fcies. 
Eft  e  Corintho  hic  advena  anus  paupercula : 
Eius^filiam  ille  amare  coepit  perdite»  4^ 

Prope  iam  ut  pro  uxore  haberet :  haec  clam  me 

omnia. 
Ubi  rcm  refcivi,  coepi  non  humanitiis, 
Neque  ut  animum  decuit  aegrotum  adolefcentuli » 
Trailare  >  fcd  4  via  pervolgata  patrum.  ' 
Quotidie  accufabam  :  hem ,  tibine  haec  diuthis  50 
Licere  fperas  facere  me  vivo  patre, 
Amicam  ut  habeas  prope  i^m  in  uxoris  loco  ? 
Erras ,  fi  id  credis ,  et  me  ignoras  ^  Clinia. 


1  Simul  aufert  ei  raftros. 

2  int.  traftas? 

3  Lacrimabilc  eft  hahuijje 
&  nihilhaherc,  1.  dubitare ,  an 
adhuc  haheas,  Vidctur  amans 
filii ,  fed  magis  eft  fui.  quod 
oftendit  Gc.  de  fin.  1,  lo. 
cx  ipfius  labore,   &  ex  hac 


narratione  fha^s  colligimus , 
vid.  V.  58  (fi.  &  63  fq. 

4  Vulglta  vi  6»  via  exce- 
dit  fcnarium ;  &quid  opus  eft 
vi  ad  accufandum.  Ortum  no- 
bis  videtur  vi  ex  ambigue  lefto 
via,  cf.  vero  Plaut.  \ferc.  I,  ij 
46qnem  nofter  imitatus  eft. 


HEAUTONTIMORUMENOS.       205 

Ego  te  meuin  efle  dici  tantifper  volo , 

Dum ,  quod  te  dignum  eft ,  facies :  fed  fi  id  non 


facis  9 


55 


Ego  y  quod  me  in  te  (it  facere  dignum,  invenero« 
Nulla  adeo  ex  re  iihic  fit ,  nifi  ex  nimio  otio. 
Ego  iftuc  aetatis  non  amori  operam  dabam, 
Sed  in  Afiam  hinc  abii  propter  pauperiem ,  atque 
'  Ibi  fimul  rem  j  et  gloriam  armis  repperi.       60 
Poifa-emo  adeo  res  rediit:  adolefcentulus 
Saepe  eadem  et  graviter  audiendo  vidus  eft: 
Putavit  me  et  aetate  et  benevolentia 
Plus  fdret  et  providere,  quam  fe  ipfum  fibi: 
In  Afiam  ad  regem  ^  militatum  abiit ,  Ch^eme.  65 
C.  Quid  ais  ?  i(f .  clam  me  profedus,  menfes  treis  abeft. 
C.  Ambo  accufandi  3 :  etfi  illud  inceptum  tamen 
Animi  eft  pudentis  fignum ,  et  non  inftrenui. 
Jlf.  Ubi  comperi  ex  his ,  qui  ei  fuere  confcii , 
Domum  revortor  moeftus  ^ ,  atque  animo  fere  70 


1  Vulg.  ihi  iungitur  verfui 
priori  3  qoi  fic  excedit.  Igitur 
illud  feq.  initium  efle  iubemus, 
delendo  helli ,  quod  fuperva^ 
cuum.  Vett.  fcr.  &  edd.  ha- 
bent  ormLs  helU  ;  manifeihim 
gloflfema,  e  quo  Goveanus  & 
Faern.  perperam  fecere  vulga- 
tum. 

1  cfad  Eun.  m^  i,  7. 

3  Bene  dividit  culpam  Chre- 
fnes  ^  ut  pater  parte  moleftiae 


exoneretur :  fimul  culpam  in 
laudem  filii  vertit. 

4  Primum  dolorem  expri- 
mit  ad  naturam ;  &  quomodo 
inde  novam  vitae  rationem 
eamque  duram  in  animum  in- 
duxerit^ita  defcribit,  ut  amare 
ma^  crederes  filium,  in  quo 
fe  ipfe  amat,  non  tam  ratio- 
nem ,  quam  animi  impetus  fe- 
quens.  Ipfe  fuo  ingenio  pro- 
nus  ad  laevitiam^  quam  nunc 


2o6  P.    T  E  R  E  N  T  I  r 

Perturbato  atque  incerto  prae  aegritudine« 
Adfido ,  accumint  fervi :  foccos  detrahunt : 
Video  alios  fcftinare,  leftos  fternere^ 
Coenam  apparare :  pro  fe  quifque  fedulo 
Faciebat ,  quo  illam  mihi  lentrent  miferiam*     7J 
Ubi  video  haec ,  coepi  cogitare ,  hem ,  tot  mei 
Solius  folliciti  ■  fint  cauia ,  ut  me  unum  expleant  ? 
Ancillae  tot  me  veftiant  ?  fumptus  domi 
Tantos  ego  folus  faciam  ?  ftd  gnatum  unicum  ^ 
Quefii  pariter  uti  his  decuit ,  aut  etiam  amplius^  ^o 
Quod  illa  aetas  magis  ad  haec  utenda  idonea  eft  , 
Ego  eum  hinc  eieci  niiferum  iniuftiria  mea« 
Malo  quidem  me  dignum  quovis  deputem  » 
Si  id  faciam^  nam  ufque  dum  ille  vitam  illam  colet 
Inopem,  carcns  patria  ob  meas  iniurias^  8j 

Interea  ufque  illi  de  me  fupplicium  dabo, 
Laborans,  quaerens,  parcens,  iUi  fcrviens  *• 
It^  facio  prorfus:  nihil  relinquo  in  aedibus, 
Nec  vas,  nec  veftimentum  ' :  conraft  omnia  2 
Ancillas,  fervo:  ,  i,.;i  tos,  qni  opere  ruftico       90 
Faciundo  facuc  fumptum  exercerent  fuum , 
Omneis  produxi  hc  vcndidi :  infcnpfi  ilUco 
Aedeis  mercede,  quafi  talenta  ad  quindecim 
Coegi :  agrum  hunc  mercatus  fum :  hic  me  exerceo* 

* 
in  fe  vertit  abfente  filio.  3  h.  1.  non  veftes  folas ,  fed 

1  Al.  funt.  &  ftragulas ,  tapeus  &c«  c£ 

2  cf.  aliam  laboriofi  fenis      infrA  V  ^  i ,  30« 
defcriptionem  Ad.  V,  3, 26  fq. 


HEAUTONTIMORUMENOS. 


207 
95 


Decrevi  tantirper  me  minus  iniuriae , 
Chreme ,  meo  gnato  facere ,  dum  fiam  mifer  : 
Nec  fas  eife  ulla  me  voluptate  hic  frui, 
Nifi  ubi  ille  huc  falvus  redierit  meus  particeps* 
C.  Ingenio  te  effe  in  liberos  leni  puto  ' ,  et 
lUum  obfequentem  ,fi  quis  re£le  aut  commode  100 
TraSaret  *.  verum  neque  tu  illum  fati'  noveras  y 
Nec  te  ille.  hocque  fit ,  ubi  non  vere  J  vivityn 
Tu  illum  nunquam  oftendiAi  quanti  penderes^ 
Nec  xibi  ille  eil  credere  aufus ,  quae  eft  aequom 

patri. 
Quod  fi  effet  fadum ,  haea  nunquam  eveniffent 

tibi«  105 

M.  Ita  res  eft,  fateor:  pwatum  a  me  i  maxu- 

mum  eft. 
C  Menedeme ,  at  porro  refte  fpero  5 :  iUum  tibl 
Salvum  afifuturum  effe  hic  confido  propediem. 


1  Chremc ,  non  fatis  pru- 
denter  ex  te  iudicas  de  ho- 
fnine,  qui  non^amare  videtur 
filium ,  nifi  fui  caufa ,  neque 
alium  panicipem  fuiim  habet. 
Inhumanus  nobis  eft ,  qui  non 
homines  generatim  habet  par«> 
ticipes. 

2  Reprehenfionem  abfblvit, 
fed  eam  iterum  mifcet  laude 
aliqua.  Laudat  tngenium  & 
patris  6c  filii ,  accufat  mores^ 

3  h,  e.  non  oun  ratione^ 


quae  princeps  fit  vitae  &  ma- 
giftra ;  fed  ex  inftin^tu  &  af- 
feftu  animi  inconfiderato. 

4  Sic  MSS.  Bcmb.  &  Vat. 
cett.  Vulg.  maximt  eft  e  Vic- 
toriano. 

\  j  h.  e.  bona  omnia  fpero. 
Delemus  dein  &  ante  illum^ 
quod  &  metro  advcrfum ,  nec 
opus  eft*  Praedicit  vero  Chre- 
mes ,  folatii  caufa ,  ad ventum. 
£t  mox  grata  fupervenit ,  quae 
non  fperabtHur ,  hora« 


io8  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

M.  Utinam  ita  di  faxint !  C.  facient.  nunc  fi  com- 

modum  eft  ' » 
Dionyfia  ^  hic  funt,  hodie  apud  me  iis  volo.     i  lo 
M  Non  pofTum.  C*.  ciu*  non?  quaefo  tandem  aliquan- 

tulum 
Tibi  parce :  idem  abfens  ^cere  te  hoc  volt  filius. 
M.  Nonconvenity  quiillum  ad  laborem  3  impulerim^ 
Nunc  me  ipfum  fugere.  C.  ficcine  eft  fententia  ? 
M.  Sic.  C.  bene  vale.  M.  et  tii.  C  lacrumas  excuflit 

mihi  4  ,  1 1  j 

Miferetque  me  eius:  fed,  utdiei  tempus  eft^ 
Monere  '  oportet  me  hunc  vicinum  Phaniam , 
Ad  coenam  ut  veniat :  ibo,  vifam,  fi  domi  e(L 
Nil  opus  fuit  monitore :  iamdudum  domi 
Praefto  apud  me  efle  aiunt  ^.   egomet  convivas 

moror.  i  lo 

Ibo  adeo  hinc  intro.  fed  quid  crepuerunt  fores  ? 
Hinc  a(  me  7  quifnam  egreditur  ?  huc  conceflero. 


1  Bonus  ufque  Chremes 
diftrahere  vult  Mencdemum 
a  labonbus. 

2  int.  in  agris,  quae  cele^ 
brabanturautumno^  neque  ta- 
men  uno  die  per  pagos  ubi- 
que.  Scena  eft  in  fuburbano , 
\jbi  uterque  fenex  vicini  erant ; 
cf.  Dacieriam  ad  h.  1. 

3  Sic  plura  MSS.  fed  verbi 
antepenuhima  laborat  verlus. 
£t  MS.  Vat.  habet  a  pruna 


manu  impellerim^  quod  cum 
Faernus  ut  aotiquum  propug- 
naflet ,  non  cviciffet',  nihilo- 
mmus  in  vulg.  abiit.  Antefig. 
voluit  impulUrim  ;  quae  epen- 
thefis  probatur  Glar.  &  We- 
fterh. 

4  Humanus  verc  eft  Chre- 
mes. 

5  lam  ante  invitatum. 

6  int.  fervi. 

7  Al.  interponunt  h.  1.  fig- 


HEAUTONTIMORUMENOS. 


109 


A  CT  U  S    1.    S  C  E  N  A    II. 


CLITIPHO,  CHREMES. 

CL  «  l^  Ihil  adhuc  eft  ,  quod  vereare ,  Clima : 

haudquaquam  etiam  ccfTant: 
Et  illam  fimul  cum  nuntio  tibi  hic  ego  afFuturam 
Hodie  fcio.  proin  tu  foUicitudlnem  iflam  falfam  9 

quae  te 
Excruciat,  mittas.  Ch.  quicum  loquitur  filius?  CL  pa* 

ter  adeft , 
Quem  volui.  adibo.  pater  opportune  advenis.  5 

Ch.  Quid  id  eft  ?  CL  hunc  Menedemum  noftin*  no- 

ftrum  viginum?  Ch.  probe. 


num  rogancli,  &  referunt  hine 
a  me  ad  enp.  forts.  Nos  fc- 
quimurpraeterluntinam,  Al- 
dinam  &Steph.  Dacier.  We- 
fterh.  &c.  Et  fic  iubent  quae- 
dam  MSS.  ac  mos  Terentia- 
nus. 

1  Redux  Clinia,  Menede- 
mi  filius ,  in  vicinam  domum 
Chremis  ad  huius  filium  Clit. 
fr.miliarem ,  diverterat ,  de  a- 
more  fuo  follicitus  ac  de  patre 
etiamnum  timens  in  urbem  ad 
fuam  miferat  fervum ,  qui  ar- 
cefletet.  Inde  eius  exfpe«^atio 
curarum  plena,qiiasamorha- 


bet.  Quum  ipfe  fuos  latcre 
cupiat ,  prodit  Clit.  ad  viden- 
dum,  in  patrcm  fuum'in«idir, 
cui  narrat  Cliniae  adventum, 
Chremes  eo  laetus  fe  tamen 
reprimit,  quo  minus  Menede- 
mi  animum  prodat ;  utiliuf- 
que  putans  Cliniam  in  metu 
efle ,  fimul  fui  caufa  filium  ex 
illo  moncns,  ipfe  alienis  in- 
tentus ,  amoris  filii  fui  ignarus 
conne6fit  alterum  argumen- 
tum  ,  cuius  partem  aperiet  m 
fqq.  ipfe  Clit.  1$  vero  lun 
Cliniam,  egredi  non  aufuaij 
alloquitur. 

o 


i 


2IO  P.    T  E  R  E  N  TI  I 

CL  Huic  iilium  fcis  eflTe  ?  Ch.  audivi  eflTe  in  Afia.  Cl. 

non  eft  ^  pater  :  apud 
Nos  eft.  Ch.  quid  ais  ?  CL  advenientem  ,  e  navi  egre- 

dientem  illico 
Adduxi  ad  coenam :  nam  mihi  magna  cum  eo  iam 

inde  ufque  a  pueritia 
Fuit  femper  familiaritas.  Ch.  voluptatem  magnam 

nuQtias.  lo 

Quam  vellem  Menedemum  invitatum  9  ut  nobifcum 

eflfet  hodie  amplius^ 
Ut  hanc  laetitiam  nec  opinand  primus  obiicerem 

domi : 
Atque  etiam  nunc  tempus  eft  '•  CU  cave  faxis :  non 

opus  eft,  pater. 
Ch^  Quapropter  ?  CL  quia  enim  incertum  eft  etiam , 

quid  fe  faciat :  modo  venit. 
Timet  omnia,  patris  iram,  et  animum  amicae,  fe 

erga  ut  fit ,  fuae.  1 5 

Eam  mifere  amat.  propter  eam  haec  furba ,  atque 

abitio  ^evenit.  Ch.  fcio. 
CL  Nunc  fervolum  ad  ean\  in  urbem  mifif,etsego 

noftrum  una  Syrum. 
Ch.  Quid  narrat?   CL  quid  ille?  fe  miferum  eflTe. 

Ch.  miferum  ?  quem  minu^  credere  eft  ? 
Quid  reliqui  eft^  quin  habeat^  quae  quidem  in 
9  homine  dicuntur  bona, 

1  int.  ad  eam  rem  f.  ad  ifi-      nunpit  fans  umpori  efi. 
Vitanduxn.  BentL  temere  cor- 


ttEAUTONTIMORUMENOS.      iii 

Parenteis  ^  patriam  incoliimem,  amicos»  genus,  cog- 

natos  f  divitias  ?  lO 

Atque  haec  perinde  funt ,  ut  illius  animiis ,  qiii  ea 

poflidet  '  : 
Qui  uti  fcit,  ei  bona;  illi,  qiii  non  utituf  rede,  mala« 
C7.  Immo  ^  ille  fenex  5  fuit  importunus  femper :  et 

nunc  nihil  magis 
Vereor^  quam  ne  quid  in  illum  iratus  plus  fatis  faxit 

pater. 
CA.  nie  ne  4  >  fed  reprimam  me  !  nam  in  metu  effe 

hunCy  illi  eft  utile.  25 

Cl.  Quid  tute  tecum?  Ch.  dicam  ^«  ut  ut  erat^  man^ 

fum  tamen  oportuit« 
Fortaffe  aliquanto  iniquior  erat  ^  praeter  eius  lubi^» 

dinem  i 
Pateretun  nam  quem  ferret ,  fi  parentem  non  ferret 

fuum  ? 
Hunccine  erat  aequom  e^  illius  more  ^  an  illum  eX 

huius  vivere  ?  et 


1  Ineft  accufatio  Qiniaey 
iimul  admonitio  paterna. 

2  Refpondet  pro  amico ,  ab 
eoqtie  culpam  in  huius  patrem 
tranfmovet.  Et  eft:  communis 
filiorum  caufaf,  uti  patrum* 

3  Non  reverenter  fic  illum 
vocat« 


4  Pa^ne  proditurus  fuit  ani« 
tnumMencdemi  in  filluih.  Sed 
fe  reprimens  fecum  fqq«  dicit^ 
Inde  erunt  ludi^ 

J  Quae  pro  Menedemo  di- 
cet^  ea  &  pro  fe  dicitfilioj 
faepe  monendo^ 

6  hi  e»  adverfabatuTi 


iri  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Quod  illum .  infimulant  ■  durum  ,  id  non  eft :  nam 

parentum  iniuriae  *  30 

Unius  modi  funt  ferme :  paulo  qui  eft  homo  tole- 

rabilis  % 
Scortari  crebro  nolunt :  nolunt  crebro  convivarier : 
Praebent  exigue  fumptum  :  atque  haec  4  funt  tamen 

ad  virtutem  omnia. 
Verum  ubi  animus    femel  fe   cupiditate  devinxit 

mala , 
NecefTe  eft,  Clitipho,  confilia  confequi  confimilia  ^ 

hoc  35 

Scitum  eft  9  periculum  ex  aliis  facere »  tibi  quod  ex 

ufu  ftet. 


I  int.  Clinla  cum  amicis. 
Sic  Cod.  Bemb.  &  ^Bentl. 
Vu]g.  infimulat. 

z  Ex  oplnione  tillonim. 
Sunt  vero  irae  patemae  ob 
liliorum  peccata.  cf.  infra  V, 

3  Qui  prioribus  hacc  iun- 
gunt,  fingularem  pro  plurali 
fumunt :  qui  funt  tolcrabiUs. 
Sed  illud  uniusmodi  fecit,  ut 
al.  iMSS.  &  edd.  vett.  ex  iif- 
que  Argent.  n6{lra  liaec  fqq. 
coniungerent ,  dein  legendo 
/c.  cubro  non  vult^  crtbro  con» 
wdritnpraebn  &c.  Sed  vujg. 


Ben^ino  firmatur.  .  Loquitur 
vero  indulgentes  in  multis  pa- 
tres ,  qui  tamen  tillos  non  pla- 
ne  perdi  volunt.  IUi  quidem 
multa  patiuntur ,  quae  fert  ae- 
tas  &  libido  filiorum  ,  fed  no- 
lunt  crebro  ea  fieri ;  cf.  Adelph. 
I,2,23fq. 

4  Scil.  I0  nolU  iL  exiguc 
praebere  fumptum. 

5  En  ufum  fermonis,  qiiem 
capcre  fuum  filium  iubet  pa- 
ter ,  quamvis  rerum  eius  ig- 
narus.  Repetit  vero  di6la  v. 
fq.  cum  derifione  filius  Sc.  fq-. 
v.  9. 


HEAUTONTIMORUN4ENOS.      213 

CL  Ita  credo  ^0h.  ego  ibo  hlnc  intro ,  ut  videam, 

nobis  quid  coenae  fiet  9 
Tu ,  ut  tempus  eft  diei ,  vide  fis  ,  ne  quo  hinc  abeas 

longius  ^. 

ACTUS    I,     SCENA    III. 
C  L  I  T  I  P  H  O. 

3  V^Uam  iniqui  funt  patres  in  omneis  adolef- 

centeis  iudices  : 
Qui  aequom  efle  cenfent ,  nos  a  pueris  illico  nafci 

fehes , 
Neque  illarum  affines  rerum  effe ,  quas  fert  adolef-  * 

centia. 
Ex  fua  libidine  moderantur,  nunc  quae  eft,  non 

qirae  olim  fuit. 
Mihi  fi  unquam  filius  erit,  nae  ille  facili  me  utetur 


patre 


4: 


'  Nam  et  cognofcendi  et  ignofcendi  dabitur  peccati 
locus : 


I  Leviter  &  cun£lanter  re- ' 
fpondct ,  qui  ifla  invitus  au- 
diit. 

a  Tn  fine  quidem  fcenae  prio 
ris  Chr,  iam  dixerat ,  fe  con- 
vivas  morari.  Sed  ante  ipfam 
coenam  facrificium  fiebat,  & 
convivae  fermone  trahebant 
horam,  donec  accumberent. 
Supererat  igttur  tempus ,  quo 


abeflTe  liceret  filio,  maximc 
amici  caufa ,  cui  ferviebat. 

3  Clitipho  patri  monitori 
afper  ob  amorem  clandefli- 
num ,  quem  prodit ;  quod  eft 
altcrum  ex  argumento  duplici. 

4  Qualis  Micio  in  Adelph. 
cuius  difca  I,  i ,  23  fqq.  cf. 
ad  verf.  fq. 

Oj     » 


^14  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Non  ut  meus,  qui  mihi  per  aliiA  oftendit  fuam 

fententiam. 
Perii ;  is  mihi  y  ubi  adbibit  plus  paulo  9  fua  qitiie 

narrat  facinora  '  ? 
Nunc  ait,  periclum  ex  aliis  facito  ^\  tibi  quod  ex 

ufu  iiet. 
Aftutus,  nae  ille  haud  fcit ,  quam  mihi  nunc  furdo 

narret  fabulam  3.  10 

Magis  nunc  me  amicae  diSa  ftimulant:  da  miki  atque 

affcr  mihi; 
Cui  quid  refpondeam ,  nii  habeo :  neque  me  quif- 

quam  eft  miferior; 
Nam  hic  Clinia,  etfi  is  quoque  fuarum  rerum  fatagit, 

attamen    * 
Habet  bene  ac  pudice  edudam ,  ignaram  artis  me- 

retriciae, 
Mea  eft  potens  ^,  procax,  magnifica,  fumptuofa,  no- 

bilis  ^  1  { 

1  En  caufam ,  cur  filli  fae*  contra  Codd.  dedit  petax , 
pius  parentibus  minus  di6io  procax.  £t  procax  eft  af&due 
Hudientes  fint,  impieque  iis  ir-  |)ofcens.  Pouns  int,  arte  n^- 
lideant.  retricia.  Fuit  vero  Scpotans^ 

2  In  ludihrium  cadit  fen-  v.  infiralU,  i  ims^nem  Bac« 
tentia  patris.  chidis  40-52. 

3  Turpis  amor  furdis  auri^  5  Moribus  nobilium  utitur  , 
hus  ejfe  folet.  Propeit.  II,  i6j  qui  folent  quos  fpemere?  f. 
55,  ferox,  cf.  Plaut.  Mil,  IV,  8, 

4  Bentl.  Terentio  iUudens      14, 
I 


HEAUTONTIMORUMENOS.     115 

Tum  9  quod  dem  ei ,  nSc  eft  ' :  nam  niJul  efle  mihi  ^ 

religio  eft  dicere. 
Hoc  ego  mali  non  pndem  inveni :  neque  etiam  dum 

fcit  pater. 

ACTUS    IL    SC  ENA    L 
CLINIA,  CLITIPHO. 

Clim.  ^3l  mihi  fecundae  res  de  amore  meo  dfent> 

iam  dudum'  fcia 
Veniffent:  fed  vereor^  ne  mulier  me  abfente  hic 

corrupta  iita 
Concurrunt  multae  opiniones  ^y  quae  milu  anir 

mum  4  exaugeant ; 


I  h«  e,  bona  verba  funt , 
blanda  promiflaj  quibus  eain 
morer  1.  traham ,  cf.  II »  2, 
88.  Vocem  ipfam  reSU  Don.. 
ad  Adelph.  IV ,  3, 18  ad  ver- 
bd  refert ,  utt  verum  ad  rem. 
Non  rede  dicere ,  pro  maledi^ 
cere  alicui^  Piautinum  eft« 
Andr.  II,  2  ReiU  dicis  h.e. 
lacta  promittis.  £t  fic  fbr(an 
Eun.  II,  3 ,  50 Re(U  inquu  xx^ 
terpreteris:  faufta  precatus  L 
valedixit.  Cum  fic  vox  re&i, 
abiiflet  in  formulam ,  ex  con- 
fuetudine  inanem,  idem  fere 
fonabat  ac  nikiL  Unde  &  fae* 
pe  adhibimm  ab  iis,  qui  abfque 
iniuria  interrogantis  f.  pofcen- 
tis  reticere  cupiebant  quae  di- 


cere  nollent.  Quem  fenfiim  & 
alii  h.  ].  fequuntur.  Mox  rcL 
eft  dicere  h.  e!  ne  dicaro ,  cau-^ 
tio  efl.  Nihil  enim  iiide  certius 
eflet ,  quam  me  excludi.  Ergo 
Nihil  mali  ominis  verbum  mi« 
hi  fit  ap>  illam.. 

2  Mire  follicitus  inducitur 
Qit.  cui  exfpe^nti  hora  vi- 
detur  aetas>  annus.  Amor 
eius  fufptciofus ,  &  ad  fe  tor- 
quendum  ingeniofus  efl. 

3  f.  multa  verifimilia  (h,  e. 
verifimilcm  fufpicionem  fa- 
ciemia  j  uti  Ad.  IV,  4,  18. 
Neque  igitur  opiniones  ofFen- 
dere  debuerunt  BentJeium. 

4  Sic  Cod  Bemb.  )quocum 
feciunt  omnes  fcrlpti )  idem- 

o  4 


2l6 


I 

P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


Occafio^Ioais,  aetas,  mater  cuius  fub  imperio  eil 

inala ; 
Cui  nihil  praeter  pretium  lam  dulce  eft.  Ctit.  Cli- 

nia.   CUn.  hei  mirero  mihi !  5 

Clit.  Etiam  caves ,  ne  videat  forte  hinc  te  a  patre 

aliquis  exiens  ? 
CUn.  Faciam  :  fed  nefcio  quid  profedo  mihi  animus 

praefagit  mali. 
CZf/.  Pergin' iftuc  prius  diiudicare,  quam  fcis,  quid 

veri  fiet  ? 


que  gloflam  adrcriptam  ha- 

bot ,  quae  me  teneant.  animum 

autem  diclt ,  quam  illi  praefcns 

iffxit  metus  follicltam  coc^ifa- 

tionem,  Neque  femper  animus 

au^eri  dicitiir  fpe ,  &  re  laeta. 

Etiani  in  re  dubia  Cic.  ad  Axx, 

X ,  14  adhibuit :  verum  ea  non 

animum  eius  (  in  exilinm  ab- 

eundi)  auf^ebant ,  fcd  timo- 

rem,  Augemur,  crcdimus,  a- 

nimi,perinde  ut  aiTcftus  fuit 

aut  res  eft.    Animus  Cliniae 

pi-aefagus  mali  erat  ob  mo- 

ram ,  &  nunc  augetur  mulcis 

bpinionibus.  Plaut.  Capt.  I V , 

1 ,  I  fq.  Quanto  in  pe^ore  hanc 

rem  meo  ma^is  voluto ,  Tanto 

mihi  aegritudo   au^ior  eft  isi 

animo,  Sed  aegritudine  audio- 

ri  augerl   ipfe    animirs  vide- 

tur :  quomodo  &  Galli  dicunt 


j'ai  le  coeur  gros  de  dipit,  Ita- 
que  miramur,  G^ls ,  maxime 
Palmerio ,  Guyeto  &  Dacie- 

riae ,  verbum  exaugere^  valde 
augere ,  difplicuifTe  ,  utl  Aci- 
dalio  Germano ;  &  pro  eo  vi- 
fum  cxangeant ,  verbum  no- 
vum,  quod  loco  dubio  ap, 
Plaut.  Stich.  1 ,  1 ,  54  parum 
firmetur.  Bcntl.  noftrum  pro- 
bans  cetera  fic  legi  cupit :  con- 
currunt  multa^  opinionem  hanc 
quae  mihi  animo  exaug,  mol« 
lius  fuiflet  mi  in  animo*  Sed 
faceffant  haec.  MS.  Leid.  i 
voci  exaug,  fuperfcriptum  ha» 
bet  diminuant ,  tanquam  ex  eA 
fet  pri  vativum.  Nobis ,  fi  quid 
emendandum  iit ,  placcret  me^ 
tum  pro  animum,  Se J  fcramus 
vulg. 


HEAUTONTIMORUMENOS.      tij 

Clin.  Si  nibll  mali  eflet ,  iam  bic  '  adefTet.  Clitn  iam 

aderit.  CUn.  quando  iftuc  erit  ? 
CZf/.  Non  cogitas  hinc  longule  efle  ?  et  nofti  mores 

mulierum :  lo 

Dum  moliuntur,  dum  ^  comuotur^  annus  eft  ^ 

Clin.  o  Clitipbo, 
Timeo.  CUt.  refpira :  eccum  Dromonem  cum  Syro: 

una  adfunt  tibi. 

ACTUS    II.    SCENA    I  L^ 
SYRUS,   DROMO,  CLINIA,  CLITIPHO. 

S.  jnLln'  tu  ?  D.  fic  eft.   S.  verum  interea  dum 
fermones  caedimuSf 


1  Sequimur  plurimos  Codd. 
&  edd.  vett.  AI.  adcffint-ade- 
runt.  Noftrum  Cliniae  amori 
magis  convenit. 

2  Nutant  edd.  in  hoc  ver- 
bo ,  quod  Donato  ad  Hec. 
IV ,  3  ,  5  &  Servio  ad  Virg. 
Aen.  IV ,  1 3  3  debemus.  Nul- 
lus  enim  MSS.  fic  hab?t ,  fed 
1.  conantur,  1.  comantur,  Illud 
quidcm  ex  fuis  repoluit  pro 
comuntur  Faemus,  nefcimus 
quam  bene,  ui  lynonymum 
l\i  muliuntur,  probatque  Lin- 
denbr.  ac  noviflime  revocat 
Bcntl.  Prifcae  edd.  Tarv.  & 
Arg.  c.  figg.  ex  MSS.  dedere 
coma^tur;  unde  facilis  tranfi- 
tus  aJ  contdntur ^Yih^dXiis  fol- 


lenne  pro  cunftantur.  Virgil 
1.  c.  Repnam  thalamo  cunc* 
tantem  —  exfpeElant,  Sed  &  in 
itinere  dum  movent ,  nih!l 
promovent;  quod  aptum  ill! 
moliuntur  h.  e.  p.irant  cgref- 
fum.  Et  fic  efTet  inter  utrum- 
que  verbum  quaedam  varie- 
tas ,  quae  ex  7«  moliri  f.  pa- 
rare  fe  &  conari  1.  com.  non 
apparet.  Sed  feramus  vnlg. 

3  Pulchre  Plaut.  Mli.IV, 
7,9—11  Mulier  profeHo  nata 
efl  ex  ipfa  mora.  Nam  quaevis 
alia ,  quae  mora  efl  aeque ,  mu- 
ra  Minor  ea  videtur  ^  qnam 
quae  propter  mulierem  efl.  Hoc 
adeo  credo  fieri  confuetudine, 

4  Scena  hac  argumencuni 


y 


ai8  R    T  E  RE  N  TM 

Illae  funt  relifiae.   C7ir.  mulier  tibi  adeft ;  audin* 

Cliaia }  • 

Clin.  Ego  vero  audip  nunc  demum^  et  video,  et 

valeo  Clitipho  ■• 
jD.  Minime  mirum :  adeo  impeditae  funt:  ancillarum 

gregem 
Ducunt  fecum.  CUn.  perii !  unde  illi  funt  andUae  ^  ? 

CUt.  men'  rogas  3  ?  ^ 

S.  Non  oportuit  relidas :  portant  quid  rerum  4 ! 

Clin.  hei  mihi ! 
S.  Aurum ,  veftem :  et  veiperafcit,  et  non  noverunt 

viam« 


duplex  tnifcetur  in  unum  dolo 
Syri  fervi,  qm  efFecerat,  ut 
evocatam  Cliniae  amicam  An- 
tiphilam  comitar6tur  potens 
illa  etmagnifica  Bacchis,  quam 
deperierat  Clitipho ,  quafi  ipfa 
eflet  Antiphila.  Inde  mora  iti- 
neris ,  e  qua  mems  erat  Cli« 
niae ;  cui  vix  ob  auditum  fuae 
adventum  recreato  redeunt 
graviores  fufpiciones  ex  co- 
miutu  Bacchidis  magnificOy 
qucm  putat  efle  Antiphilae ,  a 
virtute  ad  quaeflum  delapfae* 
Subvenit  tandem  errori  Sy- 
rus,  dolumque  fuum  aperit ; 
unde  cum  fibi  metuat  Clit. 
varii  dantur  ludi ;  quos  claudif 
Syrus  admonitione  Clit.  ne  is 
intemperantia  fua  rem  prodat 


omnem. — Servi  in  fronte  Sce- 
nae  ex  abrupto  colloquuntur , 
tanquam  pergentes  in  collo- 
quio ,  quod  ultro  citroqiie  in 
via  conferebant;  haec  Cal^ 
phum. 

1  De  adventu  fuae  iam  cer- 
tus  ,  reficitur ,  qui  ante  defece- 
rat  animo  &  fenfibus ;  fed  fu- 
perveniet  nova  fufpicio. 

2  Quaefhim  fuipicatur  ex 
amore  promifcuo.  Alias  ho- 
neftae  &  potentes  feminae  non 
fine  comitatu  tali  in  publicum 
prodibant.  Sed  undc  illi  pau* 
peri  tantum  ? 

3  Quafi  ego  haec  fciam. 

4  Crefcit  fufpicio  ex  iis  « 
quae  fervus  fortuito  dicit. 


HEAUTONTIMORUMENOS,      119 

Fadum  a  nobis  (hilte  eft.  abi  dum  tu,  Dromo  9  illis 

obviam. 
>  Propera :  quid  ftas  ?  Clin.  vae  mifero  mihi ,  quanta 

de  ipe  decidi  ^. 
CIU.  Quid  ifhic  ?  quae  res  te  foUicitat  autem  ?  Clin.  ro* 

gitas  quid  fiet  ?  10 

iViden*  tu  ancillas,  aunun,  veftem  ?  quam  ego  ciun 

una  ancillula 
Hic  reliqui.  unde  3  effe  cenfes  ^?  Clit.  vah,nunc 

demum  ^  intellego. 
S.  Dii  boni ,  quid  turbae  eft  ^  ?  aedes  noftrae  vix 

capient,  fcio. 
Quid  comedent?  quid  ebibent?  quid  feneerit  no- 

■ftro  miferius  ? 
Sed  video ,  eccos ,  quos  volebam.  CUn.  o  luppiter , 

ubinam  eft  fidcs  ?  15 

Dum  ego  propter  te  errans  patria  careo  demens , 

tu  interea  loci 
G)ntocupletafti  te ,  Antiphila ,  et  me  in  his  deferui- 

fti  malis. 


1  Al.  propertn 

2  lam  deturbatur  tnens. 

3  AL  ingerunt  ea  pofl  unde. 

4  Nifi  ex  quaelhi  f,  mere- 
tricio  amore. 

5  Tardus  fane  ad  intelli- 
gendum  ,  lit  quem  nihil  eius 
rei  tetigerat  ^  in  alio  occupa- 
tum  amore. 


6  Ex  fermonibus  Syri  ma- 
ior  ufque  fides  opinioni ,  quae 
Cliniam  urget.  Is  vero  haec 
non  dicit^  tanquam  hero  fuo 
timeat,  ipfe  honim  artifcx; 
fed  gaudet  in  ludis,  quos  feni 
reddet.  Servi  enim  plerique 
magis  ^ciunt  cum  herilibtis 
filiis ,  quam  cum  ipfis  heris. 


210  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Propter  quam  in  fuinina  infamia  ■  fum ,  et  meo  patrl 

minus  obfequei^  - : 
Cuius  nunc  pudet  me,  et  miferet,  qui  harum  mores 

cantabat  mihi, 
3  MonuiiTe  fruftra ;  neque  potuifle  eum  unquam  me 
ab  hac  expellere.  20 

Quod  tamen  nunc  &ciam :  tum ,  cum  gratum  mihi 

efle  potuit  « ,  nolui. 
Nemo  eft  miferior  me.  S.  hic  de  noftris  verbis  errat 

videlicet, 
Quae  hic  fumus  locutL  ^  Clinia,  aliter  tuum  amo- 

rem,  atque  eft,  accipis: 
Nam  et  vita  eft  eadem  9  et  animus  te  erga  idem  ac 

fuit  \ 


1  f.  infamis ,  fc.  amore  puel- 
lae,  quae  peregrina  liabeba- 
tur.  Flagitla  fc.  infcquitiir  fer- 
mo  &  fama. 

2  Significatio  pietatis  nun- 
quam  ex  animo  dimifTae.  Su-' 
pra  &  Andr.  1 ,  5  ,  28  Pam- 
[>\\\\o  patris  pudor  eft. 

3  Infinitivi  reguntur  a  pU' 
det  ^  miferet, 

4  cf.  fupra  not.  ad  Eun. 

ni ,  1 , 6. 

5  Satis  iam  explorato  amo- 
re  vcro  Cliniae  per  credibiles 
fufpiciones ,  fed  falfas;  fubve- 
nit  iam  fervus  errori  Cliniae  , 
eumqueiam  vcre  recreat  nar- 


rando  mores  Antiphilae,  etiam 
nunc  integrae ;  &  fic  ,  quaft 
praeteriens,  fignificat,  omnem 
iftum  paratum  non  eflTe  An- 
tiphilae.  Exhilaratd  vicillim 
tanto  magis  Clinia,  quanto 
ante  foUicitior  fuit,  Syrus  fe 
convertit  ad  Clitiphonis  amo- 
rem  clandeftinum ,  cui  et  ho- 
die  auxilium  ferre  cupit ;  de 
quQ  dein. 

6  Haec  eft  quafi  propofi- 
tio ;  &  bene  fibi  conftabit^Syr. 
probando  primum  vitam  par- 
cam  &  pudicam,  dein  eundem 
animum  f,  amorem  iilius  ia 
Cliniam. 


.  HEAUTONTIMORUMENOS.      iii 

Quantum  ex  ipfa  re  conieduram  »  fecimus.        15 
CUn.  Quid  eft  obfecro  ?  nam  mihi  nunc  nihil  rerum 

omnium  eft , 
Quod  malim ,  quam  me  hoc  falfo  fufpicarier. 
S.  Hoc  primum ,  ut  ne  quid  huius  rerum  ignores : 

anus  ^ , 
Quae  eft  dida  mater  efle  ei  antehac ,  non  fiiic : 
Ea  obiit  mortem:  hoc  ipfa  in  itinere  alterae  3  ;o 
Dum  narrat,  forte  audivi.  Cliu  quaenam  eft  altera? 
S.  Mane ;  hoc  ,  quod  coepi ,  primum  enarrem , 

Clitipho : 
Poft  iftuc  vehiam.  Clit.  propera*  S.  iam  primum 

omnium , 
Ubi  ventum  ad  aedes  eft,  Dromo  pultat  fores : 
Anus  quaedam  prodit :  haec  ubi  aperuit  oftium ,  3  5 
Continuo  hic  fe  coniecit  intro  :  ego  confequor : 


1  Vulg.  ceplmus,  Noftrum 
cum  Bemb.  volutt  Faem.  ac 
rec.  Bentl. 

2  Bene  Syr.  probationem 
primam  coeptat  ab  .inu  illa, 
quae  di£la  antehac  mater  An- 
tiphilae  credibil^jm  fecerat  fu- 
Ipicionem*  Scrupulo  maximo 
exemto,  ceteros  toUit  enar- 
randis  vere  &  diflindte  eoque 
pulchre,  quae  viderat  &  e 
quihus  caAius  ingenium  &  vi- 
tam  laboriofam  ipfe  ftatim  col- 
legerat. 


3  Alterae  antique  pro  al» 
Uri,  Sic  vero  minus  ambigue 
mulierem  comitem  innuens, 
&C!iniae  fcrupulum  evcllit  de 
comitatu  illo  ancillarum ,  & 
fibi  viam  quafi  praeftruit  ad 
alteram  narrationis  fuae  par- 
tem.  Curiofi  Clitlphonis  ani- 
mum  fufpcndit ,  donec  Cli- 
niae,  de  fua  potius  quam  de 
iliii  curiofo,  latisfecerit.  Et 
eius  amor  omni  ex  parte  prior 
eft. 


121 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


Anus  foribus  obdit  pefiulum »  ad  lanam  redit. 
Hic  fciri  potuit ,  aut  nufquam  alibi ,  Clinia , 
Quo  fhidio  vitam  fuam  te  abfente  exegerit  ■ : 
Ubi  de  improvifo  eft  interventum  mulieri*         40 
Nam  ea  res  dedit  tum  exifhimandi  copiam  ^ 
Quotidianae  vitae  confuetudinem ; 
Quae ,  cuiufque  ingenium  ut  fit ,  declarat  maxume. 
Texentem  telam  ihidiofe  ipfam  ofFendimus^ 
Mediocriter  veflitam  vefle  lugubri , .  45 

Eius  anuis  caufa  9  opinor ,  quae  erat  mortua : 
Sine  auro :  tum  ornatam,  ita  uti  quae  ornantur  fibi  ^: 
Nulia  mala  re  ^  interpolatam  muliebri« 
Capiilus  4  paffus,  proiixus*  drcum  caput 


1  cf.  Liv.  I,  57.  fq.  qui- 
bus  nihil  verius  eft  &  p\il- 
chrius.  Collatinum ,  Lucret'ae 
virum,  fic  loquentem  facit: 
Quin^invifimiis  pratfcntes  no^ 
firanm  ingenia.  IdcuiquefpeC" 
tatifjimum  fit ,  fpiod  inopinato 
viri  adverau  Sccurrerit  oculis, 

2  Hoc  ipfo  ornatam  ,  quod 
afcititia  omamenta  nsglexerat. 
At  quae  aliis  placere  geftiunt , 
fuperbius  aut  lafcivius  fe  ot'^ 
oant. 

3  Vulgo  inepte  ejfe  expoll' 
tam  ;  neque  enim  lo  effe  con- 
venit  cum  fuperiori  ojlendi" 
mus ,  &  abefl  a  Bemb.  aliis-' 
que  Codd.  &  edd.  veit.  unde 


&  Faem.  dclevit.  Sed  fic  fyl- 
laba  deeft  verfui,  quam  tan-' 
dem  bene  cxplcvit  Bentl.  ex 
Plautino  il!o  in  hac  re  intef* 
polatam;  v.  Moft.  1,3»  105 
&  1 17.  cf.  Amph.  1, 1 ,  1 16- 
Nonius  inquit :  Interpolare  eft 
immittere,  interponere,  etnovam 
formam  e  vetere  fingere*  Mala 
res  eft  venenum  f.  pigmen- 
tum ;  cf.  Plaut.  Trin.  II,  4, 1 5  3. 
4  Sic  MSS.  complures  le- 
gitque  E)on.  ad  Phorm.  I^ 
2  4  56  3c  crines  pafli  erant  lu<* 
gentaum ,  cf.  Virg.  Aen.  I , 
480.  Gellio  XV,  15  capillus 
paffiis  eft  porredus  &  expan^ 
fus.  Al.  tamen  MSS«  fparfus  ; 


HEAUTONTIMORUMENOS.      213 

ReieAus  neglegenter :  pax  ' !  Cliru  Syre  ml,  ob- 
fecro»  50 

Ne  me  in  laetitiam  fruftra  coniicias.  S.  anus 

Subtemen  nebat :  praeterea  una  ancillula 

Erat :  ea  texebat  una  pannis  obfita  y 

NegleAa,  immunda  illuvie.  Clii.  (i  haec  funt,  Clinia  ^^ 

Vera,  ita  uti  credo,  quis  te  eft  fortunatior?         5  j 

Scin'  tu  hanc,  quam  dicit  fordidatam  et  fordidam  ? 

Magnum  hoc  quoqiie  fignum  eft,  dominam  effe  extm 
noxiam , 

Cum  eius  tam  negleguhtur  intemuntii  s : 

Nam  difcipiina  eft  eifdem ,  munerarier 


quod  nec  inde  abltKfit,  &  Au» 
fon.  Idyll.  1 2  firmare  yidecur ; 
Totum  opus  hoc  fparfum,  cri^ 
ttis  velut  Antiphilae :  pax,  un- 
de  id  rec.  Bentl.  fruflra  vero 
idem  mutat  prolixus  in  pro* 
mjfus.  Nos  exponimus:  qui 
ipfi  erat  capillus  fluitans,  mul- 
tus  longufque  capillus  >  is  cir- 
cum  caput  ^  a  fronte  negG'* 
genter  reiedus,  fuo  ingenio 
flexus  per  humeros  fefe  eflun- 
dere  videbatur. 

1  Non  longius  audens  pro- 
gredi  in  pulchritudine  deicri- 
benda^  (ilcntium  fibi  indicit. 
Nec  decebat  fervum ,  porro 
verbisexfequi^  quae  viderat. 
Hoc  potius  fit  elegantis  alicu- 
juft  fonnanim  fpefiatoris  L 


amantis.  £t  qiiid  optis  hu!c 
illa  laudare,  qui  iam  fatis  ad« 
miratur,  &  diSis  fervi  laeta- 
tur.  Terentio  nil  prius  decoro  ' 
&  oratione  pura  f*  cada. 

2  Abrumpit  in  tempore  Clit. 
narrationem  de  ingenio  &  vi- 
ta ,  de  qua  fatis  di6him ,  & 
ipfe  addit  momentum  ex  fuo 
fenfu ,  quo  difcrimen  inter  ve* 
rum  honeftumque  amorem  il- 
lius  &  fuum  malum  clande« 
fiinum  intelligit. 

3  Glofla  Bembini :  irairnun* 
tios  pro  fervis  pofuit,  fedfen^ 
tentia  hacc  itaefiiqui  non  ne^ 
gUgerentur  ^fieffent  iruemun» 
tii  int.  amatorum ;  cf.  £un.  11, 
2,  56. Plaut.Afin4  1«  j,  30, 


124 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


Ancillas  primum ,  ad  dominas  qui  affedanr  viam.  60 
Clin.  Perge,  obfecro  te  « ,  et  cave  ne  falfam  gratiam 
Studeas  inire.  quid  ait ,  ubi  me  nominas  ? 
S.  Ubi  dicimus  rediifle  te ,  et  rogare »  uti 
\'eniret  ad  te ;  mulier  telam  deiinit 
Continuo ,  et  lacrumis  opplet  os  totum  (ibi  ^ ,  ut  65 
Facile  fcires  defiderio  id  fieri  tuo  3. 
CUn.  Prae  gaudio  ( ita  me  dii  ament)  ubi  fim  nefcio. 
I^  timui  4«  Cliu  at  ego  nil  efle  ^  fdbam »  Ciinia* 
Agedum  viciffim,  Syre,  dic  quae  illaeftaltera. 
V.  Adducimus  tuam  fiacchidem  \  CiiL  hem  f  qiiid 
Bacchidem  ?  .70 


1  Sccurus  de  caftitate  Anti- 
philae  redire  iubet  Clinia  Sy- 
itim.ad narrandum  vere^  quo- 
modo  Antiphila  afFe6la  fuerit 
nuntio  fui  adventus  ,  unde 
lciat,  an  cundem  animum  erga 
tc  liabeat  etiamnum.  Quam- 
vis  autem  ex  ingenio  eius  &• 
adventu  de  animo  eiusdem  be- 
ne  fperet ,  primam  tamen  ani- 
mi  ilgnificationem  audire  ve- 
hementer  cupit ,  Syrumque 
obteftatur ,  ut  ea  fideliter  nar- 
ret. 

2  Nam  lacrimae  faepicule 
(je  gaudio  prodeunt',  Apul. 
Alet.  I. 

3  Quid  opus  eft  aliis  tefti- 
m'omis?tQuanto  autem  bre- 
vivis  dixit  unum  id',  tanto  ci- 


tius  in  afFedum  dulciftimum 
movet  Antiphonem. 

4  Timor  moUit  animum. 
Mollitus  pertentatur  fortius 
gaudio. 

5  int.  quod  timeres*  Satis 
frigide  haec  addit  Clit.  qui 
iamdiu  fufpenfus  nunc  fibi  fa- 
tisfieri  cupit  de  altera.  Quam- 
vis  vero  Syr«  curaverit ,  ut  is 
&  (ua  hodie  potiatur;  cx  hoc 
ipfo  dolo ,  qui  fimul  intcnditur 
in  patrem  ,  non  eft  venim 
gaudium,quaie  ex  vero  &  ho- 
nefto  amore  habuit  Clinia:  fed 
cum  cupidine  varia  follicitudo 
Clitiphonem  tenet,  doncc  il- 
lam  omni  dub.ta:ionc  fupe» 
riorem  callidiis  eftlcit  fervus. 

6  Brevius  rcipundebit  ad 


HEAUTONTIMORUMENOS.      125 

Eho,  fcelefte,quoillam  ducis  '  ?  S.  quo  ego  illam? 

ad  nos  fcilicet. 
Clit.  Ad  patremne  ?  S^  ad  eum  ipfum.  Ciiu  o  homi« 

nis  impudentem  audaciam  ^ !  S.  heus 
Tu  3 ,  non  fit  fme  periclo  facinus  magnum  et  me«* 

morabile. 
Clit.  Hoc  vide  4 :  in   mea  vita  tu  tibi  laudem  is 

quaefitum,  fcelus, 
Ubi  fi  paululum  modo  quid  te  fugerit ,  ego  pe"*' 

rierim.  75 

Quid  illo  ^  ^cias  ?  S.  at  enim  ^.  CV/V.  quid  enim  7  ^ 

*S.  fi  finas,  dicam.  C/in.  fine. 


6mnia  Syr.  fupcrbus  ie  fao 
confilio ;  neque  tem{>us  fuper* 
eil  narrandi  plura.  Addit  ye-* 
ro  ntam ,  ut  hoc  blandius  al- 
ticiat  Clitiphonis  aflenfum. 

I  Non  tam  iratus  expoftu-^ 
lare  videtur,  quam  timorcm 
prodere.  Sed  eo  ({uod  ipfe  Sy- 
rus  non  flatim  ediflerat  con- 
filium^  idque-probari  curetj 
crefcit  indignatio  in  fervum. 
1  Exdamatio  magis  miran- 
tis  quam  indignantis. 

3  Meus  tu  revocantis  ad 
cqnfiderandam  •  fententiam  , 
quam  a  fortiter  in  bello  au*^ 
dentibus  mutuatur.  Ea  utitur 
Xerxes  refpondens  Artabano 
•p.  Herod.  VII,  jo* 


4  MifjLnatf '/«  heus  tu. 

5  Haerent  in  illo  interpp; 
&  Bentl.  id  temere  mutat 
in  llla.  Hoc  fanc  ferVo  non 
aptum.  Neqne  illi  aptius ,  qui 
ad  Cliniam  hoc  dici  voluot  t 
quid  (de)  illo  (  Syro)  /  Nos 
exponimus  illo  cum  Eugra- 
phio ,  Fabrini  &  Dacieriij 
quid  tum  f.  deindefacias ,  ubi 
praeter  fpem  evenerint,  Quid 
enim  illo  non  pcrinde  flt  adv, 
temporls  ac  loci  ?  cf.  Eun.  V  , 
1,21.  Sic  &  illi  dicitur  pro 
iUic. 

6  Additurus  forfan ,  r.ifl  irt- 
terpe  laret  Clit.  tuium  eft  con- 
filium  meum*,  ita  mox  v,  86. 

7  £x  ambagibus  Syri  fubic 

p 


ai6 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


CUi.  Sino.  S.  ita  res  efl,  haec  nunc  quafi  cum  ^-  ^ 

Clit.  quas ,  maium ,  ambages  mihi 
Narrare  occipit  ?  CUn.  Syre,  verum  hic  dicit.  mitte : 

ad  rem  redi. 
i.Enim  vero  reticere nequeo  \i  muhimodis  iniOTius 
Clitipho  es:  neque  lerri  potis  es.  Clin.  audiendum 

hercle  eft :  tace,  '  80 

S.  Vis  amare :  vis  potiri :  vis  y  quod  des  illi ,  effici. 
Tuum  efle  in  potiundo  periclum  non  vis.  haud 

fluhe  fapis: 
Siquidem  id  fapere  eft ,  velle  te  id ,  quod  non  pote((, 

contingere. 
Aut  haec  cum  illis  funt  habenda ,  aut  iila  cum  his 

mittenda  funt. 
.  Harum   duarum  conditionum  nunc  utram  malis  9 

vide:  85 

Etii  confilium^  quod  cepi,  reQum  effe  et  tutum  fcio  '• 
Nam  tua  apud  patrem  amica  tecum  fine  metu  ut  fit» 

copia  eft: 


ira  Clitiphonem.  Inde  novae 
tnorae. 

I  Ita  ambit  fervus  rem  ip- 
fam ,  quafi  cum  eam  illuflra* 
re  velit  prius  fimili  aliquo ,  (ut 
Ad.  IV  ,  7,  21)  quam  ediffe- 
rat.  Inde  rumpitur  Clit^  Diffi- 
cile  vero  (it ,  explere  fe»ten- 
^m  non  quidem  inchoatam. 

3.  Indignantcm  fe  funulat. 


&  ferocius  refpondendo  calli- 
de  adoritur  Qitiphonem,  quo 
eius  metum  a  patre  pellat  alio 
metu ,  ne  a  Syro  defcratur , 
immo  ipfa  Bacchide  excidat. 
Tum  cupido  incenia  fuperabit 
onmem  metum. 

3  Caiiide  ibum  confilium 
laudat,  6c  in  id  ir>ducit  CU- 
tiphonem  duplici  illecebra. 


HEAUTONTIMORUMENOS. 


1X7 


Tum  quod  illi  argentum  es  poliicitus,  eadem  hac  in« 

veniam  via: 
Quod  ut  efHcerem,  orando  furdas  iam  aureis  reddi* 

deras  mihi. 
Quid  aliud  tibi  vis  ?  Clit.  iiquidem  hoc  fit  '•  S.  fi- 
quidem  *  experiundo  fcies  3.  90 

Clit^  Age  9  age ,  cedo  y  iiluc  tuum  coniilium  quid 

id  eft  ?  S.  affimulabimus  4  , 
Tuam  amicam ,  huius  efle.  CUt.  pulchre :  cedo  quid 

hic  faciet  fua  ? 
An  ea  quoque  dicetur  huius ,  ii  una  haec  dedecori 

eft  parum  ? 
S.  Immo  ad  tuam  matrem  abducetur.   CUt.  quid 

eo  ^  ?  S.  longum  eft,  Clitipho, 
Tibi  fi  narrem  ,  quam  ob  rem  id  fadam :  vera  caufa 
eft.  Clit.  ^bulae  :  95 

Nihil  fati'  firmi  yideo ,  quam  ob  rem  accipere  hunc 

mihi  expediat  metum. 
5*.  Mane ,  habeo  aliud ,  fi  iftuc  metuis  ^,  quod  am* 
bo  confiteamini 


1  Impuirus  iam  Clit  {>anim 
firme  dein  refiftit. 

2  Vide  quam  irrideat  re- 
petendo  eius  verba. 

3  Haud  prius  fcias,  quo- 
modo  proveniat  coniilium, 
quam  id  ipfum  ineas  &  expe- 
riaris. 

4  Tantum  de  confilio  fuo 


vix  taftdem  aperit,  qnantifm 
ab  utroque  iuvene  in  ea  re 
fieri  vultj  cetera  fecum  fervat. 

5  Calph.  rede  exponit« 
quid  tum  ?  uti  nos  fupi]^  qind 
illof. 

6  lam  profligaturus  eft  oin- 
4iem  dubitaTionem  Clitipho-» 
nis,  &  quidem  iocofe  fiitis. 

P  1 


2l8 


R    T  E  R  E  N  T  I  I 


Sine  periclo  effe.  C7rV..huiurfnodi/obrecro9  tliqiud 

reperi  '.  S.  maxume : 
^  Ibo  obviam  hinc :  dicam ,  ut  revortatur  domum. 

CV/V.  hem , 
Quid  dixti?  S.  ademptum  tibi  lam  faxo  omnem 


metum . 


lOO 


In  aurem  utramvis  otiofe  ut  dormias  ?• 

Clit.  Quid  ago  nunc?  Clin.  tu  ne?  quod  boni  4.  — 

Clit.  Syre ,  dic  modo 
Verum.  S.  age  modo  hodie :  fero  ac  nequidquam 

voles. 
Clin.  Datur  :  fruare  dum  licet :  nam  nefcias— • 
Clii.  5  Syre,  inquam.  S.  perge  porro,  tamen  iftuc 

ago.  105 


Bentl.  fruftra  fecit  /  ijle  eft 
metus. 

1  Quam  ftulte  amans  credit 
Syro  iocanti,  &  potirigefth 
fua  fine  periculo!  ^ 

2  Sic  Bentl.  edidit  Cod. 
Mead.  firmatum.  Vulg.  Ibo 
ohv,  hinc ,  d,  u,  revertantur. 
Antiphila  non  reditura  erat; 
neque  Clin.  tam  patienter  id 
audiftet. 

3  Prov.  graec.  ex  Menan- 
dro;  in  quo  &  Plaut.  ludit 
Pfeud.  I,  I,  121.  Elliptice 
Cic.  ad  Attic.  XIII ,  24  in  al- 
teram  aurem  int.  dormio,  h. 
e.  fecurus  fum. 


4  Clinia  continuat  fermo- 
nem  v.  104  interea  dum  Clit. 
perturbatus  cum  Syro  fimul 
agit.  Atque  perturbatio  Cliti- 
phonis  fere  fecit,  ut  &  in 
vulgg.  difturbarentur&divel- 
lerentur  verba.  Itaque  verbis 
quodboni^  interruptis  quidem, 
fed  non  difiungendis,  male  ad- 
ditum  efty  quod  Mur.  delendum 
efte  vidit,  refleque  omittunt 
Bentl.  &  Milleru/j  cum  ver- 
bum  ipfum  mox  fequatur^ 
quod  honi — datur, 

5  Vulg.  feqq.  duos  verfus 
tranfpofite  reddit.  Sed  quod 
pridem  edixerat  Eugr.  iterum 


HEAUTONTIMORUMENOS.       119 

Clin.  Eiu'  fit  poteftas  pofthac »  an  nunquam  tibi. 
Clit.  Verum  herde  iftuc  eft :  Syre,  Syre,  inquam, 

heus ,  heus  Syre  ' !  , 
S.  Concaluit  ^  :  quid  vis  ?  Clit.  redi,  redi.  S.  adfum, 

Mic  quideft, 
lam  hoc  3  quoque  negabis  tibi  placere.  C7/V.  immo , 

Syre, 
£t  me  >  et  meum  amorem  9  et   famam  permitto 

tibi.  1 10 

Tu  es  iudext  ne  quid  accufandus  fis,  vide. 
5*.  Ridiculum  eft ,  te  iftuc  me  admonere,  Clitipho : 
Quafi  iftic  minor  mea  res  agatur ,  quam  tua. 
Hic  fi  qoid  nobis  forte  advorfi  evenerit , 
Tibi  erunt  parata  verba ,  huic  homini  verbera.    115 
Quapropter  haec  res  neutiquam  negledui  eft  mihi. 
Sed  iftunc  eieora,  ut  fuam  efife  adfimulet.  CUt.  fcilicet 


fermo  pcr  Clit.  anxii  &  Syr. 
ludentis  fermonem  praeci- 
ditur  ;  id  quod  inter  om« 
nes  edd.  unus  Bentl.  fequitur. 
Eius  exemplo  quae  Qit.  6c 
Syr.  inter  fe  iecerint :  Q.  Sy* 
rt  ifiuc  agQ  interponimus  , 
deinde  eorum ,  quae  Qin.  di- 
xit ,  finem  reddimus  Eius  fit 
&c.  £a  tantum  ratio  efi,qua 
Clit.  iam  aurem  praebens  Cli- 
niae  alteram,  illi  refpondeat 
'  ttrum  hercle  8cc.  ac  proinde 
Synim  anxius  cevocec  Syre^ 


Syre. 

1  Omnis  adeo  confefta  eft 
haefitatio,  vincitque  omnia 
amor  f.  Qit.  cupido.  Syrus 
vero  fimulans  iam  difceflerat, 
quafi  Bacchidi  di^urus^  ut 
reverteret. 

2  Hoc  fecum  ferviis,  cui 
fimulatio  bene  proceflerat. 
Nunc  ad  Qiniafn  refpiciens  : 
qukl  vw  F 

3  int«  de  remittenda  Bac« 
cbide. 

P3 


%30 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


Fadurum  me  efle.  in  eum  iam  res  rediit  locum^ 
Ut  fit  neceflum.  Clu.  merito  te  amo,  Clinia. 
CUn.  Verum  illa  ne  quid  titubet.  S.  perdoda  eft 

probe.  I  lo 

Clit.  At  hoc  demiror  > ,  qui  tam  facile  potueris 
Perfuadere  illi »  qiiae  folet  quos  fpemere  ^. 
S,  In  tempore  ad  eam  veni »  quod  rerum  omnium  eft 
Piimum :  nam  quendam  mifere  ofFendi  ibi  militem 
Eiu'  noSem  orantem.  haec  arte  3  tradabat  ^rum,  115 
Cupidum  ut  illius  animuni  inopia  incenderet^ 
Eademque  ut  eflet  apud  te  hoc  quam  gratiffima. 
Sed  heus  tu  ^i  vide  fis,  ne  quid  impnidens  ruas. 
Patrem  noviili ,  ad  has  res  quam  fit*perfpicax : 
Ego  te  autem  novi ,  quam  effe  foleas  impotens:  130 
Inverfa  verba,  everfas  cervices  tuas, 
Gemitus,  fcreatus,  tuflis,  rifus,  abftine. 
Clit.  Laudabis.  S.  vide  iis.  CUt.  tutemet  mirabere. 
S.  Sed  quam  cito  funt  confecutae  mulieres  ? 
Ctit.  Ubi  funt  ?  cur  retines  '  ?  «S*.  iam  nunc  haec  non 

eft  tua.  13  ]f 


1  Securus  iam  Qit.  rogat 
quae  ad  ainorem  fuum  perti- 
neant.  Gratum  fc.  ipfi ,  quod 
nobilis  f.  ferox  illa  &  magni- 
fica  muHer  induxerit  ad  ip- 
fam  venire. 

2  Eleganter  &  fortxus  pro : 
quae  folet  potentes  amatores 


3  Afte  meretricia  fc.  po- 

t«ns. 

4  Coadudit  Sjx.  admoni- 
tione  prudenti,  quam  patris 
filiique  ingenia  fuppeditam. 

5  Quam  immodefta  efi  hu- 
ius  cupido  9  &  decorus  contra 


HEAUTONTIMORUMENQS.      131 

Clit.  Scio,  apud  patrem :  at  nunc  interim.  S.  nihilo 

magis. 
CZf/.  Sine.  S.  non  finam,  inc^uam.  Clit.  quaefo  pau- 

lifpcr.  5.  veto. 
Clit.  Saltim  falutare.  S.  abeas ,  fi  fapias.  CUt.  eo.  quid 
Iftic?  S.  manebit.  CUt.  o  hominem  felicem !  S.  ambula* 

ACTUS    11.     SCENA    III. 

BACCHIS,  ANTIPHILA,  CLINIA,  SYRUS. 

B. « .TTLEdepol ,  te ,  mea  Antiphila ,  laudp ,  et  for- 

tunat^m  iudico, 
Id  ciim  (luduiAi,  ifti  formae  ut  mores  confimiles    ^ 

forent : 
Minimeque  ( ita  me  dii  ament )  miror ,  fi  te  fil^ 

quifque  expetit. 
Nam  mihi ,  quale  ingenium  haberes ,  fuit  indicio 

oratio.. 
Et  cum  egomet  nunc  mecum  in  animo  vitam  tuam 

confidero,  5 

imor  CUniae !  Imfnemor  mo-  rlus  bonae «  alterius  procacls 

nitonim  (Utim  repellendus  a  componit  hoc  puichf  ius,  quod 

Syro.  V  ip(k  procax  velut  convifta , 

I  Oftenfo ,  quae  fit  inter  fuos  confitetur  mores ,  &  fi- 

amorem  Qiniae  verum  hone-  mul  innocentes  alterius  laudaf . 

ftumque ,  &  makim  Clitipho-  Loquuntur  In  itinere  y  fed  lam 

nis  amorem  diverflus  >  poeta  appropinquantes. 
etiam  mof  cs  amicarum ,  ake- 

P4 


23»  '    P.    TE  R  E  N  T  I  I 

Oramumquc  adeo  voftrarum  * ,  volgus  quae  ab  fe 

fegregant  ^ : 
Et  vos  eiTe  iftiufmodi ,  et  nos  3  non  eiTe,  haud  mi-> 

'   rabile  eft. 
Nam  expedit  bonas  efle  vobis :  nos ,  quibus  cum  eft 

res ,  non  iinunt. 
Qtiippe  forma  impulfi  noftra  nos  amatores  colunt  4 : 
Haec  ubi  imminuta  eftyilii  fuum  animum  alio  con^ 

ferunt,  lo 

Nifi  fi  profpeSum  eft  interea  aliquid  5 ,  defertae  ^ 

vivimus. 
Vobis  cum  uno  femel  uIm  aetat^  agere  decretum 

eft  viro, 
Cuius  mos  maxume  eft  confimilis  veftrum,  hi  fe  ad 

vos  applicant  "7 : 
Hoc  beneficio ,  utrique  ab  utrifque  veto  ^  devin- 

cimini ; 


I  h.  e.  tui  ritniliutn. 
a   Non    viilgarium ,  f.   a  . 
quaeftu  alienarum. 

3  Male  tuetur  caufam;  qua- 
re  enim  non  moribus  bonis 
fonnam  ornare  didicic  ? 

4  Non  vere ;  fed  conferen- 
do  in  nos  flu^ium  fuum  & 
pecuniam, 

5  int.  rei,  f.  rem  fecerimus.  Sic 
autem  ex  Codd.  oprimis  Faern. 
reddidit  verfum.  Bentl  defci- 
fcit ;  niji  profp.  int.  a  nobis  ejl. 


6  Adeoque  in  egeftate.  Sic 
Phorm.  V,  I,  24.  Virg.  Aen. 
384  coniungit  Ipfi  ignotus , 
eeens  Lybiae  deferta  pererro. 
Refpondent  fibi  coUuit  &c  d§^ 
fertoi.  .Nihil  eft  damnofius  a^ 
gro  dcfeno. 

7  Imitatur  Gc.  in  «Lael.  9 
&  14.  In  amore  lafcivo  efl 
nonniii^  appUcatio  ofculorum  ; 
in  vero  bonoque  etiam  &ma- 
xime  animorum. 

8  h.  e«  amore,  qoem  anb 


HEAUTONTIMORUMENOS.     133 

Ut  nunqiiairi  uUa  amori  veftro  incidere  poflit  cala- 

mitas.  ^  15 

A.  Nefcio  alias  ' :  me  quidem  femper  fcio  fecifle 

fedulo  , 
Ut  ex  illius  commodo  meum  compararem  com* 

modum.  C.  ah  *. 
Ergo  9  mea  Antiphila  ,  tu  nunc  ibla  reducem  me  in 

patriam  facis  ^.  * 
Nam,  dum  abs  te   abfum,  omneis  mihi  labores 

fuere,  qiios  cepi,  leves, 
Praeterquam  tui  carendum  quod  erat.  S.  credo  ^. 

C  Syre,  vix  fufFero  5.  20 


inonitn  fimllitudo  virtufque 
coniungit.  Sunt  vero  benefi- 
cia  ab  alienis ,  qui  cefTare  po- 
tuerunt ,  nec  volunt ,  uti  offi- 
cia  tribuuntur  a  neceffariis. 

1  Appiaudat  tibi^  optima 
virgo ,  aut  poetae  veriffimo , 
omne  theatrum!  Admirabili 
breviute^  uno  quafi  dufhi, 
Uneam  virtutis,  innocentiam 
cxpreffit.  Vitia  aliarum  haud 
ncirey  iam  virtus  e(l.  bed  6c 
ipfa  peragit,  quae  fmt  fcmi- 
nae  propofita,  infcrvire  non 
iibi,  fed  bono  viro. 

2  Audivit  certe  quae  Ant. 
refpondit  Bacchidi.  An  quid- 
quam  blandius'&  verius  ab 
ipfa  defiderare  potuit? 


3  Quam  iure  y  &  cum  af<' 
fcftu  acque  tenero  ac  vero  ex- 
clamans  fibi!  Nec  dumenim 
illa  ipfum  viderat. 

4  Credimus  tecum  omnes^ 
Syre. 

5  Tan.  Faber  poft  Calpb. 
haec,  quae  Clin.  pergit,  Cli- 
tiphoni  cum  tnbuifTet,  fecuti 
eum  male  filia  Dacieria  &  Ha- 
rius  ,  aberrant  a  vero.  Eugr. 
vero  ad  Cliniam  refert.  Clit 
certe  amandatus  a  Syro  alibi 
deambulabat  Nequedi^a  funt 
ad  licentiam  falutandi;  neque 
Qit.  nifi  forma  Bacchidis  im- 
pulfus  eam  colebat.  Sed  Cli- 
niae  dolet>  patrem  obftare, 
quo  mimis  fuo  modo  h.  •» 


»34  P.    T  E  R  E  N  T  1 1 

>  Hoccine  me  miferuin  non  licerc  meo  modo  ^  2q- 

genium  frui? 
S.  Immo  j  ut  patrem  tuum  vidi  efle  habitum  s , 

diu  etiam  duras  4  dabit. 
£.  Quifham  hic  adolefcens  eft ,  qui  intuitur  nos  '  ? 

ji.  ah !  retine  me  obiecro. 
S.  Amabo ,  quid  tibi  eft  ?  ji.  difperij ,  perii  mifera  ^ ! 

£.  quid  ftupes , 
Antiphila?  J.  videon'  Cliniam  ,  an  non  ?  B.  quem 
.  vides?  C.  falvey  anime  mi.  25 

ji.  O  mi  exfpedate  Ciinia ,  falve  7.  C.  ut  vales  ? 


honefto  connubio  devindus 
&  fecure  fruatur  ingenio  bo- 
no  amicae ,  quod  vult  £ugr. 
an  fuo. 

1  Conftrue :  me  miC  n,  li- 
cere  frui  hoc  ing.  meo  m.  Alii 
velint :  hoccine  (  adcone)  me 
mif.  &c.  Illud  honeftius  vi- 
detur :  &  cum  gemitu  dicitur. 

2  Sic  opt.  Codd  Faem.  & 
qui  eum  foqimntur.  Al.  MSS. 
vetereique  edd.  ingenio,  Ne« 
que  hodic  omnibus  probatur 
cafus  quattus.  Quidiii  vero 
pariter  liceat  ingenium  frui , 
tu  operam  dktti?  Nofter  cer- 
tePhorm.1,3,  i^liceoiquod 
MO.fhu, 

3  h.  e.  parce  ac  duriter  ie 
habentem ,  eoque  &  te  durius 
habiturum.  Sic  SalL  Cat.  6 


paflive  Sicut  pleraque  mort, 
hahentur^  h.  e.  fe  habent.  Bentl. 
mifere  cupiens  omnia  emen- 
dare  1.  vertere,  non  intelligens 
verba  ejfe  hab.  ddet,  &iis  fup- 
ponit  partes. 

4  int.  partes,  tibi  agendas; 
c£  Eun.  n«  3»62. 

5  Prior  circumfpedat  me- 
retrix.  Et  folus  adeft  Qtn.  quo 
repens  viib  prae  amore  &  gau- 
diolinquimr  Ant.  &  exci|Nen- 
da  cadit.  Inde  maior  ekxpien- 
tia  apparet «  quam  in  mukis 
yerbis.  Cunfia  modefiam  de- 
cent  &  egre^e  ad  commo- 
vendum. 

6  Sunt  verba  pereuntis  ab 
animo;  neque  diu  peribit. 

7  lam  animum  coUigit  ex 
alloquio  amid. 


HEAUTONTIMORUMENOS.     135 

A.  Salvom  venifle  gaudeo.  C.  teneone  te  '  9 
Antiphila ,  maxume  animo  exoptatam  meo  ? 
S.  Ite  intro  ^ :  nam  vos  iam  dudum  exfpedat  fenex. 

ACTUS    III.    ISCENA    1. 

CHREMES,    MENEDEMUS. 

C.  ^  JLjUcircit  hoc  ^  iam  :  ceiTo  pultare  oftiiun 
Vicini  ?  primum  ex  me  ut  fciat,  fibi  filium 
RediiiTe.  etii  adolefcentem  hoc  nolle  intellego. 
Verum  y  cum  videam  miferum  hunctam  excrudarier 
Eiu'  abitu,  celem  tam  infperatum  gaudium  ,  5 

Cum  illi  ^  pericli  nihil  ex  indicio  fiet  ? 


1  Afnplexam  tenet. 

2  Id  tuin  amplexantibus  fe 
praeter  modum  Cliniae  & 
Ant.  tum  Bacchidi,  otiofae 
fpe£bitrici ,  dicit. 

3  Bene  Dacieria  monet^ 
prolationem  huius  aflus,  ex 
'ipfis  Dioiiyfiis,  (uti  in  Pluto 
Arifloph.  cx  itinere  ad  Aef- 
cnlap.  )  effe  natum;  &  quod 
Bcuem  Menandro ,  Terentium 
ia  ^b.  tempore  hidi  agenda 
rede  ita  fecutum,  ut  ea  per 
nodem  divideretur:  neque  id 
effe  contra  artem,  cum  fabula 
incipiat  vefperi  ab  hora  VIII , 
&  poft  coenam  ac  quietem  in- 
termediam  a  lucifcente  coelo 
cominuau  tribus  pofi  horis 


abfolvatur ;  neque  fic  XII  hor« 
egrediatur :  verum  nec  eo  hia- 
re  comoediam,  quod  quidam 
putarunt,  cum  e  geflis  inter 
coenam  ludi  reddantur  per  to- 
tum  Ad.  3. 

4  Redit  ad  curam  humaniter 
pro  Men.  fufceptam  Chremes, 
Ab  illius  rebus  neque  convivii 
voluptate  avocatus ,  neque 
fomna  retardatus ,  iniperatum 
nu^tium  afferet;  multa  qui- 
dem,  quod  fenum  eft,  fed  non 
minus  bona  ex  animo  humano 
&  cum  confilio  depromturus. 

5  int.  coelum ,  quod  domo 
egrecfiens  fufpi^it^circumfpi- 
cit. 

6  int.  filio. 


136 


P.    T  E  R  E  N  T  I  t 


Haud  faciam :  natn  < ,  quod  potero ,  adiutabo  fenem. 
Item  ut  Hiium  meum  amico  atque  aequali  fuo 
Video  infervire ,  et  focium  effe  in  ne gotiis  : 
Nos  quoque  fenes  eft  aequom  fenibus  obfeqiu.    10 
M.  Aut  ego  profedo  ingenio  egregio  ad  miferias 
Natus  fum  ^,  aut  illud  falfum  eft,  quod  volgo  audio 
Dici,  diem  adimere  aegritudinem  hominibus. 
Nam  mihi  quidem  quotidie  augefcit  magis 
Defilio  aegritudo  :  et  quanto  diutiiis  15 

Abeft,  magis  aipio  tanto,  et  magis  defidero. 
C.  Sed  ipfum  foras  egreifum  video :  ibo ,  alloquar. 
Mi^edeme ,  falve  :  nuntium  apporto  tibi » 
Cuius  maxume  te  fieri  participem  cupis. 
M.  Num  quidnam  de  gnato  meo  audifti,  Chreme?  10 
•  C.  Valet  atque  vivit.  5.  M.  ubinam  eft ,  quaefo  ? . 
C.  4  hic  domi. 


1  Nam  adverfativum  h.  L 

2  Cantat  primo  mane  fenex 
labores  fuos  ex  defiderio  filii; 
quod  tam  impatienter  fert ,  ut 
ad  extretiium  e  diverfo  labens, 
etiam  corruptis  moribus  filium 
habere  ,  fibique  dolos  pecu- 
niae  caufa  parari  cupiat.  Ineft 
his  praeparatio  ad  ipibs  do- 
los ,  quibus  Chr.  £aciiius  cir*- 
cumveniatur  a  Syro  fuo. 

3  h.  e.  laetus  agit —Aic  domi, 
(  Sed  interrumpit  Men.  quae- 
rendo)  Sic  Andr.  V,  3, 18  ha- 
heaty  vaUat,  vivat  cum  illa, 
Plaut.  Mil.IV,  8,38  JBenc 


vaUte  &  vivite.  Et  notum  eft 
amici  dum  vivimus ,  vivamus; 
quodplenius  Hec.  III ^  5,  to 
vixit  y  dtm  vixit ,  bene,  Ama- 
tores  autem  cum  aniicabus  ve- 
rc  viverc  fibi  videntur;  Ca-  ' 
tull.  V,  I.  Sic  &  vi/<i  faepius 
t^-vitae  tran^tullitas  ,  beatuu- 
do;  Andr.  V,  1,3;  V,^, 
3.  Heaut.  n,  3,  74  &c.  Ne- 
que  igitur£ugr.  &  Calph.  bc- 
ne  cxponunt  h,  1.  fpiritum 
ducit;  neque  cum  Dacieria 
varsjier  ^po7f poF  quafi  fapieo- 
ter  (afhim  fapimus. 
4  Plerique  MSS.  &  edd. 


HEAUTONTIMORUMENOS.      ij/ 

If/Meus  gnatus?  C.  fic  efl.   M.  venit?  C.  certe. 

M.  Clinia 
Meus  venit  ?  C.  dixi  ^.  Af.  eamus ,  duc  me  ad  eum  9 

obfecro. 
C  "Non  volt  te  fcire  fe  rediiffe  etiam :  et  tuum 
G)nfpeAum  fugitat  ob  peccatum :  tum  hoc  timet,  15 
Ne  tua  duritia  antiqua  illa  etiam  adauda  fit. 
M.  Non  tu  ei  dixifti ,  ut  efTem  ^  ?  C  non.  M.  quam 

ob  rem ,  Chreme  ? 
C.  Quia  peflume  ifluc  in  te  atque  in  ilhim  confulis  ^ 
Si  te  tam  leni  et  vifto  3  animo  efTe  oflenderis. 
M.  Non  pofTum :  fatis  iam ,  fatis  pater  durus  fui* 

C.  ah  4.  30 

Vehemens  in  utramque  partem,  Menedeme,  es  nimis, 
Aut  largitate  nimia  ,  aut  parfimonia« 
In  eandem  fraudem  ex  h.ic  re  atque  ex  illa  incides. 
Primum  olim  potius ,  quam  paterere  £lium 
5  Commetare  ad  mulierculam ,  quae  paululo         3  ^ 


vett.  redundantius  hic  ap,  nu 
Jomi.  Faem.  omifit  hic,  nec 
fic  verfus  conflat.  fik>s  retine- 
ihus  illud ,  &  reiicimrs  glofTe- 
mi  ap,  me  ex  Eun.  IV ,  6 ,  9 
ingefium.  Demonftrando  do- 
mum  fuam  dicit— -A/V  domi ; 
ut  hic  intus  Hec.  I,  2  ,  23. 
Plaut,  Bacch.  111,6,  39. 

I  Finem  fic  facit  quaeren- 
4}  &  r^fpondendi  eadenu 


2  int.  nunc  animo  erga  ip< 
funi. 

3  Rationem  primo  dlcit  fe- 
datius ;  fed  non  afficiet  rudem. 

4  Vehcmentius  iam  adori- 
tur  hominem  vehemcntem.  Si- 
mul  praeparatio  ineft  ad  ea  , 
quae  Men.  temere  decernct 
V.  5^ 

5  Vulg.  commeare,  Sed  fre^ 
quentativum  Bentl.  verfus  caa< 


*3« 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


Tum  erat  concenu,  cuique  erant  grata  omnia^ 

Proterruifti  hinc  '•  ea  coada  ingratiis  ^ 

Poft  iUa  coepit  vidum  volgo  quaerere. 

Nunc ,  cum  flne  magno  inrertrimeoto  non  poteft 

Haberi ,  quidvis  dare  cupis.  nam ,  ut  tu  fcias ,      40 

Quam  ea  nunc  inflruda  pulchre  ad  perniciem  Het : 

Primum ,  iam  ancillas  fecum  adduxit  plus  decem , 

Oneratas  vefte  atque  auro.  3  fatrapa  &  fiet 

Amator »  nunquam  4  fufEcere  is  fumptui  qiieat  ^ 

Nedum  tu  fM>ffis.  M.  efl  ne  ea  intus?  C  ^  fit, 

rogas  ?  45 

Senti  ^ :  nam  unam  ei  coenam  atque  eius  comitibus 

Pedi.  quod  fi  iterum  mihi  (it  danda  ,  a&um  (iet : 

fa  refcripfit ,  ex  Non.  Marc. 
H,  16}  in  eadem  re  ufo  fir- 
mat,  &  ab  Hario   defendit; 


cf.  eundem  ad  Hor.  Serm.  II , 
5,  79.  Eandem  voccm  rec. 
Pareus  Plaut.  Capt.  1,2,  82 
tx  cpmpluribus  MSS.  Pal.  Pro 
antiqua  yoce  librarii  notiorem 
«diderunt ;  fed  illa  fane  h.  1. 
fortior. 

I  int.  damoribus  tuis,  f. 
quotidie  accufando. 

1  fc.  Bacchidem  per  erro- 
rem  credit  Cliniae  amicam. 

3  Vulg.  fdtrapes,  Vox  Perf. 
Erant  praefides  provinciis  ii- 
que  opulemiflimi  in  Oriente. 

4  Vulg.  fujfftre  elus  fump^ 
tus.  Sed  difplicet  lo  eius^  e 


quo  verfns  laborat.  Tum  fine 
dubio  imitatus  Cic.  ad  fam. 
X,  10  extr.  fcribit  :  non  fi 
Vanonis  thef  haherem^  frS^" 
cere  fumptui  pojfem.  Sic  enim 
cum  P.  Man.  ex  duobus  vetu- 
ftis  verius  ibi  legimus ,  quam 
vulgp  fubfiftere  fumptui,  quod 
perperam  tnecur  Gron.  ad  Liv. 
XXVII,  7.  Sed  &  h.  L  ap. 
Ter.  in  ed.  vct.  c.  figg.  eft 
fuffieere  eius  fumptus,  Verba 
fufficere^  fuffirre ,  fubfiftere^ 
faepius  permixta.  Noftra  ratio 
Cic.  &  Ter.  reconciliat.  Cf. 
iiifra  ad  fcen.  II ,  34. 

5ALMSS.  &edd.y?/i, 
repugnante  metro. 

6  Cum  gemitu  pronuntiat. 


HEAUTONTIMORUMENOS.      159 

Nam  9  ut  alia  omittam  ^  pitiflando  modo  mihi 
Quid  vini  abfumpfit  f  fic  S  hoc  y  dicens ,  afpcrum , 
Pater  ^,  hoc  cfl :  aliud  lcnius  ,  fodcs  ,  vidc.  jo 

Relevi  dolia  omnia ,  omnes  ferias : 
Omnes  habui  foUicitos :  atque  haec  una  nox. 
Qtiid  te  f^rum  cenfes ,  quem  aflidue  exedent  ? 
Sic  me  dii  amabunt,  ut  me  tuarum  miferitum  eft, 
Menedeme,  fortunarum,  M  )  faciat  j  quod  lubet :  ^5 
Sumat ,  confumat  9  perdat :  decretum  eft  |>ati  9 
Dum  illum  modo  habeam  mecum.  C.^d  certum 

eft  tibi 
Sic  facere,  illud  permagni  referre  arbitrort 
Ut  nefcientem  fentiat  te  id  fibi  dare. 
M.  Quid  faciam  ?  C.  quidvis  potius ,  quam  quod 

cogitas :  60 

Per  alium  quemvis  ut  des ;  falli  te  (inas 


1  Cum  emphafi  dicit ,  fed 
exaggerat  percellendi  caufa ; 
an  quod  ipfe  fenex  eft  tena- 
cior. 

2  Honorifice  fenem  fic  ap- 
peDans.  Et  roox  fodes  blan- 
cUentb.  Imitando  haec  pronun- 
tiafle  videtur  Chremes. 

3  £n  patrem ,  cui  ille  fuit 
unicus^  ].  potius  qui  fe  in  uni- 
co  unice  amabat  I  £t  ingenio 
fuo  vehemens  in  utramque 
partem   neque  olim>  neque 


nunc ,  in  filium  confulere  cu- 
rans.  Alii  patres  prius  iuflo 
funt  indulgentiofes  in  filios^ 
dein  peccantibus  nimis  quani 
fuccenfent ,  cum  fe  laefos  pu- 
tant.  Scil.quampluresnon  cum 
ratione  agunt,  fed  prouti  fe- 
runtur  caeco  impetu. 

4  Tertium  iam  confilium 
depromit :  quod  cum  decreto 
Menedemi  mifceat ,  ut  faltem 
non  plane  cum  filio  pereac 
Menedemus ;  bic  magis  audiell 


140 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


t; 


Technis  per  fervolum :  etfi  fubrenfi  id  quoque 
IUos  ibi  efTe ,  et  id  agere  inter  i^  danculum. 
Syru*  cum  illo  vDAro  confufurrant :  conferunt 
Confilia  ^  ad  adolefcentes :  et  tibi  perdere  65 

Talentum  hoc  pado  fatius  eft,  quam  illo  minam. 
Non  nunc  >  pecunia  agitur ,  fed  illud ,  mp  modo 
Minimo  periclo  id  demus  adolefcentulo. 
Hgim  fi  femel  tuum  animum  ille  intellexerit , 
Prius  proditurum  te  tuam  vitam,  et  prius        70 
Pecimiam  omnem ,  quam  abs  te  amittas  filium  :  hui , 
Quantam  fenedram  ad  nequitiam  patefeceris? 
Tibi  autem  porro  ut  non  fit  fuave  viverc. 
Nam  dlteriores  omnes  fumus  licentia. 
Quodcunque  inciderit  in  mentem »  yolet :  neque 
id  75 

Putabit  9  pravumne  an  redum  fit,  puod  petet. 
Tu,  rem  pei?re,  et  ipfum,  non  poteris  pati. 
Dare  denegaris ;  ibit  ad  illud  illico ,  " 
Quo  maxume  apud  te  fe  valere  fenilet : 
Abiturum  fe  abs  te  efiTe  illico  minabJtur.  80 


I  Ncque  tamcn  fenfit  rcc- 
ta  f.  verum.  Ipfi  enim ,  non 
Mcnedemo,  parat  infidias  Sy- 
rus  fuus.  Magis  comicum,  ma- 
iorque  ars,  fallere  eum,  qui 
dum  alteri  fuadet ,  ut  fe  falli 
finat ,  egrcgie  fibi  callidus  vi- 
detur ,  rem  alienam  fapiens , 
Uon   fuam.    Praeparatio  igi- 


tur  ineft  ad  ipfos  S}T^i  do- 
los,  quos  hic  fcena  fq.  mo- 
liufr. 

2  Vulg.  non  habet  ad,  qiiod 
poft  Bentl.  reponimus  ,  ut 
verlus  imeger  fit. 

3  Vulg.  de  pecuniai  Scd 
Bendeium  fequimur. 


MEAUTONTIMORUM^NOS.      l4t 

M  Videfe  verum ,  atque  ita  uti  res  eft ,  dicere. 
CSomnuno  hertle  ego  hac  nodeocnlis  non  vidi  meis^ 
Dum^id  quaero,  tibi  qui  filium  reftituerem  ^ 
Mk  Cedo  de)ctram  r  pori-o  te  idein  oro  ut  faciasi 

Chrenn^» 
C.    Paratus  lum.  M.  fcinS  quid  nunc  facere  tt 

volo?  85 

C.  Dic.  M.  quocf  fenfifti  illos  me  incipere  ikllere , 
Idut  maturtnf  facerfe.  cftpiaillt  dafe,         .    . 
Quod  volt:  cupioipfumiam.videre.  C  opei^anl  dabe* 
Syrus  eft  predendendus  atque  adhortandus  mihi.  ^ 
A  me  nefcio  quis  e^ it  ' :  conceJe  Unc  domum,    ^d 
Ne  nosinter  nos  congruere  fentiani. 
Paulum  hoc  negoti  mihi  obftat  t  Simus  et  Grito 
Vicini  noftri  hic  ambigunt  de  finibus : 
Me  cepere  altbitrum:  ibo,  ac  dicam,  ut  dixerant 
Operam  dattmim  me,  bodie  rion  pdife  his  dare.-  <)^ 
Gontintio  htc  adero»  M.  '^  itdf  qUaefbr^  dii  Voftrant 

fidem^ 


t  Spedo&irh  tti6tt  Chr.  ^- 
fnit  cau&fA  nloh^di  Mehe-^ 
demufn,  ut  labori  finem  fa-^ 
ciat,  haud.  qtu^iem  nunc  invi- 
tus«  domuoKpie  cbncedat  ad 
agendum  reditnm;  Eft,  vero 
fcena  ita  inftroda  >  ut  otriaf* 
que  &  QirefAetis  &  Meh;  tum 
&  vkiniBe  Simi  &  CritDnis  ace^ 
des  appareanti  Simul  y^  ifiis 


i^dtlii  pfaepanltitf  rfdVentus 
$y  n  ih  ftenam ,  he  abeunt^ 
primum  Chrenietei'  dein  & 
Meneckmo^  theatrum  vacuum 
£at  ab  adoribus;' 

2  Meiitedemus  Ikec  eloqui- 
ttrf  ad  Ipeftatores  ab  una  pttA 
te  theatriftahSi  ciim  m*  divei»-^ 
&iti  dKcefrifret  Chremes  ad 

■■    .v^ 

vicmosi 


Z^l 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


>  Ita  comparatam  efle  hominum  naturam  omnium , 
Aliena  ut  melius  videant  et  diiudicent , 
Quam  fua?  an  eo  fit»  quia  in  re  nofira  aut  gaudio 
Sumus  praepediti  nimio,  aut  aegritudine  ?         loo 
Hic  mihi  nunc  quanto  plus  fapit»  quam  egomet 
miU»? 

ACTUS  IIL    SCEJTA    11. 

CHREMES,  SYRUS. 

C. }  JL/lirolvI  me ,  oriofus  operam  ut  huic  darem. 

S.  Hac  illac  circumcurfa  4 ,  inveniendum  es  tamen 

Argentum.  intendenda  in  fenem  teft  fallacia* 

C.  Num  me  fefellit,  hofce  id  ftruere  ?  videlicet 

Ule  Cliniae  fervus  tardiufculus  eft :  ^ 

I  Nunc  fapit  fere ,  qui  fe      dar,  male  fupponit  praefentera 

Mened.  (|l]em  abire  iuflerat, 
Oedimus  ,  utnunque  &  Chr, 
&  Syrum ,  illius  ignarum ,  {u 
mul  &  e  diverfo  loqui. 

4  Facete  alloquitur  argen- 
tum,  tanquam  iUud  perfcquens; 
&  infra  IV  ,  2  ,  II  fugitivum 
dicit.  Itaque  &  cum  Bentl. 
mox  legimus  es  pro  vulg.  ejl, 

5  Ambigue.  Syr.  intelligit 
Chremetcrri  ,  vS&que '  mox 
Chr.  terrltus ;  fed  hlc  accipit 
de  Men.  Inde  hic  ipfe  fe  £d- 
lens,  adeo  Syrum,  dolo  in-*. 
tentum ,  iuvabit.  lucundus. 
error. 


nB  fapere  intelliglt ,  fenex  a 
trifiia  redu£h]S  ad  gandium 
fcnfumqvic  aliquem.  Di6hmi 
fequeiislaudat  &  Laftant.  de 

falfa  fap.  c  4- 

%  Is  quoqoe  concedit  do- 
mum,  Syro  iam  ingrediente 
fcenam. 

3  Verfum  hunc  in  omnibus 
edd.priori  fcenae  male  additum 
transferimus  in  hanc  novam , 
qua  ab  altefa  parte  (ibi  loqui 
fzdepit  Syr.  ab  altera  redit 
Chr.  fccimi  loquens.  Sic  ve- 
rg  cum  Dacieria  Icgimus  ui 
huk  dar\  Vulg.  enim  ut  tibi 


HEAUTONTIMORUMENOS.       143 

Idcirco.huic  noftro  tradita  eft  provincia. 

S.  Qais  hic  loquitur  ?  perii !  numnam  haec  audivit  ? 

C  Syre.  S.  hem. 
C  Quid  ta  iftic  ?  S.TtSte  equidem  *  :^ed  te  miror , 

Chreme , 
Tam  mane,  qui  heri  tantum  biberis.  C*.  nihil  nimis.. 
S.  Nihil ,  narras?  vifa  vero  eft,  quod  dici  folet  ,10 
AquilaefeneSus  \  C.  eia^.  S.  mulier  commoda  4,  et 
Faceta  haec  meretrix.  C  fane  5.  S.  itan'  ^  vifa  eft 

tibi  ? 
Et  quidem  herde  forma  luculenta.  C  fic  fatis  7. 
^'.'Ita  non  ut  olim  ^;  fed  uti  nunc,fane  bona: 

I  In  dubia  rt  belle  refpofi-  4  Ad  iucunda  vcrtere  vifus 

detquafinMi/;  cf.  fupra  not.      fermohem^  fimul  callide  ex- 


ad  I,  3,  16.  Statim  fermo* 
nem  ad  ipfum  fenem  verttt, 
aftute. 

2  Prov.  quod  ipfe  Pfalmi- 
fla  CIII ,  5  adhibct  de  femper 
iuvene.  Putabatur  eoim  aquila 
bibendo  uique  6c  fe  mergen- 
do  in  fontem  redire  ad  iuveni- 
lem  vigorem;  cf.  Efai.  XL, 
31.  Melius  haec  ex  opinione 
vulgari ,  quam  ex  Phydcorum 
rationibus  illuftrantur. 

3  Eia  blande  reprehenden- 
tis.  Neque  enim  bibax  videri 
vult,  fed  tamen  gaudet  eo. 
quod  adhuc  yigens  putetur. 


pifcari  cupit,  num  fenex  quid- 
quam  de  dolo  fufpicetur. 

5  Ex  hoc  refponfo  fecure 
agit  Syrus. 

6  Primum  ex  G)d.  BembJ 
recipimus,  haec  did  a  Syro, 
dein  tibi,  Sed  nos  itan%iL  idem 
invenimus.  Vulgo  enim  haec 
tribuuntur  &  Chremeti,  fic 
exfrcfFa:  idem  vifa  efi  mhi. 

7  Minutius  quam  antea/^i- 
ne  laudat. 

8  Vide ,  quam  calleat  fer- 
vus  morem  (enum ;  quibus  ea 
magis  laudantur,  qiwie  iuvfKies 
yidere. 


*44 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


Minimeque  miror  ' » Clinia  hanc  fi  depertt :        >  5 
Sed  habet  patrem^e|[uendam  ayidum  9  miferumy  atque' 

'   aridum , 
Victmim  hunc:  noAin*  ?  af  quafi  is  non  ifiTitiis 
Abundet,  gnatu'  eius  profugit  inopia. 
Scis  efle  ia£him ,  ut  dico  ?  C.  quid  ego  nefcuim  ? 
Hominem  piftrino  dignum.  S^  quem  ^?  C  iftunc 

fervdum  10 

Dico  adolefcentis.  S.  Syre  tiU  timui  male  ^ 
C  Qui  paffus  efl  id  fieri.  S.  quid  faceret?'C  roga^? 
Aliquid  reperiret ,  fingeret  faUactas  9 
Unde  eflet  adolefcenti^-iamicae  quod-daretf 
Atque  hunc  difficilem  4  invitum  fervaret  fenem%  15 
S.  Garris  5.  C.  haec  fafta  ab  illo  oportebat,  Syre. 
S.  Eho  !  quaefo  laudas  qui  heros  falluht  ^'  ?  C.  in 

loco^5 
Egb  vero  laudo.  S.  rede  fane.  C  c{u>ppe  quia*^ 
Magnarum  iaepe  id  iremediuia  aegritudkiuoi  eft. 
lam  huhc  maofiflet  unious  gnaius  donn»  30 

S.  loGone;  an  ferio  fllaec  dieac^  nefcia ; 

quem  fenrus  ante  peius  de» 
pinxerai. 

5  Haud  ierk>  lo(|aerisY  cum 

peccare  docesi. 

tS  Admirabundus  rogFit. 

7  Repete ,  qui  falJunt. 

8  An  qtiod?  certe  vulg. 
^mm  redundar  fyllaba. 


•  irAcriosfsunexploratfimt^ 
landi  au^or.  ^ 

a  Afx>bigue  didis  (latim  ter- 
retur  Syr.  &  interrumpit  quae- 
rcndo  Chremetem,  Mala  con- 
fcientia. 

3  Hlaec  fecrfim  fibi  dicit ; 
*ti  nwc  r.  3 1  6t  31. 

4  Sic  minusiido  yocaC)^ 


HEAUTONTIMORUMENOS.     145 

Nifi  mihi  quidcm  addit  animum  ^  quo  lubeat  magis. . 
C.  £t  niuic  quid  exfptOat  y  Syre  ?  an  9  dum  hiac 

denuo 
Abeaty  cum  tolerare  illius  fumtus  '  non  queat } 
Nonne  ad  fenem  aliquam  fabricam  fingit }  S.  iloli- 

dus  eft.  3J 

C.  At  te  adiutare  oportet  adolefcentuU 
Caufa.  J.  facile  equidem  facere  poflum ,  fi  iubes: 
Etenim ,  quo  p^Gto  id  fieri  foleat,  calleo. 
C.  Tanto   hercle    melior   \    5.  non  eft  mentiri 

,  meum  3. 
C.  Fac  ergo,  St  at  heus  tu  ^^  facito  dum  eadem  haec 

memineris  9  40- 

Si  quid  huius  fimile  forte  aliquando  evenerit » 
.  Ut  funt  humana ,  titus  ut  faciat  filius. 
C  Nofi  ufus  veniet  >  fpero.  S.  fpero  hercle  ego- 

quoque : 


I  h.  e.  alere  amicae  luxa- 
mni.  Habet  enim  Yerbuoi 
iftud  vim  aleniii  Caef.  B.  C 
in,  58 iuRgit  dlsre  &  iolerare 
tquiuuum :  &  fumms  faepius 
luxuriem  innuit.  Supr^  fuffice^ 
re  fumm.  Care  igitur  ver- 
ium  vexes  cnm  Beml.  nec  ab 
alits  bene  expoftuim.  Primo 
abiit  ob  duritiam  patris ;  dein 
abire  cogatur  ob  amicae ,  iam 
corruptae ,  luxnriam>cui  n6n 
fufficere  poffit. 


2  Formula  hudandi.  £t  hu- 
dat ,  ut  inccndat 

}  Haud  falfa  promitto. 

4  Ssrvus  heri  commodita'' 
te  ^  quae  hodte  ei  at  ex  ftudio 
in  Menedemmn  ,  indudhis,  fa- 
tis  itbere  &  funul  &cet€  ipfum 
monet ,  {l  guid  in  ipfum  in- 
tenderit  fimilis  fdlladae^  na 
tmn  gravius  ferat,  De  fe  in* 
eautns  fenex  pro  ioco  acdpit^  ' 
qnte  tamen  ilc  praeparantur 
in  infuo). 


24^ 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


Neque  eo  nunc  dico ,  quo  quidquam  illum  fenferim : 
Sed  fi  quid  %  ne  quid  ^;  quae  (Tt eius aetas,  vides  9: 45 
Et  nae  ego  te,  fi  ufiis  veniat ,  magnifice ,  Chreme, 
Trafteire  poflim  4.  C.  de  iftoc,  cum  uftis  venerit , 
Vjdebimus  quid  opus  fit :  nunc  iftiic  age  i. 
S.  Nunquam   commodius  unquam  herum  audivi 

loqui, 
Nec ,  cum  malefacere  crederem,  mi  impunius      50 
Licere.  quifnam  a  nobis  egreditur  foras  i 
i 
ACTUS    III.    SCENA    III. 

CHREMES,    CLITIPHO,   SYRUS. 

Ch.  ^  V^Uid  iftuc ,  quaefo  ?  qui  iftic  mos  eft ,  Cli- 
tipho?  itane  fieri  oportet? 


1  int.  evenent. 
a  int.  fuccenfeas. 
.  3  Immo   probabile  facit, 
id  eventurum. 

4  Ridens  haec  ad  Chreme- 
tem ,  an  ab  ipfo  hero  averfus 
ad  fpe^atores  fibi  dicit? 

5  Domum  concedit  Chr. 
ibique  vifo  filio  cum  Bacchide 
tmpudentius  ager^,  iratus  evo- 
cat  filium  in  fcenam,  quem  ob- 
turget.  Itaque  Syr.  tres  fqq. 
verfiis  pronuntiat  folus  in  fce- 
na  verfansydonec  illi  exierint. 
Vidit  haec  bene  Bentl. 


6  Iratus  awn  fiKo  redit  Chre- 
mes,  quem  Baccbidi  palpan- 
tem  invenerat.  Magna  inde 
fufpicio  doli  fuboriri  dcbuit 
Chremeti ;  &  Sjrr.  iam  om- 
nia  prodita  timet  Sed  bonus 
Chr.  nil  eius  fufpicans,  ve- 
rensque ,  ne  Cliniam  eo  ofFen- 
derit  filius ,  eo  nomine  obiur- 
gat  filium.  Et  Syn»  reprehen- 
dit  Clitiphonem,  ut  parum 
memorem  praeceptorum.  (Sed 
fimulationem  praeceperat.  ) 
It^  pater  in  fervo  magis  ac« 
(fiiefcit. 


HEAXJTONTIMORUMENOS.      147 

CL  Quid  ego  feci  ?  Ch.  vidin*  ego  te  niodo  manum 

in  iinum  huic  meretrici 
^  Ingerere  ?  S.  a^a  haec  res  eft !  perii  \  CL  mene  3  \ 

Ch.  hifce  oculis,  ne  nega« 
Facis  adeo  indigne  ihiuriam  illi  9  qui  non  abflineai 

manum : 
Nam  ifhec  quidem  contumeGa  eft,  '5 

Hominem  amicum  recipere  ad  te »  atquc  eius  ami«- 

cam  fubagitare. 
Vel  heri  in  vino ,  quam  immodeftus  fiiifti  ?  S.  fac- 

tum  ^.  Ch.  quam  moleftus  ? 
Ut  equidem,  ita  me  dii  ament,  metui,  quid  fittu* 

rum  denique  eflet. 
J^ovi  ego  amantium  animum:  graviter  advortunty 

quae  non  cenfeas. 
Ct.  At  mihi  fides  apud  hunc  eft,  nihil  me  iftius  ftdu* ' 

rum^  pater.  10 

Ch.  Efto ;  at  cerfe  concedas  aliquo  ab  ore  eorum 

aliquantifper. 
Multa  fert  libido :  ea  facere  prohibet  tua  praefentia* 
£go  de  me  facio  come^am  ^.  nemo  eft  meprum 

hodie» . 


I  Sic  Cod.  Bemb.  melius, 
quam  vulg.  infertre,  Putat  e- 
nim  pater^  filium  id^  obtru- 
dendo  k »  cunv  iniuria  amici 
fecifle. 

&  Synis  defperatA  dolum 
procedere  pofle. 


3  Negans  fic  rogat 

4  Confentit  rervus  patri^ 
ap.  quem  fibi  fidem  efle  cupit^ 
Ut  &ciiius  (allat. 

(  Iterum  furdo  narrabit  h-^^ 
bulam  monitor;  cf.  fupra  U» 

Q4 


M 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


Apild  quem  expromere  omnia  mei^  oeqto»  (^dn 

pho ,  audeam, 
Apud  aiium  pnohibet  dignitas  2  apud  aliimi  ip^us 

fa£H  '  pildet  ^  1  ^ 

Ne  ineptus ,  ne  protervus  videar.  quod  illum  fecere 

credito  ^, 
Sed  noftruqi  eft  int^gere ,  utounque  j  atque  vbi-» 

cimque  ppus  fit ,  obiiequit 
5.  Quid  iftic  narrat  3?  CL  perii.  4*,  Ctitipho,  haec 

ego  praecipio  tibi  4  ? 
Hominis  frugi  eC  temperantis  fun^  officium  ^ 

<7/.  tace, 


1  Sic  ex^emb.  Faern.  AL 
(cripti  &  edd.  piget.  Melius  ta- 
men  fuerit ,  fenem  nil  facere  « 
qi^Qd  foideat,  aut  in  quo  in-i 
temperans  videatur,  Sed  fe-f 
|iex ,  nunc  fe  fubilituens  Cli- 
nbe  adolefcenti^  facilius  per« 
fiiafum  iri  puut  filio ,  ut  re- 
Knquat  amico  liberum ,  agere 
^pud  amicam.  Humane  qui- 
den  in  eo  agit ,  fed  noa  ae^ 
que  prudenter. 

2  h.  e.  fibi  ob  tuam  prae- 
f^tiam  invitum  teinpernre  in 
imore. 

5  Mire  diflentium  interpre- 
tes  in  his  verbis.  Nos  ab  om- 
nibus  difcedimus»  &  putaimi», 
kaec  dici  in  Clitiphonem.  Ut 
Phorm.  V ,  8,  6  NauriArai^ 


poft  clamores  maritifcii:e  tan« 
dem  cupiens ,  quid  dicere  ha-* 
beat  Phormio  »  himc  provo- 
cat  ^uid  ergo  eft?  ^ld  iftic 
narrat :  fic  h.  U  Syr.  oblique 
Clitiphonem  provocat  ad  di- 
cendum,  fi  quid  ha^>eat.  Sed 
cum  Clit  nU  reger^t^  m£\ptrii^ 
iam  eum  fervus  fimulator  for-n 
tius ,  quam  pater  ,  increpat. 

4  Relege^  quae  praecepe- 
rit  impotenp,  vx  fibi  cav^at  ad* 
verfu$  patrem,  ad  haec  perfpi- 
cacem  II ,  3 ,  ia8—  1 31  longe 
alia,  quam  pater  monuit.  Ita 
hic  decipitur;  &  filium  obiur- 
gat ,  feque  cum  iHo  ab  omni 
veri  fufpidone  Hberare  ftudet^ 

5  Ironia  reprefiend^otis,  eo^ 
que  irafcitur  Qit. 


HfiAUTONTIMORUMENOS.      149 

Sodes*  S.  refte  fanc  '•  CA,  .Syre ,  piidet  mc  \  S. 

.  credo  :  neque  id  iniuri^.  20 

Quin  mihi  moleftum  eft  3.   Cl.  Pergia'  ?  S.  hercle 

verum  dicp  t  quod  videtur«   ' 
CL  Nonne  accedam  ad  illQS  « ?   Ck.  ftho  quaefo, 

upa  ^cpedenfii  via  e(l  ? 
j*.  Adum  eft:  hic  prius  fe  ipdic&it  9  quaai  ego  ar«- 

gemu^i  je&perpi 
Chreme ,  vin'  m  homini  {^iUo  mihi  wfi^ultare  $  ? 

'£?ii,  q^jfd  faxriaoi  ?  ^.  iuhe  hiing 
Abire  hinc  aliquo.  CL  quo  ego  hinc  {d)^m  ?  ^.  quo  ? 

^uo  libet:  d^  illis  locum:  25 

Abi  deambulatum.  CL  deamhulatum ,  quo  ?  S.  vah  ^, 

qiiaii  4#fit  IPfiufi. 
Abi  fane  iftac  ^  iftorfum ,  quo  vis.  CA,  rede  dicit : 

cenieo. 
CL  Dii  te  eradlcent  9  Syre ,  qui  aie  hiac  extrudis. 

S.  ^c  t|i  ppl  fihi  iftas 
Pofthac  comprimito  mani|S, 


1  Ironiam  continuat, 

2  laiKi  fi4il  i«i|8x  fervo  do-» 
lofo. 

3  Qui  non  fum  pater «  fed 
fervus. 

4  Prae  libidine  fua  &  ira 
tn  fervumj  cuius  cQnfiUuox 
non  aflequltur^  (lolide  fuadn 
ip?pn4fnuaiB  dfifcad^ 


pater  denuo  ipfum  monere 
fiifcipiat.  Itaque  prius  abigen- 
dus  eft ,  quam  rem  prodiderit. 

5  Neque  aliud  confiiium  da^ 
bit  y  quam  quod  Chr.  monue- 
rat  filium  v.  1 1  6c  12«  Seni 
igitur  in  ^o  affpntatur. 

6  Vdh  infuluntis  h.  U 


150  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

ACTUS    IIL  «  SCENA     IK 
SYRUS,   CHREMES, 

5.  V>  finfen*  vcro  * }  quid  illum  porro  credis  fadu« 

/      ,  rum ,  Chreme , 
Niii  eum,  quantum  tibi  opis  Dii  dant,  iervas,  ca- 

ftig^,  mbnes? 
Ch.  Ego  iftufc  oirabo.  S.  atqui  nunc  here  hic  tibi 

affervandus  eft. 
CA.  Fiet.  S.  fi  fapias :  nam  mihi  iam  minu*  minus- 

que  obtemperat 
Ch.  Quid  tu  ?  ecquid  de  illo ,  quod  dudum  tecum 

cgi ,  cgifti ,  Syre  ?  aut  5 

Reperifii  quod  placeat ,  an  nondum  etiam  5  ?  j*.  de 

fallacia 
Dicis  ^  ?  ft.  inveni  quandam  nupcr.   Ch.  frugi  t% : 

cedo,  quid  id  eft? 
S.  Dicam  ^ :  vcrum ,  ut  aliud  ex  alio  incidit.  Ch. 

quidnam,  Syrt? 

nedemum  illedus « denuo  mo- 
aeri  cuph. 

3  Senex  maninre  cupiens 
dolum ,  e  quo  Men.  (  ex  con- 
difio)  pecuniam  filio  largiri 
debeat  cupiatque ,  ipfe  (ibi  &l* 
liciam  praeparat. 

4  Quaerit ,  velut  qui  ante 
in  eiusmbdi  re  animum  non 
habuerit. 

j  iot,  quid  e3K0|^taTerijni 


1  Non  modo  cum  Dacieria 
novam  iniraus  fcenam «  ob 
C>ritiphonis  abltum  ,  fed  dc  to- 
tam  male  adhuc  intelleAam ,  in 
melius  ^xplicare>6c  ledionem 
afFe£lam  re(tituere  tentamus. 

2  Vide,  quam  is  probum 
fervum  &  cudodem  filii  fimu* 
lando»  fenem  fibi  devinciat^ 
ut  facilius  ipfum  argentoemun» 
gat^  a  quo  ad  fallendum  M^ 


HEAUTONTIMORUMENOS.      251 

S.  PeiTufna  '  haec  eft  meretrix.  Ch.  ita  videtur.  S^ 

iminoy  fi  fcias  \ 
Vah  3 !  quod  inceptat  faciiius.  Fuit  quaedam  anus 

Corinthia     >  fO 

Hic :  huic  <  drachmarum  haec  ^  argenti  mille  dede- 

rat  mutuum. 
Ck.  Quid  tum  ?  S.  ea  mortua  cft :  reliquit  filiam 

adolefcentulam : 
£a  relida  huic  arrhaboni  eft  proillo  argeiito.  Ck. 

intellego. 
S.  Hanc  fecum  huc  adduxit  ^  eaque  eft  nunc  ad  ^ 

uxorem  tuam. 
Ck.  Quid  tum  ?  S.  7  Qiniam  orat ,  fibi  uti  id  nunc 

det :  illam  iili  tamen  1 5 


•  fallaciae.  Sed  ant^quam  id  cli« 
cat^  aliud ,  quod  ipfl  modb 
fuccurrat ,  quafi  verum ,  nar' 
rare  inftituit ,  e  quo  tanquam 
id  non  agens,  in  fpem  lucri 
Jnducat  fenem  ,  rei  augendae 
intentumi  Similis  igitur  haec 
erit  narratio  a  v.  10  lineis  ab 
aranea  telae  fuae  praetenfis, 
tenuibus  &  quafi  dereli6Hs  ; 
quae  ubi  ofFenduntur ,  in  me- 
dium  fmum  rapiunt. 

1  Sic  dicit  callidam  valde 
quaeftus  meretricii;  eamque 
vituperat,  ut  ipfe  bonus  vi- 
deatur. 

2  int.  rem»  magis  id  dicas. 


3  Fah  h.  1.  improbantis 
fa^hmi. 

4  int.«anui. 

j  int.  meretrix. 

6  h.  e.  apud.  Inde  agnitio 
Antiphilae^  &  fequens  fcena 
praeparatur. 

7  Sqq.  olim  male  in  bmni- 
bus  edd.  afFefta  &  in  MSS.  va- 
ria  ex  Cod.  Bemb.  &  Vat  be- 
ne  emendata  dedit  Faern.  fen« 
fumque  bene  vidit ,  fed  in  ul- 
timo  verbo  reftituendo  defecit 
cum  CodcL  de  quo  vid.  not, 
fq.  unde  alii  interpretes  vcrum 
non  viderunt,&  ipfa  Dacie» 
ria  poft  ddturam  inteipungen** 


aj»  R    T  E  R  E  N-T  I  I 

Poft  daturAm  miUe  nummum  ■  (pondet.  Ch.  et  fpon- 
det  quidem  ?  S,  hui , 

m 

Dubium  id  eft  ?  ^  ego  Gc  putavi.    CA.  quid  nunc 

facere  cogitas  ? 
5.  Egone  ?  ad  Menedemum  *ibo  5 :  dicam  hanc  effe 

captam  e  Caria , 
Ditem>  et  nobilem:  fi  redimat ,  magnum  inefle  in 

ea  lucrum. 


^  abermvit  ^  fenfu.  $enfu$ 
«utem  hic :  a  CliniA  pofiit  Id 
argeruum  (  fc.  mille  drachmas 
f.  nummos  )fiqii€  illam  (  ado- 
leftentulam,  Antiph.)  illi  (Oi* 
niae)  daturam  f,  addi&uram 
§ffe  mille  nwnmum  ( int.  protio 
f.  csnfai )  fpondei, 

I  Vulg.  nummunt  pofiit ; 
«I.  MSS.  &  edd,  vett.  numos 
pdfiit ,  uti  &  dein  6*  /H>ycet 
quidem,  al,  expofiit  quidem. 
$criptum  primitus  credas  nu^ 
muni  fpondet ;  ac  dein  &fpon^ 
dtt  quidem :  hinc  illi  errorea. 
y iderat  quidem  fenfum ,  ne- 
que  veroVerbum  refcribit  ve- 
rumFaern.  Ita  ille:  Quidvero 
Aicfignificet  verb,  pofcit ,  non 
fane  exgrammatici^  liquet.  Ra^ 
tia  tamiM  finfusqtte  cogk  » id 


imelligi  pro  pollicetur  am  of- 
fert.  Bentl.  poft  Faern.  verba 
praeftiturus  cunAa  denuo  cor- 
rumpit  legendo :  ittd  iUi—da^ 
tum  iri^praes  fit ;  ac  deinde 
6»  pr^es  fit  qtddem  ?  Quam  di- 
ftant  haec  a  latina  rabone  &  • 
a'Terefttii  ingenio?  Nannius 
inepte  huc  trahit  bcum  Plauti 
Merc.  n,  3,  loi. 

%  Falfo  his  verbis  vulg.  per- 
fonam  Chr.  praefcribit»  quam 
Cod..Bemb.  anaotat  poft  /w- 
tavi,  &  (ic  edidit  Bend.  Di- 
^rum  «  quae  putabat,  Chre- 
mcs  interpdlat.  Sed  iUe  dein 
dicit  refpondendo^ 

3  Haecfe  cogitare  fmiulat « 
nec  vere  dicit,  qui  in  Qwe- 
meteo:^  intendit  £d]aciam. 


^  HEAUTONTIMORUMENOS.      253 

.  Ch.  Erras  <•  S.  quid  ita  ^?  C!!u  pro  Menedemo  nunc 

tibi  ego  refpondeo:  20 

Non  emo.  S.  ^uid  ais  ?  optata  loquere.  Ch.  atqui 

non  eft  opus. 
S.  Noft  opus  eft  ?  Ch.  non  hercle  vera  ^.  qui  iftuc  ? 

miron  CL  iam  Ccies  3. 
Mane,  mane ;  quid  eft,  quod  tam  a  nobis  graviter 

crepuerunt  fores  ^  ? 

A  C  T  U  S    UJ.    SCElfyf    r.  i 
CHREMES^  SYRUS,  SOSTRATA  /  NUTRIX. 

,fc?.l^  lii  me  aniinus  fdlit,  hic  profefio  eft  annu- 
ks,  quem  ego  fufpicor. 


1  Habct  Chremes,  certe 
captns  eft  fpe  hicm  feciendi  et 
adolefc^tuia ,  qoam  viderat 
pukherrimam  ,  liberalem  & 
honeftam.  Nondum  tamen 
confilium  fuum  de  redimenda 
Antipli.  fuo  argento  prodif. 

2  Simulat  fervus',  fe  nihil  in 
eo  mtdKgere,  fed  percutfum 
refponfOi 

3  IiigFeflunifr  enrt  domum 
fuam  ^  petendi  argenti  caufa , 
quod  ipfe  pro  Antiph.  fibi 
danda  redderet.  Sed  iam  alia 
incidunt. 

4  Verfus  hic  coniangil  fcer- 
nam  (q.  qna  fup^rveniet  Qire- 


metis  uxor  cum  nutrice.  G)n- 
tra  omnem  fenfum  edd«  plc« 
rique  eam  ab  hoc  A^  divi'- 
dunt,  &  quarti  Adus  princi* 
pium  efle  iubent.  Nos  cum 
Dacieria  ad  Aft.  III  retrahi- 
mus ;  additam  habet  ed.  ver. 

5  Scena  hac  nodus  £d>n]ae 
ita  adftringitur^  ut  quomodo 
ex  agnita  Andpkila  bene  pro* 
cedere  poflit  amor  Gllniae  ho<- 
neftus^ita  inexplicabili  difficul- 
tate  laborate  incipiat  &  Qiti«- 
pho  cum  fua  Bacchide^  et  dolus 
Syri/qni  fenem  emundbnis 
trat  argemo.  Scil.  Andp^ikah 


156  R    T  E  R  E  N  T  I  I 

So.  Perii,  quid  ego  foci  ?  C.  at  rogitas?  So.  fi  pe£-« 

cavi,  mi  Chreme, 
Infciens  feci.  C  id  quidem  ego ,  etfi  tu  heges ,  certo 

fcio, 
Te  infcientem  at^e  impnidentem  dicere  ac  iacere 

omnia :  lO 

Tot  peccata  in  hac  re  oftendis.  nAta  iam  primum^ 

fi  meum 
Imperium  exeqiii  vAuifles ,  ihfefeftitam  oportuir  ^ 
Non  fimulare  mortem  verbis,rfcrfpfa fpem  vitae dare^ 
At  id  omitto:  mifericordia, anim«s  matemus  ■  t  find. 
Qiiam  bene  vero  abs  te  profpeAuiHf  eft  1  quid  vo* 

luifti  ?  cogita»  ^  15 

Nempe  wui  illi  prodita  abs  te  fiia-  eft  ptaniffliime^ 
Per  te  vel  uti  quaeftum  faceret^  vettitl  veniret  palam« 
Credo  id  e^gitafti :  quidvis  fati»  eft,  dFbm  vivat  mpda 
Quidcum  illis  agas  ^,  qui  n'e<fi^  iKiiyneqile  bonum 

atque  aequiim  (ciunt? 
MeliuSy  peiiis,  prpf|t|  obfity  nil  vident^  nifi  quod 

Ittbetf^  30 


hemgenib  inhoneftis,  fortefn- 
ve  eius  fervituti  cxpofitam 
fmflfe ,  irafcitur  tntofi ,  cjuod 
pfodiderit  riliam  ;  ferf  irafci 
definct,  cum  illarfi  confefva-* 
tBm  effe  intellexerir. 

t  int*  impulerunt  te  a^  vi-' 

f  iUtrelinqiiendam. 

%  Ccve  putes  cum'  Eugi^f 


Cklph.  6^".  aiio9  dtct^  quam 
tatOTfHtt.  CJni  (bae  tratu»  om- 
tKi  aectrf2ftmuliere»;uti  Phae^ 
(tth  'tci  IitittAi  T,  3.  Quiie 
ipfa  conununicatio  deminiuf 
itt  unius  ciifpsu 

^^  Q«6iWftda  celeri  teevi^ 
tate  haec  ab  irato  Ghr^etc* 
dici^ntur  ^  iia  nil  pulchriusr  & 


HEAUT.ONTIMORUMENOS.      1J7 

So.  Mi  Chreme,  peccavi :  fateor  »  :  vincor  :  nunc 

hoc  te  obfecro, 
Quanto  tuus  eft  animus  ^  natu  gravior»  ignofcentior^ 
Ut  meae  (lultitiae  ^  in  iuflitia  ^  tua  (it  aliquid  praeiidi. 
C.  Scilicet  equidem  ifhic  fadum  ignofcam :  verum 

Softrata 
Male  docet  te  mea  facilitas  multa.  fed  ifluc,  quid* 

quid  eft,  ^j 

Qua  hoc  occepmm  eft  caufa ,  eloquere.  So.  ut  ftulte 

et  mifere  omnes  fumus 


veriusefle  iudicent  omnes,  qui 
inulienimingenianorunt.  Pau- 
ciffimis  datum,  ut  ex  honefto 
res  fuas  metiantur ,  utilia  pro- 
"videant.  Pleraeque  omnes  fen- 
fum  motumque  animi  repen- 
tinum  fequuntur. 

I  Praeftat  tamen  Softrata  ab 
obfequio  et  manfuetudine.  Htnc 
eo  faciliorem  habet  maritum. 

a  Mendum  luc  verfus  ba- 
bere  videtur  a  natu;  fed  id 
certe  antiquum  ,  quod  iam 
Serv.  ad  Virg.  Aen.  IX,  201 
refert.  Guyetus  pr#  more  ex- 
pun;cii  verfum ,  6c  Bentl.  pro 
lubim  male  fatis  refingit  quanto 
lumees  annis  gravior ,  tanto  cs 
ignofcentior,  Inepte  fane  ab 
annorum  gra  vitate^  in  qua  laus 
non  efl,  uxor  veniae  fpem  ha- 
berct;  quam  habere  potuit  a 


gravltttc  f.  aequitate  viri ,  re- 
6^e  omnia  aeftimantis ,  neque 
affeftibus  obnoxii.  Vett.  fcri- 
pti  &  edd.  quidam  addunt  1.  an- 
te  ignofcentior ,  1.  poft  :  tanto 
fit,  Sed  id  gloHema  eft ,  ver- 
fumque  excedit.  Si  quid  vide- 
mus ,  feqq.  ut—fit  reguntur  ab 
hoc  te  obfecro ,  inter  quac  blan-- 
de  inferitur  caufa,  qua  pre« 
ces  adiuventur.  Velimus  enim. 
quando  tuus  efi  animus  naturn 
aequior,  ignofcentior.  Sed  nil 
audemus  contra  vetuftam  lec-* 
tionem. 

3  Extenuandi  caufa  fic  di- 
cuntur  peccata.  Minorafunt, 
quae  imprudenter  fiunt ,  quam 
quae  cum  malitia.  Phorm.  IV, 

3*54- 

4  In  aequitate  illa  Ikpien- 
tis,  domini,  patris,  iudictf 

R 


15»  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Relig^ofae  ' ;  cum  exponendam  do  ilU ,  de  digito 

annulum 
Detraho ,  et  eum  dico  ut  una  cum  pudla  exponeret; 
Si  moreretur ,  ne  expers  partis  eflet  de  noftris  bonis. 
C*.  Iftuc  reSte:  confervafti  te,  atque  illam  \  So.  is 

hic  eft  annulus.  40 

C  Unde  habes?  So.  quam  Bacchis  feomi  adduxit 

.    adole&entulam.  Sy. '  hem. 
C  Quid  ea  narrat?  So.  ea,  lavatum  dum  h,  fervan^ 

dum  mihi  dedit. 
4  Animum  non  advorti  primum  :  fed  poftquam 

afpexi  9  illico 
Cognovi :  ad  te  exfilui  5.  C.  quid  nunc  fufpicare  9  aut 

invenis 
De  illa  ?  So.  nefcio ,  nift  ex  ipfa  quaeras^  unde  hunc 


habuerit  9 

cett.  Iniuriae  patemae  funt  a 
feveriori  patre.  lufta  feveritas 
eil  moderata. 

1  Ob  ifnperitiam  noftram  ^ 
&  ridicule  f.  nimb  fuperftitio- 
fae.  A\.  Jlultoi  &  mifere—fu" 
perftitiofae, 

2  Nolimuscum  Calph.  haec 
ironice  accipere.  Chremetem, 
cum  ignoviffet ,  ceteraque  fci- 
re  cupcret ,  ironia  non  amplius 
deceat.  Sed  hoc  &6him  lau- 
dat,  quo  imo  religionem  fuam 
&  vitam  gnatae  fervaverit. 
Nec  ipfc  fenex  fprcverit  mo- 


45 

rem  iftum  reiigiofum.  Et  anu- 
lus  natalium  honeftiorum  ha- 
bebat  fignificatipnem  ,  unde 
fperandum  erat,  iis  qui  ale- 
rent,  aliquando  lucrum  ex  ho- 
nefta  educarione  puellae,  quae 
agniu  ma^no  pretio  redimen* 
da  foret.  ' 

3  lam  male  fiet  Syro ,  pc- 
rinde  ut  fpes  argentt  erepta 
magis  videbitur. 

4  Sic  e  Bemb.  &  Vat.  Faem. 
Al.  anubim^  quod  defcndic 
Mur. 

.5   Primum  motum  animi 


HEAUTONTIMORUMENOS.      159 

Si  potis  eft  reperiri.  Sy.  intciii :  plus  fpei  video, 

quam  volo : 
Noftra  eft ,  fi  ita  eft.  C.  vivitne  illa ,  cui  tu  dederas  > 

So.  nefcio. 
C.  Quid  renuntiavit  olim  fedfle  ?  So.  id  quod  iu(« 

feram. 
C.  Nomen  mulieris  cedo  quod  £t,  ut  quaeratur* 

So.  Philtere. 
Sy.  Ipfa  eft.  mirum ,  ni  illa  falya  eft,  et  ego  perii  K 

C.  Softrata ,  jo 

Sequere  me  intro  hac  \  So.  ut  praeter  fpem  eve^* 

nit  3 !  quam  timui  male , 
Ne  nunc  animo  ita  efles  duro ,  ut  olim  in  toUendo  ^i^ 

Chreme. 
C.  Non  licet  hominem  eflis  faepe  ita  ut  volt,  fi  res 

non  finit: 
Nunc  ita  tempus  eft  mi  5 ,  ut  cupiam  filiam :  olim  nil 


mmus  ^. 


fequitur,  &  fpe ,  quamvis  non- 
dum  ceita ,  elata  exfilit.  Viri 
reliftum  prudentiae^  indagare 
verum :  atque  id  iam  fedulo 
praeparat  fenex^  filiae  cupidus. 

I  Nomen  auditum  prorfus 
exterret  X  quippe  qui  noverat , 
id  nomen  fiiifTe  anui,  quae 
habita  mater  Antiphitae. 

a  Di£cedemes  cetera  lo*- 


quuntur. 

3  Gratulatur  fibi  bofia  few 
mina »  experu  mariti  bonita« 
tem. 

4  h.  e.  cum  ageretur ,  tol* 
lendane  efiet  filia^  an  non.  Ad« 
dit  affe^hiofe :  Chreme. 

5  h.  e.  commodum  eft  mihi* 

6  Scil.  comm^dum  erat. 

R» 


a6o  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

ACTUS    lll.    SCENA     VL^ 


N 


S  Y  R  U  S. 

I(i  me  animus  fallit ,  haud  multum  a  me  abe« 
rit  infortunium : 


I  Pnorem  fcenam ,  (quam 
Viilgo  facmnt  primam  quarti 
Adus)  bene  Dacieria  retra- 
zeratad  Ad.  Illyfed  iUi  ab 
hac  fcena  ordienti  Aftum  IV 
non  aeque  aflentiendum ;  pro- 
babilius  forfan  diviliflet  fer- 
moncm,  quemSyr.  fecum  ha- 
bet :  Ita  ut  quinque  pnores 
verfus  clauderent  Aft.  lil; 
■tiim  ipfe  primus  rediret  in  Ac- 
tu  IV ,  cetera  difturus.  Syrus 
certe  poft  Chremetis  &  So- 
ftratae  difceflum  folus  reftat 
in  fcena  ;  quem  neque  ante 
illos  dlfcedere  decuit,  neque 
poft  illos  tacitum  abiturum 
fliifl*e  credas  :  &  ipfe  lermo 
eius  aptus  maxime  eft  ex  prio- 
ri  fcena.  Sed  nec  divellenda 
eft  eius  oratio ,  quod  mox  ex 
fc.  VII  coUigetur :  neque  ag- 
nitio  Antiphilae  intervallum 
poftular.  Anusilla  mortua.C'- 
rat  :  atque  ipfius  Antiphilae 
una  eaque  brevior  refponfio 
fufficiebat  rei  omni  declaran- 
dae.  Sed  maiori  intervallo  o- 
pus  erit  in  trapfdu^eoda  Bac- 


chidis  familia;  quod  oftende- 
mus  ad  finem  fcenae  nobis  VIII 
&  fub  initium  AS,  IV.  Tanto 
quidem  longior  nobis  eft  A6^. 
III ,  quantum  ex  iis,  quas  vul- 
go  ingeiTerunt  in  IV ,  retrahi- 
mus.  Sed  &  in  Afiu  m  maxi- 
ma  vis  fabulae ,  quae  iam  in 
eo  vertit  &  permutatur.  Amor 
quidem  Qiniae  iam  fatis  bene 
cecidit  per  agnitionem  Anti- 
phila^ ;  &  alter  fenum ,  Mene- 
dcmus,  curis,  quibus  anxiiis 
erat,  liberatur.  Sed  amori  quo- 
que  Clitiphonis  confulendum 
erat  fallacia ,  quam ,  aim  prior 
elufa  fit,  novam  praeparat  Sy  r. 
tranfducenda  Bacchide.  Iiide 
ab  A6lu  nobis  IV  in  tranfigen- 
da  fallacia  partes  primas  habe- 
bunt  Chremes ,  Clitipho ,  Sy- 
rus.  Oratio  vero  Syri  biperti- 
ta  erit;  prima  parte  commotio- 
nem  e  priori  fcena  continuat ; 
altera  eft  deliberativa,  qua  con- 
iungitur  fcena  fq.  VII.  Sed  co- 
mice  utitur  imperatoriis  dicen- 
di  formulis,  velut  iamprofliga- 
u  re,  nondum  tamea  confe&u 


HEAUTONTIMORUMENOS.      i6i 

Ita  hercle  in  angiiftum  oppido  nunc  meae  coguntur 

copiae. 
Mifi  aliquid  video,  ne  efle  amicam  hanc  gnati  re» 

fcifcat  fenex : 
Nam  quod  de  argento  fperem  ^  aut  pofle  pofhdem 

me  fallere  "  y 
Nihil  eft :  triumpho ,  fi  Gcet  me  latere  tedo  ^  ab« 

fcedere.  j 

Crudor ,  bolum  tantum  mihi  ereptum  tam  fubito 

e  faudbus. 
^  Quid  agam  ?  aut  quid  commimfcar  ?  ratio  de  iii* 

tegro  ineunda  eft  mihi. 
Nil  tam  difEcile  eft,  quin  quaerendo  invefligari 

pofiiet. 
Quid  fi  hoc  nunc  fic  incipiam  ?  nihil  efl:.  quid  fi  fic  ? 

tantundem  ^gero. 
At  fic  opinor  r  non  poteft :  immo  optume :  euge ! 

habeo  optumam  3.  lo 

Retraham  hercle,  opinor^  ad  me  idem  illud  fugiti- 

vum  argentum  4  tamen. 

ACTUS    III.   \S  C  E  N  A   Fll.i 
C  L  I  N  I  A,    S  Y  R  U  S. 

C^iNuilamihi  res  pofihac  poteil  iam  intervenire 
tanta , 


I  int.  Chremetem. 

a  V.  7—10  ciun  geftu  va- 
rie  deliberantis  proBuntiantur. 

3  int.  rationem.  Laetior  ul- 
Umum  dixit ;  &  v.  11  fuperbe 


dicit  imperatoris  modo.^ 
4  Cf.Aft.  ni,2,  2. 
5Vulg.Aa.IV.Sc.2. 
6  Clinia  advenit  in  fcenani 

laetus  de  agnita  Antiphila  ^nec 

R3 


l6i 


P.    TE  R  E  N  T  I  I 


Quae  mi  aegritudinem  afferat:  tanta  haec  laetitia 

oborta  eft. 
Dedo  patri  me  mmc  iam,  ut  fhigalior  fim ,  quam 

volt. 
5«  Nil  me  fefellit ' :  cognita  eft,  quantum  audio 

huius  verba. 
Iftuc  tibi  ^  ex  fententia  tua  obtigifle  laetor.        5 
C  O  mi  Syre ,  audifti  obfecro  ?   S.  quidni  ?  qui 

ufque  una  affiierim  5. 
C.  Cuiaeque  audifti  commode  qoidquam  evenifte  ? 

S.  nuUi. 
C^Atque  ita  me  dii  ament|  ut  ego  nunc  non  tam 

meapte  caufa 
Laetori  quam  illius:  quam  ego  fdo  efle  honore 

quovis  dignam/. 
^  S.  Ita  credo :  fed  nunc ,  Clinia ,  age,  dg  te  mihi  vi^ 


ciflim  5 : 


10 


ftattm  videt  Syruin ;  qui  cum 
ipfi  mox  fe  gratulabundus  ob- 
tuliifet ,  facile  perfuadet ,  ut 
Clitiphoni  porro  confiilat  (i- 
tnulando  Bacch«dem  fuam  ef- 
fe,  donec  argentum  a  Qire* 
tnete  habeant.  Quam  novam 
parat  fallaciam ,  eam  fervus 
dare  explicat.  Ex  iUa  tradud 
debebat  Bacchis  ad  Mened. 

I  Haec  feciim  dicit;  fed  in- 
de  etiam  coUigas,  hanc  fceoam 
prioii  affinem. 


2  Gratnlans  iam  adit  Qi- 
niam. 

j  Sc.  V,  cui  &  haec  fic 
propior  eft ,  quam  iit  e  diver- 
iis  Adibus  fint. 

4  cf.  fupra  A£t  U94, 16— 
18  &  10— 21. 

5  Brevi  aflenfu  cum  exce-> 
piflet  Syrus ,  de  Qitiphonc  & 
fe  magis  foIGcitus ,  Qimae  lae* 
titiam;  graciam  ab  eo  iam  re*- 
pofdt  in  ope  adferenda  amico. 


HEAUTONTIMORUMENO&     i6f 

Nam  amici  quoque  res  eft  Tidenda ,  in  tuto  ut  col- 

locetur. 
Ne  quid  de  amica  nunc  fehex  \  C  o  luppiter  \  S. 

quiefce. 
C  Antiphila  mea  nubet  mihi.  S.  iiccine  me  interlo- 

quere  ? 
C.  Quid  faciam ,  Syre  mi  ?  gaudeo :  fer  me  3.  S.  fero 

.  bercle  vero  ^. 
C  Deorum  vitam  apti  s  fumus.  S.  fruilra  operam , 

opinor^  fumo.  if 

C.  Loquere ,  audio.  S.  at  iam  hoc  non  ages.  C.  agam. 

^.  videndum  eft,  inquam» 
Amici  quoque  res ,  Clinia,  tui  in  tuto  ut  collocetur : 
Nam  (i  nunc  a  nobis  abis,  et  Bacchidem  hic  relinquiSf 
Senex  ^  refdfcet ,  illico  efle  amicam  hanc  Cliti- 

phonis : 
Si  abduxeris,  celabitur  itidem,  ut  celataadhuc  eft.  lo 
C.  At  enim  iftoc  nihil  eft  magis ,  Syre ,  meis  nuptiis 

advorfum :. 
Nam  quo  ore  ^ppellabo  patrem?  tenes,  quid  dicani  ? 

S.  quidni? 


I  int.  refcircat. 
7.  Exukare  peipt^  neque  au- 
dit  Syrum. 

3  humaniter ,  putat. 

4  Scil.  impatienter  fatis. 

5  Sic  Bemb.  &  metnimpo- 
ftulat.  Eft  partic.  ab  aplfcor  ^ 


de  quo  verbo  phiribus  diftum 
ad  Tac.  Annal.  Vol.  II ,  p. 
358  fq.  cf.  autem  gaudium 
Pamphili  Andr.  ¥,5,3. 

6  int.  nojler ,  quod  &  alii  pro 
iHo  reddunt» 

R4 


i64  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

C  Quid  dic^m  ?  quam  cauiam  afferam  ?  S.  >  qum 

nolo  mentiare. 
Aperte,  ita  ut  res  fefe  habetf  ^ narrare.  C  quid-ais? 

S.  iubeo: 
Itlam  )  te  amaret  et  yelle  uxorem  hanc  ^  efle  Qi- 

tiphonii.  x^ 

C  Bonam  atque  iullam  rem  oppido  imperas,  et 

h&u  &cUem. 

f 

Et  fcilicet  iam  me  hoc  voles  t>atrem  exorare ,  ut  celet 
Senem  voftrum.  S.  immo  ut  refia  via  rem  narret  or- 

dine  omnem.  C  hem ! 
Satin*  fanus  es ,  aut  fobrius?  tu  quidem  illum  plane 

perdis : 
Nam  qui  ille  poterit  effe  in  tutOi  dic  miHI?         30 
S.  Huic  eqiiidem  confilio  palmam  do  ^ :  hic  me 

magnifice  effero , 
Qui  vim  tantam  in  me  et  poteftatem  habeam  tantae 

aftutiae, 
Vera  dicendo  ut  eos  ambos  falletn :  ut,  cum  flarret 

fenex 


1  Al.  malc  quiJ  nolo,  No- 
ftrwm  refenint  Don.  ad  Eun. 
II ,  1,6.  fcripti  6t  cdd.  vett. 

2  V  ulg,  narrdfo.  Noftram 
b.tiC  refcripfit  Bentl.  ut  fit: 
narrarc^ubio ,  te  amar^  Clin. 
enim  adiTiirans  interloqueodo 
exclamat. 

3  int,  AntiphUam. 


4  tnt.  SacchUem. 

5  Syr.  adhuc  pro  more  fiio 
hnperatorie  locuttts  iam  trium- 
phum  canit,  fecurut  vi6U>- 
riae.  Putabat^  hoc  ipfo,  vera 
quod  dicanwr,  non  creditum 
iri  a  Chremete;  qui  iuflecat 
fallere  Menedemum*   ■ 


HEAUTONTIMORUMENOS.     165 

Vo/ler  noflro ,  efle  iftam  amicam  gnati  9  non  cre« 

dat  tamen  ^ 
C  At  enim  fpem  iftoc,  pado  nirfum  nuptianim 

omnem  eripis :  3^ 

N^am  dum  amicam  hanc  meam  efle  credet»  non  com- 

mittet  filiam. 
Tu  fortaiTe^  quid  me  fiat»  paryi  pendis,  dum  illi 

confulas. 
S.  Quid  I  malum  ^  y  me  aetatem  cenfes  velle  id  adfi- 

mutarier  ? 
Unus  eft  diesy  dum  argentum  eripio :  pax  5  !  nihil 

amplius. 
C.  Tantum  fat  habes  ?  quid  tum  quaefo ,  fi  hoc  pa- 

ter  4  refciverit  ?  40 

S.  Quidy  fi  redeo  ad  illos ,  qui  aiunt,  quid  &  nunc 

coelum  ruat  ^  ? 
C.  Metuo,  quid  agam.  5.  metuis  ?  quafi  non  ea  po« 

tefias  iit  tua, 
Quo  yelis  in  tempore  ut  te  exfolvas/^ »  rem  faciag 

palam. 


1  Et  fallentur  ambo  fenes , 
ita  .ut  alter  errans ,  alterum  a 
veri  opinione  ad  falfam  tra- 
dufturus  fitinfra  IV,  fc.  ult.  y. 

2  Malumy  interieftio  ira- 
fcentis,  quafi  ob  tardltatem 
Qiniae. 

3  Pax  comice ,  quafi  filcn- 
tium  fibi  indicente  interiidtur  ; 


&  eft  h. ).  idem  ac  tantum. 

4  int.  Qitiphonis. 

5  Metum  Cliniae  inanem 
cflenfurus  comparar  ad  impoi^ 
fibile ,  a  quo  quis  metuat. 

6  Mctus  nullus  eft ,  quo 
quis  fe  ftatim  abfolvere  queat. 
lu  vincit  metum  Qiniae; 


166 


P,    T  E  R  E  N  T  I  I 


V.  Age,  age,  traducatur  Bacchis.  S.  optume.  ipfa 
exit  foras. 

'A  C  T  U  S    IIL    SCENA    V 1 1 1.^ 

BACCHIS,  CLINIA,  SYRUS,  DROMO, 
PHRYGIA. 

B.  ^ofAtxs  pol  proterve  me  Syri  promiflTa  huc  in- 

dux^ruiit  9 
Decem  minas  ^  quas  mihi  3  daret,  pollicitu'  ft.  quod 

fi  is  nunc  me 
Deceperit,  faepe  obfeorans  me,  ut  veniam,  fruftra 

veniet : 


1Vulg.Aa.IV.Sc3. 

2  Bacchis  poft  agnitam  An- 
^philam  rem  fuam  aliter  ca- 
dere  videns  ,  irata  prodit  e  do- 
ino  Chr.  &  decedere  alio  pa- 
rans ,  a  Syro  fpe  argenti  inve- 
niundi  retinetur ,  &  ex  huius 
yohmtate  tranfit  ad  IVlened. 

3  Vulg.  dare;  unde  difTicul- 
tas  a  nemine  explicata.  Neque. 
enim  placet  ellipfis ,  quam  a- 
liqui  credunt  explcndam  oh 
dccem  min.  (  &  fic  interpolate 
habet  MS.  Mark.)  1.  fecun- 
dum  Wefterh.  dccem  minae 
(funt)^  quas  &c.  Nec  Bentl. 
refte  hanc  conftruftionem  re- 
yocat  ad  latinam  elegantiam. 


qua  fubftantivnm  alterius  com- 
matis  pronomini  relat.  con- 
iungimr  eo  cafu ,  quem  hoc  a 
verbo  habet;  uti  Andr.  Prd. 
3.  Sic  enim  latinifmus  iubet 
poftponere  nomen  pronomi- 
ni.  Promiferat  pridem  argen- 
tum  ipfc  Clk.  c£.  fupra  ad  I^ 
3,  16  &  II,  a,  88.  Atque 
mulierem  cum  addu6hirus  ef- 
fet  Syrus ,  perfuaiit  ei  poUi- 
cendo  (certius  afiirmandb  )  fe 
illi  effefhirum  efle  pecuniain* 
Hae  vero  X  minae  funt  illae 
drachmae ,  quibus  Antiplu  re- 
dimi  queat  a  Bacchide  III  > 
4»  11  &  17- 


HEAUTONTIMORUMENOS.     167 

Aut ,  cuin  venturam  dixero,  et  conftituero  ' ;  cum  is 

certo 
Renuntiarit ;  Clitipho  ^  cum  in  fpe  pendebit  ammi :  5 
Decipiam,  ac  non  veniam;  Syrus  mihi  tergo  poc- 

nas  pendet. 
C.  Satis  fcite  '  promittit  tibi.  S.  atqui  tu  hanc  iocari 

credis  ? 
Fadety  niii  caveo.  B.  donniunt  4 :  ego  pol  iftos  com- 

movebo  5. 
Mea  Phrygia  audiftin\  modo  ifie  homo  quam  vil- 

lam  demonftravit 
Charini?  P.  audivi.  B.  proxumam  efle  huic  fundo 

ad  dextram  ?  P.  memini.  10 

B.  Curriculo  percurre :  apud  cum  miles  ^  Diony- 

iia  agitat. 
S.  Quid  haec  coeptat  ?  B.  dic  me  hic  oppido  efle  in- 

vitam  9  atque  aflervari : 
yerum  aliquo  pado  verba  me  his  daturam  cfle,  ct 

Tcnturam. 


1  im.  in  certam  tetnpus. 

2  Sic  Cod  Bemb.  pleniiis. 
Vulg.  fine  i/i.  Spes  autem  h. 
1.  eft  exfpedatio»  Animi  vero 
pendebit  in  fpe ,  donec  ab  illa 
decidet. 

3  h.  e.  pulchre.  Ironice  di- 
Cit.  Proixufra  igitur  funt  minae. 

4  Odofi  funt  &  fectiri»  vc- 


lutt  in  utramins  aurem  dor« 
mientes. 

5  Commotiiis  ipfii  loquitur. 
Neque  vero  dein  cum  ancilla 
mendacium  fingit  ad  commo- 
vendos^fed  ferio  loquitur,  nec- 
dum  viderat  Syrum. 

6  IUe  ipfe  milcs ,  de  quo 
Syr.  dixerat  H,  2,  124.      , 


t6S 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


S.  Perii  hercle  > :  Bacchis  mane;  mane }  <{ua  mittis 

iftanc  f  quaefo  ? 
lubet  maneat.  B.  i.  S.  quin  eft  paratum  ^  a/gentum. 

B.  quin  ego  maneo.  15 

S.  Atqui  iam  dabitur.  B.  ut  lubet ,  num  ego  infto  ? 

5.  at  fcin'  quid ,  fodes  ? 
B.  Quid?  S.  tranfeundum  nunc  tibi  ad  Menedemum 

e&,  et  tua  pompa  3 
£0  traducenda  eft.  B.  quam  rem  agis  9  fcelus  ?  S. 

ego  argentum  cudo4, 
Quod  tibi  dem.  B.  dignam'  me  putas»  quam  illu** 

das  ?  S.  non  eft  temere  ^ 
S.  Etiam  ne  tecum  hic  res  mihi  eft  ?  S.  minime : 

tuum  tibi  reddo  ^.  10 


1  Sane  iam  commovetur 
Syr.  qui  ex  illius  abitu  operam 
pcrdidiffet  non  modo ,  Ted  & 
re  fic  detefb  poenas  utrique 
hero ,  maiori  6c  minori  dam- 
rus  fuiffet.  Inde  vero  ludi , 
ex  qiiibus  cognolcitur  mere- 
tricum  animus. 

2  Adeamftatimretinendam 
paratum,  pracfens  dicit  ar- 
gentum  ,  quod  fe  •habiturum 
fperabat  per  fallaciam. 

3  Magnifice  fic  dicit  ancil- 
larum  gregem. 

4  loculariter  fatis  argen- 
tum ,  quod  paratum  habeat,  fe 
cudere  dicit.  Sed  &  Bacchis 


fibi  illudi  putat ,  quod  a  Oit. 
abftrahatur  ,  tranfeundo  ad 
Mened. 

5  int.  quod  ego  te  tranfire 
velim.  Nimirum  illa  &  defide- 
rat  Clitiphonem,  ({uocum  rem 
fibi  effe  Iqbeat  magis ,  quam 
cum  fervo. 

6  Falfo  omnes  interpp.  hoc 
de  argento  didum  volunt, 
parum  fctte.  Sednoscredinuis» 
tuum  effe  ipfum  amatorem 
Clit.  qui  iam  a  fine  Sc.  3.  do- 
mo  extorris  ambulabat.  Hinc 
Bacchis  deferta,  hinc  pars  ira- 
rum  y  quibus  iam  pofuis  didt 
idtur  int.  ad  Men. 


HEAUTONTIMORUMENOS.      169 

B.  Eatur.  •y,itquerc  hac  '.  heus  Dromo.  D.  quis  me 

volt  r  5.  Syrus.  D.  quid  eft  rei  ? 
S.  Ancillas  omies  Bacchidis  traduce  huc  ad  vos 

propere. 
Z>.  Quam  ob  rem  r  S.  ne  quaeras :  efFerant ,  qiiae 

fecum  huc  aitalerunt. 
Sperabit  fumpmm  fibi  (tnex  levatum  efle  harunc- 

abitu. 
Nae  ille  haud  fcit,  hoc  paulom  lucri  quantum  ei 

damni  apportet.  25 

Tu  nefcis  id »  quod  fcis^  Droino  ^fi  (apies.  D.  mu- 

tum  dices. 


f  An  hune  ?  £d.  vet.  c.  figg. 
praeter  fnetrum  legit  feq.  tfi 
hof.  Sed  e  glofla  eft  mr  ;  & 
tunfti  interpp.  Syrum  intelli- 
gunt  y  quem  fequatur  Bacclm. 
At  is  etiam  reftat  Dromoni 
iuflurus,  quae  vellet.  lubet  igi- 
tnr  potius,  ut  fequatur  Qi- 
niam ,  qui  eam  (imulare  de- 
bd>at  fuam.  Itaque  ambo  dif- 


cedunt :  &  novam  qua(^  fce<- 
nam  orditur  Syr.  a  iubendo 
Dromone^  ut  ancillas  Bacchl- 
disdeducendas  curet.  Abittum 
Dromo  ad  Chr.  Syrus  ad  Men. 
Sic  fcena  vacua,  qua  per  in- 
tervallum  deducatur  pompa  a 
Chremete  ad  Men.  Hinc  de- 
mum  ordimur  A&um  IV. 


170  P.    T  E  R  E  N  t  I  I 

A  CT  U  S    IV.^     S  C  E  NA    I.  * 

CHREMES,    SYRUS. 

C.  XTa  me  dii  amabunt '  ^  ut  nurc  Menedemi  vicem 
Miferet  me^  tantum  devenifle  ad  eum  mali. 
Hlanccine  mulierem  alere  a^  illa  familia  ? 
Etii,  fcio,  hofce  aliquotdies  non  fendet: 
Ita  magno  defiderio  fuit  ei  filius  \  ^ 

Verum  ubi  videbit  t»mos  fita  fumptus  domi 


I    Fabulam  ipfe  foett  in 
Prol.  duplicem  dizrst  ez  arg. 
duplici.  Neque  vc^ro  folumob 
duplicatas  peribnas»  fenum, 
filiorum^  amicarum,  fervo- 
rum ,  led  &  quod  re  vera  com- 
poflta  eft  ex  duabus  fabulis ; 
quarum  prior  per  Antiphilae 
agnitionem  fere  perafta  vide- 
tur.  Obftabant  Bacchis ,  Cli- 
tiphonis  amica,  fallacia  Syri , 
&  quod  ex  utraque  iam  &cile 
detegenda  erat  periculum»  quo 
minus  felix  amor  Qiniae  in 
nuptias  abiret.  Hinc  neceiEuia 
erat  transdu^Ho  Bacchidis  ad 
Men.  &  nova  fallacia  Syri  ad 
habendum  a  Chrem.    argen- 
tum.  Ab  A^  IV  fallacia  haec 
ad  amorem  Clitiphonis  iuvan- 
dum  tranfigitur.    Antca  fer- 
vierat  Clitipho  CUniac ;  nunc 
Clin.  fcrvibit  Clitiphoiii.  An- 


tea  Menedemo  obfecutus  efl 
Ghremes ;  nunc  de  Chremete 
maxime  agctur. 

2  Vulg.  Aftus  IV.  fc.  4. 

3  Chr.  femper-  bonus  & 
aliis  apertus,  eoque  alios  ex  fe 
iudicans,  minus  fibi  cautus  in- 
ducitur.  Parem  fenfum  hu- 
manitatis  in  Men.  prodit  fub 
initium  fc.  uti  in  A&a  I  & 
nij  1 ,  54  fq«  Miferetur  nem- 
pe  fbrtunas  vidni ,  nunc  quo- 
que  amici ,  ad  quem  tranfive- 
rat  fumptuofa  mulier.  Loqui" 
tnr  autem  primus  fecum ,  dein 
interveniente  Syro  hunc  allo- 
quimr ,  &  ab  hoc  fallitur. 

4  Omnino  hic  verfus  eft 
Te^ntianus ,  utut  abfit  ab  uno 
ex  regg.  ap.  Bend.  Notes  ve- 
ro,  Qiniam  introiifle  cum  Bac« 
chide  ad  patrem. 


HEAUTONTIMORUMENOS.      171; 

Quoddiano  ■  fieri  9  nec  fieri  modum: 
Opcabit  rurfum ,  ut  abeat  ab  fe  filius. 
Syrum  optume  eccum  \   S.  ceflb  himc  adoriri }; 

C.  Syre.  S.  hem ! 
C.  Quid  eft?  S.  te  mihi  ipfum  iam  dudum  optabam 

dari.  10 

C.  Videre  egifle  iam  nefcio  quid  cum  fene  '• 
S.  De  illo ,  quod  dudum  4  ?  didum  ac  fadum  red« 

didi  5.  * 

C.  Bonan'  fide  ?  S.  bona  hercle.  C.  non  pofTum  patiy 
Quin  tibi  caput  demulceam  ^;  accede  huc,  Syre : 
Faciam  boni  tibi  aliquid  pro  ifla  re,  ac  lubens  7«  i  j 
S.  At  fi  fcias,  quam  fcite  in  mentem  venerit  ^. 


1  Adverb.  quod  rercriptit 
Bentl.  qui  id  firmat  Gc.  in 
VerlV,  S.Pliru  XI,  37  f. 
56.  Plaut.  Capt.  III,  y ,  66. 
&  Com.  Nep.  Dione  &c.  pro 
quotidU.  Vulg.  male  quotuUa» 
nos. 

2  Syrus  modo  a  Mened. 
egreditur ,  herumque  fe  videre 
non  fimulat.  Hinc  vocatus  ex- 
clamat  hml 

3  Menedemo.  Colligit  vero 
hoc  Chremes,  quod  fervum 
exeuntem  vidit  a  Menedemo. 

4  Quaerendo  fic ,  fibi  non 
^{^^  animum  dolos  femper  co- 
git^ntem  fimulat ,  ut  hoc  faci- 
lius  bono  feni  illudat^  fed  fe 


promptum  dicit  ad  iufla  heri 
exfequenda. 

5  Nihii  reliqui  feci  ad  cele« 
ritatem  rei  efficiundae.  c£  ad 
Andr.  II ,  3  ,  7. 

6  Blandimentum  reddit  pro 
obfequio.  Eugr.  vero,  quem 
hic  laudant  omnes :  quod  fr- 
Ut  fieri  his ,  qui  placent ,  ut 
manus  per  caput  traSu  duBa^ 
quafi  quaedam  vidcatur  e£i 
laudatio.  Videmr  tamen  fenex 
&  fibi  gratulari  de  felici  con- 
filio. 

7  Non  folum  laudat ,  fed 
etiam  ei  gratiam  promictit;  dL 
Ad.V,5,5&6,6-8. 

8  Vid^ ,  quam  Cirvus  aftu* 


X71  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

C.  Vah ,  gloriare  evenifle  ex  fententia  ? 

S.  Non  herde  vero:  verum  dico.  C.  dic^  quid  eft? 

S.  Tui  Clitiphonis  efle  amicam  hanc  Bacchidem 

Menedemo  dixit  Clinia  %  et  ea  gratia  lo 

Secum  adduxiflei  ne  tu  id  perfentifceres. 

C.  Probe.  S.  dic  fodes  ^.  C  nimium ,  inquam.  S. 

immo  fi  fcias. 
Sed  porro  aufculta  quod  fupereft  falladae. 
Sefe  ipfe  dicit  3  tuam  vidiflfe  filiam ; 
Eius  fibi  compladtam  fqrmami  pofiquam  afpexe- 

rit:  15 

Hanc  cupere  uxorem.  C.  modo  ne  quae  inventa  eft  ? 

•S*.  eam : 
£t  quidem  iubebit  pofcl  Cquam  ob  rem  iftuc,  Syre? 
Nam  prorfum  nihil  intellego  K  S.  5  vah ,  tardus  es. 
C.  Fortafle.  S.  argentum  dabitur  ei  ad  ouptias , 


€t!s  bonum  ac  (implicem  he- 
rum  circumveniat.  Neque  ta- 
men  is  ipfi  verum  dolum  ex- 
plicabit ,  qui  non  Menede- 
mum ,  fed  ipfum  Chr.  fallere 
in  animo  habeat. 

1  Fraudulenter  verum  di- 
cit;  idem  Cliniae  III,  7,  33 
£q.  fuaferat ,  ut  diceret. 

2  Non  tam  laudari  fe  cu- 
pit,  quam  ut  deludat  magis  fe- 
nem,  qui  monitu  fervi  falfa 
perfuafus^  etiam  Menedemum 
tn  errorem  tnducit  fcen.  ult. 


huius  ASus. 

3  int  patri  fuo.  Vnlg.  dkci. 
Noftrum  eft  e  Bemb.  Vat,  aliif- 
que  melioribus. 

4  Fallacia  certe  in  eo  pin- 
guiserat^e  qua  facillime  fufpi- 
cio  fuboriri  potuit  ftni^  nift 
ingenium  claudicafTet. 

1;  Al.  hui  Noftrum  eft  mi- 
rantisquafi  tarditatem.  Sicve- 
ro  callide  fe  tegit ,  ut  herus , 
daudicare  hanc  fallaciam  vl- 
dens»  eam  reiiciat  honcftate 
dufhis. 


HEAUTONTIMORUMENOS.      175 

Aurum  ,  atque  veftein  ^  qui:  tenes  ne  *  ?  C  com- 

paret  ?  30 

S.  Id  ipfum.  C.  at  ego  ilH  nec  do ,  nec  defpondeo  ». 

S.  Non  ?  quam  ob  rem  ?  C.  quam  ob  rem ,  me  ro» 

gas  ?  homini,...  S.  ut  lubet. 
Non  ego  dicebam  in  perpetuum  illam  illi  ut  dares : 
Verum  ut  (imulares.  C  non  mea  eft  (imulatio  3 ; 
Ita  tu  iftaec  tua  mifceto,  ne  me  admifceas  ^.      35 
£gon%  cui  daturus  non  (im ,  ut  ei  defpondeam? 
S.  Credebam.  C.  minime.  S.  fcite  poterat  fieri : 
Et  ego  hoc  ,  quia  dudum  tu  tantopere  iuiTeras  ^ , 
Eo  coepi.  C.  credo.    S.  ceterum  equidem  iftuc, 

Chreme , 
Aequi  bonique  ^  facio.  C  atqui  cum  maxume     40 


1  Quam  infidiofe  feni  ex- 
plendum  relinquit^  ut  is  tamen 
aliquid  coniecilTe  fibi  videa- 
tur.  Et  expleri  facillime  pote- 
rat.  Simul  familiarius  agit  Sy- 
rus ,  quo  magis  fe  infmuet  ad 
ipfum  dein  felicius  fallendum. 

2  Hoc  refponfum  fibi  fore 
a  bono  viro  ,  qui  ipfe  alios 
fallere  non  vult,  praeviderat 
Syrus.  Neque  enim  fervus  a 
Men.  fed  ab  ipfo  Chremete 
quaerebat  argentum.  Cun£la 
ifta  de  dolo ,  quem  ad  Menc- 
demum  moliatur,  garriit,  non 
exanimo  dixit.  Longiores  am- 
bages  quaerit  inudians  feni. 


3  En  virum  verum  &  fim- 
plicem.  Sed  tales  facilius  ca- 
piuntur  dolis. 

4  Nihilominus  admlfcebitur, 
&  defpondebit,  cui  dare  no- 
luit;  cf.  infra  fcena  5.  Inde  e- 
rit  praeparatio  ad  A6i.  V  f. 
explicationem  fabulae. 

5  Obfequium  fimulat ,  quo 
ad  excufationem  doli  parum 
re6le  excogitati  abutitur ,  &L 
ab  hac  excufatione  propi  is  rg- 
greditur  minus  fufpicantem  iu- 
fidias. 

6  int.  caufa ,  h.  e.  ut  iuvem 
alios,  iifque  profuB. 


^74 


P.    T  E  R  E  N  T  l  I 


Volo  te  dare  operam  ut  fiat ,  verum  alia  via. 
S.  Fiat :  quaeratur  aliud  '.  fed  illud  quod  tibi 
Dixi  de  argentOy  quod  illa  debet  Bacchidi, 
Id  nunc  reddendum  efl  illi :  neque  tu  fcilicet 
£o  nunc  confligies:  quid  mea?.num  mihi  datum 
eft?  45 

Num  iufli?  num  illa  oppignorare  filiam 
Meam  me  invito  potuit  ?  verum  illud ,  Chreme , 
Dicunt :  ius  fummum  ^ ,  faepe  fumma  eft  malitia. 
C.  Haud  faciam  h  S.  immo  aliis  fi  licet,  tibi  non  licer. 
Omnes  te  in  lauta  efle  et  bene  auda  4  re  putant.    50 


I  Alia,  quae  Chremeti  ma- 
gis  probentur,  promittens  , 
iam  quafi  praetereunclo  falla- 
ciam  adhibct ,  revertendo  ad 
idem  illud  mendacium ,  quod 
fecerat  A&,  iv  ,  4  ,  11  & 
13,  tanquam  Antiphlla,  nunc 
Chremetis  filia,  arrhaboni  re- 
lifta  eflet,  pro  mille  drach- 
mis.  Honeftate  autem  hcri  fre- 
tus,  ab  hac  fibi  artiticiofe  au- 
xilium  petit,  ut  feni  eripiat 
argentum. 

aScil.  quod  potentiam  fe- 
quitur ,  vallatum  calumnia ,  f. 
malitiofa  iuris  imerpretatione ; 
neque  adeo  impotentibus  ex- 
pugnabiie  ;  cf.  Cic.  off.  1,  lo 
Summum  ius ,  fumma  irAuria, 

3  Ab  omni  malitia  f.  iniu- 
'a  abhorrens  Chr.  cedit  faci- 


le.  Addit  moinentum  fervns, 
hudando  rei  familiaris  co- 
piam ,  tanquam  frudum  indu- 
ftriae  fenis. 

4  Vulg.  O.  te  in  lauta  & 
bene  aufia  parte  put,  quomc- 
do  iam  habet  ed.  Veneta  1469 
a  Franc.  Diana  recognita.  Edi- 
tio  luntina  legit  aBa  quod.in 
MSS.  faepe  fcriptum  pro  auc^ 
ta ,  uti  ai^r  pro  auBor,  hinc 
Faemus  fui  oblitus  pra^tulit 
oHa,  Sed  ex  utraque  le6lione 
verfus  non  procedit ;  neque 
commoda  phrafis  efl  in  lauta" 
parte  ejfe ,  pro  locupletem  ejfe. 
Inde  varie  tentarunt  Critici. 
Nobis  quidcm  illud  parte  vi- 
dctur  ortum  effe  a  glofFa  vo- 
cem  auHa  per  parta  interpre- 
tante.  Inde  cum  deficeret  no* 


HEAUTONTIMORUMENOS.      275 

C  Quin  egomet  iam  ad  eam  deferam.  S.  immo  filium, 
lube  potius  ■•  C  quam  ob  rem?  S.  quia  enim  in  eum 

fufpicio  eft 
Translata  amoris.  C.  quid  tum  ?  S.  quia  videbitur 
Magis  verifimile  id  effe,  cum  hic  ilii  dabit: 
Et  fimul  conficiam  faciiius  ego ,  quod  volo  \    55 
Ipfe  adeo  adeft  3 :  abi :  effer  argentum.  C.  efferp, 

ACTUS   /K  4  SCENA    IL% 

CLITIPHO,  SYRUS. 

C.  i^  Ulla  eft  tam  facilis  res ,  quin  difficiHs  fiet; 
Quam  invitus  fecias*  vel  me  haec  deambulatio^ 
Quam  non  laboriofa ,  ad  languorem  dedit ! 


men ,  mutata  eft  vox  in  partt^ 
&  rc  amifla.  Nemo  tandem 
felicius  correxit  Bentleio,  quem 
fequimur.  Toeffe^  quod  fcribi 
folitum  per  cc  ,  cum  virgula 
fuperne ,  facile  ante  &  interci- 
dere  feu  abforberi  potuit.  Fa- 
vet  le6lioni  novae  iUud  Hora- 
tii  L  I ,  ep.  XX ,  V.  10.  Mc 
Ubcrtino  natum  patrc  &  in  tc^ 
nui  rc  6cc.  Ennius  vero  ap. 
Cic.  in  Catone  prol.  IIU  vir 
hdud  magna  cum  rc  ^fcd  p/r- 
nus  fidcii. 

I  Retraxit  tandem  Syr.  fu- 
gitivum  iilud  argentum;  fed 
iam  cuplt  elegantiam  addi  , 
quod  feratur  Bacchidi  a  filio 


(  qui  promiferat  amicae  ): 

2  Chr.  hoc  intelligit  de  Me- 
nedemo  fallendo.  Sed  Syrus 
vult,  Clitiphoni  iam  laetiorem 
copiam  eX^t  amicae. 

3  int.  Clitipho  ,  ab  exfilio 
redux» 

4  Clitiphonem  libidinis  & 
abfentiae  impatientem,  eoqut 
iratum  ,  Syrus  mox.  exhilarat 
nuntio  de  argento ,  quod  ha* 
biturus  fit  a  patre,  Bacchidi 
tradendum  ;  tum  brevibus , 
fed  pro  ingenio  adolefcentis 
inftriMt ,  quomodo  id  accipert 
debeat» 

iVulg.Aa.  IV.  Sc.  j. 

S  1 


176 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


Nec  quidqiiam  tnagis  minc  metiio,  qiiam  nedeniio 
Mifer  aliquo  exirudar  hinc,  ne  accedam  ad  Bac- 

chidem.  5 

Ut  te  quidem  omnes  dii ,  deaeque ,  quantum  eft , 

Syre, 
Cumtuo  iflhoc  invcntOjCumque  incepio  perduint : 
Huiusmodi  res  femper  comminifcere , 
Ubi  me  excarnifices.  *$"•  i  tu  hinc  quo  dignus  es  * : 
Quam  paene  tua  me  perdidit  protervitas !  10 

C  Vellem  herde  fa^m  :  ita  meritus.  S.  meritus  ? 

quo  modo? 
Nae  me  iftuc  ex  te  prius  audiviiTe  gaudeo , 
Quam  argentum  haberes ,  quod  daturus  iam  fui. 
C.  Quid  igitur  dicam  tibi  vis  ?  abiifti  ^ ,  mihi 
Amicam  adduxti ,  quam  non  liceat  tangere.        i  j 
J.  lam  non  fum  iratus :  fed  fcin'  ubi  nunc  (it  tibi 
Tua  Bacchis  ?  C  apud  nos.  S,  non.  C  ubi  ergo  ? 

S.  apud  Cliniam. 
C  Perii !  S.  bono  animo  es :  iam  argentum  ad  eam 

deferes  9 
Quod  ei  es  pollicitus.  C.  garris.  unde  ?  S.  a  tuo  patre. 
C  Ludis  fortaiTe  me.  S.  ipfa  re  experibere.       20 
C  Nae  ego  fortunatus  homo  fum !  deamo  te ,  Syre. 


I  Ludit  cum  irato. 

a  cf.  Aft.  I,  2, 17.  Bentl. 
praeter  rem  contra  Codd.  onn- 
nes  &  pro  ingen'0  fuo  ingcrit 
dicUoncm  Plauunani ,  fic  re- 


fingendo :  quid  iptur  tibi  vis 
dicam  ?  adifti  milii  manum , 
h.  e.  qiiod  mihi  daturus  eras , 
fubico  retraxiili. 


HEAUTONJIMORUMENOS.      177 

I  Sed  pater  egreditur.  S.  cave»  quidquam  admiratu^ 

(ies , 
Qua  caufa  id  fiat ;  obfecundato  ^  in  loco. 
Quod  imperabity  facito:  loqiiitor  paucula. 

ACTUS    IV.  SCENA     IIL^ 

CHREMES,   CLITIPHO,   SYRUS. 

Ch.  4  \J  Bi  Clitipho  nunc  ?  S.  eccum  me,  inquc  J. 

.  CL  eccum  hic  tibi. 
Ch.  Quid  rei  effet,  dlxti   huic?  S.  dixi  pleraquc 
omnia. 


I  Verfus  hic  aliis  eft  penul- 
timus,  &  fequens  praecedit' 
in  MSS.  &  edd.  vett;  Mure- 
tum  verOj  qui  turbatum  or- 
dinem  vidit  &  reftituit » cum 
Dacicria  &  Bcntl.  ita  fequi- 
mur  ,  ut  cum  Guyeto  verba 
Sed  pater  egr,  Clitiphoni  ad- 
damus.  In  MSS*  tres  fqq.  ver* 
fus  Syro  tribuumur  j  unde  We- 
fterh.  &  alii,  qui  inverfum 
ordinem  retinent,  in  peius 
ruerunt  ,  qua  caufa  —  loco 
addentes  Qitiphoni.  Cau- 
ia  turbarum  in  MSS.  nobis 
videtur  ,  quod  pro  deamo  te 
perperam  fcriptum  fiierit  de 
amore^  tanquam  CUt  quae- 


fiflTet  caafam  ,  ob  quam  da« 
tum  (it  argentum ,  an  ob  amo« 
rem  int.  OiAiae?  Hinc  rc- 
tradus  ille  verfus  Qtia  c.  &c« 
in  priorem  locum. 

2  Ad  nutum  meum  onmia 
facito )  dicito.  £t  hoc  ipfum 
verbum  doceat,  a  Syro  haec 
dida  efle.  Incauti  adolefcentis 
erat,  fecundum  efle  artinci. 
£t  Syras  illi  praeibit  in  Sc.  fq. 

3  Vulg.  Aft.  IV.  Sc.  5. 

4  Chremes  nihil  mali  fufpi- 
cans  afFert  decem  minas ,  qui- 
bus  acceptis  Syrus  cum  Clit. 
ad  Menedemum ,  ubi  Bacchb 
erat  ^  fe  proripiunt. 

5  Syrus  praeit  verba  j  quae 


J 


^7« 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


Ch.  Cape  hoc  argentum,  ac  defen  S.  i :  quid  ftas , 

lapis  <  ? 
Quin  accipis  ?  CL  cedo  fane.  5.  fequere  hac  me  ocius : 
Tu  hic  nosydum  eximus,  interea  opperibere*:  5 
Nam  nihil  eft  illic ,  quod  moremur  diutius. 


,M. 


ACTUS   IV.    SCENA    I K 
C  H  R  E  M  ES. 


Llnas  quidem  iam  decem  habeta  me  filia , 
Quas  pro  alimentis  ^  eiTe  nunc  duco  datas. 
Hafce  ornamentis  confequentur  alterae. 
Porro  haec  5  talenta  dotis  appofcunt  duo. 
Quam  multa  iniufta  ac  pravafiunt  moribus ! 
Mihi  nunc ,  reliftis  rebus ,  inveniendus  eft 
Aliquis ,  labore  inventa  mea  cui  dem  bona. 


pronuntiet  Clitipho. 

1  Iracundius  haec ,  fed  ta- 
cite  fubmonet  ftupcntem. 
'  a  Satii  diu  opperietur  fe- 
nex,  a  quo  fibi  nunc  nil  timent 
fiUus  in  re  praefenti ,  Syrus  de 
iallacia ,  laeti. 

3  Chremes  nunc  fohis  a 
fumptu  X  minarum  rationes 
iniens,  quantum  fibi  erogan- 
dum  fit  porro  in  filiam  recens 
inrentam,  queritur  dc  mori- 
l>u«^  fiicitque,  quod  plenque 


faciunt  fenes  paulo  tenaciores. 

4  Ratio  honefta ,  qua  duc- 
tus  tam  facilis  fiiit  Chr.  ad 
pecuntam  dandam. 

5  int.  minae  iam  expenfae 
(  Eft  enim  km,  ab  lucce  ;  uti 
Eun.  III,  5 4  34)  in  eandem 
fummam  expenforum  adpof- 
cunt  duo  tal.  docis  nonune. 
Bentl.  refingit  ha<c  (  filia  )  ad- 
pofcct.  Anverofiliaeerat,  po- 
fcere  dotem?  c£  V ,  i ,  67. 


HEAUTONTIMORUMENOS.      179 


A  C  T  U  S     1  V.^    S  C  E  N  A     V. 
MENEDEMUS,  CHREMES.»       /? 

M.  3  lVl.Ulto  omnium  nimc  me  fortunatiffimum 
Faftum  puto  effe ,  gnate ,  cum  te  intellego 
llefipifcere.  C.  ut  errat  4 !  ikf.  te  ipfum  quaerebam; 

Chreme :  >J 

Serra ,  quod  in  te  eft ,  fillum  ,  et  me,  et  familiam; 
C.  Cedo,  quid  vis  faciam?    3f.    invenifti  hodie 

filiam.  5 

C  Quid  tum  ?  M.  hanc  fibi  uxorem  dari  volt  CUnia  5. 
C.  Quaefo ,  quid  hominis  es  ^?  Af.  quid?  C.  iamne 

oblitus  esy 


iVulg.Aa.IV.Sc.  7. 

2  Hac  fcena  ambo  fenes 
falluntur ,  prout  praedixerat 
Syr.  in  ,  7 ,  33.  Sed  ineft  fi- 
m  il  praeparatio  ad  Aft.  V  , 
quo  omnis  fabula  explicabi- 
tur.  Syrus  Chremetem  fupra 
fc.  I  fallaciae  caufa  monuerat, 
Menedemum  pro  filio  fuo  pe- 
ttuium  cffe  filiam  Chr.  fic 
enim  copiam  fore  pofcendi  a 
Men.  pecuniam  ad  nuptias. 
Chremes  tum  a  Syro  fe  admi- 
fceri  abnuens ,  nunc  nihilomi- 
nus  a  Men.  rogatus  concedit 
tandeiti  ipfi ,  ut  filio  refpon- 
fum  referret  de  filia  defpon- 
fa;  quo  iic  ereniret  confilium 


de  pecunia  a  Menedemo  dan- 
da.  Sed  omnia  contra  eius 
fpem  evenient. 

3  Laetus  de  filii  adventu , 
&  fimul  nuptiarum  confilio  , 
Men.  egreditur  domo ,  ob- 
viumque  fibi  in  fcena  Chre- 
metem  adoritur. 

4  Ipfe  Chr.  hoc  fibi  dicens 
errat ,  cum  ex  falfo  Syri  mo- 
nitu  credit ,  Menedemum  er- 
rare. 

5  Men.  ferio  rogat,  putans 
(quod  &  verum  eratj  filium 
amare  Antiphilam,  &  Bac- 
chidem  Clitiphonis  afie  ami- 
cam. 

6  Stukitiae  arguit  Menede-. 

S4 


a8o  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Inter  nos  quid  fit  diflum  de  fitlkicia, 

XJt  ca  via  abs  te  argentum  auferretiir?  A/.  fcio. 

C  Ea  res  nunc  agitur  ipfa.  M.  quid  narras^  Chre« 

me ' ?  10 

Iirimo  haec  quidem ,  quae  apud  me  eft ,  Clitipho^- 

nis  eft 
Amica  y  ita  aiunt.  C.  et  tu  credis?  M.  omnia. 
C.  £t  illum  aiunt  ^  velle  uxorem ,  ut»  cum  3  defpon- 

deris, 
Des  qui  aurum ,  ac  veftem,  et  alia,  quae  opus  funr, 

comparet.  , 


tnum  ,  ipfe  tardus  iii  hac  re. 

1  Miratur,  putans  Chre- 
metcm  errare  (  6c  errat  lane) 
ac  ilatim  v.  1 1  regerit ,  quae 
Chremetem  erroris  convin- 
cant.  Falfus  fcil.  Chremes  eft ; 
fed  &  is ,  pro  Syri  dolo ,  Me- 
nedemum  in  errorem  inducet. 
Atque  hi  errores  fenum  fece- 
re ,  ut  libb.  fcripti  fere  omncs 
praeter  Bcmbinum ,  6i  editi , 
perinde  ut  a  Bemb.  magis  re- 
cedunt ,  erroribus  conAi«^a- 
rentur,  quos  mittimus.  Nos 
cum  Faern.  Bentl.  Millero, 
Bembinum  fequimur;  &  fic 
edimus  hoc  verfu  narrds  pro 
dixti ,  quod  alii  habent.  Dein 
omittimus ,  quae  alii  huic  ver- 
Tui  fubduiit  Erravi.  Jic  res  aSla 


'ft,  quanta  fpe  decidi,  Scil.  ex 
gloflfematibus  eorum ,  qui  pu- 
tanint ,  iam  hic  Menedemum 
cedere  ,  a  fe  erratiim ,  male 
confarcinata.  Alius  adfcripfe- 
rat  erravi  ;  alius ,  Jic  afla  res 
efl;  alius  tandem  ex  Ad.  11  ad- 
didit ,  quanta  fpe  dec.  Bemb. 
vero  haec  non  habet. 

2  Chr.  reddit  illud  aiunt 
Menedemo ,  cui  tanta  fit  cre* 
dulitas ,  ut  ei  rem  penitusape- 
riat. 

3  Sic  Bemb.  Ceteri  fcripti 
habent  defponderim,  quod  de* 
dit  BentL  Sed  &  pater  filium 
defpondere  dicitur  Andr.  I , 
1,75.  Plerumque  alias  pater 
filiam  dcfpondct,  uti  fupra 
IV,  1,31  &  36. 


HEAUTONTIMORUMENOS.     i8i 


A/.Id  eft  profefto  » :  id  ainicae  datun  C.  fcilicet  ^,15 
Damriim !  A/.  vah ,  fniftra  fum  igitur  gavifus  mifcr  3. 
Quidvis  tamen  iam  malo ,  quam  hunc  amittere. 
QLiid  nunc  renuntiem  abs  te  refponfum ,  Chreme » 
Ne  fentiat  me  fenfiffe ,  atque  aegre  fcrat  ? 
C  Aegre  ?  nimium  illi ,  Menedeme ,  indulges.  M. 

fine :  10 

Inceptum  eft :  perfice  hoc  mi  perpetuo ,  Chreme. 
C.  Dic  conveniffe,  egiffe  te  de  nuptiis. 
M.  Dicam.  quid  deinde  ?  C.  me  fadurum  effe  omnia : 
Generum  placere:  poftremo  etiam,  fi  voles, 
Defponfam  quoque  effe  dicito.  M.  hem,iftuc  vo- 

lueram.  ij 

C.  Tanto  ocius  te  ut  pofcat ,  et  tu  id ,  quod  aipis , 
Quam  ociifime  ut  des.  M.  cupio.  C.  nae  tu  pro- 

pediem , 
Ut  iftam  rem  video,  iftius  obfaturabere. 
Sed ,  haec  4  uti  funt ,  cautim ,  et  paulatini  dabis , 


I  Nunc  tandem  in  opiivo- 
ncm  f.  potius  crrorem  Chre- 
metis  inducitur;  ipfeque  inde 
coHigit,amicae  datum  iri,  quid- 
quid  filius  ad  nuptias  popofce- 
rit. 

a  h.  c.  fcire  licet ,  certum 
cft ,  daturum  effe  amicae.  lun- 
gitur  infinito  ut  II ,  1,  1 17  6c 
V,  I,  19. 

3  lam  plane  dccidit  de  fpe 


fummae  fortunae^  quam  in- 
grediens  praedicaverat.  Unde 
continetur  iam  uno  folatio, 
quod  redierit  ipfi  filius ,  quo- 
quo  modo  habendus  III ,  i , 
55  fq.  &  86  fq. 

4  Sic  Bemb.  quod  Faemo 
platuit.  Vulg.  ut  ut^  in  quo 
eft  quaedam  ambiguitas ,  quae 
non  conventt  Cbremeti^ 


iSi 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


Si  fapies.  M.  faciam,  C.  abi  intro :  vide  f  quid  po- 
ftule%  jo 

Ego  domi  ero ,  (i  quid  me  voles.  I/.  fane  volo. 
Nam  te  fcientem  faciam ,  quidquid  egero  ■• 

ACTUS     V.    SCENA    I. 

MENEDEMUS,    CHREMES. 

M.  ^  XliGo,  me  rion  tam  aftutum  ,  neque  ita  per- 

fpicacem  eife ,  3  id  fcio  : 
Sed  hic  adiutor  meus,  et  monitor,  et  praemonftra- 

tor  ^  Chremes 
Hoc  mihi  praeflBt.  in  me  quldvis  harum   rerum 

conYenit , 
Quae  funt  '  diftB  in  Hultum ,  caudex ,  ftipes ,  afinus, 

pKmibeus. 


1  Uterque  fencx  dcgredi- 
tur.  Nunc  igltur  fequitur  ulti- 
inuin  intervallum  ,  quo  &  o- 
pus  cft  Clitiphoni ,  qui  inte- 
rea  fic  vivit  cum  Bacchide, 
ut  Men.  cognitum  fibi  utri- 
ufque  amorem  Chrcmeti  de- 
tegere  qucat,  atque  fabula  exi- 
tum  inveniat  a^^u  ultimo. 

2  Narrationem,  e  qua  expli-* 
cabitur  fabula  ,  incipit  folus 
Men.  qui  primus  fraudes  Syri 
yidit ,  fed  fic  fua  felicitate  Ur- 
nice  laetus ,  nimium  infultaiis 
fere  fuo  suite  adiutori  6c  mo- 


nitori,  omnem  rem  aperit. 

3  Al.  redundanter  id  ccrt^ 
fcio. 

4  Tria  haec  verba ,  quibus 
defignat  Chremetem,  e  fce- 
na  fumpta  funt.  Sic  enim  di- 
cebantur ,  qui  hiflriones  mo- 
nebant ,  iisque  verba  fuggere- 
bant.  Itaque  &  redditurus  eft 
Men.  quae  antea  ipfi  praece- 
perat  Chremes. 

5  Bentl.  ex  2  Codd.  repo- 
nit  didaey  &fic  iam  ante  Da- 
cieria.  Sed  vulg.  fertur  iis, 
quibu»  diBa  in  fiuUum  (  h.  e. 


HEAUTO.NTIMORUMENOS.      i8j 

\n  illum  nihil  poteft  :  nam  exfuperat  fcius  ftultitia 

haec  omnia.  5 

C.  1  Ohe  9  iam  define  deos  uxor  gratulando  ob- 

tundere  9 
Tuam  eiTe  inventam  gnatam  ^  nifi  illos  ex  tuo  inge-  ^ 

nio  iudicas  ^ 
Ut  nil  credas  intellegere  ^  nifi  idem  di£him  eft  centies. 
Sed  interim  quid  illic  gnatus  cefTat  cum  Syro  ^  ? 
M.  Quos  ais  homines»  Chreme,  cefTare  3?  C,  hem  ! 

Menedeme  ^  advenis  ?  10 

Dic  ihihi,  Qiniae,  quae  dixi,  nuntiaftin'  4  ?  jtf.  omnia. 
C  Quid  ait  ?  Af ,  gaudere  adeo  occepit ,  quafi  qui 

cupiunt  nuptias. 
C.  Hai  ha,  he.  M.  quid  rififti?  C.  fervi  venere  in 

mentem  Syri 
Calliditates.  M.  itane  ?  C.  voltus  quoque  hominum 

fingit  fcelus. 
M.  Gnatus  quod  fe  aftimulat  laetum  9  id  dicis?  C.  id. 

M.  idem  iftuc  mibi  i  $ 


«onvicia  ftultis  ingeda)  no- 
men  eft,  uti  Eiin.  ProL  5 
diflum  in  fe  per  convicium  ex- 
plicant. 

I  Chr.  domo  egreiTus  uxo- 
ri  religiofae ,  gratibus  repeti- 
ds  de  inventa  iilia  Deos  fati- 
ganti,  haec  clamat,- ipfe  ni- 
mii  impatiens. 

%  Meminic  ipfe^  iam  diu 


efle,  quod  morentur  filius  & 
fervus  ap.  Menedemiim  ,  cui 
inde  initium  alloquendi. 

3  Fingit,  fe  non  intellige- 
re ,  quos  putet ;  &  dein  fe  tar- 
dum  (imulare  pergit. 

4  Nimium  intentus  rebus 
alienis  fuas  obli vifcitur ;  itaque 

fit,  ut  deridendam  praebeat 
fiiqplidtatein. 


i84 


P.    T  E  R  E  M  T  I  I 


Venitin  mentem.  C.  veterator.  M.  magi^fi  magi* 

noris ,  piites , 
Ica  rem  efle  '•  C.  ain'  tu  ?  M.  quin  tu  aufculta« 

C.  mane  :  prius  hoc  fcire  expeto  ^ 
Qnid  perdideris :  nam  ubi  defponfam  nuntiafti  filiot 
Continuo  inleclfle  verba  tibi  Dromonem  fcilicet, 
Sponfae  vcftem  ^  aurum ,  atque  ancilias  opus  efle  » 

argentum  ut  darts.  20 

M*  Non.  C  quid  non?  M.  non,  inquam.  C.  neque 

ipfe  gnatus?  M.  nil  prorfus,  Chreme. 
Magis  unum  etiam  inftare,  uc  bodie  conficerentur 

^  nuptiac. 

C.  Mira  narras.   quid  Syrus  meus  ?  ne  is  quidem 

quidqudin  ?  M.  nihil. 
C.  Quamobrcm  ,  nefcio  ^.   A/.  equidem  te  miror , 

qui  dlia  tam  plane  fcias. 

I  lam  aperire  volcbat  nar-       fra  verfu  71.   Viilgata  vero 

male  divellit  lo  nefcio  a  qium^ 
obrein ,  idque  tribuic  Menede- 
mo  fic  :  M.  nefeio  equident  ; 
fedte  miror  &c.  Sic  vero  pe- 
rit  omnis  vis  Sl  gratia  refpon- 
fi :  tu  id  nefcis ,  qui  alia  tam 
plane  fcias.  Et  quomodo  quae- 
rere  poflit  Chremes  caufam  a 
Mcn.  quare  Syrus  nihil  ifto- 
>rum  feccrit?  illud  vero/tv/, 
h.  1.  male  ingeftum ,  cum  fq. 
vcrfus  zdverfetur  fed  lUe ,  rec- 
te  omifere  Erafmus ,  aL 


rationeni ,  qua  Chrcmes  lon- 
ge  alia  cdoceatur ,  quam  fpe- 
rabat.  Sed  is  dc  eventu  con- 
'  filii  (ui  certus  &  laetus  illum 
moiatar,  quaerendo  ea,quac 
non  crant  ,  comice  tandem 
paulatlm  ad  Vc:tiora  d;:duc:en-* 
dus. 

2  Tandem  miratiir  Chre- 
tnos,  nilii!  eoium  fadum  -ci^c, 
quae  fperabat,  6c  nihil  in  eo 
iatclligit.  S.quimur  equidem 
L^lionem  a  Bcntl.  datam  , 
^uam  tumajLnusiimililocoiii- 


HEAUTONTIMORUMENOS.      185 

Sed  '  tuutn  ille  quoque  Syrus  idem  mire  finxit 

filium,  15 

Ut  ne  paululum  quidem  fuboleati  efle  amicam  hanc 

Cliniae. 
C.  Quid  ais  ^  ?  M  mitto  iam  ofculari ,  atque  an* 

ple^ari:  id  nil  puto. 
C  Quid  eft ,  quod  amplius  fimuletur  ?   M.  vah ! 

C  quid  eft  ?  A/«  audi  modo : 
Eft  mihi  in  uhimis  conclave  aedibus  quoddam  retro  : 
Huc  eft  intro  latus  ledus;  veftimentis  ftratus  eft.  30 
C  Quid ,  poftquam  hoc  eft  faftum.  M.  diftum  fac- 

tum ,  huc  abiit  Clitipho. 
C  Solus  ?  M.  folus.  C  timeo.  M.  Bacchis  confecuta 

eft  illico. 
C.  Sola  ?  M.  fola.  C  perii !  M.  ubi  abiere  intro , 

openiere  oftium.  C.  hem ! 
CUnia  haec  fieri  videbat  ?  M.  quid  ni  ?  una  mecum 

fimul. 
C  Filii  eft  amica  Bacchis  ? ,  Menedeme :  occidi !  }  ^ 
A/,  Quamobrem  ?    C  decem   dierum  vix  mi  eft 

famiiia  4. 


1  MSS.  ilU  tuum  ;  hinc  alii 
ille  tuus,  Alludit  ad  dicU  v. 
14.  lam  vero  Men.  proruni- 
pit  narrando  ea,  quae  Chre- 
mctcm  vertant  ad  lcicntiam 
veri,  inde  tandem  ad  iras  in 
fiiium  &L  ftrvunu 


a  Mirum,  quam  patientcr 
fmgula  audiat ,  e  quibus  fe  de* 
ceptum  &  delufum  fentiat. 

3  Tandem  perfenfit  Chre- 
mes. 

4  Senes  ante  omnia  iblli'- 
citi  de  re  famiiiari. 


iH 


P.    T  E  R  E  N  T  M 


AL  Quid  ?  iiluc  times»  quod  operam  amico  ilie  dat 

fuo  '  ? 
C.  Immo  quod  arfiicae.  M.  (i  dat.  C.  an  dubium  id 

tibi  eft  ? 
Quemquamne  animo  tam  ^  comi  effe ,  et  leni  putas , 
Qui  fe  vidente  amicam  patiatur  fuam  3  ?  Af.  ha , 

ha,  he.  ^o 

Quidni  ?  quo  verba  facilius  dentur  mihi. 
C.  Derides  ?  merito  mihi  nunc  ego  fuccenfeo. 
Quot  res  dedere ,  ubi  poffem  perfentifcere  4 , 
Ni  effem  lapis  ?  quae  vidi  s  !  vae  mifero  mihi ! 
At  nae  illud  haud  imdtum,  fi  vivo,  ferent:      45 
Nam  iam.  ..^M.  non  tu  te  cohibes  7  ?  non  te  re- 

fpicis  ? 
Non  tibi  ego  exempli  fatis  fum  ?  C.  prae  iracundia , 


I  Urbane  illudit. 

a  Sic  Faem.  edidit  ex  Bemb. 
&  Viftor.  &  fic  habent  vett. 
edd.  Tarv.  &  Arg.  c  figg.  AL 
vero  paritcr  e  libb.  malunt : 
Qiumquam  animo  tam  com- 
muni  ejffe  aut  lcni  putJs.  Un- 
dc  metrum  impeditur,  nifi  ex- 
pungas  1»  ejfe,  Atquc  lo  com- 
munis  fignificantius  yidetur  ad 
humanum  ,  &  qui  fua  com- 
municet ,  fignificandum. 

3  int.  fubagitari.  Sed  ho- 
nefte  interpellatur  per  rifum 
Menedemi.  Menedemus  ridcns 
reddit  par  pro  pari  fupra  v.  i  j* 


4  lam  memor  eorum,  quae 
ipfi  dudum  aperire  potuerunt 
rem  omnem ,  dolebit  magls 
&  irafcetur. 

5cf.Aa.ra,3. 

6  Interpellatur  a  Menede- 
mo  ,  quo  minus  omnia  elo- 
quatur  ,  quae  in  animo  habct. 
Facile  fit  coniicere,  illum  fi- 
milia  iis  di6^urum  fuifTe ,  quae 
Simo  irams  Andr.  V ,  2  fq. 
Cf.  infra  ipfum  Chrem.  v. 
76  fqq. 

7  Iratum  vehementioribu» 
monitis  cohibet. 


HEAUTONTIMORUMENOS-      287 

Menedeme ,  non  fum  apud  me.  M.  tene  iftuc  loqul  ? 
Nonne  id  flagiduqi  efl  ■  ?  te  aliis  coniilium  dare, 
Foris  fapere ,  tibi  non  pofle  te  auxiliarier  ?  jo» 

C.  Quid  faciam  ?  M.  id ,  quod  me  fecifle  aiebas 

parum  *  9 
Fac ,  te  patrem  efle  fentiat :  fac ,  ut  audeat 
Tibi  credere  omnia,  abs  te  petere ,  et  pofcere , 
Ne  quam  aliam  quaerat  copiam'  ? ,  ac  te  deferat. 
C.  Immo  abeat  4  multo  malo  quovis  gentium  ,55 
Quam  hic  per  flagitium  ad  inopiam  redigat  patrem  : 
Nam  fi  ^  illi  pergo  fuppeditare  fumptibus , 


1  h.  e.  nonne  te  pudere  de- 
beat.  Inhumanius  tamen  trac- 
tat  virum^  qui  melius  de  ip- 
fo  meritus  erat.  Sed  eft  ve- 
hementioris  ingenii  Menede* 
jnus. 

2  lam  Qiremetem  fuis  ip- 
fius  di^Hs  revincet.  cf.  fupra 
1,1,103  fqq. 

3  int.  ut  fuam  abduCat  a- 
beatque ;  cf.  Plaut.  MiL  III,  i, 
174. 

4  Chr.  prae  iracundia  nef- 
cit  quae  dicat.  /£ft  vero  hoc 
magis  fui  impotens,  quo  te- 
nacior  eft  6c  interitum  fortu- 
narum  fuarum  metuens.  Prae- 
ferlmus  autem  cum  Wefterh. 


ex  left.  var.  eam ,  quae  nu-^ 
mero  MSS.  edd.  prifc.  vincit , 
&  redit  Hec.  I,  2.,  35.  AI. 
potius  malo  ;  al.  potius  multo. 
Conftrue  vero  malo—abeat'-' 
quam—redigat. 

5  Cave  cum  Bentl.  refcri- 
bas  ilUus ,  aut  cum  Wefterh. 
coniicias  illis.  Suppeditare  e- 
nim  fumptui  alicums ,  eft  iU 
lum  tolerare  pojfe ;  quod  Chre- 
mesnegat.Neque  infolens  con- 
ftruftio  verhoTum  fuppeditare, 
praebere  ^cutn  praep.  in ,  quam 
praeponendam  cenfemus  vo- 
ci  fumptibus.  Sed  aliis  potius 
fumptibus  idemfit,  ac  adfum' 
ptus  faciendos. 


288  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Menedeme»  mihi  illaec  vere  '  ad  raftros  res  redit. 
M.  Quot  incommoda  tibi  in  hac  re  capies,  nifi  ca ves  ^  ? 
))ifficilem  oftendes  te  eflfe ,  et  ignofces  tamen  60 
Poft;  et  id  ingratum  ?•  C.  ah !  nefcis»  quam*  doleam. 

M.  ut  lubet  4. 
Quid  hoc  9  quod  volo ,  ut  illa  nubat  noftro  ?  ni(i 

quid  eft  9 
Quod  maris  ^  C.  immo  et  gener,  et  affines  placent, 
M.  Qiiid  dotis  dicam  te  dixiffis  /ilip  ? 
Quid  obticuifti  ?  C.  dotis  ?  M.  ita  dico.   C.  ah  ^ ! 

M.  Chreme,  65 

Ne  quid  vereare,  fi  mimr:  nil  nos  dos  movet. 
C.  Duo  talenta  pro  re  noftra  ego  efte  decrevi  fatis  7 : 


i  Oftendit  fuum  maliim  di- 
yerfiim  ab  illo  quondam  Me- 
nedemi ,  cui  non  res  redierat 
ad  raftros ,  fed  qui  ipfe  dolore 
viftus  practer  rem  eos  trafta- 
▼crit. 

a  cf.  quae  Chremes  mo- 
nuerat  M&nedemum  A,&.  III, 

3  int.  erit ,  h.  e.  nullam  in- 
de  gratiam  inibis. 

4  Facias  igitur,  quomodo 
lubet  tibi ,  qui  me  audire  no- 
lis.  Viderur  Mcn.  fatis  duii- 
ter  ab  eo  fe  avertere  ad  fui 
{ludium.  Scd  &  dandum  efl 
dolori  fpatium,  quo  lcvior  red- 
datur  \  6c  cx  illo  ipfo  fui  {ludi(>» 


quod  prae  fe  fert  Menedemu'?, 
erit  optimum  remedium  tlo- 
lori  Chremetis.  Non  enlm  nio- 
do  fic  ad  rem  laetiorem  dedu- 
citur,  fcd  &  ipfe  copiam  in- 
veniet  corrigendi  filii. 

5  Honefte  petere  vidctur , 
fed  in  loco  fic  dicit,  quipoe 
certus,  pro  re  praefenti  iu- 
benter  dcfponfurum  cffe. 

6  Cun(51atur  Chr.  five  ve- 
rens,  ne  quam  decrevei  at  f.!m- 
mam,  muior  vidcatur  iiifto, 
five  quaerens  fimul  rationen 
revocandi  a  Dbidine  liiii. 

7  Ita  evenit,  ut  iibi  i^ra*- 
dixerat  fupra  IV,  4. 


HEAUTONTIMORUMENOS.      289 

Sedita  didu  opii^cftt  fimevisfalyomefleietrem^ 

et  fifiuffl  ' , 
Me  mea  omnia  bona  doti  dcdfle  illi*  M.  quam  rem 

agis? 
C.  Id  mirari  te  fimulato,  et  illum  hoc  rogitato  fimul,  70 
Quamobrem  id  faciam.  M.  quin  ego  yero^  quam  ob 

rem  id  facias ,  liefcio. 
C.  Egone  ?  ut  illius  animum ,  qui  nunc  luxuri^ 

et  lafcivia 
Diffluit^  retundam  ^  et  redigam  9  ut ,  quo  fe  vomt^ 

nefciat. 
M.  Quid  agis  ?  C.  mitte,  (ine  me  in  hae  re  getere  mifai 

morem.  M.  (ino  ^ : 
Itane  ^  >  C.  it^  ilf.  fiat»  C  at  iam^  ujcorem  ut  arcef^ 

fat,paret3.  75 

Hic  4  ita  9  ut  liberos  eft  aequoin  ^  didis  confutabitur  % 
Sed  SyTum.««  M.  quid  eum  }  C^  ego  n^e  fi  vivo  ^ 

adeo  exoitiatum  dabo  7^ 


I  SiQuljter  rogaverat  Me- 
neciemus  iV ,  {. 

%  Ae^uum  eft ,  fenem  rx* 
ciflSm  obfequi  alteri*  Itl,  t  ^ 
7  fq. 

3  Int  filius  tuiis.  Quod  alii 
iequertti  verfui  ingeruiit  fe , 
h.  1«  pulchrius  omittitur  uti 
Phorm.  Vi  7,  64. 

4  Scii.  meus. 

5  Non  fiifiis^  fed  &8a&  re- 
primetur;  quod  fiet  mox  fc« 


3,  V.  t.  Agit  vcro  &  hic  Chre»* 
mes ,  uti  decet  patrem. 

6A1.  tgone?  quod  non  fa*' 
tis  h.  i.  convenit.  Nos  fequi* 
mur  Non.  Marcell.  veterefque 
cdd*  t arv.  Arg*  c  ^.  Reftc  * 
vcro  irafcitur  Syro  magii^ 
nequitiae»  qui  bonum  fenem 
miferd  delufit« 

7  Scil.  in  malasn  partem  i 
£  foedatum^ 


»90  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Adco  depexum  S  ut,  dum  vivat,  meininerit  fem- 

per  mei  * : 
Qiii  fibi  me  pro  ridiculo  ac  deledamento  putat. 
Non  ( ita  me  dii  ament )  auderet  facere  haec  yiduae 
mufieri }  9  go 

Quae  in  me  fecit ... 

ACTUS     V.    SCENA    1 1.  4 

CLrriPHO,  MENEDEMUS,   CHREMES, 
SYRUS. 


I 


C/.  JLTane  tandem  quaefo  eft ,  Menedeme ,  ut  pater 
Tam  iq  brevi  fpatio  omnem  de  me  eiecerit  animum 

patris? 
Quodnam  ob  facinqs  ?  quid  ego  tantutA  fceleris 

admifi  mifer? 

Volgo  faciunt  5«  M.  fcio  tibi  efle  hoc  gravius  multo, 

ac  duriusy 
Cui  fit.  verum  ego  haud  minus  aegre  pador  id,  qui 


nefcio ; 

1  SciK  flagris. 

2  Putamus,  iamabireMe- 
nedemum  ,  qui  cito  nuntiet 
Oitiphoni  patris  minas  ;  & 
Chremetem  fqq.  fibi  loqui  in 
dcambulando  per  fcenam.  lam 
opperitur  dum  redeant  filiUs  6c 
Sytus ,  nequt  diutius  opperie- 
tur;cf.IV,  3,5. 

3cf.Plaut.Mil-n,6,6.A. 
puL  Met.  V,  5. 8cQuint.  ded. 
338  init. 


5 

4  Clitipho  a  Men.  vel  uno 
verbo  monitos ,  fe  a  patre  ab* 
dicari ,  &  Syrus  iam  nihil  ha- 
bent,  quod  diutius  morentur 
(cf.IV,3,6&V,i,9.)fed 
cum  ipfp  Men.  pronmipit  ad 
patrem ,  &  ab  ipfo  egrefFu  pro- 
fert  querelas,quasMen.  hu- 
maniter  excipit^  Syrus  vero 
mutus ,  ut  lapis. 

5  int.  adolefcentes ,  quod 
ego;fcil,  »nam. 


HEAUTONTIMORU  MENOS.      z^i 

Nec  radonem  capio  9  nifi  quod  tibi  bene  ez  animo 

volo. 
CL  Hic  patrem  efle ,  suebas  ?  M.  eccum  '• 

ACruS     V.    SCENA    11 1. 
CHREMES,  CLITIPHO,   SYRUS.' 

Ch.  ^  V^Uid  me  4ncufas,  Oitipho  ? 
Quidquid  ego  huius  feci,  tibi  profpexi, et  ftultidae 

tuae, 
Ubi  te  vidi  efle  animo  omiflb,  et  fuavia  in  praefentia 
Quae  eflent,  prima  habere,  neque  confulere  in  loilr 

gitudinem  3 : 
Cepi  rationem ,  ut  neque  egeres,  neque  ut  haec 

pofles  perdere*  ^ 

Ubi,  ctti  decuit  primo,  dbi  non  licuit  per  te  mihi  dare, 
Abii  ad  proxumos  tibi  qui  erant^,  eis  commifij 

. .    et  credidi. 
Ibi  tuae  ftultitiae '  femper  erit  praefidium ,  Clitipho  9 

t  Regreditur  iam  Men.  fi-  3  Quam  vere  &  fcite  ima« 

lium  cum   Syro    refinquens      ginem  filii  delineat  pater !  Et 


Chremeti;  neque  intereft  iur- 
g|o :  nondum  enim  tempus  de- 
precandi  pro  adolefcente  ade- 
rat  Itaque  nova  fcena  eft. 

2  P^ter  iam  filio  ipfi  clare 
exponit ,  quid  de  eo  ftatuerit 
(L  ftatutum  credi  vult^.  Quo 
magis  moderata  voce  utitur ^ 
hoc  certior  &  g^vior  ira  vi- 
detur. 


funt  ifti  mores  plerorumque 
omnium  adolefcentuloruni. 

4  Sororem  tuam  ac  fiitu- 
rum  a£Snem  Cliniam ;  cui  om- 
nia'  bona  doti  dixifTe  fimulat» 
Mente  vero  capti  &  prodigi 
dabantur  in  tutelam  proximis. 
j  Leni  vocabuk)  utitur 
ad  fiaeitia  filii  fignificanda» 
&  ipumi  vocat   CUt.  ^iali 

T  1 


Z91 


P.    TERENTII 


Vi&iSy  veilitus,  quo  in  te&im  te  receptes.  CL  hei 

mihi  ^ ! 
Ch.  Satiiis  efi ,  quam  te  ipfo  herede  haec  poffidere 

Bacchidem.  lo 

S.  Difperii :  fcelefius  quimas  turbas  concivi  infciens  ^  ? 
CZ  Emori  cupio  3.  Ch.  prius  quaefo  difce » quid  fit 

viverc  ^. 
Ubi  fdes ,  fi  difplioebit  vita,  tum  iftoc  utiton 
S.  Here  licetne  '  i  Ch.  loquere.  S.dt  tuto.  Ck.  loque- 

re.  S.  quae  ifia  eft  pravitas  f 
QuaereBmentia  eft,  quod  peccavi  ego^  id  obefte 

huic  }  Ck.  iUcet  ^ :  15 

Ne  te  admifce  :  nemo  accufat ,  Syre  9  te :  nec  tu 

aram  tibi^ 


amore  eius  id  {btuerit. 

I  Vide,  quam  confiititus 
appareat.  Et  (ane  probrofum 
erat  >  pro  prodigo  declanri« 

%  Servus  addidiffimus  hero 
ffiiiiori ,  cuios  caula  cundi  ifta 
fecerat ,  primum  noxiam  fiite- 
tur ;  dein  etiam  iras  in  fe  aver- 
tere  parat. 

3  Vivet  jpfe ;  fed  cmorie- 
Cor  tnrpis  amor. 

4  Quo  f^iemer  £fto  Lac« 
tantius  ITI »  18  contra  yitae 
pertaefos  utitur :  Nonn*  igiuir 
tihi  verus  ilU  &  commums  om' 
nium  paier  Tertntianum  iUud 
lun  increpaverit :  prius- vivere. 

f  Syr.permotus  infortimio 


Cfittphoius ,  qnod  verum  eflc 
credk ,  fe  ipfe  aufiorem  peo- 
cati  confitendo»  pro  ilb  depr»- 
catur ,  &  in  fe  irritare  iradet 
fenem:  Quamvb  repulfus»  £1- 
cit  tamen ,  ut  ipfe  minus  dif- 
pliceat^  £iciliufque  a  Chre* 
mete  in  fine  fiObulae  veniam 
impctret.  Placeat  vero  etiam « 
quod  ma^er  fidiaciarum  & . 
fimuhtionum  ipfe  nunc  a  Chr, 
abdicationem  fiiu  fimulante, 
b  errorem  indufius  angatur. 
6  Gravius  h.  L  di6him  vi« 
detur,  quod  fic  fententia  femel 
dida ,  nulh  (pes  filio  fuperfit. 
Et  dein  Chr.  artificio  fummo 
utitur  ia  tegendo  fe» 


HEAUTOKTtMORUMENOS.    19^ 

Neqiie  precatorem  pararis.  S.  qtiidagis  ^i  CHtal 

fuccenfeo  ^» 
f  Nec  tibi».  nec  buict  nec  los^eft  aeqoum,  quod 

&cio  ^  niihi  K 

A  CT  U  S     r.     S  C  E  N  A    I K  % 


S.Al 


5JRUS,  CLIXrPHO. 


3Ht;/?ah.!  rogafle  veUem.  CL  qmd,  Syriel 

5..uncle  mihi  peterem  cibum. 
Ita  nds  alienavit.  tibi  iam  t{te  ad.fororem^inteltego.. 
Cl,  Adeon'  rem  rediiife ,  ut  penculum  ctiam  »  fimie 

mihi  fit  ^  Syre  } 
S.  Modo  licea^rivere,  eftfpes.  CL  cgm}  S.  not. 

efuritufios  fatis. 
CL  Irrides  in  re  tanta ,  neque  me  quidquam  con*- 

filio  adiuvas»  5 


r  S^m  luhiTinteffigitiii  eo > 
qaod  oinms  poena  peccati  in 
filium  folum  recidere  videtur  ; 
neque  taunen  minus  &  fibi  ti- 
mebit  ab  ira  heri.  c£  Sc.  fq. 

%  Miram  moderadonem  fi- 
mnlat  Chreme^ ;  dHn  abien» 
fementiam  ruamcjaafi  E^it  ir* 
revocabilenu 

3  Nec  uti,  ntc  tibi  ruk 
pofi  Faemum  Bendous. 

4  int.  fnccenfere  ob  id» 
quod  £icio» 

5  I<^ram  (cenam  reAe  fnit 


Dacieria  poft  (Efceflum  Chre- 
metis.  Syrus  vero»  comicus 
primum  eonfolatOr ,  qui  fe  mi« 
ieriae  focinm ,  immo  mi(eri(>> 
rem  oftendit ,  pro  fua  vi  calli» 
^Dtatis  Qitiphoni  fcrupuhmi 
iniicit^ipfum  non  Terum  efle 
filium^  eoque  poft  inventam 
gnatam  tam  £icile  abdicari  a 
patre  adfauc  credito.  Sic  eum 
impellit  ad  matris  animum  ma* 
ps  afficiendum ,  ut  fe  adiutri- 
cem  praebeat  in  reconciIian« 
do  patre. 


^94  P.    T  E-R  EH/T  l  l 

r  • 

S.  Jmmo  et  ibi  nunc  fuin  9  et  pique  id  eg^  dudum^ 

dum  loquitur  pater: 
plt,  quantum  ego  intelligeire  pofliun.  CL  quid  ?  S.  noo 

aberit  longius.  •  • .  < 
CZ  Quid  id  ergo  ?  S.  fic  eft :  non  efle  horum  te  ar- 

bitron  C/.  »  qiu  iftuc ,  Syre  ? 
Satin*  fanus  es  ?  ^.  egp  dicam  3  quod  ^nii  ^  in  mente 

eft :  tu  diiudica, 
Dumiilis fiiifti folus  5,  dum nulla alia dele^tio 9  10 
Quae  propior  efliet  te  ^,  indulgebant  tibi,  dabant : 

nunc,  filia 
Poftquam  eft  inventa  vera ,  inventa  eft  cauia ,  qua  te 

expellerent. 


.1  Quo  minus  plene  edifle- 
rat ,  interpellatur  a  Clit,  Int. 
vero  ex  fq.  refponfo ,  quodcgo 
arhitror  L  fufpicor,  Calph.  & 
aL  inepte  intelligunt  pater ; 
al.  cum  Eugr.  confilium;  al. 
periculumy  ut  fupra  III  ^  6, 
I ;  aL  denique  legunt  non  ah- 
ierit  iong,  ut  fit :  res  non  adeo 
k>nge  proceffuras  efle;  idque 
nihili  eit 

2  Vulg.  quiJ,  Noftrum  eft  a 
Cod.  G.  Fabr.  &  BentL  L  po- 
tius  ab  ipfo  Terentio  Eun.  I , 
a,4i,IV,  3,i5.Hec.I,2, 
18.  Phorm.  V ,  6 , 1 5,  Exple : 
quomodo  iftuc  credam ,  vel 
tibi  in  mentem  incidit? 

3  Tres  opiniones  affcrt  Sy- 
niSy  e  quibus  fufpicionem  alla- 


tam  augeat.  Atque  tria  ifta 
opinionum  commenta  dein  to- 
tidem  fcenis  delebuntur.  Ita  Sy- 
rus  nobis  eft  praemonflrator. 

4  $c  legimus  cum  quibuf- 
dam  MSS.  &  edd.  vett,  AL 
in  mentem^  &  fubaudiunt  ve- 
nit ;  quod  praeter  rogationem 
durius  fiierit.  AL  in  mentem  efi^ 
quod  Plauto  tribuitur,  a  Te* 
remio  alienum  eft. 

5  Primum  opinionis  argu-^ 
mentum ;  cni  uldma  fcena  con- 
trariaerit  ob  laetiorem  exitum» 

6  h.  e.  quam  tu.  Sui  enim 
cuiqu^  (tmt  voluptas  C  delec- 
tatio.  Vul^o  autem  hoc  te 
coniungitur  verbo  indulgehant^ 
quod  Criticis  antiquum  redo. 
letj  nobis  nunc  plane  difpli* 


HEAUTONTIMORUMENOS,     295 

CL  Efi  yerifimile.  5.  an  tu  ob  peccatum  hoc  efle  3» 

lum  iratum  putas  '  ? 
CU  Non  arUtror.  S.  nunc  aliud  ^  fpeda :  matres 

omnes  filiis 
In  peccato  adiutrices ,  auxilio  in  paterna  iniuria  5  1 5 
Solent  efie :  id  non  fit  Cl.  verum  4.  quid  ergo  nunc 

faciam,  Syre? 
S.  Sufpicionem  iftanc  ex  illis  quaere.  rem  profer 

palam  ^ 
Si  non  eft  verum,  ad  mifericordiam  ambos  adduces 

cito  j  aut 
Scibis  cuius  fis.  CL  refie  fuades :  ficiam  ^. 


A  C  T  U  S    V.    S  C  E  N  A    V. 
S  Y  R  U  $• 

7  okx  rede  hoc  mihi  iri 


cet  ;  c£  ad  Eun.  II ,  i  ^ 
x6.  Immo  coniun^mus  verbo 
huic  fuum  iihi^  quod  vulgo 
iungitur  7ft»  dahant,  NuUum 
pronomen  defideramus.  Su- 
praEun.  V,  11,  30  Datne^ 
mo  largius. 

1  Altera  opinio«  quae  con* 
currit.  Ipfe  adolefcens  fupra 
ait :  volgo  faciunt.  Scena  ve- 
ro  penultima  oflendet ,  patrem 
ob  hoc  peccatum  iratum  eiFe; 
immo  Clitiphoiiem  flagitii  hu« 
ius  poenitebit. 

2  Termrn  opimonem  toi- 


let  proxima  fcena,  qua  mater 
ingreditur  adiutrix. 

3  Cf.  fupral^  1 995&I, 
2,30. 

4  Vide  gradus ,  per  quos 
Clitiphonis  animus  deducitur : 
I )  veriJimU  i,  credo.  i )  ego 
arhitror,  3  )  vcrum^  f.  certo  fcio. 

5  Palam  f.  aperte^  dara  vo- 
ce  audientibus  aliis. 

6  Abit  Oit.  ad  matrem;  & 
fic  mutatur  fcena. 

7  Graxulatur  fibi  de  novo 
confilio;  dein  ab  herotimeQt 
aufiigit. 

T4 


196  P,    T  E  R  E  N  T  I  I 

Mentefli  venit : '  nam  quo  adolefcens  nuDnnne  in 

fpe  foUidtiis  erit  $ 
Tanto  fadilime  patris  paeem  b  leges  confidet  fuas. 
Etiam  haud  fcio ,  an  uxorem  ducat  ^.  at  3  Syro  nil 

gratiae: 
'  Quid  hoc  autem  ?  fenex  exit  foras :  ego  fugio  4. 

adhuc  quod  fadum  eft»  ^ 

Miror  non  iuffifle  illico  me  arripi.  ad  Menedemum 

hincperganu 


I  Reftituimus  fane  linim 
Terentio»  quo  is  adhuc  caruk 
ob  iniurias  librariorum  &  Cri- 
ticorum,  Vefligia  veri  tamen 
praebet  Cod.  Bemb.  Nam^ 
aduUfcens  maxuminfpefitus 
erit,  Ceteri  longius  aberrarunt 
invertendo  namqut  adoL  quam 
tninima  in  fpt  fitus  erii,  Air 
▼ero  latine  dicitur  in  fpt  fitum 
f.  pofitum  efle  i  Latini  dicunt 
fpempofitam  in  &c.  Tum  fpes 
minima  non  fatis  indtet  ad 
agendum,  Faern.  quidem  ex 
Bemb.  aliam  elicit  ledionem : 
Nam  quam  adoL  maxume  fpe 
fitus  eri/ ,  &  exponlt  yf/i^  per 
dereliOus ,  quod  precario  dic» 
tum  nemini  placuit.  Satifne 
vero  fanus  eft  Bentleius  ?  qui 
derelifio  undem  hoc  verfu , 
invadit  in  fq.  faciens  tam  dif' 
ficiUimie.  T\^  audet  fexcenu 


magnus  nonnulfis  BemL  In  no-- 
ftro  toendo  nohmiuslong^  ef- 
fe.  Quibjiisfenfuseftveri/iu- 
dkent.  Verfu  fq.  malumusT^n- 
to  ob  metrum ;  neque  ratio 
ht.  impedit. 

1  h.  e.  fortaffis  etiam  uxo» 
rem  ducet;  cf.  Andr.  III ,  2» 
45.  Fniftra  Bentl.  reponit  an^ 
ne ,  cum  Faem.  iubente  Bemb. 
dekviftet  iK. 

3  Vulg.  «c»  quafi  fflio  pa* 
nm  gratiae  habitunis  fit  ob 
uxorem  ducendam.  Verum 
magis  timendum  ipfi  a  Chr« 
quod  mox  apparet ;  &  fic  ez 
tdd.  prifcis  reddimus  «f. 

4  Bene  aufii^t  princeps  fco- 
leris ,  ut  faciEus  veniam  inve« 
niat  Clit.  neque  is  redibit ,  cui 
demum  in  exitu  fdxilae  depre- 
cante  Clitiphoae  fenex  igno« 
fcit. 


HEAUTONTIMORUMENOS.     197 

Eum  precatorem  mihi  paro :  feni  noftro  fidei  nihil 
habeo, 

ACTUS    r.    SCENA     V 1.  ^ 


SOSTRATA,  CHREMES. 


S. 


Rofedo  9  nifi  caves ,  tu  homo ,  aliquid  gnato 

conficies  mali : 
Idque  adeo  miror ,  quomodo 
Tam  ineptum  quidquam  tibi  vemre  in  mentem^ 

mi  vir,  potuerit. 
C  Pergin'  mulier  ^  efle  ?  nuUamne  ego  rem  unquam 

in  vita  mea 


I  Artiiidnin  poetae  in  fqq. 
fcenis  ad  tria  Syri  commenta 
dirigendis  ad  Sc.  IV,  v.  9. 10 , 
1 3,  14  fignificavimus.  Uti  igi- 
tur  tertia  opinb  deleatur ,  in- 
greditur  iam ,  maritum  domo 
exeuntem  perfequendo  «  uxor^ 
quae  fponte  fua  ,  (  necdum 
enim  brefviffimo  tempore,  quo 
S^rr.  fexverfuspronuntiavit, 
adiri  potuit  a  fifio»  aui  eam  in 
pofteriori  aedium  parte  f.  gy- 
naeceo  quaefiturus  erat^  fflio 
eft  auxilio  in  patema  iniuria  ^ 
&  fic  partes  matris  adiutricis 
obit.  Viderunt  igitur  vemm 
Tan.  Faber  &  filia  Dacieria , 
qui  Softratam  fponte  fua  ad- 
vemre  monent:  &  nos  ex  ipfo 
poeu  indubiam  nttionem  ad« 


ducimus ,  e  qua  omnis  Bent* 
leii  difputatio  contraria  appa- 
reat^quamfitinanis.  Egre^e 
vero  haec  fcena  compofita  eft 
ad  indolem  ingenii  uxorii  & 
virilis  y  difiidiorumque  dorne* 
fticorum  demonftrandam.  So- 
ftrata  indulgentior  in  filhim 
adverfatur  marito^  qiu  proinde 
in  eam  varia  duriter  dicit,  fed 
ratione  fua  nititur.  G>mmota 
Yero  incipit  ilia^  vocando  ma- 
ritum  tu  AcMw(cC  Ad.  I,  2» 
^i  ^quafi  non  eJDTet  fuus.  Mox 
tamen  iniuriae  muliebri  addit 
reverentius  f.  bhndius  mi  vir, 
cf,  Hec.  IV,  1,9, 

%  Indignans  Ch.  homni  red- 
dit  mulieremj  ac  viro  mox  5o- 
firatami  cf«  Hec.  L  c«v.  io< 


^9 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


Volui ,  quin  tu  in  ea  mihi  fueris  advorfatrix,  So- 


Arata? 


5 


At  ii  rogitem  iam»  quid  eft  quod  peccem ,  aut  quam- 

obrem  id  facias  '  }  nefcias  ^ , 
In  qua  re  nunc  tam  confidenter  reftas ,  ftulta  3.  S. 

egone  4  ?  feio, 
C.  Immo  '  fcis  potius,  quam  quidem  redeat  ad  inte* 

grum  ^  haec  oratio. 
S.  Oh  p  iniquus  es ,  qui  me  tacere  de  re  tanta  poflules. 


Faem.  vero  ex  Bemb.  dedit 
cutn  additamento  muUir  oduh- 
fa  ;  al.  mulicr  moleffla,  Sed  illud 
odlofa  &  hoc  moUfta  glofle- 
fnata  funt ,  quod  vidit  iam  G. 
Fabricius.  MulUrem  eJfcYi.  L 
efl  advtrfari  uxorio  more, 

1  h.  e.  mihi  adverferis.  Sic 
yero  Bend.  ex  2  melioribus 
refcribit  pro  yuig.  faciam,  Ne- 
que  fane  refie  quaeTifTet  uxo- 
rcm  quamobrem  ipfe  id  vo- 
luerit.  Sed  obiicit  uxori^  ipfam 
infcientem  £acere  omnia;  cf. 
Aa.  m,  5,  20. 

2  Pundum  cum  BentL  tol- 
limus,  ut  apta  (it  refpondo 
Softratae.  Et  fic  habet  quo« 
que  vet.  ed.  c.  figg. 

3  f.  rem  (  nefcias  )  in  qua 
reflas  h.  e.  TQ&i^%Jbdu  ;  quod 
coQvicium  reddit  pro  illo  irup^ 
uun.   Signum  vero  rogandi , 


qaod  Tulgo  ingeritur ;  tolli* 
mus* 

4  int.  id  nefciam  ?  Scio  her- 
de ;  cf.  Eun.  V ,  8 ,  2.  Sic 
plana  funt  omnia.  Vulg.  e^o 
nefcio?  quod  ironice  di£^um 
volunt.  Sed  ironiaparum  con- 
venit  Soflratae  nunc  commo- 
tae,  fxunus  fubmiflae,  quam 

Aaffl,4- 

5  An  fcias ,  potlus  quam 
&C.  ?  £am  id  fcire  concedit  fe« 
nex ,  ut  qui  ipie  non  ferio  vo« 
lebat  filium  abdicare.  Sed  id 
celare  uxorem  debebat^  filium 
territurus. 

6  Bemb.  &  edd.  quaedam 
haec  eadem,  unde  yerfus  la- 
borat.  Quare  Faem.  refecat 
hoic  ;  Erafmus  eadem ,  &  Go« 
veanus  praefert  haec ,  quod  & 
Qobb  placet  metri  caufa ,  uti 
tadem  gloflema  videtur. 


HEAUTONTIMORUMENOS.      199 

C.  Non  poftulo :  iam  loquere.  nihilo  mmus  ego  hoc 

faciam  tamen  '•  10 

S.  Facies?  C.  rerum.  Sn  non  yides»  quantum  mali  ex 

ea  re  exdtes  ? 
Subditum  fe  ^  fufpicatur.  C.  fubditum  ?  ain*  tu  ? 

S.  t  cefte  fic  erit, 
4  Mi  vir.  C  confitere...  S.  m,  obfecro ,  ifiuc  noflrif 

inimids  fiet. 
Egon'  confitear,  meum  non  efie  filium « qui  fit  meus  ? 
C  Quid  metuis  ?  ne  non ,  cum  velis ,  conrincas  efife 

illum  tuum?  15 

S.  Quod  filia  eft  inventa?  C.  non,  fed ,  quod  magt* 

credenduin  fiet, 
Id  quod  eft  confimilis  moribus , 
Convinces  facile  ex  te  natum :  nam  tui  fimilis  eil 

probe: 


I  Ambiguum  eit  Faciet» 
quod  in animo habebat»  f.  £• 
lium  terrebit.  At  uxor  putat; 
^um  nihilpminus  abdicare  yel« 
le  filium.  lu  ille  ludit  fimul 
uxorem. 

1 T.  Faber  &  Dacieria  ma« 
Unt  fufp\cetwr ,  ut  futurum  fig- 
nificet.  Repugnat  valde  Bentl, 
Nos  eas  lites  noftras  non  £ici- 
inus.  Quidni  enim  Softrata 
metuens  fiituri  1.  ad  certitudi- 
nem  utatur  praefenti,  1.  etiam 
fe  id  fciFe  fing^t  ezplorandi 


acrius  manti  caula. 

3  Sic  e  Bemb.  edidit  Faern. 
Neque  igitur  ante  dixit  de  fu. 
fpicione  a  filio  communicata. 
Vulg.  male  defcivit  ad :  certe , 
inquam ,  mi  vir.  Faem,  a  1» 
mi  vir  orditur  verfiun  fq. 

4  Hunc  verfiim  reddimus 
cum  Cod,  Bemb.  &  funul  ex* 
pungimus  te  pofl  obfecro ,  iu- 
bcnte  MS.  veterrimo  ap.  Bentl. 
1.  pothis  ipfo  noftro  Andr.  IV, 
j ,  42. Eun. IV, 3 ,  14  &Ph. 
V,i,i7.V,  3,ao, 


joo  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Nam  itti  nihil  vidi  eft  relidum '  ^quin  id  iddem  iSt  dbi : 
Tum  praeterea  talem,  nifi  tu ,  nulla  pareret  filium.  lo 
Sed  ipfe  egreditur  > :  quam  feyenis  ) !  rem ,  cum 
videas ,  cenfeas  4. 

ACTUS      V.    SCENAVIL 
CLITIPHO,  SOSTRATA,   CHREMES. 

CL  53 1  unquam  uUum  fiiit  tempus,  mater ,  cim 

ego  voluptati  tibi 
Fuerim,  didus  filius  tuus  ^  veftra  Tohmtaie,  obfedx>, 
Eius  ut  memineris,  atque  inojns  nunc  te  mifeiefcat 

mei; 


X  r.  reliquum;  h.  e.  nam  ex 
▼itiis  eius  cunftis  nullum  eft , 
quod  tu  non  item  habeas ;  cf. 
fupra  iimilem  locutionem  I, 
a,  19. 

a  lam  demum  Git*  ma« 
trem,  non  in  Gynaeceo  reper- 
tam ,  aflequetur  in  ip£i  fcena, 
&  ex  ilU  fufpidonem  a  Syro 
Slatam  quaeret. 

3  C  triftis  vuhtt. 

4  Ipfum  reyera  feverum 
cenfeas  ex  vuku. 

5  Pathetice  Qit  iblKcitudi- 
nem  fuam  palam  proferendo 
tnaxime  commovet  aninuim 
matris,  ipfunK|ue  patrem  ita 
«fficit,  ut  hic  citius  confutct 


d^$  fiKum,  qnoiBodo  volue- 
rat ,  eumque  ad  pudorem  & 
poenttentiam  flagitii,  ob  quod 
unumitteiratus  erac ,  deducat. 
Ita  fime  fiicit  pater  ^  qnae  $7« 
nis  fiipra  DI^  4  monuerat, 
ut  filium  fervec  ,  caftiget ,  mo- 
neat ,  ipfeque  &  curaturum 
reipofiderat* 

6  Vulg.  tua.  Sed  redpi- 
mus^qupd  eft  in  Bemb.  redi- 
ufifue  TidedNT.  Vohmtate  enim 
eius,  penes  quem  erat  omnis 
poteftas  in  domo,  ante  om- 
nta  opiis  ,  ut  diceretur  fiKus  , 
qui  eflet  alienus.  Sic  per  am- 
bages  honeftiqs  profert  fuf[»- 
cionem  defiibdito  k. 


HkAUTONTIMORUMENOS.      301 

Quod  peto,  et  volo ,  parentes  meos  ut  commonftres 

mihi. 
S.  Obfecro »  mi  gnate,  ne  iftac  in  animum  indi»- 

cas  tuum  ^  5 

Alienum  eflete.  CL  fum  '•  S.  miferam  me  t  hocdne 

quaefifti,  obfecro  ? 
Ita  mihi,  atque  huic  fis  fuperftes ,  ut  ex  me^  atque 

ex  hoc  natus  6s : 
£t  cave  poflhac,  fi  me  amas » unquam  iftuc  verbum 

et  te  audiam. 
Ch.  At  ego  ^,  fi  me  metuis»  mores  cave  in  te  efle 

iflos  fentiatn. 
CL  Quos  3  ?  CA.  fi  fcire  vis,  ego  dicam :  gerro» 
,    iners»  fraus,  helluo^  10 

Ganeo,  damnofus  \  crede»  et  noficum  te  efle 

credito. 


1  Vel  UM  hac  vocukij  a 
fifio  derperanter  pronumiata^ 
percellit  fnatrem;  hmc  ea  que- 
ntur  y  lurato  contranuin  con* 
firmat ,  &  matris  affeQum  mo- 
nendo  prodit. 

a  Mater  foUidta  fiiit  de  eo 
mo  ,ne  filius  fk  alienum  putet^ 
cupitque  ibla  amari.  Sed  pa- 
ter  etiam  memendus,  &  filium 
corrigere  volens ,  l^e  ad  dus 
mor^  fleAit  fermonem :  quae 
ipia  morum  obiur^tio  nob 


potefi  mfi  a  patre  vero  inftitui. 

3  Filius,  qui  peccatum  a  fe 
haud  grave  fatis  putarat  ad 
tantas  iras,  iam  quoque  de- 
fperans  &  breviloquens ,  im* 
pudenter^  an  imprudenier ,  8c 
perculfiu  quaerit  fuos;  eo« 
qnemovet  psitrem,  ut  tandem 
iram  exlpuat^  didifque  confii* 
tet  tam,  quem  in  fpem  vc* 
m^fuum  efle  addit. 

4  Im.  fiunac  reique ,  C  Df« 
^piam. 


301 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


CL  NoQ  funt  haec  parentis  difta  >•  Ch.  ^  non,  fi  ex 

capite  (is  meo 
Natus  >  item  ut  aiunt  Minervam  effe  ex  love,  ea 

caufa  magis 
Patiar^  Qitipho,  flagitiis  tuis  me  infamem  fierL 
S.  Di  iftaec  ^  Ch.  deos  nefcio  4 :  ego,  quod  po- 

tero ,  enitar  fedulo.     *  1 5 

Quaeris  id,  quod  habes»  parentes  5 :  quod  abeft, 

non  quaeris »  patri 
Quomodo  obfequare ,  et  ferves  quod  labore  in- 

venerit. 
Non  mihi  per  falladas  adducere  ante  oculos  ^  ? 

pudet 
Dicere  hac  praefente  verbum  turpe :  at  te  id  nullo 

modo 


1  Triftius  dicit ,  convicia 
haec  duriora  efle,  qaatn  ut  a 
Tert)  patre  veniant. 

2  Quam  tumido  iam  deli- 
ttgat  ore  Chr.  iratus  l  fed  ta- 
men  a  convidb  ad  rem  dercen- 
dit. 

3  Int.  pfohibeant :  inqdt 
brevius  iimul  perculfa  mater. 

4  int.  quid  aduri  fint ;  (uti 
(iipra  Ant.  Ad.  11,  y,  16 
nefcio  alias)  fcd  quid  ego 
agam  certum  eft.  Plaut.  Gft. 
I,  I  ,  53  Gy.  Difaxint.  Le. 
^hu  optra  tua  nihil  Di  ho- 
runc  faccrc  pojjunu  cfi  SaUs 


Cat.  52  &  Liv.  XXn,  5.  a 
Wefterh.  laltdatos. 

5  Nec  iam  longius  aberit , 
quod  vere  quaerebat  Syrus 
(cf.  fupra  Sc.  3 ,  7.  )  fc.  vc- 
nia  a  patre  habenda. 

6  Scil:  merctricem  puduit. 
Sed  abrumpit  Chr.  ne  verbum 
turpe  dicat  ipfe  pater  filio  , 
matre  praeietoe.  Verecundia 
enim  honeftafum  feminarum 
fanfia  erat  ap.  Graecos.  Hoc 
gravius  vero ,  quod  filium  noii 
puduit  id  ^cere.  Et  haec  fue* 
re  parentis  diAa ,  qua^  filii 
aiunutttpciiiuivcs^ent  taiidM; 


HEAUTONTIMORUMENOS.      305 

Facere  puduit.  CL  eheu,  quam  ego  nunc  totusdif- 
pliceo  mihi!  %o 

Quam  pudet ' !  neque ,  quod  principiuai  incipiam 
ad  placandum  ^ »  fcio. 

ACTUS    y,    SCENA    VIII. 

MENEDEMUS,  CHREMES,    CLITIPHO; 
SOSTRATA. 

M.  3  JliNimvero  Chremes  nimis  graviter  cruciat 

adolefcentulum , 
Nimifque  inhumane.  exeo  ergo » ut  pacem  conciliem. 

optume 
Ipfos  video.  Ch.  ehem,  Menedeme,  cur  non  ar« 

ceffi  iubes 


1  Pudor^  optimus  cupidita* 
tis  moderator,  adolefcentem 
defendet  a  flagitiis. 

2  Poenitentia  accedit.  lam 
prima  legum  conveitit  ^  in 
quas  facillime  conficiet  patris 
pacem.  Re(bt  tertia  ^  nuptiae^ 
quae  fecuntatem  honeflioris 
vitae  praeftarent.  Sic  tandem 
verius  eveniet ,  quod  praedi- ' 
xit  Syrus  fc.  4.  v.  3  &  4.  Sed 
principium  ad  placanduth  erit 
ab  adventu  Menedemi,  quo 
mtercedente  Chr.  commodio* 


remhabebit  locum  ignofcendi. 
3  Mened.  homo  rudior^ 
quam  fapiens  ,  fed  indulgen- 
tior ,  quam  feverus ,  a  quo  ini* 
tium  fuit  fabulae,  idem  fineni 
affieret.  Ita  fit ,  ut  cum  prim(> 
ante  amori  Cliniae  &  Anti<- 
philae  inferviifFet  Qitiphonis 
libido  ,  donec  in  nuptias  ab« 
iiiTet  ,  ita  iam  novus  affinis 
opituletur  Clitiphoni^  qui  in 
nuptias  honeftas  adducendus; 
rurfus  patrem  invehiet  bo« 
num  &  humanum. 


504  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Filiain ,  et  quod  dods  dixi»  firmas  ^}S.m  vir,  c« 

obfecro , 
Ne  facias.  CL  pater»  obfecro  ,  ut  mi  ignofcas.  iH.  da 

veniam ,  Chreme :  ^ 

Sine  te  ^  exorem.  Ck.  egon*  3  ?  mea  bona  ut  dem 

Bacchidi  dono  fciens  ^  ? 
Non  faciam.   M.  at  no$  non  iinemus  ^  CK  fi  me 

vivom  vis ,  pater , 
Ignofce.  S.  age»  Chremes  mi.  M.  age  quaefo^  ne 

tam  obfirma  te,  Chreme. 
Ch.  Quid  ifhic  ^  ?  vid^o  non  licere ,  ut  coeperam  ^ 

hoc  pertendere. 
M.  Facis  ut  te  decet.  Ck.  ea  lege  hoc  adeo  £iciam , 

fi  facit  idy  lo 

Quod  ego  hunc  aequom  cenfeo.  Cl.  pater,  omnia 

faciam:  impera« 


1  Signum  dat  Chr.emes ;  * 
unde  preces  matris ,  &  ipfius 
Menedemi. 

2  Cod.  Bemb.  a  prima  nu- 
nu  exortnt;  a  fecunda  deleto 
n  ;  unde  quidam  dedere  exo^ 
ret.  Bent).  primum  reddit^  fed 
quod  verfus  fic  laboret ,  te- 
mere  eiicit  mox  tp>n  f  Sed 
plerique  MSSi  &  edd.  txorcm, 
quo  ftante  yerfus  conftat. 

3  int.  id  faciam ,  fcil  ut  ve* 
niam  dem ,  quod  idem  fit  j  ac 
mea  &c* 

4  lam  promovet  Chr.  ad 


ultimam  legem^  in  quam  pax 
conficienda  eft  ,  fcil.  nuptias^ 
Nominat  iam  Bacchidem  , 
quae  fic  quafi  redit  in  ulti- 
mam  fcenam;  fedipfa  inter- 
efle  honefb  non  poterat.  At-* 
que  illi  interea  profpefhun  erat 
argento.  Itaque  pofthac  de-« 
fcrta  vivat 

5  int.  te  non  ignofcere.  lam 
rurfus  indpient  preces^  cu«« 
iufqu«  pro  conditione. 

6  Concedit  tandem  preci« 
bus^  intelle6b»  eo  deduftum 
fikmp  ut  alteram  legem  fa- 


tt£AUTONtIMORUMENOS.      305 

Ci  Uxorem  ut  ducas.  CL  pater  '•  Ch.  nihil  audio '*. 

M.  ad  me  recipio. 
Faciet.  Ch.  nil  etiam  audio  ipfum*  CL  perii  I  S,  an 

dubitas ,  Qitipho  ?  * 

Ck  Immo  utrum  rult  ?  M.  fadet  omnia.  S.  haec  i 

dum  indpias,  gravia  funt, 
Dumque  ignores  :  ubi  cognoris,  facilia  5.  CL  faciam 

pater.  1 5 

S.   Nate  mi,  ego   pol  tibi  dabo  illam  lepidam^ 

quam  tu  facile  ames, 
Filiam  Phanocratae  noftri.  CL  rufamne  illam  Vir-* 

ginem, 
Caeiiam,  fpaffo  ofe ,  ddunco  nafo  4  }  non  pofliiftii 

paten 
CA«  Eia  ^  ut  elegans  eft!  credas  animum  ibi  eiTe  5  } 

S.  aliam  dabo  ^« 


tiiius  dmptefiatur. 

I  Sic  &ciunt  adolefcentuii. 
Qmnia  bene  promittunt ;  fed 
ubi  quid  contra  ipforum  li- 
bidinem  poftuletiur ,  rurfus  ter^ 
giverfantur.  Sed  8c  tergiver-» 
fatio  vincenda* 

1  inti  ipfum  potliceni 
3  lam  filius  monetur  a  tnA' 
tre,  rontra  quam  ipfe  fupra 
rV,  1  impatienter  dixerat :  nul- 
ta  eft  tam  facilis  res ,  quin 
difficilis  /iet ,  quam  invitus  fa" 


cias,  Ceterum  laeta  matet 
fatis  comice  fe  praebet,  & 
mox  iocatur.  Sic  facilius  om^ 
tiis  triftitia  folvitur ;  qua  ab- 
ieSa  animus  ultro  fe  e^pediat. 

4  Haud  perfenferat^  ma-* 
trem  id  dixifle  ioci  caufa.  Ift 
peius  Vero  depin^t  puellam^ 
quae  difplicebat. 

5  Quam  blaride  ironia  iain 
utitur  pater ! 

6  Mater  iam  ferio  ma^ 
didura  erat.  Sed  profuerit  ma« 

V 


3o6  P.  TERENT.  HEAUTONTIMORUMENOS. 

CL  Immo  quandoquidem  ducenda  eft  ^  egomet  ha- 

beo  propemodum  ^  lo 

Quam  volo.  S.  nunc  laudo  te^  gnate.  CL  Ardionidi 

huius  '  filiam. 
S.  Perplacet.  ^   CL  pater,  hoc  nunc  reftati.  Ch. 

quid  ?  CL  Syro  ignofcas  volo , 
Quae  mea  caufa  fedt.   Ch.  fiat  Vos  valete^  et 

plaudite. 

gis ,  ipfum  fibi  confulere  fi-  rem  fe  pnebet  fifius,  eiufque 

lium.  caufii  ignofcet  Chremes.   £t 

I  VicifiL  nosienofcimusartifici&prae- 

a  Pater  coniendt  tacens.  monftratori    €d)ulae    Syro  ; 

3    Felices   nunc  omnet «  plaodimiifqae  Qiremeti ,  vel 

praeter  unum  Sy rum  ^  qui  au-  potius  Meoaiuko  ac  Teroitb. 

fugerat*   Huic  iam  precato- 

riNlS    TOMl  PRIML 


PUBLII  TERENTII 

AFRI 
COMOEDIAE     SEX 

NOVISSIME    RECOGNITAE 

CUM  SELECTA  VARIETitTE  LECTtONUM   ET  PERPETUA' 
ANKOTATIONE 

ACCEDIT  INDEZ  LATINITATIS  CUM  INTERPRETATIONS 

STUDIISSOCIETATIS  BIPONTINAE 


scimo. 

rOMUS    SECUNDUS 

B  I  P  O  N  T  I 
£x  Ttpographia   Dvca&| 

C|3I»CCLXX< 


I 


III 

L  E  C  T  O.R  I. 


N  tribus  Terentii  fabulis ,  quae  nobis  fupere- 
rant  curandae ,  non  moclo  non  remifimus  diligen* 
tiam,  fed  &  intendimus  hoc  magis,  quod  iilarum 
le^ionem  noque  adhuc  fatis  emendatam ,  immo 
paffim  mirum  quantum  afFeiiam,  nequs  artificium 
&  orationem,  quod  decebat ,  fuiiTe  expolita  anim- 
adverteramus*  Melius  fane  nunc  in  quam  pluri- 
mis  locis  procedit  ledio ,  quam  quomodo  adhuc 
in  editionibus  omnibus,  maxume  ,  quae  Heiniio  ^ 
Critico  faepius  degenere  ,  praeeunte ,  ab  edito- 
rum  vulgo  circumferri  confuevit,  conftituta  erat. 
Scilicet  noilra,  denuo  &  cum  le£iionibus  vete* 
rum  au£lorum ,  qui  noftrum  laudarunt ,  in  primis 
Donati  interpretis ,  tum  Codicis  omnium  ,  quid« 
quid  ogganniat  fientleius,  principis,  Bembini,  cett* 
quos  Faernus ,  princeps  pariter  textus  Terentia- 
ni  emendator,  Lindenbrogius ,  fientleius  ,  alii, 
praecipuos  habuere,  &  cum  editionibus  prae- 
ilantioribus  ,  vetufKori  ncfftra  Argentoratenfi , 
Tarvifinae  f.  Mediolanenfis  filia ,  quae  fua  etiam 
quaedam  habet ,  Erafmica  principe  ,  praeterea 
Faerni ,  Mureti ,  Lindenbrogii ,  Heiniii ,  Boecleri 
&  Guyeti,  Parei,  Dacieria^,  Weilerhovii  obferva- 
tionibus  coUata  &  examinata,  ita  quam  proxime 
abeil  a  Codice  Bembino ,  ut  alia  nulla  :  6c  ubi 
illius,  ne  dicam  ceterorum,  leftio  turbata  erat, 
nova  quidem  ,  fed  certe  ad  fenfus  Terentiani  ra- 
tionem  verius  diredta  eiL  Quod  ut  tacilius  evin- 
ceremus ,  fubiecimus  ampliores  ,  partim  ex  Do- 
iiato  aliifque  interpretibus  excerptas ;  partim  no- 
vas  noilras  notas,adintelligentiam  artificii&  fex- 
monis  Terentiani  accommoddtdS  ;  quas  qiii  fapien- 
tiores  iibi  funt ,  &  elegantes  in  legendi  fallidio 

a 


IV 

intelligentiain  fuam  ^nuiit  l  ptt  nos  praetereant^ 
fed  relinquant  harum  literarum  ftudiofis ,  quorum 
ad  utilitatem  cun&a  dirigere  femper  in  animo  fuit. 
Ac  nobis^qui  in  hoc  negotio  quam  minume  otioii 
verfati  fumus,  fi  quae  exciderint  feflinantius  fcrip- 
ta  »  quam  verius ,  facile  condonabit  prudentior 
quifque  &  aequior ;  etiam  maiorem  a  nobis  gratianr 
initunis  ^  fl  meliora  nos  docuerit.  Fidem  denique  , 
in  priori  volumine  datam  ,  liberamus  ^  fubmn- 
gendo  indice  latinitatis  Terentianae  ,  ita  a  nobis 
compofito  9  ut  pro  fpicilegio  notarum  haberi  de- 
beat.  quae  enim  in  notis  expofita  erant,  ea  huc 
repetere  vifum  ndn  fuit.  Quis  labor  ex  his  omni- 
bus  nobis  fuerity  quove  modo  noflris  curis  pro^ 
venerit  leGtio  Terentiana^  ii,  quibus  datum  efl  de 
his  rebus  exiflimare ,  fane  hodie  oaucioresy  non  tan«^ 
tum  doSti^  fed  (id  quod  maius  eit )  experti,  tum  de« 
mum  iudicent,  fi  noftrum  perlegerint  Terentium,  & 
cum  aliorum  editionibus  comparatuni  relegerint , 
rationes  emendandi,  quas  in  noris  1.  fubiedis  L  in  cal- 
cem  reieftis  breviter  reddimus,  examinaverint.  ce- 
teros  non  curamus ,  qui  mentem  fuperftitione  cap- 
tam ,  vel  invidia  motum  animum  gerunt.  Audimus 
vero  infufurrantes  quofdam  aliis,  quo  dUigtntiorts 
nos  jimus  in  curandis  auSoribus^  hoc  Untius  procejfu-' 
rum  ejft  injiitutum  noftrum.  Utrum  amicorum  haec 
camilena  fit ,  an  eorum  ,  qui  id  unum  fibi  pro- 
pofituin  habcnt ,  ut  quamplurimum  quam  citiflime 
lucri  faciant ,  compertum  non  habemus ,  nifi  quod 
ea  dodis  auribus  ad  humanitatem  parum  placere 
poteft.  Acceperunt  certe  noftri  inde  ab  anno  & 
paucis  mentibus  tria  volumina  Taciti ,  quae  i//r/- 
mum  proxime  infequetur;  quamor  Vhuti  ^  quorum 
ukimum  indicem  novum  eumque  omnibus  cura- 
tiorem  &  locupletiorem  habet;  unum  Salluftii^ 


Vll 

DONATI  PROLOGUS  IN  ADELPHOS. 

xlAecfabula palUata  ,  ut  ipfim  indicat  nomen,  tx plurali  nu-* 

mero  ,  quum  fit  una  :  &  mafculino  genere ,  quum  fit  Comocdia: 

€X  Graeca  lingua ,  quumfit  Latina ,  cenfitur,  Potuit  eam  Te- 

xcnims  FRATRES  dicere  :  fid  &  Graeci  nominis  iu^muta  per^ 

deret  ;  &  praeterea  togata  videretur  ;  ad  fummam ,  non  ftatim  i»- 

teliigeretury  Mcnzndzi ejfe  :  quodTcTcntms  inprimisledoremfcirt 

cupit ,  minus  exiftumans  laudis ,  proprias  fcribere ,  quam  Grat^ 

cas  transferre.   Eft  igitur  Mcnandri :  6»  a  Fratrum  faSlOy  quibus 

argumentum  mtitur^  rumtn  atcepit.  Huius  tota  a£&o  cumfit  mixta 

tx  utroque  genere ,  utfere  Tercntianae  omnes ,  pratur  HEAU" 

TONTIMORUMENON  j  tamen  maiori  ex  partt  Motoria  tfl. 

nam  Statarios  locos  perpaucos  habtt.  Prodeft  autem  &  deltHat 

oBu  &  ftilo.  Jn  hac  primat  partts  funt ,  ut  quidam  putant ,  Dt-- 

meaty  ut  quidamy  Syri*   quod  fi  tfty  ut  primas  Syrus  habtat: 

ftcundat  Dtmtat  trunty  ttrtiat  Micionisy  &fic  deinctps.  Quam" 

quam  tnim  funty  qui  putant ,  primas  Micioni  dandas ,  ftcundas 

Syro  ,  ttrtias  Dtmtat*  nam  quod  ait  Ttrtntius :  Scnes  qui  pcft- 

mi  venicnc :  non  adpartts  quas  dicimusyfid  adordintm  penintt 

txtuntium  ptrfifnarum.  Hatc  etiam ,  ut  cetera  huiufcemodi  potr 

mata  ,  quinqut  AHus  habtat  necejfe  eft ,  choris  divijbs  a  Graecis 

poetis.  quos  etfi  rttintndi  caufa  iam  inconditos  /ptSbtorts  minimt 

diftinguunt  Latini  Comiciy  metuentes  fcUicet  y  ne  quis  faftidiofus 

fmito  A6iUy  velut  admonitus  aheundi  ,  reliquae  Comoediae  fijsl 

contemtor  &furgat:  tamtn  a  doiiis  vettribus  dijcrtti  atqut  disiunHi 

funt ,  ut  mox  aperiemus  poft  argumenti  narrationem*  In  hac  Pro^ 

logus  aliquanto  lenior  inducitur  ;  qui  magis  etianji  in  fe  purgandOy 

quam  in  adverfariis  laedendis  efl  occupatus :  Protafis  eft  turbultnr 

ta,EpitaJis  cumojay  Catajlrdpht  Itnis.  Quarum  partium  rationtm 

diligentius  inprincipio  p/ppofuimus ,  cum  de  Comoedia  quaedanB 

diceremus»  Haec  Jane  aka  eft  ludis  fcenicis  funebribus-  L,  Act 

milii  Pauli :  agentibus  L,  Ambivio ,  6*  X.  Turpient :  qui  cum  fui^ 

gregibus  etiam  tum  perjbnati  agebant.  Modidata  eft  autem  tibiii 

dtxtris ,  /.  e.  Lydiis ,  ob  feriam  gravitatem ,  quajere  in  omnibus 

comoediis  utitur  hic  poeta*  faepe  tamen ,  mutatis  per  fcenam  mo^ 

dis ,  caniica  mutavit :  quodfignificat  titulus  fcenae ,  haberu  fubuc* 

tas  perjbnis  literas ,  M,  M.  C*.  item  diverbia  ab  hiflrionibus  crebro 

pronuntiata  funty  quae  fignificantur  D.  &  M.  literis  fecundum 

perfonarum  nomina  pra^Jcriptis  in  eo  loco  ,  ubi  incipit  Jcena,  Ad^ 

notandumJantjquodhaecJabulayr^9TtiliK9t  ir (^ttjrtf  non  habetp 

aiij 


vin 

^h.  i.perjqnam^  quae  a4  angumntum  niful  auineaij  quaepti  fiit 
affumpta  extrmf^cusy  ut  eft  in  Andrla  Sofia*  Hanc  dicunt  ex  Te^^ 
rendanis  fecimdo  loco  aBam ,  etiam  tumrudi  nomine  poetae  ita% 
que  fic  pronmtiaiam ,  Adelphoe  Terenti ,  nen  Terenci  Adelphoe : 
quod  adkuQ  magis  defahulae  nomimpoeta  y  quam  depoetde  nomi^ 
ne  fabula  commendabatur.  In  bac  quidem  jpeSatur  y  quid  mterfit 
inter  rufticam ,  &  urbanam  vitam :  mitem  &  ajperam  :  coelibit 
6*  mariti :  veri  patris ,  &  per  adoptionem  faSi.  Quibus  propofius 
^  exemplum  ,  vitanda  perinde  ,  fugiendaque  Tereniius  monftransi 
^ttficis  posttae  pv  totam  fabuiam  obttnn  laudem^ 

ARGUMENTUNf. 

JCi  X  duohus  Attfcis  fratrihusy  alter  quidem  Demea  nominey  rus 
coluit  y  uxorem  duxit :  filios  fufcepit  duos  y  Aefchinum  ^  Ctefipho^ 
^em»  at  alter ,  Micio  nomine ,  iixorem  non  duxit ,  &  flUos  procreare 
noiuit :  fedfibi  filium  fratris  Aefchinum  adoptavit :  atque  ita  indui- 
gent^r  eduxit  a  parvuh ,  ut  ^ufi  luxuriatus  adotejcens ,  ad  po^ 
firem^  civem  Atticam  yirginem  vmarety  captus  amore  eius,  qua 
jaSto  ,  6*  cum  matre  puellae  pepipt  nuptias  eiufdem ,  quam  vitia- 
vit^  cumque  rem  geftam  ad  patris  ,  a  quo  adopfatus  fiierat  y  con- 
•fcuruiam ,  iam  iamque  perlaturus  ejfet  :  precibus  Ctefiphonis ,  fra^ 
iris  fiii ,  qtii  apud  durum  patrem  atque  agreftem  Demeam  parciu» 
atque  artiius  haberetur ,  impulfus  eft ,  tu  eid^  a  Unone  rapent 
meretricem:  quofaflOy  muUiplici  ermre  completur  fabula.  Nam  6* 
Demea  cum  hoc  ipfoy  i,  e.  cum  Afimne  litigabaty  tamquam  cum 
€0  .  qui  corruperit  adolefcentem  adoptatum  in  mores  perditos  ^ 
ntjciens  fiium  fibi  fiiium  Ctefiphonem  effe  corruptum;  etuditurquc 
41  Syro  &  Micione  per  totam  fahulam  :  et  mater  puellae  ,  iam  de^ 
cimo  menfe  poft  raptum  virginis ,  Aefihinum  credit  fibi  ipfirapuiffe 
meretricem,  quae  perturbaiio  cito  ih  tranqtulhm  redaSta  eft,  nan 
r^  (lomperta  de  vitio  virginis ,  Micio  dat  civem  Aefchino  quam 
^oncupiverat :  eiufque  matrem  ipfe  accipit*  Depreherifo  v^ro  Cte" 
fifhone  in  amore  mereiricis  ,  primo  irafcitur  Demea :  poft  lenitur^ 
atque  habendae  eius  meretricis  licentiam  praehet,.  Primus  oBus 
ttaec  continet :  Micionis  fi>lius  primo  verba  :  &  poft ,  ektfdcm  & 
fhmeae  iurgium*  Secundtts  a6tus  haec  continet :  Lenonis  altcram 
rixam  adverfus  Aefchinum  pro  puella :  eiufdem  aptid  Syrum  quere^ 
las  ;  laetitiam  Ctefiphonis  :  objefjionem  amicae  :  6»  eiufdem  gratia^ 
rum  adiones  apud  Aefchinum.  Terthis  adus  haec  continet:  trepin^ 
4as'ionem  matris  Softraiae  6»  Cantharae  numcis  ob  parturientoa 
fampAUam  y  vinatm  ab  Aefcbinq  ;  Q(f4fi9  fwUiantem  domitia^ 


itemque  umim  Velleii ,  &  duo  Terentii ;  praete- 
reaque  illi ,  qui  Saliuftii  noftra  editione  iam  di- 
ftrada  acceffere  nobis  amici  aliique ,  propediem 
habebunt  editionem  fecundam  :  atque  haec  XII 
volumina  maioris  moduli ,  pleraque  literarum 
XXIU  feriem  exfuperant.  Ita  etiam  plura  dedimus, 
quam  hi,  quorum  neglieentiam  aemulari  nolu^ 
mus.  Accipient  vero  no^  hoc  ipfo  8c  venturo 
anno  a  nobis  Ciuroms  opera  omma^  typis  recen- 
tibus  9  quos  nuper  a  celeberrimo  formanxm  arti- 
fice  Parifienfi,  Foumierio,  comparavimus ,  in  offi- 
cina  nova  noftra,quam  annuente  Sereniffimo  Prin- 
cipe  noflro  inftituimus ,  aeque  eleganter  &  curate 
ad  optimas  editiones  exfcriDenda.  et  fic  credimuSji 
nos  latisfaduros  effe  omnibus.  Verum  ne  in  pro- 
logo  longiori  operam  abutamur,  quam  in  curan- 
dis  ipfis  au£^oribus  ponere  melius  fit;  pro  nobis 
difta  adfcifcimus  ,  quae  vir  eruditus  olim  &  di- 
ligens  I.  I.  Reiskius ,  Prof.  Lipfienfis ,  meliori , 
dum  viveret »  fortupa  dignus  ,  in  pracfatione 
Theocriti  an.  ciDpdfcLXV  editi,  de  vulgari  in 
Germania,  eaque  miferabili  audores  edendi  ratio- 
ne  veriffime  monuit :  Sed  dedecus  ejl  huius  feculi  ^ 
in  hac  luct  litcrarum  ^  in  hac  bibliothecarum  opu^- 
ientia ,  non  ferendum ,  efft  in  hominibus  doHis  ^  quo'^ 
rum  pudet  pigttqut  ignaviae  ,  qui  ,  cum  auclorem 
aliquem  vtttrtm  typis  rtnovart  vtlint ,  praefcrtim  fi 
quis  adhuc  tjl  corruptior ,  caiufmodi  funt  in  vttw^ 
fiis  auHoribus*  non  pauci  ^  etiam  creberrimis  quidam 
tditionibus  contriti  (  quod  vixfidem  inveniat  )  ,  tum 
txemplum  eius  aliquod  triabolare ,  dt  gtntrt  viliffi^ 
mo ,  mtndofifjimum ,  quod  fibi  ptrirt  animo  ftrant 
aequiffimo  ^  tradant  operis  imitandum  ^  6*  menda^ 
rum  typographicarum  climationem  amico  cuidam 
fuo^  iuveni  haud  doBifj^mo^  aut  mercenario  ftrv9^ 


VI 

committant ,  cuius  fidci  fccuri  indormifcant.  Vidctt 
audaciam  ciufmodi  hominum  ^  cxifiimationcm  fuam 
piiti  loco  y  atquc  commoda  litcrarum  ,  A.  c.  nullo  y 
habtntium.  Editionis  y  quam  titulus  ab  ipfis  cura^ 
tam  mcntitur  ^  nc  folium  quidcm  prius  oculis  vidcnt, 
quam  cditio  prclo  libcrata  vcnalis  cxponitun  cp 
quidcm  modo  vctcris  cuiujquc  auSoris  cditorcmfcfcrrcy 
cuiufqucfit.  Ea  vtro  lauSy  aut  nulUt  cfi^  am  pcrcxi^ 
gua.  Ego  cquidcm  cam  mcrcri  nolim ,  &  pcrfi>na 
mca  indignam  iudiccm;  qui  ita  fiatuam  ^  cui  homini 
doclo  fua  dignitas  carajit^  6*  qui  aequalium  fuorum 
poficrorumquc  commodis  fiudcat  y  bonaqucfidc  dc  or^- 
nandis  &  amplificandis  bonis  litcris  cogitct  ^  cum  dc- 
ccrc  y  non  ut  alicnac  fidei  ita  fupinus  indormiat , 
fcd  ut  ipfc  quacrat  ^  quid  verum  /it  &  gcnuinum  y  & 
domo  affcrat  y  undc  vctufius  quijquc  auSor  cmcnda^ 
tior ,  ornatior  &  illuminatior  prodcat.  Hacc  haScnus. 
Erunt  tamcn  contra  quifcdulitatcmmcam  improbcnt  ^ 
&  pro  importuna  atque  vacfana  traducant.  Quos  ro^ 
gatos  vclim  ,  primum  ut  cogitcnt ,  fi  Hcnrico  Stc^ 
phano  j  fi  DanicU  Heinfio  id  licuity  quifibi  fump^ 
fcre  y  ut  pro  arbitrio  fuo  tcxtum  Thcocriti  mutarcnt^ 
facpc  idonca  finc  caufa  ,  idquc  inulti  tulcrc^  mihi  quo- 
quc  hoc  licerc  dcbcrc.  Nam  autfiultitiac  &  impcritiac 
effct  ,  aut  invidiac ,  idcm  fa&um  in  aliis  laudarc  , 
in  aliis  infcBari  odiis  &  convitiis»  Dcindc  y  ut  a 
carpcndo  tantifpcr  fibi  tcmpcrcnt ,  doncc  ipfi  Theo^ 
critum  diUgcntcr  lcgcrint ,  &  nofiros  animadverfio^ 
num  libcllos  cum  co  compararint  &c* 


XI 

pojfe  disiungly  eam  parajitus  ipfe  ducat  uxorem  :  &  det  dufluro 
XXX  minas  praefentes  dotisy  puellae  nomine  ,  quas  Phormio  ac- 
ceptas  Phaedriae  dedk :  Hle  y  tenoni  ad  citharijlriam  redimendam. 
Quibus  gejiis  tandem  Chremes  agnofcitfiliam  jiuim  coniunElam  e£e 
fratris  Juio.  Quare  dum  mutato  conjilio  XXX  minas  a  Phormio^ 
ne  per  rixam  conatur  exigere  ;  per  eundem  proditus  uxori  fiiae 
Naujiflratae  eft :  &  faStu  UbiSms  reus ,  non  ante  veniam  meruit 
a  matrefamUias  i  quam  &  XXX  minarumy  &  amoris  cuhari'- 
ftriae  veniam  dedijjet  Jilio*  Primus  a&us  eft  in  colloquio  Davi  & 
Getae  :  per  quos  difcit  populus  argumentum»  Sccundi  a£ius  temr 
corainet  adveruumfenis  turbulentumy  6*  eiufdem  iurpum  adverfus 
Getam  &  Phaedriam.  Tertio  a(lui  attribuitur  litigium  fenis  &  ' 
Phormiorus.  tum  confidtatio  cum  advocatis.  tum  Antiphonis  in 
Jcenam  reditus :  coUoquiumque  cum  Geta»  tum  lenonis  &  Phae- 
driae  coUuSlatio,  tum  adhortatio  Getae  de  invenierub  argento  ad 
redimendam  Phaedriae  citharifirianu  Quartum  aBum  ijla  conce- 
lebrara  :  adveruus  Chremeds :  eiufdemque  cum  fratre  deliberatio 
per  errorem  de  eiicienda  Phanio.  Getae  verba  de  fallerulis  feni- 
bus,  Antiphonis  oratio  apud  femetipfum  de  amore  tradaruis.  Ge- 
tae  rurfus  cum  fenibus  callida  y  &  mox  cum  Aruiphone  de  eadem 
caufa  Jimplex  dijputatio.  Jermm  inter  Je  coUoquium  de  expuljione 
mulieris.  &  ad  extremum  verba  Chremetis  agnofcentis  nutricem  , 
ae  per  eam  filiam  fuam  cum  Aruiphone  coniunfianu  Jn  quinto 
aSlu  per  Demiphonis  errorem  Phormw  accipu  argeruum  dotis  no^ 
mine  :  6*  convenitur  Naujijbrata  y  ut  exire  domo  compeUat  Pha- 
nium,  nuntiatur  Antiphoni  &  Phormioni  per  Getam  y  Phanium 
'a  patre  agnitam  y  permjfamque  ut  uxor  habeatur,  quae  cum  ita 
/lupta  Jit ,  expojcitur  argentum  a  Phormione  per  rixamjenum  : 
a  juibus  ille  opprejfus  y  rem  omnem  aperit  Naujijlratae.  ad  quod 
pnmum  iratay  ut  in  taU  re ,  uxor ,  mox  lenitur  in  Jiru  fabulae : 
^  nuijffimum  apatris  iracuruiia  praejiat  Phaedriam. 

DONATI  PROLOGUS  IN  HECYRAM. 

JLlAec  Jabuia ,  Apollodori  ejfe  dicitur  Graeca  :  nam  6»  ipja  & 
P/iormio  ab  eodem  dicuntur  ejfe  tranftatae  :  cum  reiiquae  quatuor 
Jint  Menandri  comici.  Hecyra  autem  dicitur  ideo  ,  quia  per  fo- 
crus  &  Joceros  in  ea  geruntur  multa^  Nam  &  ttiv^of  &  txu^ct  Joceri 
nomen  y  Jocrujque  Jignijicant*  Eft  autem  mixta  motoriis  adibiis  y 
ac  ftatariis :  rrudtumque  Jerueruiarum  &  Jigurarum  continet  in  toto 
Jiylo,  Unde  cum  deieflet  piurimum ,  non  minus  utilitatis  affert 
Jpe&atoribus.   Atque  in  hac  primae  partcs  Junt  Laciketis  y  Jecun" 


xu 

dat  Pamphiny  teriiae  Pkidippiy  fHdrtae  Parmenonis :  ac  demcepM 
aliamm  perfonarum ,  quae  /us  adiunSae  funt,  Dhnfa  eft  autem  ^ 
ut  ccterae  ,  quinque  a£tibus  legitimisy  quos  in  fukdms  dkfkinpie'' 
mus.  In  hacprohgus  eft  ^  multiplex  ,  &  rhetoricus  ninus ,  Pn>P^ 
terea  qitod  faepe  exclufa  haec  comoedia ,  diligenujlima  dejenjio^ 
ne  indigebat,  atque  in  hac  Protafis  turbulenta  e/?,  Epitafis  moU, 
iior^  lenis  Catafirophe,  Ada  fane  eft  ludis  Megalenfibus  y  Sex^ 
Julio ,  C.  Rabirio  Aedilibus  curulibusk  egitque  JL  Ambtvius.  M(h 
dulatus  efl  eam  Flacciu  Claudius  tibiis  paribiu.  Tota  Graecaeft^ 
faJElaque  O  edita  quinto  loco  ,  CVi.  OSlavio ,  T.  Manlio  Coffl  Canf 
tica  6»  diver-biafummo  in  hacfavore  fufceptafunt.  v^wmltmt  in  hao 
vf$9it7FM ,  i.  f .  perfbnae  extra  arewnentum ,  duae  fttnt ,  Philoti* 
dis  &  Syrae.  In  tota  comoedia  noc  aptur ,  ut  res  novae  fiant^ 
nec  tamen  abhorreant  a  confuetudine.  Inducttntur  enim  benevolao 
focrus  ,  verecunda  nurus ,  lenijpmus  in  ttxorem  maritm^  &ite/m 
deditus  matri  fitae  ,  meretrix  borut^ 

ARGUMENT  U  M. 

r  Itiaum  in  tenebris  ante  tutptias ,  eui  anttlum  extorferat  ^me* 
retricem  amans  dum  ignorat  Pamphilus  ,  duxit  uxorem  gravidam 
€x  compreffu  fuo.  Quam  peregre  profeHus  ,  cum  reliquij/et  donu^ 
reJiens  parientem  offendit  furtim  6»  iwud  matrem  fuam.  Qua  re  cont" 
motus,  dum  repudium  invitis parerawus^&  caufam  repudii  nefcienth 
busyparat :  per  meretricem^  apud  quamanitius  efty  cognofeit  tandem^ 
afe  vitiatum  uxorem^  &  ex  fe  natumfilium,  Primus  aHus  coUo^ 
quium  continet  meretricis  Philotidis  ac  lenae  Syrae ,  inter  fe  primum^ 
deindccum  Parmenone:  ut  per  hdrfimperjonasy  quae  w^^laliiuu  dieun-^ 
tury  argumentum  JpeSator  difeat^  Secundi  aBusteru^r  in  hoc  eft: 
immeritam  uxorem  ,  veUtti  malamfocrumy  accufat  Laches:  &  conr 
venit  PhiSppum  de  eadem  caufa^ftatim  poft  quorum  coUoquium^ 
€onqueftio  inducitur  Softratae ,  quod  faljum  crimen  iavidiojitmque 
fuftineat.  Tcrtio  a6iui  haec  adferibtmtur :  conqueftio  Pamphilipcr^ 
jegre  rcdeuntls  ,  de  amore  Juo  circa  uxorem.  partitudo  Philumenae» 
Softratae  verbafuper  aegritudine  nurus ,  quam  morbo  credit  affiic' 
tam,  fietus  Pamphili  errantis ,  cum  putat  non  ex  fe  Jiiium  natum 
tjfe.  colloquium  Parmenonis  cum  pueris  a  navi  venientibus ,  ui 
mox  loquatur  cum  ipfo  Pamphilo  ,  a  quo  in  arcem  mittitur,  item 
Laehetisy  Phidippique  &  Pampfuli  verba  de  reconcUianda  ilU 
ooniuge :  &  eorum  ab  invicem  litigioja  diffenfio^  Quartum  a6tum 
haec  complent :  perturbatio  Myrrhinae  <x  interventu  mariti  :  6». 
tiitfdcm  cum  eo  nimis  callida  ac  mulkbris  aftutiae  difeeptatio:  S^ 


VK 

ifluu  per  errorem,  quodjihirapuirtt  Aefchinus  meretricem  :  reditum 
in  fcenam  Demeae  :  eiufdemque  cum  Syro  ludificante  fermocina-' 
tienem :  interventum  Hegionis  :  cum  querela  apud  eundcm  De^ 
meam  defaSo  Aefchini ,  6»  confolaticne  Soflratae.  Quartus  aflus 
haec  continet :  Ctejiphonis  cum  Syro  coUoquium  :  delufionem  Dt- 
meae  :  eiufiemque  uifcenam  interventum ,  atque  fecundam  frufh-a* 
tionem  per  Syrum  JaSam  :  Micionis  cum  Hegione  fermonem  : 
querelam  Aejchird  de  rebus  fuis  :  ewfdemque  cum  Michne  patre 
JacetiJJinum  decertatipnem  ;  Demeae  reditum  infcenam  ex  errore^ 
in  quem  eum  cgniecerat  Syrus  :  &  renovatum  cumjratre  eiujdem 
iurgium  :  procejjionenf.  in  fcenam  temulenti  SyrL  Quintus  aSius 
haec  continet :  deprehenfionem  Ctefiphonis  cum  meretrice :  tertium 
tum  Micione  iurgium  Demcae,  eiufdemque  vitae  prijlinae  cor^ 
reptioncm  :  &  pereum  multa  in  comocdia  nova,  h^  e»  hlandimentum 
circa  Aejchinum ,  &  ajfabUitatem  circa  Getam  :  conciliathnem 
Syri ,  6»  uxoris  eius :  &  veniam  circa  Ctejiphonem  :  permijjionem* 
que  habendae  meretriciSf  Servatur  autem  per  totamfabulam  mitis 
Micio ,  faevus  Demea  ,  Leno  avarus  ,  caUidus  Syrus  ,  timidus 
Ctejiphoy  Uberalis  A^fihinus ,  pavidae  mulieres  ,  gravis  Hegio.  Im 
dividendis  a^us  fabulae  identidem  meminerimus ,  primo  pagin^" 
rum  dinumerationem  neque  Graecos ,  neque  Latmos  Jervajfe  :  cum 
cius  dijlributio  huiufmodi  rationem  habeat^  uty  ubi  attentior fpec* 
tator  ejfe  potuerU ,  lonpor  afius  fit :  ubi  faftidiofior ,  brevior  atquc 
contraSlior.  Deinde  etiam  illud ,  in  eundem  aSlum  pojfe  coniici  & 
tres ,  &  quatuor  fcenas  introeuntium  atque  exeuntium  perjonarum, 
FaHa  autem  haec  una  eft  de  duabus  fabulis  ,  Adelphis  Menanr' 
4riy  6*  Commorientibus  Diphiii* 

DONATI  PROLOGUS  IN  PHORMIONEM. 

JriAnc  Comoediamy  manijeftum  ejlyprius  ab  Apollodero  Jub  aii^ 
nomine ,  h^  e,  t^-thicic^ifitff ,  Graece  Jcriptam  ejfe ,  quam  latine 
a  Terenm  Phormioneiu.  Quamobrerh  nulla  dubitatio  e/?,  hanc 
folam  ejfe  ,  cui  nomen  poeta  mutaverit :  &  errare  eos ,  qui  in  hac 
Phormionem  parafitum  putant  a  formula  litis ,  quam  mtenderit , 
nominatum  i  cum  Graeca  iinfua  fifcus  fparteus  &  flramen  nau- 
ticum  fic  dicatur;  a  cuius  rei  i,  capacitate ,  L  vilitate ,  etiam  ab 
ApoUodoro  pdrafitus  Phormionis  nomine  nimcupatur,  Haec  igitur 
proprie  tota  Motoria  eft  y&m  ajffefiibus  conjiituta  perie  maioribus, 
quam  comicus  Jlyius  pojceret :  nifi  quod  arte  poetae  omnia  mode* 
rata  Junt.  Primas  in  ea  partes  y  lU  ipje  poeta  profejfus  efty  tenet 
Phormio :  Jecundas  Geta  *  tertias  Demipho  :fubinde  ceteri ,  gput 


X 

tmufquc  aflus  oflenJit»  Prolopts  Phormionis  ninus  eonckams  efl^ 
adeo  ut  ipjtjcma  xeluti  reprehendat  ob  hanc  ipfam  pervicaciamy  & 
Jimul  argununtum  Juae  purgationis  inducat*  Atque  in  ea  cum  & 
Protajis ,  &  EpitjJis ,  6*  Catajlrophe  magni  moliminis  &  negotii 
Jinf:  ita  variis  leporibus  afpergurauTy  ut  etiam  rerum  trijliumgra^ 
vitatem  pocta  lepidus  conucajerenitate  iranquillet.  Haec  aSa  eft, 
ludis  Me^aienflus  y  £.  Comelio  Merula  Aedili  Curuli ,  6*  L,  Pott' 
humio  Albino  :  agentibus  L,  Cafjio  Attiiio,  &  L.  Ambivto : 
modos  faciente  Flacco  Claudu  Jilio  tihiis  Serranis  ;  totaque  diver- 
biis  faceuJJimis ,  &  gejlum  dejideraraibus  fcenicum ,  &  Juaviffimis 
ornata  canticis  futt*  editaque  ejl  quarto  hco  y  M,  Valerio ,  6*  C. 
Fannio  Cojfl  Peijbna  etiam  in  luiius  protaji  non  una  eji ,  fed  duae  : 
quarum  aitera  extra  argumentum  pofixa  eji ,  cui  narratur  fabuia  : 
aitera  in  argumento ,  qttae  narrat  Jabuiam,  Argumentum  quoque 
nonjimpiicis  negqtii  habet :  nec  unius  adoiefcentis ,  ut  in  Hecyra  : 
fed  duorum  ,  tu  in  ceteris  fabuiis.  Scire  autem  convenit  y  uno  die 
tranjigi  Phormionem :  /wn,  ut  Heautontimorumenon,  duobus.  Pro^ 
iocus  correpte  aw  lu  «'^•Aiyiiv  dicitUTy  non  produHe  mirclit  w^m- 
*7«A«Y(iir.  nam  ojjicium  proiogi  ante  a&ionem  quidem  reifemper  ejl  r 
veruntamen  6»  pojl  principmm  fabuiae  mducuur ,  ut  ap.  Piautum 
in  Miiite  gloriofi ,  &ap,  ceuros  magnae  auBoritatis  veteres  poetas. 

ARGUMENTUM. 

^Um  Chremesy  Demiphonis  frater  ^  adfcito  fibi  ad  faUaciam  ruh 
mine ,  quo  Stiiphonem  fe  dici  fecerat ,  duas  eodem  tempore  habu- 
iffet  uxores ,  Athcnis  divitem ,  pauperem  Lemni :  ex  divite  Jujiuiit 
jUium  y  qui  diclus  ejl  Phaedria  :  ex  paupere  furtim  Jufcepit  atque 
educdvit  jiiiam ,  Phanium  nomine ,  eamque^  confiiio  cum  fratre  ha- 
bitOy  dejlinavit  filio  eius  Antiphoni  uxorem  dare.  Quibus  compia- 
citis  ,  uno  tempore  profeUi  Athenis  fenes  ,  Demipho  in  Ciiiciam  , 
Chrcmes  Lcmnum  ad  arccffendam  JUiam  ,  quae  iam  iliinc  cum 
matre  navigaveraty  occajionem  dederunt  amandi  adoiejcentibus» 
Nam  Jldtim  Phaedria  citharijlriam  Jub  ienone  coepu  arJere  :  An- 
tipiio  iliam  JUiam  patrui,  Phaniimiy  defponfatam  Jibi ,  nefcieru  nef 
cientemy  mox  ut  Athenas  venity  nec  patrem  repeftXy  falfa  dupilci 
eius  nominc ,  matrem  mortuam  dum  iamerUatury  adamavit  :  confi- 
iioque  &  opera  parafiti ,  fecundum  ieges  Athenienfium  ,  quafijibi 
cognata  ejfet ,  tamquam  in  iure  vifbis  &  velut  coa^lus ,  eani  accc" 
pit  uxorem  per  abfentiam  patris*  Qui  cum  advenijfety  &  vdlet 
eam  expellere  :  primo  conjutatur  per  impudentiam  parafitL  poji 
cum  fuo  fratre  fic  decipuuTy  ut  dum  eam  credit  ab  Antiphone 


xirt 

fttMtM ,  PamphiU ,  Laehctifque  cottoqtdum  :  Inclanuulo  patris  £• 
ficcri  adverfum  Pamphilum  uxorem  recufantem :  converuio  mere" 
iricis  promittenus  fe  msiurandum  matronis  exhibituram  de  non  ad* 
mijfo  ad  fe  Pamphilom  In  quinio  aHu  Bacchidis  narratio  de  intui 
geftis  y  6*  coUoquium  cum  Parmenone  inducitur  :  quem  nuntium 
mittit  ad  Pamphilum  :  Pamphilique  ad  ultimum  aSlio  gratiarum 
apud  ipfam  Bacchidem*  Docet  autem  Varro ,  ruque  in  hacfahula  ^ 
juque  in  aliis  ejfe  mirandumy  quod  aflus  impares  fcenanm  pagi" 
jiarumque  fint  numero :  cttm  ^c  dijirihutio  in  rerum  defcriptione , 
jion  ia  mtmero  verfuum  conjlituta  Jit :  non  apud  Latinos  modo  | 
"verum  etiam  apttd  Graccos  ipjbs» 


E  R  R  A  T  A.  ^ 

X  Ag.  4^.  lin.  I.  lege  verfum  dc  : 

JPatiamur  ne  ^  an  tuuremus  cuipiam?  C.  au^  mi  homo  ^  fattwi*. 
ne  es?  an 
JPag.  14^*  lin.  cezr.  penttlcima  amittere;  leg.  mittere^ 


PUBLII  TERENTII 
A  D  E  L  P  H  I. 

ACTA  LUDiS  FVNEBRIBUS  L.^AEMILB 
PAULU  ,  QUOS  FECERE  Q.  FABIUS 
MAXINilUS,  P.  CORNELIUS  AFRICANUS. 
EGERE  L.  ATILIUS  PRAENESTINUS  , 
MINUCIUS  PROTHIMUS.  MODOS  FECIT, 
FLACCUS  CLAUDII  ,  TIBIB  SARRANIS. 
FACTA  GRAECA  MENANDRU.  L.  ANICIQ 
M.  CORNEUO  COSS. 


TiTtntius  T.  II. 


A 


P  E  R  S  O  N  A  E. 


PROLOGUS. 
MICIO,  fenex. 
DEMEAyfenex. 
SANNIO,     leno. 
AESCHINUS ,  adolefc. 
SYRUS,  fervus. 
prESIPHO,adolefcens. 


SOSITRATA,  matrona; 
CANTHARA,   nutrix. 
PAMPHILA,filiaSoftr, 
GETA ,  fervus. 
HEGIO,  fenex. 
DROMO,  fervu& 


PERSONAE    MV1AE, 

PARMENO,  fervus, 
PSALTRIA. 


M.    ANT.    MURETl 


ARGUMENTUM. 


M, 


[  Icio  ^  ct  Dtmta ,  duo  diffimillimo  fratres    itl^ 

genio  fuere  :  ille  urbanam  vitam  fecutus  efl ;  hic  ru^ 

Jlicam  :  ille  caelebs  vixity  hic  uxorem  duxit  ;  ille  in^ 

genio  leniffimOy  hic    afperrimo  :  ille  mitis  etiam   in 

alienos  ;  hic  faevus  etiam  in  fuos  :  ille  etiam  in  Ira 

placidus;  hic  etiam  citra  iram  ferox.  Erant   De^- 

meae  filii  duo  :  ex  quibus  natu  maiorem  Aefchinum 

Jibi  adoptavit  Micio  ^   eumque  fecum  in  urbe  libera* 

lijpme  indulgentij/imequc   educavit ;  minorem    Cteji^ 

phonem  ruri  fecum  fevere  inprimis  ac  reflricle  habuit 

pater.  Aefchinus  multas  meretrices  ^  patre  ad  omnia 

connivente^  adamavit;  multa    convivia   ceUbravit ; 

quae  denique  iuventus  fert^  ea  omnia  non  libere  modo^ 

fed  etiam   licenter  exercuit ,  pojlremo   ufque  eo  pro^ 

grejfus  ejl  :  In  virgincm  pauperculam  quidem  ,   fed 

bonam ,  bonis  prognatam^  Pamphilam  nomine^quam^ 

mater  Sojlrata  vidua  fanSe  fecum    H  pudice,  ut 

poterat ,  educabat ,  noclu  temulentus  cum  incidijfet  ^ 

vim    ei  attulit  ^  gravidamque  fecit.  venit  pojlia   ad 

matrem  illius  ,  vcniam  petens  ,  pollicenfque  ^fe  puel* 

lam  uxorem  duSurum.  ea  Jide  data^  et  ignotum  ejl , 

et  tacitum.   Ctefpho  ,  cum  in  urbem  interdum  venti^ 

taret ,  ipfe  ^quoquc  citharijlriae  cuiusdam  amorc  cor^ 

reptus  efi.  totam  eius  rei.  famam  ,  ne  qua  emanartt^ 

acperveniret  ad  Demeam  ,  infefe  Aejchinus  trans*^ 


A    % 


/f 


4  ADELPHORUM 

fcrtbat.  tandtm ,  cum  Uno ,  puellat  dominus  ^    aut 
ptcuniam  Jibi ,  quanti  ta  trat ,  vtlUt  in  manum  dari^ 
aut  ft  tam  alii  vtnditurum  minitarttur ;  adduUus  in 
fummam  dtfptrationtm    Cttjipho  iam  dc  rtlinqutnda 
patria  cogitabat :  cum  Atfchinus  ,  rt  inttUtSa  ,  fui 
nuUontqutpudortttntrtturj  ntqut  mttu^domum  Uno* 
nis  ptr  vim  ingrtjfus  eji  ;  tt  ipfum  ,  tt  familiam  con^^ 
tudit  pugnis  )  putUamquc  ptr  vim  abrtptam  tradidit 
fratri.  Spargitur  tota  urbt  ntmor.  vtnit  Dtmta ,  Mi^ 
ciontm  obiurgat^  inclamatj  ttftatur  Dtos  atqut  ho^ 
mines ,  quod    diffolutus  j  quod  inttmptrans  ^  quod 
vinofus  ,    quod  fcortator ,  quod  nulUus   bonat    rti 
Atfchinus  fortt  ,   omntm  in  Miciont   uno  hatrtrt 
culpam.  Diis  gratias  agtrt  ^  quod  ilU  faUim ,  qutm, 
ipft    ruri    habtrtt  ,  frugi   ac  ttmptrans  tjftt ;  rti 
fiudtrtt ,  ttfamat ;  iUarum  rtrum  nihil  nt  cogitartt 
quidtm  :  tantum     vidtlictt  inttrtfft    inttr  fuam   tt 
firatris  difcipUnam.  placat  homintm^  quantum  inft 
eftj  Micio  :  iamqut  ft    ab  to  txptdivtrat  ^  cum  fu^ 
ptrvtnit    aUud^  quod  maiorts  ttiam  tumultus  txci" 
tartt.  Raptam  ab  Atfchino  citharifiriam  ^ptrftrtur  ad 
matrtm  Pamphilat ;  quat  quidtm  PamphiUt  ita  trat 
ad  paritndum  vicina,  utiam  e  dolort  laborartt.  quid 
factrtt  miftra  ?  mutatum  Atfchini  animum ,  ft  vtro  » 
fUiamqut  fuam  proditas  ptr  fummam  ptrfidiam  ,  ac 
dtftrtas    putabat.    Gttam  ftrvulum  ^  qui  pauptrtm 
famiUam  folus  ,  ut  potcrat ,  aUbat  ,  mittit  ad  Htgio^ 
ntm  j  putUat  cognatum  y    iubttqut  ti  rtm^  ut  tral 


ARCUMENTUM.  j 

txponere.  interea  audierat  Demea  yfuum  quoque  Cte^ 
Jiphonem  in  raptione  affuijfe  :  iamque  totus  in  fer^ 
mento  ,   ut  aiunt  ,  erat ,  cum  ei  Syrus  ,  fervus  va* 
ferrimus  ,    mendaciolum  adfpergit  :  veniffe  quidem 
rure  Ctefiphonem ;  fed  veniffe  ,  obiurgatum  Aefchinum  , 
multa  eimedioforo  mala  dixiffe ,  deinde  rediiffe  rus 
in  praefecturam  fuam.  lacrumare  gaudio  Demea ,   ee 
gratulari  fibi ,  quod  unum  faltim  haberet ,  in  quo 
cxflaret  patemae  feveritatis  exemplum»  dttm  rus  re^ 
dit  ,    incidit   in  Hegionem  y   a  quo  de  conjluprata 
per  vim  ab  Aefchino  Pamphila  intelligit.  denuo  com^* 
motus  y  dum  fratrem  ,  ut  in  eum    iram   evomeret , 
quaerit ,    obvium    habuit  mercenarium  a  villa  ,   ex 
quo  fcifcitatus  de  filio  ,  accipit ,  non  effe  ruri.  redit 
ad  Syrum  ;  a  quo  ei  rurfus  novum  mendacium  ,  ve^ 
lut  ojfa  in  os ,  ne  latraret  ,  obiicitur.  quaerit  ^  ubi 
fratrem  reperire  poffet:  id  vero  ita  indicavit  Syrus^ 
ut  infelix  fenex  j  dum  illius  verbis  fidem  habet ,  ne* 
quidquam  omne  oppidum  perreptaverit*  Interea  Micio 
omnium  ah  Hegione  certior  faclus ,  ipfemet  ad  mu'* 
lieres  profeSus  ,   iacentes  iam  et  affliHas  erexerat  ^ 
labantes  et  dubias  confirmaverat  ,  trijiitia  ac  moerore 
confeclas  recreaverat  ypoUicitus  ^  fe  Aefchino  Pam^ 
philam   uxorem  daturum.    venit   Demea.    clamor  y 
iurgium  ,  convicia.  etiam  eo  praefente  ,  fervulus  qui-- 
dam  Ctefiphonem  per  imprudentiam  nominat  :  illc 
cumfubito  per  vim  in  aedes  irrupiffet ,  quem  iampri^ 

dim  piaabat  ruri  fodere  ^  aut  arare  ^  aut  aliquid  ferrc 

A  3 


6      ADELPHORUM    ARGUMENTUM. 

denique ,  tum  accubanttm  cum  amicay  etfuavittr 
podtantem  deprthendit.  Ihi  vero  (anta  iracundia  in^' 
citatus  eft  jUt  ardtret.  fatis  diu  vociferatus  cum  effet^ 
tandem  placida  tt  compofita  Micionis  orationc  /to 
ptrducitur ,  ut  ^  dcpofita  vtttrt  faevitia ,  benignus  ^ 
affabiHs  ,  Upidus  tfft  mtditttur.  itaqut  ipfo  nonptr-^ 
piutentt  tantum ,  fed  ttiam  iubtntt  ,  putrptra  do^ 
mum  traducitur ;  fiunt  nuptiat ;  Itnofii  numeratur  ar^ 
gentum;  Aiicio  ipfe  Sojiratam  ducit  uxortm;  Ht-- 
gioni  datur ,  undt  vivat ;  Syrus  una  cum  Phrygia 
uxore  manumittitur.  cum  Micio^  ceteriqut  omnts  ^ 
fed  tamen  praecipue  Micio ,  illam  tantam  ,  tam  in- 
fperatam  ^  tam  fubitam  mutationem  admiraretur ; 
gravi  et  cordata  orationt  claudit  fabulam  Dtmta  : 
fi  omnia  profundtrt ,  fi  in  omni  Ubidint  ac  ntquitia 
yivere^fi  totam  rem  helluationibus  ^  fcortationibus  , 
largitionibus  confumere  libtat  ;  nihilo  idfua  magis , 
aliquanto  etiam  minus  ,  quo  fibi  minus  aetatis  fu- 
perfitj  quam  aliorum  intereffe  ;  fin  corrigife  in  loco  y 
et  modice  coerceri  atque  admoneri  velint ,  eum  eff^ 
fcj  qui  id  praeftare  pofft.  permittuntur  ei  qmnia^ 
\ta  fahula  cor^luditur* 


PUBLir     TERENTII    AFRl 

A  D  E  L  P  H  L 

P  R  O  L  O  G  U  S  '• 

JL  Oftquam  poeta  fenfit  ^  fcrlpturam  fuam 
Ab  iniquis  obfervari,  et  adverfarios 
Rapere  in  peiorem  partem,  quam  a£luri  fumus: 
Indicio  de  fe  ipfe  erit  ^ :  vos  eritis  iudices , 
Laudine  an  vitio  duci  fa£ium  id  oporteat.      j| 
Synapothncfcontcs  Diphili  )  comoedia  eft. 
Eam  Corrimoricntes  Plautus  fecit  febulam  4. 
In  Graeca  adolefcens  eft,  qui  lenoni  eripit 
Meretricem^inprima&bula  u  eum  Plautus  locunA 


I  Ec  in  hoc  coi^diecudmeiD 
luam  fervac  y  uc  raalccn^Us 
L.  Lanuvini  refpondeac*  cf. 
Andr.  ProL  v.  7, 

1  Ipfe  deferer  ad  iudlces, 
£  denunciabic  id  y  quod  ar- 
guic  invidus  poera. 

l  Poeca  Graecus  xufii^ 
xiletlof  xMt  yfttfitK^liCltf  aevi,' 
cuius  Menander  princeps 
liabecur, 

4Eftin.deperdicis  Plauci. 
yario  camen  ap^.Gcll.111^ 


3  eam  quoque  Plauci  efle 
negac.  Inde  iam  oLra  di- 
verfae  de  audore  fencenciae 
fuilTe  videncur.  St6.  fidem 
babeamus  Terencio  ,  ec  cre- 
damus  y  veram  Plaucinam  in- 
teriifle  y  aliamque  eiufdem 
nominis  ab  alio  fcripcam  , 
in  eius  locum  fubflicucam 
circ  ,  quam  Varro  abiudica- 
veric  Plauto. 

5  h.  e«  in  prima  parce  fa% 
hulac. 

A4 


S  P.    TERENTII 

Reliquit  integrum  '  :  eum  hic   iocum   fumpfit 
fibi  lo 

In  Adelphos :  verbum  de  verbo  exprefium  extulit  *• 
Eam  nos  zGtwn  fumus  novam.  pernofcite, 
Furtumne  fa&um  exiftumetis ,  an  locum 
Reprehenfum  J  ,  qui  praeteritus  neglegentiai  cft. 
Nam  quod   ifti  dicunt  malevoti^  homines  no- 
biles  4  I  j 

£um  adiutare^  afiidueque  una  fcriberie  : 
Quod  illi  maledidum  vehemens  efle  exiftumant^ 
Eam  laudem  hic  ducit  maxumam;  cum  illis  placet^ 
Qui  vobis  univerfis  et  popalo  placent , 
Quorum  opera  in  bello ,  in  otio ,  in  negotio  ^  lO 
Suo  quifque  tempore  ufu^eft  fine  fuperbia  U 


[1  cf.  ad  Hcaut.  Prol.  v.  4.  (  addit  Don.  &  P.  Furium  ) 

2  h.  c.  a  Piauto  rcliflum  quos  ipfe  mox  laudibus  ef- 

primus  protulic ,  cdidit.  fert  magnifice.  c£  ad  Heaut. 

l  h.  e.  retra£lum,  quafi  ProL  14  fq. 

qui  Piautum  cffugerat.  Pla-  5  h.c.  finefedidio;  quafi 

nc   uc    Cic.  in  Vcrr.  III ,  dixcrit  ;  Ncmo  tam  fupcr- 

20  quoJ  erat  praetermijfum  ^  bas   cft  ,  qui  corum  opera 

id  quacflu  ac  tempore  admo-  in    bcllo  ,    otio ,  negotio , 

nitus   reprehendijli  ;    cf.     Bc  fuoqac  periculo  uti  noluc- 

Phacdr.  V  ,  8  ,  4.  Curt.  IV,  rit.  Qnid  aatcm  cgo  eorum 

1I4,  3.  luftin.  XXXVIII ,  inmeftadiarcpcllam?Con- 

9,8;  ibiquc  notata  a  Bcr-  fcramus  b.  1.  laudcs ,  qaas 

«^gg.  Vorftio  &  Fabro.  VeUclus  I,  15  Scipionitri- 

4  Scjpioucm  &  Laelium^  baic :  fuppt  Scipio  tam  th^ 


A  D  E  L  P  HI.  f 

Dehinc  ne  exfpe£tetis  argumentum  fabulae  > : 
Senes  qui  primi  venient,  hi  partem  aperient, 
In  agendo  partem  oftendent.  facite,  aequanimitas 
Veflra  poetae  adfcribendiunaugeatinduflriam.  15 

^ACTUS    1.     SCENA    I. 

M  I  C  I  O. 

^Torax!....  ^  non  rediit  hac  node  a  coena  Ae« 

fchinus , 
Neque    fervolorum     quifquam  ^   qui  advorfum 

ierant. 
Profefto  hoc  verc  dicunt :  (1  abfis  ufpiam  ^ 
Aut  ubi  fi  ceffes  ;  evenire  ea  fatius  eft , 
Quae  in  te  uxOr  dicit  ^  et  quae  in  animo  cogitat  5 


gans  Hberaliumftudlorum ,  om- 
nifque  doBrinae  &  auRor  & 
admirator  fuit ,  ut  Polybium , 
Panactiumque  ,  praecellentes 
ingenio  viros  domi  militiaeque 
fecum  hahuerit*  neque  enim 
quifquam  hoc  Scipione  elegaft- 
tius  intervaUa  negonorum  orio 
difpunxittfmperque  aut  beUi^ 
aut  pacis  ferviu  artibus  :JhtH 
per  inter  arma  ac  fludia  vrr- 
fuus ,  autcorpus  periculis,  aut 
mimum  difciplim$  iXiradt. 


I  Jn  quo  enarrando  alias 
Prologus  vcrfabaiur. 

z  Cum  cxcundo  vocaflcc 
Scoraccm,  nemoquc  fcrvo- 
rum  rcfpondiflet ,  poft  ali- 
quanculum  ccmporis  cx  fi- 
lcncio  conicduram  fadt , 
fuofque  feisfns  cloquicur.  Sar 
piencerhocmoncc  poflDon. 
Dacicria,  nocatque  alios, 
qui  poii  ierant  fignum  ro- 
gandiingerunc*  Ncmo  cextei- 
lcipoBdec* 


lO 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


Irata ,  quam  illa ,  quae  parentes  propitiu 
Uxor ,  fi  ceffes  ,  aut  te  amare  cogitat , 
Aut  tete  amari,  atque  potar-e ,  atquc  animo  o]>- 

fequi , 
Et  tibi  bene  effe  foli ,  cum  fibi  fit  male. 
Ego,  quia  non  rediit  filius,  quae  cogito  !      lo 
Quibu '  nunc  follicitor  rebus !  ne  aut  ille  alforit , 
Aut  ufpiam  ceciderit ,  aut  praefregerit 
Aliquid.  vah ,  quemquamne  hominem  in  animo 

inftituere  ' ,  aut 
Parare ,  quod  fit  carius ,  quam.  ipfe  eft  fibi ! 
Atque  ex  me  hic  natus  non  eft ,  fed  cx  fratre  *. 

is  adeo  15 

Difiimili  ftudio  eft  iam  inde  ab  adolefcentia. 
Ego  hanc  clementem  vitam  urbanam ,  atque  otium 
Secutus  fum  :  et,  quod  fortunatum  ifti  putant  ^ , 
Uxorem  nunquam  habui.  ille  contra  haec  omnia : 
Ruri  agere  femper  vitam,  parce  ac  duriter       lo 


1  Qiiafi  infitivum;  me- 
laph.  ab  arboribus  fumpta , 
&  adoptioni  aptiflima. 

z  lam  aperiet  parcem  ar- 
gumcnti ,  dcfcribcndis  mo- 
ribus  fratris  fuifque,  &  fi- 
liorum  divcrfis. 

3  Scil.  qui  urbanam  vi- 
tam  fequuntur ,  coelibem ,  ut 
aii  Don.  quafi  cQcli(em  di- 


ctinc.    Menatider  :  Q  ^«^- 

&  Omr  ycifl^fytf  /8ivAcr«< 
^iff  fii^ivfy  £.Tt^»f  yttfioufTHfy 
ttJ\*t  wxix^v^i»  y«c/M)y.  £x  his 
locis  bene  pugnat  Dacieria 
contra  illos  ,  qui  putarunt , 
7«  ifH  referri  ad  eos ,  qui  'a 
Micionc  diffentiant,  uti  (ic 
fortiuisitum  putetur9.babcj:e 


A  D  E  L  P  H  t  1,1^ 

Se  habcre  K  uxorcm  4pxit  » :  nati  filii 
Dup.  inde  ego  hunc  maiorcm  adoptavi  mihi :. 
Eduxi  a  parvulo ,  habui ,  amavi  pro  meo. 
In  eo  me  oblefto  :  folum  id  eft  carum  mihi  n 
Ille  ut  item  contra  4  me  habeat ,  fecio  fedulo :    25 
Do  ^,  praetermitto  ^ ,  non  necefle  habeo  7  omnia, 
Pro  meo  iure  agerc  :  poftremo ,  alii  danculum 
Patrcs  8  quae  f^ciunt ».  qufie  fert  adolefcentia, 
Ea  ne  me  celet,  confuefeci  filium  : 
Nam  qui  mentiri,  aut  fellere  infueverit  patrem  i 
aut  30, 

Audebit  :  tanto  magis  audebit.  ceteros  \ 
Pudore  et  liberalitate  liberos 


uxorem;  quod  certe  non 
coovenlc  in  Miclonem^  fuae 
vitae  laudatorcm.  Sic  &  in- 
eptc  coniccit  Guyct.  quod 
ijli  injort.  putant, 

1  Oppohitur  ei ,  quirle- 
mcnccr  fc  habet,  fibiquc  vivit; 
cf.  infraV,  i,  ii,ubi  Demea 
vitam,  quam  vixit  duram, 
acrioribus  verbis  ipfe  notat, 

2  Hinc  Demea  L  c.  quam 
ibi  mifiriam  vidi  l 

3  Augct  ncutrum  hoc, 
ct  foUim  habet  vim  fuperk  - 
tiyi.  Similis  6i(Wo:mhile9 
m^f  cariiis  eji ,  «c  fu|>ra  y, 


14  inanimum  inflituere ,  quod 
fit  carius ,  quam  &c  Scd  & 
referas  id  ad  praeccdcntia. 
4  Item  contra  h.  e.  vicidim, 
uti  Eun.  IV,  1, 10  &  clarius 
etiam  Hec.  IV,  1,7.  Simi- 
liter  Plautus  Mcrc.  V,  141 
contra  pariter.  cf.  infra  v.  48 
Studet  par  referre. 
^  int.  fumpcum. 

6  int.  peccata. 

7  h.  e.  non  opus  f.  ucilc 
habeo. 

8  int.  fuos. 

9  inc.  f^Ucre* 


II 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


Retinere  ,  fatiiis  effe  crcdo ,  quam  metu: 

Haec  fratri  mecum  non  convcniunt ,  ncquc  pla* 

cent. 
>  Venit  ad  me  faepe  clamans :  quid  agis ,  Micio  ?  3  5 
Cur  pcrdis  adolefcehtem  nobis  ?  cur  amat  ? 
Cur  potat?  cur  tu  his  rebus  fumptum  fuggeris  ? 
Veibtu  ^  nimio  indulgcs  :  nimium  incptus  cs. 
Nimium  ipfc  cft  durus,  practcr  aequumquc  ct 

bonum  : 
Et  crrat  longe  ,  mca  quidcm  fcntcntia,  40^ 

Qui  imperium  credat  gravius  s  effe  aut  ftabilius, 
Vi  quod  fit ,  quam  illud ,  quod  amicitia  adiun^- 

gitur  4. 
Mea  fic  eft  ratio ,  ct  fic  animum  induco  meiun  : 
Malo  coadus  qui  fuum  ofEcium  facit , 
Dum  id  refcitum  iri  crcdit ,  tantifper  cavet ;     45 
Si  fperat  fore  clam ,  rurfum  ad  ingenium  rcdit. 
Quem  beneficio  adiimgas,  ille  ex  animo  facit; 
Studet  par  refcrre  ,  praefens  abfenfque  idem  erit. 


I  LauHat  fcqq.  quinque 
vcrfus  Cic.  dc  Inv.  I,jp  uc 
cxcmplum  narrationis  :  lUa 
autem  narratio ,  auae  vtffiuut 
in  perfonis ,  eiufmodi  eft  ,  ut 
in  ea  fimul  cum  rebus  ipfis 
ft^onarum  fermones ,  &aninu 
perfpici  pojfint ,  hoc  modo  : 
vVenit  ad  mc  iacpc  dami- 


tans  &c. 

X    Feftitu,  pro   vefiitui , 
anclque. 

3  h.  1.  plas  ponderis  & 
vcnerationis  habcns. 

4  Sententiam  eandcm  pro- 
ferunt  Cic.  de  ofF.  II ,  7. 
SaU.  Cat.  p  &  lug.  g  &  io« 
Nepos  Dion.  j  &a 


A  D  E  L  P  H  I;  ty 

Uoc  patrium  eft,>potius  confucfacere  fiHum  , 
Sua  fponte  reSe  fiiccre  ,  quam  alieno  metu,     jo 
Hoc  pater  ac  dominus  intercft.  hoc  qui  nequit, 
Fateatur  nefcirc  imperare  liberis. 
Sed  cft  ne  hic  ipfus^  de  quo  agebam?  et  certe 

is  eft. 
Nefcio  quid  triftcfli  video.  credo  iam,  ut  folet, 
lurgabit. 

ACTUS    I.    SCENA    II.  ' 
MICIO,    DEMEA. 

ilf.^  Alvom  te  advenire ,  Demca , 
Gaudemus.  D.  ehem  *    opportune !  te  ipfum 

quaerito. 
ilf.  Quid  triftis  es  s  ?  D.  rogas  me  ^  ubi  4  nobis 
Aefchimis 


I  Advenic  lam  ad  Micio- 
aem  fracer  Demea,  cuius  in- 
genium  faevius  iam  appa^- 
bic^  cum  miciori  Micionis 
animo  comparacum.  Clamac 
ancem  novum  fcelus  Ae- 
Cddm  filii  y  qui  Micioni  a- 
dopcacus  erac.  Ec  fic  narra- 
lacio  argumenci  cominuacur 
ab  alcero  fene. 

%  yide  quam  agreftem  9c 


iracundum  animum  is  prae- 
ferat  pcimo  afpe^u ;  quo 
fubico  commocus ,  nec  refa- 
lutans  ,flatim  damac ;  ehem. 

3  Mitius  rogac.  Eft  vero 
criflitia  in  fronce  indezira* 
^ium  aut  faevitiae. 

4  b.  e.  penes  quem  ,  ut 
Dacieria  optime  reddidic 
Alii  in  eo  mifere  laboraac. 


iJ4  P.    tlE  R  E  N  T  I  I 

Siet ,  qaid  triftis  cgo  fim  ?  M.  dixin*  hoc  fcrc  *  ? 
^uid  fecit  ?  D.  quid  ille  fecerit !  quem  neque 

pudet  5 

Quidquam ,  nec  metuit  quenquam  ,  neque  legem 

putat 
Tenere  fe  ullam.  nam  illa ,  quae  antehac  fafta  funt, 
'Omitto  :  modo  quid  defignavit  *  !  A/.  quidnam 

id  eft? 
Z>.  Fores  efFregit,  atque  in  aedes  irruit 
Aliends :  ipfum  dominum  ) ,  atque  familiam      lo 
Mulcavit  ufque  ad  mortem :  eripuit  muliercm , 
Quam  amabat  4  :  clamant  omnes  f  ,  indigniflume 
Fadum  efte.  hoc  advenienti  quot  mihi ,  Micio  , 
Dixcre  ?  in  or«  eft  omni  populo.  denique  ^ , 
Si   conferendum    exemplum    eft ,   non    fratrem 

vidct       .  15 


T  Seorfim  ad  fpe^tatores 
hoc  dicit ;  deia  ad  fratrem 
Convertitur. 

1  Don.  obfervat  :  defi- 
grtare  ejl  rcm  novam  facere  in 
wramque  partem ,  &  bonam  & 
maLim.  Nobis  videturidem, 
tc  rem  infignem  &  atroccni 
fecit,  f.  infignitius  admilit. 

3  Sic  dicit,  Tionlenonem, 
it  crimen  maius  videatur. 

4  Id  piitat  Demea  ,  fed 
falUtnr.  Aaiabac  cnim  pcr- 


lUte  ipfe  ille  filius  ,  quem 
mox  melius  nK)ratum  hu- 
dat  pacer.  Fratris  caufa  c- 
ripuerat  puellam  Aefchf- 
'nof. 

^  Vide ,  quam  angcat  rem 
ciufque  ignoihiniam. 

6  lam  ad  fuum  coutra 
laudandum  defcifcct ,  ut  ar- 
guat  ipfum  fratrem,  ipfe  , 
qui  (ibi  videtur  vinutis  ma- 
giftc/  ac  propugnator. 


A  D  E  LP  HL  15 

Rei  dare  operam,  ruri  effe  parcum  acfobrium? 
Nullum  huius   fimile   faftum.     haec  cum  illi  '  ^ 

Micio^ 
Dico,  tibi  dicO  :  tu  illu^i  corrumpi  finis^ 
M.  ^  Homine  imperito  nunquam  quidquam  in<* 

iuftius, 

Qui,  nifi  quod  ipfe  facit>  nihil  redum  putat.  lO 
D.  Quorfum  iftuc  ?   M.  quia  tu  ,  Demea,  haec 

male  iudicas  i. 
Non  eft  flagitium  ^  mihi  crede  ,  adolefcentulum 
Scortari ,  neque  potare  :  non  eft  :  neque  fores 
.  Eflnngere.  haec  fi  neque  ego  ,  neque  tu  fecimus, 
Non  fivit  egeftas  facere  nos.  tu  nunc  tibi        15 
Id  laudi  ducisy  quod  tum  fecifti  inopia, 
Iniurium  eft :  nam  fi  eflet ,  unde  id  fieret^ 
Faceremus :  et  tu  illum  tuum  ,  fi  effes  homo  4  ^ 
Sineres  nunc  &cere ,  dum  per  aetatem  licet  ^ 


X  h.  e.  in  illum. 

2  Mlcio  fe  a  fracris  impor* 
tunicare  vindicare  fhidens, 
cum  re  ipfa  Aefchini  fadum 
smpcobet ,  eius  &  fui  defen- 
iionem  fufcipit,  arguendo 
£ratrem  impcriiiae  y  quzc  ru- 
fiicorum  kominum  efl.  Ama- 
toriae  levitates  dicuntur  ur- 
banis ,  quae  rufticis  funt  fia- 
gitia*  tieque  veio  hatec  di.- 


zit  Micio  y  ni(i  ut  contra  ae- 
gre  fieret  Demeae. 
.  3  Satis  fedata  voce  haec 
pconuntiat»  ut  hoc  magis 
contrarius  (it  Deraeae  irato* 
4  h.  e.  humanus,  h.  e.  ne- 
que  rudis  iugenii ,  nequc 
faevi  &  impatientis  animi. 
cf.  Andr.  I,  5  ,  i.  IJcatti, t 
i  j    31. 


i6  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Potius  quam^   ubi  te  exTpedatiun   eieciiTet  fo-^ 
ras  '  ,  30 

Alicniore  aetate  »  poft  faceret  tainen. 
D.  Pro  lupiter  < !  tu  homo  4  adigis  me  ad  infa- 
niam. 

Non  eft  flaf^tium ,  £icere  haec  adolefcentulum  ? 
ilf.  ah  f^ 

Aufeulta ,  ne  me  obtundas  de  hac  re  fafepius. 
Tuum  fiUum  dedifli^  adoptaod^  mihi :  3  5 

Is  meus  eft^fadus.  fiquidpeccat^  Demea, 
Mihi  peccat :  ego  illi  ^  maxumam  partem  feram* 
Obfonat ,  potat » olet  unguenta  de  meo. 
Amat }  dabitur  a  me  argentum ,  dum  erit  commo* 
dum  7 : 


X  Te ,  ctiius  mortem  prl- 
dem  exfpe^vic,  cicius  & 
£ne  honore  exculiflec. 

i  Quae  amoribus  8c  con-« 
viviis  cempeftiva  effe  dcfiit. 
TibuU.  I,  i8f  lam  fubrc- 
fet  imrs  actas ,  ntc  amare  dt» 
cehit. 

3  Tragica  exdamacio  ho- 
nunis  ira  cumentis. 

4  Indignabundus  J^eddlr 
llli  iam  illud  homo. 

5  Obcundenti  fratci  te* 
ilamac ,  ec  qui  iila  Aon  tam 


probety  quem  iurgio  finem 
£2icere  vclit ,  provocando  ad 
lus  fttum  ,  rcdiget  vehc- 
mentiori  refponfo  ad  man- 
fuetiorem  rationem ,  L  poti- 
us  metum. 

6  lUi  Donatas  dicit  h.  L 
non  effe  pronomen ,  fed 
adr.  pro  Ulk\  tiferam  cx- 
ponit  fet  fuftimho* 

7  h.  e.  non  moleftum,  £ 
quoad  potero  L  libucrit. 
Mox  dicic  &  adkue  rwn  ma^ 
kfta  funt. 


A  D  £  L  P  tt  1.  17 

tJbi  non  crlt,  fortaffe  excludetur  foras  K        40 

Fores  efFregit?reftituentun  difcidit 

Veftem?  refarcietur.  eft  diis  gratia^ 

Quum  eft  unde   haec  fiant ;  et  adhuc  non  tiio« 

lefta  funt  »• 
Poftremo  aut  defme,  aut  cedo  quemvis  arbitrum  » : 
Te  plura  in  hic  re  peccare  oftendam.   D.   hei 

mihi !  4j^ 

Pater  efle  4  difce  ab  illis ,  qui  vcre  fciunt  J. 
M.  Natura  tu  illi  patei'  cs ,  xronfiliis  ego. 
Z?.  Tun*  confulis  quidquam  *  ?  Af.  ah ,  fi  pergis  i 
abiero. 

D.  Siccine  agis?  M.  an  ego  totles  dc  eadem  r# 
audiam  ? 


i  idc.  ab  amicabas.  cf. 
Eun.  1,1,  4  &  2 ,  8.  Dicic 
aucem  indulgeiiccr  fortajfe , 
quaii  filius  eciam  amari  pof- 
fic  ab  amica ,  gracifque  ad- 
inicci :  quod  obferVavic  Doif« 
texL  quifquis  ei  fua  adcexuic. 

1  inc.  quae  ille  fecic ,  6c 
tu  maleptnas  flagicia  eiTe. 

3  Qui  licem  hanc  Boflram 
ez  acquo  &  bono  f.  pro  hu- 
manicace  dirimac.  Indicac 
igicur ,  non  modo  et  lore  g 

Ttnntius   T.  //. 


fed  &  ex  humanicate  fe  fii-» 
pcriorem  fore ,  &  innuic  «e(^ 
furum  efle  de  iure  pacerna^ 
tid.v.  fj. 

4  inc.  animo  (cf.  infra  V^ 
7 ,  4)  f.  Confiliis ,  uci  mor, 
£  cura,  uci  Sall.  Cacil.  6  a 
curat  fimllitudint  Patrti  ap* 
ptllabantur. 

f  inc.  patres  efle. 

6  Concumeliodus  rogac, 
quia  ille  dizerac  :  co^filul$^ 
tgq. 

B 


i8 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


D.  Curae  ell  mihi.  M.  et  mihi  curae  eil:  ve« 

rum,  Demea ,  50 

Curemus  aequam  uterque  partem  :  tu  alterum  ^ 
Ego  item   alterum.  nam  ambos  curare,  prope- 

modum 
Repofcere  illum  eft^  quem  dedlfti.  D.  ah!  Micio  »• 
Af.  Mihi  fic  videtur.   D.  quid  iftic  *  ?    tibi  fi 

iftuc  placet^ 
Profundat,  perdat,pereat;  nihil  ad  me  attinet.  jy 
lam  fi  verbum  ullum  pofthac.  M.  ruHum  ,  Demea , 
Irafcere  ?  D.  an  non  credis  J  ?  repeton'  quem  dedi  ? 
Aegreeft  -♦ :  alienus  non  fum.  fi  obfto  * :  hem!  defino. 
Unum  vis  curem  :  curo  :  et  eft  diis  gratia  * , 
Quom  ita,  ut  volo ,  eft.  ifte  tuus  7  ipfe  fentiet  60 
Pofterius    ^  :  nolo  in   illum  gravius  quidquam 

dicere. 


I  Tcrricus  ultimis  verbis, 
quafi  dc  reddendo  tilio  rc- 
pofcenti  exclamat  cum  do- 
lorc,  cui  fubeftira,mox^- 
luptura. 

1  h.  e.  noQ  cibi  in  eo  am* 
plius  refifto. 

3  int.  me  iftum  cuum  non 
amplius  curare  velle. 

4  int.  mihi^  qui  tamcn 
tiauira  fum  pater  j  neque  a- 
dcQ  alienus.  ^ 


5  Iraabmmpit  fermoncm. 
Dicere  voluic :  (i  obflo  ,  fa- 
cio  id  aficd^u  paterno. 

6  Reddit  iratus  Micioni, 
qoac  rofpondeant  illis  v.  41, 

7  Micio  v.  36  dixcrat  h 
meus  eft  faBus. 

8  Cohibct ,  nc  ira  in  dira« 
Tcrcat ,  £  qaae  non  (inc  dJda 
parentis.  Dicere  autcra  po- 
tuit  'fcper  teperiijfc. 


A  D  E  L  P  H  I. 


»9 


N. 


ACTUS    I.     SCENA     IIJ. 
M  I  C  I  O  I. 


Ec  nil ,  neque  omnia  haec  funt »  quae  d<« 
cit.  tamen, 
Nonnil  molefta  haec  funt  mihi;  fed  oftendere, 
Me  aegre  pati  * ,  illi  nolui.  nam  ita  eft  homo  : 
Cum  placo  3 ,  advorfor  fedulo  ,  et  deterre'6 ; 
Tamen  vix  humane  patitur  4  :  verum  fi  augeam,  y 
Aut  etiam  adiutor  lim  eius  iracundiae  ; 
Infaniam  profedo  cum  illo.  etfi  Aefchinus- 
Nonnullam  s  in  hac  re  nobis  facit  iiiiuriam. 
Quam  hic  non  amavit  meretricem  ?  aut  cui  non 

dedit 
AHquid?  poftremonuper  (credo  iam  omnium   lo 
Taedebat ,  )  dixit,  velle  uxorem  ducere  *. 

I  Miclo  poft  fratris  irau  pcramentumhisvoculis  in- 

abicioncm  tranfic  ad  eorum,  eft  mirum.  Sed  quo  mlcioc 

quac  dixerac ,  corre^ioncm,  cil  parenS ,  hoc  gravlus  fue- 

pknam  humanitads  ;  quae  ric ,  in  ip fum  pecCafrc» 


uci  Melanchchon  ait ,  medio* 
cricatem  probat. 

%  inc.  rem ,  h.  e.  aimida 
mb  Aefchino. 

^  h.  e.  placare  rolo. 

4  h.  c.  viz  comprimit  ira** 
cundiam  ,  acquum  fc  C  mo" 
deracum  praebct. 

5  Etfi'  nonnuUam*  Tem^ 


6  Ncfcius  ficoftendit  par* 
tem  argumcnti ,  quod  ert  a 
virgine ,  quam  a  fe  vitiatam 
ducere  Cupicbat  Aefchlnus. 
Du£turum  fc  uxorem  dixe- 
rat  patri,  fed  pudore  prae- 
peditus  tacuit,  quam  vellec^ 
&  quare* 


'4b  F.     T  E  R  E  N  T I  1 

Sperabam  ^  iam  defervifre  >  adolefcentiam  t 
Gaudebam.  ecce  autem  de  integro  :  nifi  qutdquid 

■Yolo  fcire,  atque  hominem  convenire,  fi  apud 
forum  eil. 


ACTUSILSCENA     I\ 

SANNIO,    AESCHINUS, 
PSALTRIA,  PARMENO  fervus,  perfonac  mutae. 


o. 


^Bfecro  >  populares  i ,  ferte  mifero  atque 
innocenti  auxilium  i 
Subvenite  inopi.  jie.  4  otiofe  nxmc  iam  illico  hic 
confifle  : 


I  n  deferbuiffe,  ut  Cic. 
pro  CocL  c.  18  &  43.  Ac- 
lati  autcm  knis  patcr  tri- 
kuit,  quae  filius  feccrar. 

1  lam  fupra  A£^.  1 ,  1 , 
9- II  Dcmea  gravius  dctu- 
lcrat  ad  Micionem ,  Ae- 
ichinum  irruilTe  in  alienas 
acdes ,  virginis  rapiendae 
caufa  ,  ciurque  dominum 
mulcaffe.  Ea  fuit  priorrixa. 
lam  cum  Acfchinus  diu  tcn- 
taiTct  lenoncm  impurum ,  ut 
i)wrc  fuo  ccdcret ,  priuf<juaui\ 


abduccrec  lp£e  pfaltrtani, 
dcducit  caBdemeam  domum; 
quam  cum  ut  foam  infcqul* 
tur  leno ,  ncc  ab  ea  abfiflcre 
Tult  'j  oritur  altera  rixa ,  quae 
huius  fcenae  eft.  Hinc  mor 
Acfchinus  :  non  commiuet 
hodie  unquam  ,  ittrum  ut  va- 
pulet.  Atque  is  locus  efl  cx 
Diphili  fabula  tranflatus. 

3  cf.  cum  h»c  damore  11- 
losap.  Plaut.  Rud.  III,  2, 

4  Diclt   haec  pfaltrlae  ^ 
quae  rolens  Aefchinum  S^ 


A  D  E  L  P  H  t  %\ 

QmA  refpeftas  ?  nihll  pericli  eft,  nunquam ,  dum 

ego  adero ,  hic  te 
Tanget.  S.  ego  iftam  invitis  omnibus  ». 
Jc   Quanquam  eft  fceleftus  s  non  committet 

hodie  imquam ,  iterum  ut  vapulet.       f 
S.  Aefqhine ,  audij  ne  te  ignarum  fuifle  dicas  meo- 

rum  moFum  ^ 
Leno  cgo  fum  K  At.  fcio  4.  5".  at  ita,  ut  ufquam 

fviit  fide  quifquam  optuma. 
Tu  quod  te  pofterius  purges  J ,  hanq  iniuriam  mihi 

noUe 


•uta ,  mettiebat  a  fuo  doml- 
BO  ,  lenonc. 

I  Sic  quad  ad  illam  rcti- 
nendam  ludaturus  clamat 
leno  abrupte^  &  dccft  eri- 
fiam, 

%  li.  e.  quanquam  fcelefte 
fecere  confuevir. 

l  Poftulat  ius  lenonium, 
^uod ,  ob  reditus  ex  eorum 
quamvis  infami  quaeOu  pu- 
blicos  y  cantum  erat ,  ut  qui 
illis  vim  feciilent ,  cxhere- 
des  fierent  ;  quod  Dacieria 
firmat  loco  Luciant  ^  quo 
iuvcnis  fe  a  parre  exheredem 
h&jifxii   qiurens   rogac  ri$ 


mus  Plaut.  Rud.  III  ,  4  ^ 
ubi  paritcr  lcno  ius  fuum 
fibi  creptum  ,  ancillafquc  Ce, 
invito  ertptas  clamat. 

4  Acfcbinus  rcfpicit  ad 
mores  Icnonis  ,  quos  ipfj^ 
lcno  moxexprimit.  cf.  Plaut. 
Rud.  III ,  1 ,  37  fq»  lus  ver« 
contemnit  4  quippe  fciens» 
lenones  facilc  pati  ac  niuf- 
Atare  iniurias  adolefccn- 
tium  ;  cf.  dcin  Sc.  3  ,  ii«. 
Et-  AefcKinus  argcntura  pr^ 
ea  redditurus  erar. 

^  c£  Hec.  V  9  1 1  U^ 


B 


11  P.    T  E  R  E  N  T  I  I       / 

FaQam  efle  :  huius  non  faciam  >.  crede  hoc,  ego 

mcum  ius  perfequar : 
Neque  tu  verbis  folves  ^  unquam ,  quod  re  miht 

malefeceris.  lo 

Nov!  ego  veftra  haec  J :  nollem  h&um  :  iusiuran- 

dum  dabitur  4,  te  effe 
lodignum  iniuria  hac ;  indignis  cum  egomet  fim 

acceptus  modis. 
Je.  5  Abi  prae  ftrenue  ,  ac  fores  apcri.  5.  cete- 

rum  hoc  nihil  fiicis  *. 
'Jle,  I  intro  nunc  iam  tu  7.  S.  at  enim  non  finam  ^. 

Ae.  accede  illuc  Parmcno  >  ; 
Nimium  iftoc  abifti :  hic  propter  hunc  aflifle.  hem, 
^  fic  volo.  15 


I  Cum  crcpitu  (tigiconim, 
L  firnili  ge/lu  expreiTum  1- 
dera  eft  ,  qaod  non  floccifa^ 
ciam» 

z  h.  e.  facisfacies  y  cfl 
Phorm.  V ,  p  ,  80. 

?   int.  verba. 

4  lurabimus  ,  te  cffe  &c 
ci.  Plaut.  Amphitr.  III ,  i , 
7. 

^  Sprecis  minis  lcnonis 
Aefchinus  fervum  Parme- 
nonem    iubec   pracire  ,    ui 


forcfi 


pucUa. 


aperiac ,  quo  incroeac 


6  Sannio  ft  parat  ad  impe- 
diendum  puellae  introitum» 

7  Foribus  iam  apertis 
Aefch.  puellam  ,  qnam  ma- 
nu  ducit ,  introire  iubec. 

8  Leno  puellam  prehen- 
dic  retinetque. 

9  Aefch.  femper  animo 
praefenci  imperac  ,  neque 
percurbacur  lenoniis  clamo- 
ribus  &  conacibns.  Otendrr 
vero  poeca  ex  verbis  Ae- 
fchini ,  quid  facianc  alteri  ^ 
dc  fervus  &  lcno» 


A  D  E  L  P  H  I.  « j 

Cave  nunc  lam  oculqs  a  meis  oculis  quoqnam 

demoveas  tuos, 
Ne  mora  (It,  fi  Innuerim,  quin  pugnus  continu# 

in  mala  haereat. 
S.  Iftuc  volo  ergo  ipftim   experiri  '•  jic.  hem  l 

ferva  K  omitte  mulierem. 
S.  O  facinu*  miferum !    j4e.    geminabit ,  nifi  ca-r 

ves  ^  S.  hei  miferiaml 
jic.  Non  innueram  :   veruminiftam  partempo^ 

tius  peccato  tamen  \  20 

I  nunc  iam  s. 


I  Iflipocens  tamcn  con- 
cumax  eft  &  loquaz  ufque 
ad  pericula. 

i  Militaricer  quafi  impe- 
rac  Parmenoni ;  cf.  Andr. 
II,  j  ,  5.  Mox  lenonem  iu- 
bec  abflinere  amuliere;  quo 
perfcverance  innuic  Acfch.  ^ 
fcryo  :  hinc  colaphus ;  hinc 
•lamor  Sannionis. 

^  Verbum  geminabu  cum 
fcrvus  pro  imperio  haberec, 
novum  is  inflizic  colaphum; 
inde  rurfus  lamencacur  leno. 
Incerea  omiferac  molieremk 


4  Bene  Don.  inquic,  nr 
Tcrbcres  non  iufTus  ,  pocius 
quam  uc  iuflus  non  verbe- 
res.    *  • 

5  Parum  vere  mulci  cum 
Don.  faceciam  in  eo  qaae^ 
runc ,  quod  Aefch.  hoc  tli- 
zcric  lenoni  cum  irrifione. 
Sed  is  pocius  lubcc  dcnuo 
puellam ,  qoae  prius  impe« 
dica  crac  a  lenone,  nunc  ab 
eo  omifla  ,  cicius  in  domum 
ingrcdi  cumipfo  Parra.  Icar 
que  noyam  Scexiam  facimu^. 

B   4 


%^  P.    T  E  R  E  N  T  U 

4CTUS     II.    SCfNJ    /Z, 
SANNIO,  AESCHINUS, 

Jf.  V^Uid  hoc  rei  eft!  regnum  n^j  Aefchinej^ 

hic  tu  pofticies  *  ? 
jic.  Si   pofliderem ,  ornatus  ^ffes  ex  tuis  virtu* 

tibus  *. 
S.  Quid  tibi  rei  mecum  eft  )  ?  jfe.  nihil.  S.  quid  i 

noftin'  qui  iim  ?  ^e.  non  defidero. 
$.  Tetigin'  tui  quidquam  ?  Ae.  fi  attigiffes ,  fer-r 

res  infortuniundf 
S.  Qui  tibi   magis  licet  meam  habere,  pro  qus^ 

ego  argentum  dedi  ?  5 

Relponde  4.  Ae.  ante  aedes  non  fecifTe  erit  me- 

liu'  i  heic  convicium  ; 


1  Invidiofc  di(5luni  in  rcp, 
libcra ,  idque  impotcntibus 
follcmnc  adv.  potcntiores. 
Sic  &  Phornu  11,  3  ,  58— 
Solus  regnas. 

z  £i(«yii«.  Plaut.  Capt* 
iV,  5  ,  lo.  Regum  vcro  e- 
cat ,  prnarc  duccs  cx  virtu- 
(ibus.  Lcno  efl  magiiler  fce- 
|crum. 

;  Don.  bene  exponit : 
quui  tibi  debco.,  undc  in  me 
9Li(tionem  kabcas.  Sant  ^0%^ 


vida  impotentis ,  quac  Ac- 
fchinus  pro  more  fuo  cxd- 
pit ,  gnarus  tra6^andi  cius 
generis  homincm. 

4  Vchemcntius  indamat 
laio  Acfchinum  ,  vclut  qui 
crimini  refpoodeie  dcbcat^ 
Aefck  vero  tranqui^c  fatis^ 
fed  forcitcr  rcrpoi\dec  mi^ 
fiando. 

f  h.  e..aaapx  fup;^£fu^n 


A  D  E  L  P  H  1.  If 

Nam  £  moleftus  pergis  e0e ,  iam  intro  abripiere^ 

atque  ibi  ^ 
Ufque  ad  necem  operiere  loris.  Sn  loris  liber  *  } 

M.  fic  erit. 
Sv^O  hominem  impurum  )  !  hiccine  Ubertatem 

aiunt  effe  aequam  omnibus  ? 
Ae.  Si  fatis  iam  debacchatus  es  ^ ,  Icno  y  audi,  fi 

vis,   nunc  iam.  lO 

f  •  Egon' debacchatu'  fum  autem  ,  an  tuinme? 

Ae.  mitte  ifta ,  atque  ad  rem  redi  ^ 
^.  Quam  rem  ?  quo  redeam  *  ?  jie.  iamne  mc  vis 

dicere  j  quod  ad  te  attinet  ? 


1  Oftcndit  acdcs  Micio- 
lus.  Scrvi  &  horaines  nc- 
quam  fla^ellabancur  iarra 
^edes.  cf.  Andr.  I,  i,  i8. 

X  Magldrarus  ucebamur 
virgis  in  noxios,  domini  in 
fervos  loris.  Wcfterh.  citat 
Plaut.  Poen.  piol.  i^  &  Cia 
pro  Rabir.  4. 

3  Convicium  folcmnc; 
ti  dicebatur  pro  improbo» 

4  £  defaeviili ;  quafi  fu- 
ribundus  eflet  cx  vino. 

j  Ncgligit  fecurc  obic^a 
(ibi  Aefch.  &  tranfit  callide 
^d  placandum  ingcnimii  lc- 
fioaium^,  quod  pccuni^c  1^^ 


hiare  novcrat.  Rem  vcro  op- 
ponit  conviciis  ,  vcrberibus, 
mijiis,  &  dicit  fummam, 
in  qUa  cardo  rei  vcrfatur. 
Sic  infra  V ,  1,5  fq.  Res 
crat  h.  L  c]uae  lenonis  in- 
tereflci ;  inox  quod  ad  te  at- 
iinet. 

6  Leno  recreatus  dift* 
Acfchini  fimulat  tamcn  fe 
non  intclligere ,  quid  Cbi 
velit  Acfch.  Videri  enim 
non  vult  nimium  cupidus 
vcndundae  pfaltriae  ,  aur 
iiihiarc  pecuniae  y  ut  Ae- 
fchinus  defccndac  in  cot^'^ 
^.MBCS  hoc  aeqoioie^f 


1«  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

S.  Cupio  ,  aequi  tnodo  aliquid.  Ae.  vah  }  leno  » 

iniqua  me  non  volt  loqui. 
S.  Leno  fum,  fateor ,  pernicies  communis  ado« 

lefcentium  , 
Periurus ,  peftis :  tamen  tibi  a  me  nulla  efl  ortiin^ 

iuria.  1 5 

jie.  Nam  hercle  etiam  hoc  reftat.  S.  illuc  quae- 

fo  redi ,  quo  coepifti  ,  Aefchine  K 
At.  Minis  viginti  tu  illam    emifti ,  quae  res  tibi 

vortat  male  : 
Argenti  tantum  dabitur  ^  S.  quid ,  fi  ego  illam 

nolo  vendere  , 
Coges  me  -♦  ?   At.  minume.  S.  namque  id  metui  i* 

Ac.  neque  vendundam  cenfeo  ^ 


i  Quid  illum  porro  p:  ac- 
Jiccm  ?  Morcs  lcnonios  ipfe 
mox  cxprimit  Sannio.  cf, 
Plaut.  Rud.  111,1,  38. 

1  Acfchinum ,  rcm  ,  quae 
hic  agcbatur,  lenonis  omit- 
tcrc  vifum ,  iam  rogat  iplc 
mitior  Sannio, 

3  Brevius  cxpedit  calli- 
dus  Acfchinus  fcm,  acgre 
poUiccndo  tantum,  quanti 
emerat  lcno. 

4  Dcnuo  lcno  tcntai  Ae- 
fchinum  \  fcd  is  (ibi  fcmpcr 
«onft  ans  afperfiatur  tergiver- 


(afioncs  avari  lenonis. 

5  Fraflus  difto  fidentiori 
ita  refpondct ,  ut  indc  Ae- 
fchinus  fe  fuperiorem  fcn- 
tiat,  &  rideant  fpc£latores 
hominem ,  cui  pofl  amifram 
mulierem  nihil  magis^curae 
efle  debuit,  quam  ut  habe* 
ret  eius  pretium.  Hinc  pro- 
greditur  Aefch.  ad  ultima 
edicenda,  quibus  profliger 
contumaciam  animi  pretio 
•ddifbi ,  a  Syro  fc.  fq.  aftute 
conficiendam. 


A  D  E  L  P  H  L  %7 

Quae  libera  eft  » :  nam  ego  liberali  illam  aiTero 
caufa  iranu  ^  lo 

Nunc  vide  utrum  vis  ,  argentum  accipere ,  an 
caufam  meditari  tuam. 

Delibera  hoc,  dum  ego  redeo ,  leno  ^ 

ACTUS    11.     SCENA    IIL 

S  A  N  N  I  O. 
X  Ro  fupreme  luppiter  4! 


i  FJngithoc>uc  iniiciac 
lenoni  mccum  calumniae. 
£c  faepe  acciderac  >  ut  quae 
natae  eiTcnc  liberae ,  cum 
praefercim  infantes  exponi 
moris  eflet,  aut  raptaeapi- 
ratis  aliave  fraude ,  in  ma- 
nus  lenonum  venirent;  cf. 
Plaut.  Poen.  IV ,  i  ,  80  fq, 
Rud.  III,  4,  3ofqq.  PerC 
IV,P,ii. 

2  Siuu  iurls  verba  ( inquic- 
Don.  )  a  quibus  ttlam  afler- 
tores  dicunturvindicesalienae 
libtrtatis,  Nam  &  caufa  ipfa 
liberalis  dicitur,  quae  a^lio^ 
nem  in  fe  continebat  libertatis. 
vid.  titt.  D.  &  Cod.  de  caufa 
iiberali.  cf^  Plauc.  Poen.  V  ^ 


»>4- 

3  Et  lic  fuperbe  fatis  abi- 
re  videtur ;  qui  de  abfol- 
vendo  lenone  rion  minus  , 
quam  ille  de  argento  ha- 
bendo  ,  foUicitus,  domuni 
intrat^  rem  omnem  pacei 
Micioni  denunciacurus  ,  uc 
eius  liberalicace  argencum 
accipiac  lenoni  folvendunu 

4  Ex  tot  cancifque  iniu- 
tiiSy  non  de  pfalcria  am- 
plius ,  infaniens  quafi  San- 
nio  cum  furore  £  cragice  ex- 
clamac.  Moz  revocatis,  quas 
paflus  eraCy  iniuriis,  caQdem 
ad  fe  redic,  meliufque  ha- 
bec ,  ab  Aefchino  ,  alias  bc- 
ne  piomerico ,  argencttmifi- 


i8  P,    T  E  R  E  N  T  1 1 

Afinitne  miror,  qui  infanire  occipiunt  ex  iniuria  «^ 
Domo  me  eripuit,  verberavit :  me  invito  abduxit 

meam  : 
Homini  mifero   plus  quingentos  colaphos  infregit 

mihi  ^. 
Ob  malefafta  haec  tantidem  emptam  poftulat  fibi 

tradier.  j 

Verum    enim ,  quando  bene  promerviit  J ,  fiat : 

fuum  ius  4  poflulat. 
Age  iam  cupio,  fi  modo  argentun\  reddat.  fe(i 

ego  hoc  hariolorj 
Ubi  me   dixero  «  dare  tanti ,  teftes  faciet  illico , 
Vendidifle  me  :  de  argento  fomaium  ;  mox :  cras, 

rtdi. 
Id  ^  quoque  poffum  ferre ,  fi  modo  reddat :  quan-^ 

quaminiurium  eft^  lO 


«ipere  \  fcd  anxius ,  an  fd 
^uilquam  daturus  fit,  ofTcr-r 
tur  Syro ,  fcrvo  Micionis  , 
qui  rem  conficiet. 

I  cf.  Liv.  VII,  ^p  (^uem- 
fjfe—cui  ex  iniuria  infanientis 
cxercitus  caufa  re6le  commu- 
tatur. 

z  Haec  fupra  niodum 
«li£ba ,  ut  infanum  dccct , 
Hcbiliter  pronuntiat, 

}  h.  e.  alias  niulta  in  me 
fcere  promcrita  H  bcnefida 


eius ,  de  quo  ipfe  pater  fo» 
pra  :  quam  non  amavit  mere* 
tricem  ,  aut  cui  non  dcdit  a^ 
liquid  ? 

4  Quod  aequum  cft  vi- 
cinim. 

5  Rc^e  dixu ,  (  inquic 
Don.).  Ubi  tnim  pafih  inter^ 
cefferit  pretii^  iam  ereptloni^ 
a(tio  fublata  crit ,  6*  pretiu^n, 
dehebitur» 

$  h,  c.  nioiam^ 


A  D  E  L  P  H  t.  ^9 

Verum  cogito   id    quod  res  eft;  quando  fum 

quaeftum  occeperis , 
Accipiunda  et  muffitanda  iniuria  adolefcentium 

eft. 
Sed  nemo  dabit :  fruflra  egomet  mecum  has  ra- 

tiones  puto  ». 


CTI/S    II.    SCENA     IVk 
SYRUS,    SANNIO. 

5/.  J.  Ace  )  ,  egomet  conveniam  ipfum :  cupide 
accipiat  iam  &xo ,  atque  etiam 

Bene  dicat  fecum  efTe  a£him.  quid  ifluc,  Sannio^ 
eft  4^  quod  te  audio 

Nefcio  quid  »  concertaffe  *  cum  hero  ?  Sa.  nun* 
quam  yidi  iniquius 


I  Quilms  ratio  pecuniae 
«um  aliis  putanda  efl  ^  fra^ 
ftra  cam  putant  ipfi ,  f.  fru- 
ftra  fperant ,  fe  habituros 
tiTe  pecuniam,  m(i  alterde- 
deric.  In  ipfii  autem  defpe- 
tatione  de  pecunla  praepa- 
ratio  eft  ad  accipienias 
lo  minas.  De  formula  ra- 
norus  putart  cf.  Taubm.  ad 
Plaut.  AuIuLIII,  J,  55. 

1  Aefchinus  dam  (ibi  a 
iKHOAis  coQCiinaaciainetueas 


fubmitcit  Synim,  qui  ipnidl 
permoveat  ad  accipiendum 
pretium.  Sed  leno  iam  ipfe 
ei  inhiabat.  Comici  lufus. 

3  Syri  egredientis  refpoii«' 
fum,  quod  Aefchino  fbcit 
ultimum. 

4  His  lenonem  fibi  ob- 
vium  darius  alloquitur. 

5  Simulans  (ic  dicit,  ut  elo* 
quatur  Sannio ,  unde  ipfias 
perfuadendi  initium  iic 

6  Honeflum  Aomea  jm- 


30 


P,     T  E  R  E  N  T  I  I 


Certationem,  comparatam ,  quam  haec  hodie  inter 

nos  fuit  : 
Ego  vapulando ,  ille  verberando  ,  ufque    ambo 

defefli  fumus.  c 

Sy.  Tua  culpa  «.  Sa.  quid  facerem  ?    Sy.  ado- 

lefcenti  morem  geftum  oportuit,     * 
Sa.  Qui  potui  melius  * ,  qui  hodie  ufque  os  prae- 

bui  ?  Sy.  age  > ,  fcis  quid  loquar  ? 
Pecuniam  in  loco  neglegere,  maxumum  interdum 

efl  lucrum  4.  Sa.  hui. 
Sy.  Metuifli,  (i  nunc    de  tuo  iure  concefTiiles 

paululum  , 
Atque  adolefccnti  effts  morigeratus,   hominum 

homo  ftultiflime ,  lo 

Ne  non  tibi    ifluc  f  foeneraret.  Sa.  ego  fpem 

pretio  non  emo  *. 
Sy.  Nunquam  rem  facies  :  abi ,  nefcis  inefcare  ho- 

mines ,  Sannio  ^. 


xae  ,  in  qua  lcno  roulca- 
tus  crat  ab  Acfchino, 

I  int.  cft.  MctrHm  cnim 
o^lonarii  poilulat  primum 
oafuni. 

1  inr.  morem  gercre. 

3  j4ge  corripientis  e(l« 

4  Plaut.  Capc.  H ,  i ,  7f- 
ejl  etiam  ,  ubi  profeSh  (Ltm^ 
mm  prae/letfacere ,  quam  lu^ 


crunu 

f  int.  paululum,  quod 
concefliffcs,  ^ 

6  Sapientiae  Syri  oppo« 
nit  fuam ,  quae  magis  cfl 
foeneratonim. 

7  Audi ,  quam  dulce  ca  * 
nat  auceps  Syrus.  Scci  Sc 
leno  aeque  aducus.  Itaaicer 
alterum  £dliu 


A  D  E  L  P  H  L 


3« 


Sa.  Credo  iftuc  melius  effe  :   verum  ego.nuri- 

quam  adeo  aflutus  fui , 
Quin  9  quidquid  poffem  ,  mallem  auferre  potius  in 

praefentia. 
Sy.  '  Age  ,  novi  tuum  animum  » :  quafi  iam  uf- 

quam  tibi  fint  viginti  minae  ^  1 5 

Dum  huic  obfequare.   praeterea  autem   te  aiunt 

proficifci  Cyprum.  Sa.  hem  ^ ! 
Sy.  Coemiffc  hinc  ,  quae  illuc   veheres ,  multa : 

navem  condudam.  hoc  fcio  , 
Animus  tibi  pendet.  ubi  illinc,  fpero,  redieris; 

tamen  hoc  age$. 

Sa.  Nufquam  pedem  ^.  perii  hercle  :  hac  illi  fpe 
hoc  inceperunt.  Sy.  timet  t  : 

Inieci  fcrupulum  homini.  Sa.  ^  o  fcelera !  illud 
vide,  10 


X  Syras  prima  via  liaud 
«pcans  knonem  ,  aiia  eum 
aggrecUcur. 

1  Qua£  liberalis  effec. 
Blandiciis  hifce  cegic  do- 
lum  y  quo  illum  vcluc  CU'* 
jucttlo  dec^rrere  fludec 

3  Ec  (ane  cerrecut  San- 
nio. 

4  OanGifero.  Sannio  per- 
turbacus  pri^um  quidem  ne* 

.  gare  cupiCj  fed  nimiumper* 


culfus  recedic  aliquantum  a 
Syro ,  &  fecum  loquicur/^e* 
ru  hercU  Scc. 

5  Syrus  hac  via ,  quod  z^ 
gebac  y  fuccenUTe  ,  (ibi  gra- 
culacur. 

6  Sannio  qui  incerea  Ion« 
gius  recefferac ,  feorfim,  qua- 
fi  re  defperaca ,  loquicur ,  8c 
denuo  racionem  fecum  pu- 
cans ,  candem  (ibi  non  con- 
ilans ,  iacius   habec ,  fpem 


31  P.    T  t  R  E  N  t  1  1     • 

tJt  in  ipfo  articulo  >  oppreflit.  emptae  muliere^ 
Complures^  et  item  hinc  alia  ^  quae  porto  Cy-« 

prurn. 
Nifi  eo  ad   mercatum  venio  >  damnum  maxu-* 

iiuim   eft. 
Nunc  &  hoc^omitto  ^^  ac  tum  agam^  ubi  iilihc 

rediero; 

Nihii  eft  :  refrixerit  res;  J  nunc  demutn  venis  ?  ij 

Curpajfus?  ubi  eras  ?  ut  4  fit  fatius  perdere , 

Quam  aut  hic  manere  tam  diu ,  aut  tum  perfequi« 

Sy.   lamne  enumerafli  id  quod  ad  te  rediturum 
putes  1  ? 


maioris  lucri  pretio  emercf^ 
I    r.   nioniento  ,  hora  ei 
ici  tempcftiva. 

z  inc.  pcrfequi  iusracum 
<le  ercpra  mihi  fcrva. 

3  Elliptica  locutio,  quae 
fe  ad  fcjq.  habct,  ut  at^te- 
cedens.  Si  femcl  f.  ubi  rc- 
frixerit  res,  rcfpondcbitur 
mihi :  nunc  demum  venis  &c. 
cf.  Heaut.  I ,  I,  17  ibique 
not.  Eun.  II ,  i ,  ai.  Inprl- 
mis  Phorm.  II ,  5  ,  3  ^  Unum 
copzorh ,  omnes  noris,  Mone- 
nius  haec  ,  quod  omncs  in- 
vcrpp.  inde  a  Doo*  onul»- 


iiem  h.  L  miiius  ccpifTe  vi- 
dcmus. 

4  Pofl  oraiioncm  affec- 
tuum  plcnam  8c  narratio- 
ncm  facpc  7#  ut  locum  inve- 
nic ,  uc  vlm  condudeadi  ha- 
beac.  cf.  Heaut.  II ,  i ,  64« 
Fhorm,  1,1,57. 

5  Syrus  ,  pcrfpefta  foUi  - 
chudine  lenonis  ,  fed  noit 
intelledo ,  quid  fccum  di(- 
pntaveric ,  fatis  comice  ro- 
gac ,.  quid  ad  fe  redicurun» 
pucec.  1$  vcro  pcrdere  po- 
tJus  argcntnm  malucrat , 
€pm  ^itts    babeadi  caufii 


AD  E  L  P  H  !•  31 

Sa.  Hoccine  illQ,  dignum  efl  >  ?  hoccine  inciperq 

Aefcbinum  } 
Per  oppreflionem  ^  ut  hanc  mieripere  poftulet?  30 
Sy.  Labafcit  ).    unum  hoc  habeo  :  vide  fi  fatisi 

placet  : 
Potius ,  quam  yenias  in  peridum ,  Sannioy 
Seryes  ne ,  an  perdas  totum  ^  dividuum  &ce  4« 
Minas  decem  corradet  ^  alicunde.  Sa.  hei  mihi^ 
Etiam  de  forte  nijinc  yenio  in  dubium  mifen   3  % 
Pudet  nihil  :  omnes  dentes  labefecit  mihi. 
Praeterea  colaphis  tuber  eil  totum  caput. 
Etiam  infuper  defrudet?  nufquam  abep  ^.  S^.  ut 

lubet  7.  y 


mercatum  non  adire.  Dacle- 
ria  rogafle  vulc ,  quid  putec 
redicunim  ex  mercatn  iflo ; 
tan(]uam  rem  praerentem 
callide  omictat. 

I  Redit  ad  primos  da- 
jnores  ,  incertus  quid  agar. 

z  OppreJJio;  quipjie  fubica 
in  ipfo  arciculo. 

3  Hoc  (iecum  dicic  Syrus ; 
cecera  lenonL  Mirum  vero  , 
quantum  alcer  al^erum  fal- 
lac.  Syrus  mctuic  hero  a  le- 
iione  ,  &  aftucias  adhibec , 
quibus  hunc  miciprem  red- 
dac  ad  accipiendum.    San,- 

Tcrcntius  T.  II. 


mo,  mecuens,  ne  argencum 
babeac  ,  habebic  precium  , 
circa  quod  uterque  cergiver- 
fari  Te  {imulanc. 

4  Sic  ap.  Plauc.  Rud.  V , 
3  fencx  cum  lenonc  agcns 
eciam  dlviduum  talentum  fa- 
ccre  ptomictit. 

j  Ab  ipfa  argenti  inve- 
mendi  difHcultate  argumen- 
cum  fuinic  ad  molliendum 
lenonem. 

6  Id  fimulac ;  uc  metuanc 
illi  a£tiotiem  de  raptione. 

7  Frigide  refpondcc  coa«" 
•edend^i  qua(i  fecums.  K{ 


34  P-  ;T  E  R  E^N  r  II 

Numquid  vis,  quin  <  abeam?  Sa,  inimo^hercle 

lioc  quaefo  *,  Syre^ 
Ut  ut  haec  funt  h&sij  potius^  quam  litei  fe-^ 

quar,  -40 

Meum  mihi  reddat ,  faltim  quanti  empta  eft,  Syre^ 
Scio  te  non  ufum  antehac  amicitia  mea  : 
Memorem  me  dices  effe ,  et  gratum.  Sy.  fedulo 
Faciam.  '  fed  Ctefiphonem  yideo.  laetus  efl 
Pe  amica.  Sa.  quid,  quod  te  oro  4  ?  Sy.pauliC^ 

per  mahe.  45 

JCTUS    II,    SCENA     y^ 


CTESIPHO,  SYRUS^  SANNIO. 


:.A 


Bs  quivis  homine ,  cum  efl  opus  ^  bene- 
ficium  accipere  gaudeas  : 


i$  (imulat  fc  abimrum ,  cal- 
lide  fimul  rogans ,  numquid 
aliud  forrc  velit.  Indc  tran- 
fitus  ad  fincm  difputatiomfi. 

1  f.  quo  minus. 

2  lam  fic  mitis  morem 
geret  adolefccnri,  ut  etiam 
olifecrct  opcram  Syri,  at- 
que  fe  gratum  fore  polli- 
«catur. 

.^  Syra3  nuttic  leaonctn  ^ 


convcrtit  fe  ad  Ctefiplioncni 
adventurum ,  &  fccum  haec 
dicit. 

4  Lcno  acclamat  fic  fup* 
plcx  rccedenti  fervo ;  qui 
*ipfum  in  fccna  rcmanere  iu' 

bct. 

5  Ctcf.  ingrcditur  in  fce- 
nam  lactus  de  fua  ,  &  fe- 
cnm  gratulans  fratri  \  neque 
is;  fuam  forcunam  cogiuns^ 


A  D  ELPH  I.  3f 

Vcrum  enimvero  id  dtmum  iuvat ,  fi ,  quem  ac- 
quom  eft  facere  ,  is  bene  facit. 

O  frater,  frater,  quid  ego  nunc  te  laudem  !  fa- 
tis  certo  fcio  :  • 

Nunquam  ita  magnifice  quidquam  dicam ,  id  virtus 
quin  fuperet  tua  : 

Itaque  unam  hanc  rem  me  habere  praeter  alios 
praecipuam  arbitror ,  5 

Fratrem  homini  nemini  effe  primarum  artium  « 
magi'  principem. 

S.  O  Ctefipho !  C.  o  Syre  !  Aefchinus  ubi  eft  ?  5. 
eUum ,  te  exfpeftat  domi.  C  hem!  ' 

S.  Quid  eft  ?  C  quid  fit !  illius  opera  niinc  vivo, 
S.  o  feftivum  caput! 

(C  Qui  omnia  fibi  poft  putavit  effe  prae  mea 
uno  commodo; 

MalediSa\  famam,  meum  laborem ,  et  peccatum 
in  fele  tranftulit.  la 


f^um  rfdet  Syrum.  Lciio 
in  di^rfa  fcenac  parce  £bcy 
ttbi  illos  aon  audic. 

I  Primat  artes  lunc  ani-» 
mi,  caequc  ainoris,  amidJ- 
tiae ,  bencficcntiae  >  qua  ho- 
mjnes  coniunguncur.  Sed  3c 
frima  ars  cft  ,  non  vidcri 
TcUc  in  artc  piimum ,  nc- 


qae  |n  ea  gloriari ,  ur  illi  y 
fiii  effe  prirtios  fe  omnium  re- 
rum  volunt^  nec  Juru,  cf.  Eun* 
II  ,  X,  17.  Aefchinus  vero 
ict  dabac  fracri  bcncficium, 
uc  qui  jd  debcrec ,  neque  dc 
co  ade<^  magnam  gracirm 
haberi  vcllec  ^  ^id.  f^  f^.  v, 
7  fqq.         . 

C  z 


3«  P.     T  E  R  E  N  T  I  I 

S.  Nil  pote  fiipra.  C  fed  quifiiam  fora».  exk  '  ?  Si 
mane ,  ipfe  exit  foras. 

ACTUS  II.    SCENA  VJ. 

AESCfflNUS  ,   SANNIO  ,    CTESIPHO  ; 
SYRUS. 

At.  ^  \j  Bi  ille  eft  facrilegus  ?  Sa.  me  quaerit. 

num  quidnam  effert  ?  occidi : 
Nil  video.  At.  ehem ,  opportune :  te  ipfum  quaer 

ro  :  quid  fit ,  Ctefipho  ?    ^ 
In  tuto  efl  omnis  res  :  omitte  yero  triftitiam 

tuam. 
C.  Ego  vero  illam  omitto ,  qui  te  quidem  fratrem 

habeam.  o  mi  Aefchine  1 
O  mi  germane !  ah  vereor  coram  in  os  te  laur 

dare  amplius ,  J 

Ne  id  aiTentandi )  magis,  quam  quod  habeam-gra«* 

tum  y  facere  exiftumes. 


I  CccC  qui  porro  cii^la- 
rus  erat ,  fubico  terricus  cre- 
picu  forium,  (ugit.  Mecuic 
enim  pacrem.  Hinc  iprum 
mancre  iubct  Syrus ,  yifo  , 
Aefchinum  ciTe. 

%  Aefchinus  denuo  fu- 
perbupa  agi(,  callidus  m«- 
rum  lcAonis.  Leno  in  alia 


fccnae  parce  convidl  negD« 
gens  ,  unius  argenti  avidus  ^ 
ic  nihil  vidcns,  denuo  dcfpo* 
rans  fecum  ad  fpeftatores 
loquitur.  Aefchinus  vero 
fratre  vifo ,  cum  illo  diiTeric 
ita ,  ut  animum  prodat  fra^ 
ternum. 
\  ixic.  caufa* 


A  D  E  L  J>  H  I.  M^ 

^Au  Age ,  inepte  » ,  qciafi  nunc  norimiis  nos  inta: 
nos,  Ctelipho. 

Hoc  mihi   dolet ,  nos  paene  fero  fcifle, et paene 
in  eum  locum 

Rediffe ,  ut ,  fi  omnes  cuperent ,  nihil  tiBi  po(r 

fent  auxiliarier  ^. 

C.  Pudebat  ^.  At.  ah  ,  ftultitia  eft  ifiaec  ^  non  pu- 


dor.  tam  ob  parvolam 


xo 


I  Non  iniuriae  caufa  id 
dicic  \  fed  blande  finem  fac* 
curus  laudibus. 

X  Infigne  documentum 
sinimi  fraterni ,  cui  dolebat , 
fratrem  e  patria  abire  ,  & 
^m  leno ,  ad  mercatum  in 
xnC  Cyprum  profedhirus , 
abducere  volebat,  pfaltriam 
fequi  maluifle ,  quam ,  quod 
aequum  erat ,  fratri  credere. 
Itaque  quamvis  improbemus 
fi?e  amorem  Cteiipbonis  , 
auc  eins  impotentiam,  it- 
ve  difcipltnam  pacris  durl, 
qUam  iUe  elapfurus  erac; 
laitidamus  camen  caritatem 
fratris  ,  quae  in  Aefch.  ap- 
paret ,  &  probata  fuichuius 
patri  mitiori  ;  de  quo  alihi 
Aft.  III  y  4  Syrum  in  pria- 


cipio  loquentem.  Diphili^ 
(non  Menander^  ut  Don» 
per  errorem )  mori  illum  vo- 
luilTe  cum  fua  finxit ;  unde 
eius  fabulae  nomen  Coikmo' 
rientcs  fuiffe  videtur.  cf.  prol. 
6.  Tcrcntius  fugam  fingic , 
quae  amatoribus  comicis  ap- 
tior  vifa ,  quam  tragica  illa 
nimis  fententia. 

'  3  int.  me  amorls  niei  ; 
quem^  quod  eflet  amorfirvae, 
Aefchinus  pro  fua  difciplina 
mox  parvulam  rem  dicir. 
Placet  tamen  pudor  adolef- 
centis  ,  quamvis  eum  flul- 
titiae  C  imprudentiae  arguat 
frater,  cui  gravius  pecca- 
tum  videbatur  in  fiiga.  Eic 
(ane  grave  hoc  fuiffet. 

Cj 


^8  P.    TEBiENTII 

Kem  piene  e  patria  ' !  tuype  didu.  dkos  qOaefo^ 

ut  iftaec  prohibeanU 
C.  Peccavi  ^.  Ac.  quid  ait  tandemnobis  Sannio  >  ? 

Sy.  lam  mitis  efl« 
At.  4  Ego  ad  foriim  ibo  ^  ut  hunc  abfolvam  t : 

tu  intro  ad  illam ,  Cteiipho« 

Jtf.  Syre,  infta  *.  •Jy.  eamus:  namquehic  prope- 
rat  in  Cyprum.  Sa.  ne  tam  quidem : 

'Quamvis  etiam  maneo  otiofus  hic.  Sy,  reddetur ; 
ne  time.  1 5 

Sa.  At  ut  omne  reddat.  Sy.  omne  reddet ;  tace 
modo  9  ac  fequere  hac.  Sa.  fequor. 


I  int.  fugere.  Fuga  ob 
ob  eam  rcm  omnino  curpii 
f.  iiihoneda ,  forfan  ut  e^ 
tiam  pfalcriac  confervus  fie- 
rct.  Tam  aifcdlus  ifta  cogi- 
tacione  Aefchinus  pathetice 
fracrcm  corrigic. 

%  Ex  pcriculo ,  quod  fu- 
bicurus  crat,  augct  bcncfi- 
cium  fracris. 

3  AcfcK.  hoc  cUcit  Syro  \ 
qui  itidcm  illi  refpondct, 
iit  Sannio  non  audiat.  Ne* 
que  enira  difta  audirc  de- 
buit  \  cf.  mox  v.  18  &  19* 

4  Haec  clacius  eloqui- 
tur;  dein  ad  Ctefiphoncm 


converfus  eft. 

5  ,Nempc  per  argenca- 
rium  pecuniam  numerabant, 
cui  pretium  folvendum  erac ; 
ut  teftes  eflent  negocii  tabu- 
lae  atgentarii  :  necdum  ar- 
gentum  ipfutn  acceperat  Ae- 
fchinus  a  patre,  qui  deia 
jreddiu  cf.  Aft.  III,  4,^* 

6  Leno  timens  femper 
iam  rogat  Syrum,  ut  indet 
ima  iter ,  tanquam  pacronus. 
Hinc  illc:  tamns ;  fcd  hi- 
•dit  (imul  comice  hominis 
timores  \  dein  fecurum  efTe 
iabeu 


A  D  E  L  P  H  I. 


3> 


!C»  HcuSy  hcus,  Syrc  *.  Sy.  hcm,  qmd  cft^  C 

obfecro  hcrclc  tc,  homincm  iflum  impu- 

riilimum 
Quam  primum  abfolvitote  :  nc ,  fi  magis  irrita- 

tus  fiet , 
Aliqua  ad  patrem  hoc  pcrmanet ,  atque  ego  tum 

perpctuo  pcricrim. 
Sy.  Non  fict  :  bono  animo  cs.  lu  cum  illa  te  in- 

tus  oblc£la  interim  ,  lo 

Et  ledulos  iube  ftcrni  nobis  ,  et  parari  cctera  * 
Ego  iam  tranfa£ta  re  convortam  mc  domum  cum 

obfonio. 
C.  Ita  quaefo :  quando  hoc  bene  fucceftit,  hila- 

rem  hunc  fumamus  diem. 

s  ACTUS     IIlK    SCENA     I. 
SOSTRATA,    CANTHARA., 

S.  Vx  Bfecro  te  ,  mea  nutrix ,  quid  nunc  fiet  ? 
C.  quid  fiat  rogas  ? 


t  Ctef.  patrem  timehs  ^ 
revocac  quafi  de  longinquo 
Syruih  ,  monetque  ut  abfol- 
Tacur  let^o. 

%  Servus  fatis  magnifice 
fe  adiajfcet ,  ceceni  impc- 
racorie  loquitur  obrem  bc- 


fic  geftam. 

3  Cum  Adu  priori  rapd* 
pfaltriae  perafta  fit,  a  qua 
Aefchinus  rufpicionem  fra- 
ternl  amoris  in  fe  trandule- 
rac  y  inde  in  vero  Aefchiifi 
amore^  qni  nonc  priintti» 

c  4 


40  P.     TERENTII 

KtGte  aedepol  fpero.  5.  modo  dolores ,  fMa  wl 
occipiunt  primukim  *. 

C.  lam  nunc  times^  quafi  nunquam  adfueris  ,  nun* 
quam  tute  pepereris. 

S.  Miferam  me  * ,  «eminem  habeo  ,  folae  fumus : 
Gcta  autem  hic  non  adeft  ; 

Nec  quem  ad  obftetricem  mittam ,  nec  qui  i  ar- 
cefiat  Aefchinum.  ^ 

C.  Pol  is  quidem  iam  hic  aderit :  nam  nunquam 
unum  intermittit  diem. 


©ftcndkur ,  inrbae  orluntor 
ita ,  ut  hic  ^das  pacne 
tragicus  appareat ,  totufque 
ad  mirerationcm  Phanii  , 
eiQfque  raatris  &  &miliae  , 
comparatus  fit.  Atque  uti 
obfcrvantc  Donato ,  tragoe- 
dia  in  tria  dividitur  :  ex- 
fpcclationem ,  gcda,  &exi- 
lum  'y  ita  prima  quidem  Sce- 
na  habet  cxfpeftationem  , 
altcra  &  in  Getae  nuntlo 
gefta ,  &  in  plan£^u  Softratae 
cxitum.  Quomodo  autem  cx 
Iiis  turbis  dein  expedictur 
amor  Acfchini ;  Ita  A£lus 
ly  natas  ex  Ctefiphonis  amo- 
re  cuibasj  qua$  dabit  Dcmea, 


babeblt.  Verf.  i.  inccna  SoC- 
mta  nrinus  etiara  fapicnccm 
rogat  1.  potius  implorat  nu- 
tricem ;  unde  illius  trepida- 
tio  de  filia  parcuriente  ma- 
gis    cognofcitur. 

I  Quo  Initium  dolorum 
diminutive  dcmonftrari  aic 
Don.  cf.  infra  V,  4,  10.  & 
fic  Pkut.  Amph.  II,  1 ,  lof 
primulo  dUucuIo* 

%  Muliebriter  qucritur, 
&  ex  metu ,  quae  pauca  func> 
facit  xnulta  &  graviora.' 

3  Nec  qutm—nec  qui  ^  \k. 
t. & quem  ( Getam)  miuam  j 
&  qui  &c  aon  adcft. 


A  D  E  L  P  H  I.  41 

Quia  fetnper  ■  veniat.  S.  folus  mearum  miferia- 

rum  eft  remedium. 
£.  £  re  nata  ^  melius  fieri  haud  potuit ,  quam 

.  fa£lum   efty  hera: 
Oblatum  quando  vitium  eft  ,  quod  ad  illum  atti- 

nct  potiffimum, 
Talem^  tali  ingenio,  atque  animo,  natum  ex 

tanta  £imiiia.  10 

S.  Ita  pol  eft,  ut  dicis.  £dvus  nobb ,  deos  quae- 

fo  9  ut  iiet. 

ACTUS   III.    SCENA    IIk 
GETA,  SOSTRATA,  CANTHARA. 

C.  J.  1  Unc  illud  eft  4  ,  quod ,  fi  omnia  omnes 

fua  confilia  conferant, 
Atque  huic  malo  falutem  quaerant ,  auxili  nihil 

afferant , 
Quod  mihique,  heraequc,  filiaeque  herili  eft  K 

vae  mifero  mihi! 


I  Quod  vulgo  redundaa- 
ter  additar. 

1  Pojftquam  res  ita  ca(a 
r,  forte  fefta  eft.  Scil.  virgo 
opprefTa  erat  nodlu  Sc  ab 
ebrio  Aefchino.  Ita  magis 
nata  erac  res  ,  quam  faAa. 
9  Hic  lociu  (oblervat  Don.) 


ficundum  artm  comcam  fir- 
vum  currentem  expnmit  £* 
nuntiantemmaUu  Maximaita' 
que  pars  fcenae  motona  eft. 

4  h.  e.  eo  nunc  devenirous 
C  delapfi  fumus  ,  ut  fi  &c 

5  Oratio  haec  &  fequens 
mire  exprinuc  iervl  curreft* 


4* 


P.     T  E  R  E  N  T  I  I 


Tot  res  repente  circumvallant)  unde  emergi  non 

poteft  »  : 
Vis,  egeftas,  iniuftitia ,  folitudo,  infamia.         5 
Hoccine  feclum  ?  o  fcelera !  o  genera  facrilega !  o 

hominem  impium ! 
S.  Me  miferam  !  quldnam  eft ,  quod  iic  video  ti- 

midum  ^  et  properantem  Getam  ? 
C.  Quem  neque  fides ,  neque  iusiurandum,  neque 

illiu'  mifericordia 
Repreffit ,  neque  reflexit ,  neque  quod  partus  in- 

ftabat  prope, 
Cui  '  miferae  indigne  per  vim  vitium  obtulerat. 

S.  non  intellego  10 

Satls,  quae  loquatur  4.  C.propius,obfecro,  acce- 

damus,  Softrata  ^  G.  ah. 


tls  Sc  anheli  ir«5«r* 

I  cf.  Andr.  III,  5  ,  30. 
z  f.  perturbatum.  Quippe 
non  timct  ,  fcd  dolet  ea, 
quae  accidcrant.  Gradatrm 
vero  nuntius  malus  invadit 
animum  Soflratae  ,  quae 
praeparatur  fcrvi  currencis 
limore. 

3  Quod  rcfcras  ad  iiliu' 
V.  8. 

4  Rem  ab  Aefchino  ail- 
miffam  ,  non  eius  nomen 
^xcrat  fenrus*  Hinc  quidcm 


fciri  potuic  audor  ,  fed  in— 
credibile  videbatur  Softra- 
tae  ,  cui  omnis  (pcs  in  Ae- 
fchino  fita  erat.  Et  hic  eft 
alter  gradus ,  quo  vertitur 
Sollrata  ad  metum. 

5  Geta  paulo  ante  cohibuc- 
rat  curfum  ad  recipiendum 
fpiritum  ,  8c  fimul  doloris 
cum  iracxpriraendi  caufa,(in- 
gulorum  poenas  edidlurus. 
Prae  ira  vero  mirum  quan- 
tum  fbrtis  fibi  videcur  a4 
eas  capiendas. 


A  D  E  L  P  H  I.  4> 

Me  miCenm  »  vix  fum  compos  animi ;  ita  ardeo 

iracundia. 
Nihil  eft,  quod  malim  9  quam  illam  totam  £uni-> 

liam  dari  mi  obviam , 
Ut  ego  iram  hano  in  eos  evomam  omnem ,  dum 

aegritudo  haec  eft  recens, 
Satis  mibi  id  habeam  fupplicii ,  dum  illos  ulcifcar 

modo  '.  "  15 

Seni  animam  primum  exftinguerem  ip(i  ^  qui  illud 

produxit  fcelus: 
Txim  autem  Syrum  impulforem ,  vah  ,  quibus  il- 

lum  lacerarem  modis! 
Sublimem  medium  arriperem,  et  capite  pronum 

in  terram  ftatuerem  * , 
Ut  cerebro  difpergat  viam  : 
Adolefcenti  ipfi  eriperem  oculos  ;  poft  haec  prae- 

cipitem  darem  :  20 

Ceteros  ruerem  ,  agerem  ,  raperem ,  tunderem , 

et  profternerem  3. 


1  Senfusefl :  Satis  habebo 
ruppHcii  (I  facis  pocnae  illi 
fnihi  dederint ,  (i  illos  ulcif^ 
car  modo.  Ita  vero  dum"^ 
modo  conditionale  eft,  uti 
Heaut.  III ,  I ,  $7.  Dacieria 
eipofuit  ,  quafi  dixiffec  : ' 
Quodvis  fupplicium  lubens 
patiar^  dum  &c.  Sed  id  repu- 
gnat  uTui  formulae  latinaei 


quem  difcas  cy  Phorm.  V,  8, 
40.  Plaut.  Moftell.  V ,  i ,  43. 

1  Exponas  :  praecipirem 
ita  vehementcrin  terramim- 
mittcrem,  (veluti  ftatuam  ali- 
quam)  ut  5cc  Pronunciat  au- 
tem  cum  geftu  vchcmentiori, 
ad  ipfas  minas  apto  ,•  unde 
tows   anhelus  evadic. 

3  Liiera  R  dt  nart  canina 


44  P.    TE  R*E?N!T  I  I 

Sed  ceflb  lieram  hoc  malo  impertiri  propere  '  ? 

•$*.  revocemus.  Geta ! 
G.  Hem ,  quirqiiis  es ,  fine  me.  S.  ego  fum  So- 

ftrata.  G.  ubi  es  ?  te  ipfam  quaerito : 
Te  exfpedo  ^ :  oppido  opportune  te  obtulifti  mi 

obviam, 
Hera.  S.  quid  eft?  quid  trepidas?  G.  hei  mihi!  S. 

quid  feflinas  >  j  mi  Geta  ^  ?  25 

Animam  recipe.  (?.  prorfus...  ^  «^.  quidifluc  pror- 

fus  ergo  eft?  G.  periimus: 

Aftum  eft.  5.  eloquere  ergo ,  obfecro  te ,  quid 
fit.  G.  iam...  S.  qiiid  iam,Geta? 

G.  Aefchinus...  5.  quid  is  ergo  ?  t?.  alienus  eft  ab 
noftra  familia.  S.  hei  mihi  , 

Perii,  quare?  G.  amare  occepit  aliam.  S.  vae  mi-: 
ferae  mihi  *  ! 


fonans  (  ut  ait  PcrC  Sat.  I, 
Xop )  decics  in  uno  vcrfu  rc- 
pedta ,  &  afyndcton  bene 
cxprimunt  fiirorem  fervi  mi- 
nantis ;  qaod  iam  obfcrvavic 
.Weftcrh. 

I  lam  rurfuf  iter  inftat.— 
Et  Softrata,  quae  cunfta 
Getae  audiit ,  vldit ,  fcd  cau- 
fam  nondum  intcllexerat , 
fcrvum  appcllat  mifere,  iam 
&tis  praeparata  nuntio. 


»  h.  1.  impatientcr  cupio, 

3  h.  1.  turbatus  es  prae 
metu ,  ut  Eun.  IV ,  3  ,  8. 

4  Amanter  &  mifere  ap- 
pellat  fidum  omBino  fcr- 
vum. 

5  Geta  commotus  &  an- 
kelans  continuata  vcrba  fim- 
dere  nequit,  fed  intervalla 
praebet  impaticntia  Softra^ 
tae  y  anzie  rogantis. 

6  Softrata  novo  de  amore 


A  D  E  L  P  H  !•  45 

^.  Neque  id  occulte  fert :  a  lenone  ipAis  eripult 

palam.  30 

S.  Satin*  hoc  certum  eft  ?  G.  certum.  hifce  oculis 

egomet  vldx ,  Soilrata.  5.  ah, 
Ah !  me  miferam  '•  quid  credas  iam  ?  aut  cul  cre* 

das  ?  noftrum  ne  Aefchinum , 
Noftfam  vitam  omnium ,  in  quo  nofirae  fpes  opefr 

que  omnes  fitae 
Erant  ?  qui  fine  hac  iurabat  fe  unum  nunquam  vic-, 

turum  diem ;      . 
Qui  fe  in  fui  gremio  poiiturum  puerum  dicebat 

patris  * ;  35 

Ita  )  obfecraturum ,  ut  Uceret ,  hanc  fe  uxorem 

ducere  ? 

Gp  Hera,  lacrumas  mitte  4  ,  ac  potius^  quod  ad 
hanc  rem  opus  eft,  porro  confule. 


Aerchinl  nuntio  gravius  af- 
£ida»  confe^  ihipec^  c£ 
Andr.  II,  I,  5— 5^  Sic  8c 
Heaut.  II,  i  ,  6  primuin 
exclamac  hei  mihi ,  dein  v*  9 
vae  mifero  mihiy  quanta  di 
fpe  decidl. 

I  Ex  Gerae  verbis  v.  37 
oftcnditur ,  Softratam  lacri- 
mis  incerpellarc  dida. 

1  Inc.  Micionis.  Moris 
fcro  fttiiTe ,  ac  rccens  naua 


patre  m  gremio  avi  ponerea* 
tur ,  ptobac  Daeieria  ex 
Hom.  II.  IX,  45f. 

3  h.  e.  deinde. 

4  Servus  frugi  mireqve 
fidelis  ,  ta^bis  pkndhi  ht* 
rae ,  dum  monet,  lat  potius 
confulat ,  diftnliere  eam  ftu- 
det  a  xiiraia  tnimi  triftitia* 
Ip(e  vero  andpitem  viam 
oftendeas ,  proponit ,  quoi 
ieUbex«itti«  ' 


4«  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Abi;  atque  Hegioni  cognato  eius  >  rem  enartato 
omnem  or^ine  : 

Nam  is  noftro  Simulo  ^  fuit  fummus  ' ,  et  nos  co- 
luit  maxume. 

C.  Nam  hercle  alius  nemo  refpicit  nos.  5.  propera 
tu  9  mea  Canthara ;  5  5 

Curre ,  obftetricem  arcefle ,  ut ,  cum  opus  fit ,  ne 
in,  mora  nobis  ^Tet» 

ACTUS    IIL    SCBNA    IIIk 

D  E  M  E  A. 

I  yifperii :  Ctefiphonem  audivi  filium 
Una  fliifre  in  raptione  cum  Aefchino. 
Id  mifero  reftat  mihi  mali ,  fi  illum  poteft. 


cedis ,  ut  virtus  Jbla-^ltaM 
efficiat  beatam,  Itaquc  Geta 
dicit  :  Conccdo  ,  tc  melius 
dicere. 

I  int.  Phaniif  filiac. 

1  Graecum  nomcn  :  non 
ut  Don.  ait,  latinum. 

3  h*  e.  amici/Iimus  :  Sc 
nos  coluic  maxime  f.  cura- 
Tit ,  dilezic ;  unde  folatium 
accedit  optimae  fcminae  ,  Sc 
fpes ,  rein  aielius  a^iimirL 


4  Scatim  poft  abitum  $0«' 
i^ratac  &c  cum  clamorc  in- 
gredicur  Dcmea ,  homo  non 
(cverus  modo,  fcd  &  fae- 
TUS)  qui  cum  fola  fufpi- 
done,  Cccfiphoncm  partici  - 
pcm  effc  rapcionis  ,  tanto- 
pcrc  commovcacur,  quan-« 
cum  ipfo  eius  amore  com- 
pcrco  inianiturus  fic ,  prae- 
monftrat. 


A  D  E  L  P  H  L  49 

Qux  alicui  rei  eft  '  ,  etiam  eum  ad  nequhiem  ad- 
ducere, 

Ubi  ego  illum  quaeram  ?  credo  abdudum  ^  in  ga- 
neum  | 

Aliquo.  perfuafit  ille  impurus  J,  fat  fcio. 

Sed  eccum  Syrum  ire  video  :  hinc  fcibo  iam  ,  ubi 

fiet/ 
Atque  hercle  hic  de  grege  illo  eft  :  fi  me  fenferit 
Eum  quaeritare  ,  nunquam  dicet  carnufex. 
Non  oftendatn  Id  me  velle*.# 

ACTUS    IIL    SCENA    IVk 
SYRUS,     DEMEA. 

S.  V-/Mnem  rem  modo  feni  ^, 
-Quo  pa£ko  haberet ,  enarramus  ordine) 


1  int.  iciorieus  ,  homo 
frugl. 

1  Quafi  invitum  iifle. 
Ezcufac  enim  (emper  fuum* 

3  Iratus  lic  Aefchinum 
Tocat. 

4  Syrus  incaute  fc  fce- 
nam  ingredl  (imulans ,  rcm 
ipfam ,  ut  urat  Demeam  , 
cnarrat ,  modo  eum  n')n  no- 
jninat,  in  cuius  gratiam  haec 

Tenntius  T*  //. 


faftacrant,  Kequc  id  de  fud 
fufpicans  Demea,  dum  cla- 
mat  in  ffdcrem  eiuique  fii- 
milia  II ,  contcmni:  jr  :amen, 
mox paip  mdo,  mox  ij  nden- 
do;  rudis  homo  fibique  uni  (a- 
piens,  ut  in  hac  tbcna  viin  co- 
micam  omnino  nOn  delidc- 
res. 

j  int.  Micionii 


?• 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


Nil  qwidquam  vidi  laetius  «.  D.  pro  luppiter  , 
Hominis  ^  (lultitiam.   5.  collaudavit  filium  )  : 
Mihi ,  qui  id  dediflem  confilium ,  egit  gratias.  % 
D.  Difrumpor.  S.  argentum  4  adniuneravit  iliico  : 
Dedit  praeterea  in  fumptum  t  dimidium  minae : 
Id  diflributum  fane  eft  ex  fententia  ^.  D.  hem ,  ; 
Huic  mandes ,  fi  quid  refte  curatum  velis  7. 
S.  Ehem  Demea,   haud  afpexeram  te  *  :  quid 
agitiur  ?  lO 

JD.  Quid  agatur?  voflram  nequeo  mirari  fatis 
Rationem.  S.  eft  hercle  inepta ,  ne  dicam  dolo  % 


I  Ob  id ,  quod  res  non 
tangac  fuum  filium  ,  fed  £ra- 
tris  y  Ctedphonem  \  illum  , 
quem  ipfe  pacer  Demea  fu- 
pra  I,  1,  15  uc  Aefchino 
meliorem  laudaverac  ,  quod 
rei  operam  darec,  parcus  eiTec 
ac  fobrius.  Acque  nunc  iam 
rei,  fcil.  amori ,  opcram  dac. 
a  Indignacur  fracrem,  tam- 
quam  Aefchini  fiagiciis  lae- 
tum. 

3  int.  Aefchinum  ,  ^iX«* 
/iA^*v ,  qui  fracris  caufa  id 
fecerac,  uc  maius  malum  a- 
vcrcerec. 

4  Viginci  minas  ,  pro  ci- 
Vicina  argencario  reddendas. 


%  h.  unde  lautius  vivere- 
mus.  cf.  Cic  ad  fiim.  IX  , 
lo,  %  hahere  in  fumptum  i 
ad  Actic  VIII,  5  excr. 

6  SciL  in  fingulos  laucio'' 
res  cibos. 

7  Cf.  Phorm.  IV,  4  ,  8  ac 
Plauc.  A(in.  I,  i ,  107. 

8  Vifo  Demea  perculfum 
fe  fimukns,  mox  ludic  fc* 
nem  agreflem. 

^  h«  e.  ne  menciar.  St^  hoc 
ipfum  tamen  dolo  dicic.  A& 
fencacione  aucem  oracionem, 
quam  fenex  habere  potuit, 
praccereundo  repecic.  Tum 
reverfus  ad  confervos,  fc- 
nem  parum  curans  iubet  » 


A  D  E  L  P  H  i; 


5^ 


Atque  abfurda.  pifces  ceteros  purga ,  Dromo  : 
Congrum  iftum  maxumum  in  aqua  finito  ludere 
Tantifper  :  ubi  ego  rediero ,  exoffabitur :  i  J 

Prius  nolo.  D.  haeccine  flagitia  ?  S.  mihi  quidem 

non  placent  ' :    # 
Et  clamo  faepe.  falfamenta  haec  ,  Stephanio, 
Fac  macerentur  pulchre.  D.  di  voftram  fidem  *  1 
Utrum  ftudione  id  fibi  habet ,  an  laudi  putat 
Fore  ,  fi  perdiderit  gnatum  J  ?  vae  mifero  mihi;  lo 
Videre  videor  iam  diem  illum ,  cum  hinc  egens 
Profugiet  aliquo  militatum.  S.  o  Demea, 
liluc  eil  fapere ,  non  quod  ante  pedes  modo  efi 
Videre,  fed  etiam  illa ,  quae  futura  funl , 
Profpicere  4.  D.  quid  ?  iftaec  iam  penes  vos  pfal- 

tria  eft  ?  '  25 


quae  sktlamiciam  percincant. 

I  Denuo  quidcm  fic  af- 
fcntarur  Syrus ,  fcd  &  mox 
faflidiofe  ruifus  ad  confer- 
vos ,  liis  porro  praecipic  in 
Ipeciem,  quae  aganc. 

ilracundiam,  quamSyr. 
<ie  induflria  ludi  caufaauxe- 
rat ,  randem  expromens  , 
maledicendo  cunda  pro  a- 
grcfti  fuo  ingenio  augcc  3 
idque  gaudec  Syrus. 


j  Pucat  llle  Aefchinum  ; 
quid  fi  iam  fciflec ,  Cccfi- 
phonis  caufa  haec  fieri  om- 
nia? 

4  Vide ,  quam  ridendum 
praebeac  fencm  fencenciofus 
ille  carnufex ,  &:  fimul  pal- 
pando  radem  decipiac.  Cap- 
cus  vcro  mox  Demea  va- 
ria  fcifcerc  cupic  ex  Syro, 
camquam  qui  cum  ipfo  jEir 
ceret. 

D    2 


«i  P.    T  £  R  E  N  T  I  I 

6.  Ellain  intus.  D.  eho  ' » an  domi  eft  habiturus? 
^.  credo »  ut  eft 

Denientia«  27.  haeccine  fieri  ?  S.  inepta  lenitas 
Patris  9  et  facilitas  prava.  D.  fratris  me  quidem 
Pudet, pigetque. 5.  »  ngniumintervos,Demea,ac 
Non  j  quia  ades  praefens,  dico,  hoc  pernimium 
interefL  30 

Tu ,  quantus  quantus  ,  nil  nifi  fapientia  )  es; 
llle  fomnium.  iineres  vero  tu  illum  tuum 
Facere  haec  4?  D.  finerem  illum  J  ?  aut  non  fex 
totis  menfibus 

Prius  olfcclffem  ^,  quam  ille  quidquam  coeperit  ? 
S.  Vigilantiam  tuam  tumihi  i}  D.^c  fitmodo  35 


I  Eho  eft  interieftio  cum 
geftu  quaerencis  arcana.  Sed 
Dcmea  eciam ,  fcire  cupiens, 
ubi  Ccef.  iam  (ic  ,  haec  & 
alia  rogac,  ancequam  can- 
dem  eum  rogec  id ,  quod 
primum  iii  animo  habuerac. 

z  Syius  rifor  ica  adulacur 
feni,  uc  hunc  plane  fpcfta- 
toribus  dcriiicndum  propi- 
liec,  Atquc  is  iracundus  iii- 
bil  yidcc  vcri. 

5  Abftradum  hoc  ( quo- 
modo  mox  fomnium  forcius 
liicicur^  ^nmi  fomniculoftu  ^ 


totaque  oratio  Syri  hyper- 
bolica  eandem  vim  habet, 
ac  6  ftulcidimusn  dixiflec. 
Sed  Denu  folus  capcus  efl^ 

4  lam  irrumpic  plane  a- 
dulacio.  Senfum  vero  fenis 
pulchre  callec  Syrus ',  c£  in* 
fra  IV,  I,  17  fq. 

$  Captus  eft  \  haber» 

6  Haud  ccrce  in  hac  re  ur- 
banum  vcrbum,  apcum  eft 
agrefli  homini. 

7  int.  qui  eam  opcime  no- 
yi ,  narras  ?  Sic.  Hcc  V,  4,1  aj 
Tune  mihi  ijluc?^ 


ADILPHL  f$ 

XJt  nune  eft ,  quaefo  '•  5.  ut  quifque  fuiun  volt 

effe  ,  ita  eft  *. 
D.  Quid  ?  eum  vidiftin*  hodie  >  ?  5.  tuumne  filium  4  > 
( Abigam  hunc  rus  f  )  iam  dudum  aUquid  ruri 

agere  arbitron 
!Z?.  Satin'  fcls  ibi  effe  ?  <S.  oh ,  quem  egomet  pro- 

duxL  D.  optume  eft. 
Metui,  ne  haw-eret  hic  *.  S.  atque  iratum  admo- 

dum.  40 

D.  Quid  autem  ?  S.  adortus  iurgio  eft  fratrem 

apud  forum 
De  pfaltria  hac.  D.  ain*  vero  ?5.  vah  7 ,  nil  reticuit : 
Nam  ,  ut  numerabatur  forte  argentum,  intervenit 
Homo  de  improvifo,  (:oepit  clamare :  o  Aefchine^ 
Haeccine  fiagitia  factrt  u  }  haec  te  admittere  45 
InSgna  generc  no/lro  ?  D.  oh ,  lacrumo  gaudio  K 
iR  Non  tu  hoc  argentum  perdis  yfed  vitam  euam. 


1  Ridet  {peftator  votuia 
Demeae ,  qixi  folus  ncfcity  ut 
nunc  eft  CtefipKo. 

X  Sentencia  alia^  probabs- 
lis  pro  perfona  h.  L  ell  ri^ 
cula.  Don. 

3  Nunc  tandem  fcifcit'^ 
^uod  voluerat. 

4  Moram  quaerit  interro- 
gando  Syrus,cogitanSj^uo- 
«lodo  fencA  abigat^ 


$  Quae  uncinis  incluni 
fecum  ioquitur  Syrus. 

6  Cf.  fupra  fc  III ,  ^.  Sim- 
plex  homo  fefe  aperic  ma^ 
gis  dolis. 

7  Quam  (cice  men^tuf? 
narracque  ^yruSj  m  impo^ 
iiat  feni  I 

8  Te  hcrimanteorgiuidifi^ 
quis  non  rldeat }  InfraSycui 
Vff  1, 10  fq,  hbd  oiirr^t  im 

D   3 


54  P.    T  E  R  E  K  T  I  I 

D.  StXvos  fit :  fpero  ,  eft  iiiHilis  maiorum  fuiixn» 

S.  hui. 
D.   Syre  ,   praeceptonim  plenus    iftorum  ille« 

S.  phy  , 
Domi  habuit ,  imde  difceret.  D.  fit  fedulo  ' :  50 
Nihil  praetermitto :  confue&cio  :  denique 
Infpicere ,  tamquam  in  fpeculum  ^ ,  in  vitas  om« 

nium 
lubeo,  atque  ex  aliis  fumcre  exemplum  fibi. 
Uocfadto.  S.  refte  fane  J.  D.  hocfiigito.  .S.  callide. 


lio  —  Virtutes  —  mrro  —  tuas. 
homini  illlco  lacrumac  cadunt 
quaji  puero ,  gaudio, 

1  Demca  falfis  hudibiisa 
Syro  riforc  dcccptus  eo  taa- 
dem  deveuicy  ut  fe  iprelatt<« 
det ,  tamquam  virtutis  ma- 
glftrum ,  racioncmque  Hifci- 
plinac  fuae  efTerat.  In  ea 
autem,  tamquam  in  fpeculo , 
intucri  licct ,  non  fapicntem 
aliqucm ,  aut  praeceptorcra, 
fed  rudcm  &  agreftcm  homi' 
jicm ,  qui  vclut  unus  dc  vul- 
go,  non  phibfophice  (utait 
Doh. )  fed  civiiiur  moneat  , 
fcil.  exemplis,  aon  praeccp- 
tis.  l^undem  ia  modum  fe 
a  patre  fuo  do^hun  £icit  Hor<{ 


Scnn.  Ij  4,105— 118, qucm 
kgc. 

'  X  Abcrrai  comicus  prae- 
ceptor  a  vcra  vi  vocis  &  ufu. 
Ez  fpeculo  cernimus ,  qua- 
les  ipfi  fimus ;  m  fi  quid  de- 
deccar  in  vulru  &  habitu, 
emendcmus.  Atque  inde 
quod ,  qnj  in  aliis,  quidquid 
dclinquitur,  magis  ccrnunt^ 
facilius  ficcorrigUQtur ,  haud 
fuhtilitcr  Dcmea  vitas  alio- 
rum  tamquam  (pcculum  cfTe 
dicit;  c£  Cic  de  off.  I, 
41,  1. 

3  Singula  Dcmcac  di^a 
Syrus  ridicule  approbar, 
tamqtiam  praccepta  fapiea- 
tlat; 


A  D  E  L  P  H  L 


jr 


Jp.  Hoc  laudi  tfi.  S.  iflaec  rts  eft.  2>.  hoc  vitiQ 

datur.  55' 

S.Probifrume.  D.  porra  autem.  •  •  *  S.  non  hercle 

otium  eft 
Nunc  mi  aufcultandi  :  pifces  ex  fententia 
Nadus  fum  :  hi  milu  ne  comiippantur  ^  cautio  eft« 
Nam  id  nobis  tam  flagitium  ^  eft ,  quam  illa ,  o 

Demea , 
Non  £icere  vobis ,  quae  modo  dixti  :  et  quod 

queo  9  60 

Confervis  ad  eundem  iftunc  praecipio  modum : 
Hoc  falfum  tft^  hoc  aduftum  tfi ,  hoc  lautum  tft 

parum  ; 

lUud  TtUt ,  Ittrum  fU  mtmtnto  :  fedulo 
Moneo ,  quae  poflum  pre  mea  fapientia  ) : 
Poftremo ,  tamquam  in  fpeculum  ^  in  patinas  4  ; 
Demea ,  6f 


^  I  Demca  >  obfervante  Do- 
aatOy  prope  deliiiitus  erac 
contra  InfUtatum  argumea- 
tum  ,  novamque  orado- 
nem  coeptabat.  Itaque  ar- 
tjficiore  poeta  rubiecic  ex 
perfona  Syri  ,  unde  illum 
ad  amaritudinem  revocet. 
Syrus  vero  ex  culina  fimile 
repetit  j  in  quo ,  fingula  fc- 
nis  imitando,  eius  £ipien- 


tiam  deridiculam  det. 

2  Qua  voce  Demea  ira« 
cundus  femper ,  abutitur  ad 
quaevis  peccata  defighanda. 

l  Erat  ea  coqui  fapientia» 
cuius  eft  ^  condimentum  gu- 
ftu  ac  fapore  tcmpcrare.  Rec- 
te  id  monuit  Don.  neque 
Weflerh.  id  fpernendo  quid- 
quam  fapit. 

4  Ridiculi  cau^  paritei:. 
D  4 


5$  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Infpictre  iubeo ,  et  moneo  ,  quid  fafio  ufus  fit  %' 
Inepta  haec  eSe  ,  nos  quae  faciiBUs ,  fentio  : 
yerum  quid  facias }  ut   homo  e& ,  ita  morem 
geras. 

Numquid  vis  ?  D.  mentem  vobis  meliorem  dari  *• 
S.  Tu  rus  hincibis?  Z>.  refte.  5,  nam  quid  tu  hic 
agas,  7Q 

Ubi ,  (i  quid  bene  praecipias  ,  nemo  obtemperet  >  ? 
/>.  Ego  vero  hinc  abeo ,  quando  is,  quam  ob 

rem  4  huc  veneram ,   . 
Rus  abilt:  illum  curo  unum  :il!e  ad  me  attinct: 
Quando  it^  volt  frater ,  de  iftoc  ipfe  viderit. 
Sed  quis  ilUc   eft,  quem  tideo  procul  O  eftne. 

Hegio  75 


Synis  (peculo  ad(iniulat  pa- 
tina?. 

I  Ha^enus  /unuifTif  SyrU 
Nunc  iam  is  concludit,  fi- 
mulatc  dc  Tultnofc  vicuperan- 
do ,  quac  agantur  in  doma 
Micionis ,  ad  cums  inge- 
liium  tota  familia  fc  con- 
formare  debcar, 

%  Demea  fere  ad  inge- 
liium  rcdicns,  pulchrc,  fcd 
iatis  dure  refpondet. 

3  Addidic  hacc  Syrus ,  ut 
fecm  abigcre^  j  &  ipfe  fci-L 


afto  iam  faris  lado  difccditi, 
4  SciL  ut  mecum  rus  abi- 
ret,  Ncque  placct  cum  Don. 
exponere  fnjfter  qwm. 

%  Opportunc  advehic  He- 
gio,  cognatus  Phanii ,  a  So- 
ftrata  vocatus,  idemquc  o- 
lim  Demcae  ftmiliaris ,  ne 
abeat  Demea ,  propter  reli- 
quam  fisibulac  partem  ,  & 
iimul  >  quo  eius,  qui  iam 
paene  mitis  faclus  erat ,  dc* 
fLUO  proYOCctujc  iracundia. 


A  D  E  L  P  H  I.  57 

Tribiilis  nofter  ?  fi  fatis  cerno ,  is  herelc ,  vah ! 
Homo  ainicus  nobis  iam  inde  a  puero.  di  boni^ 
'   Nae  illiiismodi  iam  magna  nobis  civium 
Penuria  cft.  homo  antiqua  virtute  ac  fide. 
Hau4  cito  mali  quid  ortum  ex  hoc  lit  publice.  80 
Quam  gaudeo  * !  ubi  etiam  huius  genens  reliquias 
Reftare  video ,  vivere  etiam  nunc  lubet. 
Opperiarhominemhic,  ut  faUitem ,  et  conloquar. 


ACTUS     II L     SCENA    Vk 
HEGIO,  GETA,DEMEA,  PAMPHILA. 

//.  Jl  Ro  di  immortales ,  facinus  indignum ,  Geta, 
Quod  narras  !  G.  fic  eft  faftum.  H.  ex  illan'  fa- 

milia 
Tam  illiberale  fecinus  effe  brtum  ?  o  Aefchine! 
Pol  haud  paternum  iftuc  dedifti.  D.  videlicet 
Pe  pfaltria  hac  audivit :  id  illi  nunc  dolet  5 

Alieno  :  pater  is  4  nihili  pendit  :  hei  mihi ! 
Utinam  hic  prope  adeffet  alicubi ,  atquc  audiret 

haec ! 


1  Magna  ined  in  fqq. 
cotnmendatio  viri  ad  fidcm 
poflulationi  faciundam. 

1  int.  optimum  virum  , 
eumque  amicum  ,  tamdiu 
non  vifum ,  habere  obvium« 

j    Hicc    fcena  ( iAqoir 


Don. )  fidcm  amici  crga  dc- 
fundlum,  matuntatcm  fc- 
nilis  orationis ,  &  accufatio- 
ncm  cius ,  qucm  lacdcre  no- 
lic  ipfc  accufator ,  continec; 
4  inc*Jllicio» 


6o  P.    T  E  R  E  N  T  1  1 

'  Ille  bonus  vir  nobls  pfaltriam ,  fi  diis  placet  * ,  3  o 

Paravit,  quicum  vivat,  illam  deferat. 

2>.  Pro  certon'  tu  iftaec  dicis  J  ?  H.  mater  vir- 
ginis 

In  medio  ert  4,  ipfe  virgo,  res  ipfa  :  hic  Geta 
Praeterea,  ut  captus  eft  fervorum  ? ,  non  malus  , 
Neque  iners ,  alit  illas ,  folus  omnem  familiam  5  5 
Suftentat.  hunc  abduce ,  vinci ,  qiiaere  rem  ^ 
6.  Immo  hercle  extorque  7,  nifi  ita  fedum  eft, 
Demea  : 

Poftremo  non  negabit :  coram  ipfum  cedo  *. 
D.  9  Pudet :  nec ,  quid  agam ,  neque  quid  huic 
refpondeam  ,  ^    . 


1  Concludit  narrationcm 
jndicando  ici ,  quod  graviC- 
limum  crat ,  ironia  indigna- 
tionis  plena. 

2  Formula  infcrvicnsiro- 
Aiac  &  indi^nacioni. 

l  Quacftio  Demeae  tan- 
tam  facit  ad  contirmatio- 
ncm. 

4  h.  c.  adcft ,  quae  fidcm 
ii£lis  ccrtinimam  ficiat. 

5  Addicur  iii  laudem  eo- 
rum,  qui  intcr  fuae  fortis 
homincs  praeilaut ;  cf.  CaeC 
B.  G.  IV ,  j.  Vulgo  autcm 


fcrvonim  ingcnia  malc  aa- 
diunt.  Mox  malus  refcriur 
ad  animum ,  iners  ad  mca« 
tcm. 

6  Quaercbantur  fcrvi  c- 
tiam  tormentis. 

7  int.  vcnim.  Ufque  fc 
offcrt  fcrvus  probus. 

8  h.  c.  fiftc  eum  praefen- 
tein.  Ccrtiifimum  argumeu- 
tum  rci ,  quam  quis  ncgarc 
non  audeat.  Ncquc  fic  opus 
ccteris. 

9'Seorfim  hoc  dicit  per- 
tuit)atus  DenEiea. 


A  D  E  L  P  H  I. 


6x, 


Scio.  P.  tniferam  me !  diflFeror  doloribus  «.     40 
luno  Lucina ,  fer  opem  :  ferva  me ,  obfecro.  H. 

hem  ! 
Numnam  illa  quaefo  parturit  ?  (?..  certe  ,  Hegid. 

^.  heml 
Illaec  fidem  nunc  voflram  implorat ,  Demea  ^ : 
Quod  vos  ius  J  cogit ,  id  voluntate  impetret. 
Haec  primum  ut  fiant ,  deos  quaefo  ,  ut  vobis 

decet  4.  45 

Sin  aliter  animus  vefter  eft  ^ ,  ego,  Demea , 
Summa  videfendam  hanc,  atqiie  illum  mortuum  *• 
Cognatus  mihi  erat :  una  a  pueris  parvolis 
Sumus  edufti :   una  femper  militia,e   et   domi 
Fuimus :  paupertatem  una  pertulimus  gravem  7.  50 
Quapropter  nitar,  faciam,  experiar:  denique 
Animam  relinquam  potius  ,  qUam  illas  deferam. 


I  Intus  clamat  Pamphila, 
&  (ic  res  ipCi  iam  icK^uitux 
partem  rcri,  &  (iinul  per- 
movet. 

1  Opporrune  tranfit  ad 
perorationem ,  &  aequifli- 
mam ,  &  fortem. 

3  h.  e.  ipfae  leges^  qui« 
bus  ius  continctur. 

4  Sic  dativo  iungitur  (ine 
Verbo 5  cf.V,  6, 5.  PL  An.pli. 
II ,  1 ,  188.  Capt.  II ,  z,  7 1« 

(5  SciL  quofll  virgo  paupej; 


fit. 

6  Mortyorum  mants ,  inquif 
Mart.  Cap.  i ,  /"  vitat  prlo" 
ris  adiuti  futrira  honeflatCj 
in  Larts  domorum—vertuntur. 
Ita  &  mortuus  ab  cadem  in- 
iuria  deiendebatur  ,  a  qua 
£]iac  vita. 

7  Mileriac ,  dum  aequo 
animo  una  tolerantur,  con- 
iungunt  animos,  boiiofque 
efficiont ;  felicitace  oorrum- 
pimvr. 


6x  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Quid  mihi  refpondes  >  2  Z>.  firatrem  conveniam  ^ 

Hegio. 
H.  ^  Sed  9  Demea »  hoc  tu  facito  cum  animo 

cogites  9 
Quamvosfacillumeagitis  i,  quam  eftxs  maxume  55 
Potentes ,  dites  ,  fortunati ,  nobiles : 
Tam  maxume  vos  aequo  animo  aequa  nofcere  ^ 
Oportet ,  fi  vos  voltis'  perhiberi  probos. 
D.  Redito  t  :  fient^  quae  fieriaequom  eft ,  omnia. 
H.  Decet  te  facere.  Geta ,  duc  me  intro  ad  So- 

flratam.  60 

D.  Non  me  indicente  *  haec  fiunt :  utinam  hoc 

fit  modo 
Dcfunftum  7  :  verum  nimia  illaec  licentia 
Profefto  evadet  in  aliquod  magnum  malum. 


I  Rcfpondecur  accuGuici. 

1  Bene  addic  hoc  moni- 
tum ,  quo  magis  Demea 
xci  incencus  ,  quam  Micio , 
quem  omnes  noranc  huma- 
num  hominem,  &  aequum 
virum. 

3  h,  e.  ftne  labore  viricis. 

4  h.  c.  aequos  ciTe. 

5  lam  abeunci  Hegioni 
koc  dicit. 

6  h.  e.  non  dicence,  ut 
ap.  Liv.  XXII ,  3^.  Sic 
Phorm.  V,  ^,  57  indidum 


pro  non  dUhim;  &  in  vul- 
gus  nota  eft  eft  formulay 
indiSa  cauja  damnarc.  Mul- 
tum  autem  damaverac ,  & 
pro  fuo  more  gravius  dixe- 
rac  fupral,  1,  ubi  vid.  v. 

7  PafCve  pro  fuperatum , 
finiium ;  ut  ap.  Liv.  11,3^ 
Sed  adeo  infenfa  erai  cooita 
piebs,  ut  unius  poena  defun- 
gendum  effet  patribus,  c£ 
Phonn.  y  I  10,  ji.  fq. 


A  D  E  L  P  H  I.  «J 

Ibo ,  requiram  fratrem  » ,  ^^  i^  «^  ^^^^  «vor 
mam  K 

ACTUS    III.   SCENA    VI. 

H  E  G  I  O. 

'  MjOno  animo  hc  fis  ,  Softrata,  et  iftam,  quod 

potes^ 
Fac  confolere.  ego  Micionem,  fi  apud  fbrum  eft,' 
Conveniam,  atque,  ut  res  gefta  eft,  narrabo  Ofr 

dine. 
Si  eft,  &i£hirus  ut  fit-officium  fuum, 
Faciat :  fin  aliter  de  hac  re  eft  eius  fententia,       5 
Refpondeat  mi,  ut,  quid  agam,  quam  primum 

fciam. 


I  SdL  apud  foruin>  ati 
lc  mox  Hegio. 

1  Vide  Lominem  ,  qoi 
fratreih  convenire  cnpic  non 
cam  y  ut  cum  eo  confulat  de 
xe  ez  aequo  finienda  >  quam 
nt  iram  recens  audam  evo- 
mat.  Sed  ira  eft  homo. 

%  Hegio  fefUAantittSAgens^ 


quae  fufceperat^  breviffimc 
ap.  Softratam  moratur  ,  in« 
ftante  partu ;  &  ab  ea  re- 
diens'  haec  ei,  quae  intus 
eft  y  de  Scena  clamat.  Cete- 
rum  Don.  notat ,  hos  fez 
verfus  in  quibufdam  libris 
xion  ferri;  qoos  quis  non  fk« 
rac! 


P.    T  E  R  E  N  T  1  I 


ACTUS      IV\     SCENA    iK 
CTESIPHO,    SYRUS. 

C.  l\Xti^  patrem  hinc  abiiffe  rus  ?  •$*•  iam  dudum* 

C.  dic  fodes.  S.  apud 
Villam  eft.  nunc  cum  maxume  operis  aliquid  fa* 

cere  cr^do  '.  C.  utinam  quidem  4  J 
Quod  cum  falute  eius  fiat  ^itafe  defatigarit  velim, 
Ut  triduo  hoc  perpetuo  prorfum  e  ledo  nequetit 

fqrgere. 


1  Turbae  crefccnt  abamo- 
ic  Ctefiphonis  iani  magis 
periclicancc  ob  pacris  De- 
meae  rcmanfionem,  mozque 
abolendam  fufpicioncm  a- 
^  jnoris ,  quam  Aefchinus  a 
fracre  in  fe  cranfhilerac ,  fol- 
licicus  iam  iam  de  rcbus 
fuis  indc  turbacis.  Facilc  vc- 
xo  iftac  crandguncur  incer 
bonos  viros,  Hcg.  ac  Mi- 
cioncm ,  qui  uc  aliqium  poe- 
nam  ob  diirimularum  amo- 
rem  Pamph.  a  filio  habcat , 
hunc  (imaiationc  ludit ,  an- 
xiumquc  reddic,  cvindcmom- 
ni  mccu  libcrdC  ,  &  fibi  nra- 
gis  dcvincit.  Scd  cum  rcdic 
ki  Sccnam  iracior  Dcmca^ 


ut  maledi£^is  fratrcm  on?- 
ret ;  a  quo  lufus  ,  forte  ccr 
dcTeniet,  ut  fufpicecur.,  rap- 
tionem  faftam  efle  Ccc- 
(iphonis  fui  caufa. 

1  Sc.  I  oftc.ndit  Cced- 
phonem  ( amatorem)  cimcn- 
tem  a  pacre  ,  &  {imul  fiiri- 
plicem ;  qualcm  cx  fcveriori 
rudis  patris  difciplina  effc 
eum  neccOc  fuit. 

3  Fallitur  Syrus  opinionc. 
Neque  enim  is  longe  abcj  ir. 

4  int,  id  fit.  AL  vero  7# 
utinojn  coniungunt  c  :m  ve^ 
lim,  &  hoc  wXtovu^€ir  vo- 
lunc ,  quod  abfque  excmplo 
eil*  Nos  cum  Don.  facimus. 


A  D  E  L  P  H  I.  65 

•S.  Ita  fiat  '  ( et  iftoc  ,  fi  quid  potis  efl: ,  reftius ). 

C.  ita!  nam  hunc  diem  '  5 

MiferenimiSy  ut  coepi^  cupio  perpetuum  in  lae- 

titia  degere: 
£t  illcidrus  nulla  aliacauflatammaleodi  ^  nifi  quia 
Prope  eft :  quod  fi  abeflet  longiiis  ,  prius 
Nox  oppreffiffet  illic ,  quam  huc  revortier  poftet 

iterum  *. 
NunCy  ubi  me  illic  non  videbit^  iam  huc  re- 

curret ,  fat  fcio  :  »     10 

Kogitabit  me ,  ubi  fiierim  :  quem  ego  hodie  toto 

non  vidi  die. 
Quid  dicam?  S.  nihihie  in  mentem  3?  C.  nua«> 

quam  quidquam.  S.  tanto  nequior. 
Cliens,  amicus  ^  hofpes  nemo  eft  vobis  ?  C.  funt» 

quid  poftea? 
S.  Hlfce  opera  ut  data  fit.  C.  quae  non  data  fit  ? 

non  poteft  fieri  4.  S.  poteft. 
C.  Interdiu :  fed  fi  hic  pernoilo  ,  caufae  quid  di-» 

(cam ,  Syre  ?  1 5 

1    Ambigua   vox  fervi ,  4  Revoni  iterum  pleona* 

quam  Ctef.   acdpic  condi-  ftice  dicicur  &  Vlrg.  Aeii* 

Moni  confcmaneam.  Sed  is  VI,  710,  Ot  noftro  rurfus 

pro  malicia  fua,  uc   etiam  rtdire  fupra  I,  i,  46.  infra 

pcius  quid  accidat  feni^  ex-  IV ,  i ,  40.  Eon.  IV,  1 ,  6^ 

opcac.    Nequc  vcrba  &  iftoc  3  int.  vcnit. 

'^reHius  audica   Cteliphoni  4  Simplq^  Ingenium  f  rat 

ocnfcmus.  fe  fert. 

*  Tercniius  T.  I/.  E 


66  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

S.  Vah !  quam  vellem  etiam  no£hi  amicis  openim' 

mos  eiTet  dari  K 
Quin  tu  otiofus  es  :  ego  illius  fenfum  pulchre 

calleo. 
Cum  fervit  maxume  ,  tam  placidum ,  quam  ovem,' 

reddo.   C.  quo  modo? 
S.  Laudarier  te  audit  libenter  ^ :  facio  te  apud  11« 

lum  deum  s : 
yirtutes  narro  4,  C.  meas  ?  S.  tuas.  homini  illico 

lacrumae  cadunt,  20 

Quafi  puero  ,  gaudio.  hem  tibi  autem.  C.  quidnam 

efl?  S.  lupus  in  fabula  f. 
C.  Pater  ne  ?  5.  is  ipfus.  C  Syre ,  quid  agimus  ? 

S.  fuge  modo  intro :  ego  videro. 
C  Si  quid  rogabit ,  nufquam  tu  me  ^ :  audiftin*  l 

S.  potin'  ut  deiinas  ? 

ACTUS     ir.      SCENA    II7; 
DEMEA  ,  CTESIPHO  ,  SYRUS. 

ZJ.JLll  Ae  ego  fum  infellx  !  primum  fratrem  nuf^ 
quam  invenio  gentium : 


1  Faceras  fcmper  cft  Sy- 
lUf ;  c£  Heauc.  V  ,  i ,  38. 

%  Hocpleriquc  omnes  pa- 
rences  (ibi  didum  hgbeanr. 

3  h.  e.  {ummls  laudibus 
efiero^uc  iuigularcm  virt»- 
libus. 


4C£  fupra  III, }• 

5  Adagium ,  in  quo  i Acft 
filentii  indiftio.  vid.  Ind* 

6  SciL  vidifTc  refpondeas, 
Ellipfis  properanci  apta. 

7  Rudis,  (implex,  cimi- 
dufqueadolefccas,  quemfii^ 


A  D  E  L  P  H  L  ^> 

Praeterea  autem ,  dum  illum  quaero  ,  a  villa  mer- 

cenarium 
Vidi :  i«  filium  negat  effe  ruri :  nec,  quid  agam,  fcioJ 
C.  Syre.  S.  quid  eft  ?  C.  men'  quaerit?  5.  verum  '„ 

C.  perii,  S.  quin  tu  animo  bono  es. 
^D.  Quid  hoc ,  malum^  infelicitatis?  nequeo  fatis 

decernere  :  •  5 

Nifi  me  credo  huic  effe  natum  f  ei,  ferundis  mi« 

feriis. 
Primus  fentio  mala  noftra  :  primUs  refcifco  om-; 

nia  : 

Primus  porro  obnuntio  :  aegre  folus  ,  fi  quid  fit ,' 
fero. 

S.  Rideo  hunc  :  primum  ait  fe  fcire  :  is  folus  nef^ 
cit  omnia. 

/?.  Nunc  redeo :  fi  forte  frater  redlerit ,  vifo.  *. 
C.  Syre  10 

Obfecro  ,  vide  ne  ille  huc  prbrfus  fe  irruat.  S. 
etiam  taces? 


gere  intro  iuflerac  fervus, 
reftac  in  ipfo  adicu  forium , 
icerum  obfecracurus  Syrum , 
uc  caveac ,  ne  pater  irruat. 
Syr.  vero  prope  illas  flans 
oppericur  advencum  feois , 
qai  denuo ,  Sc  iam  magis  iu^ 
re  fuo  querens  fcenauu  in-. 


gredicun 

1  ^<prii/iiady.aifirmancis. 

1  Qua  voce  audita  CceC 
niifere  cxcerricus  rurfus  im- 
plorac  Syrura ;  fcd  quod 
prius  fecere  pocuic ,  fuga  (ibi 
6oafiilexe  ^  cuciilimum  racus^ 


«8  P.     T  E  R  E  N  T  1 1 

Ego  caveb(x  C  nunquam  herde  hodie  ego  ifhtc 

committam  tibi. 
Nam  me  iam  in  cellam  aliquam  cum  illa  conclu** 

dam  :  id  tutif&mum  efl. 
5.  Age ,  tamen  ego  himc  amovebo.  £>•  fed  ec- 

cum  fceleratum  Syrum. 

ACTUS       IK     SCENA     III  \ 
SYRUS,   DEMEA. 

S.  JL^  On  hercle  hic  quidem  durare  quifquam^ 

fi  fic  fit  j  poteft. 
Scire  equidem  volo  ,   quot  mihi   fint  domini. 

quae  haec  eft  miferia? 
D.  Quid  ille  gannit  *  ?  quid  volt  ?  quid  ais ,  bone 

vir  ?  eft  frater  domi  ? 
S.  Quid ,  maUim !  bone  vir  » ,  mihi  narras  ?  equi- 

dem  perii.  D.  quid  tibi  eft  ? 


I  Syrus  poft  fugam  Cte- 
iphonis  ,  &:  nunc  primum 
Tifus  a  fcnc,  a  foribus  in 
fccnam  progreiiiens ,  quafi 
non  vidcat  Dcmcam,  mira 
anc  limuLu  fc  vcrbcratum, 
fuf^erequc  cupicntcm  ,  «c 
nova  rarionc  ncCw*ptum  mi- 
tij^ct  Dcmeam ,  qui  Syri  da- 
niorcs  contia  Ctcljphoncm, 


in  huius  laudem  accipler; 
Tanclcm  vcro  mendaciis  fuis 
non  tam  amovet,  quam  prac- 
cipitat  fenem. 

z  Ganmre  proprie  vul- 
pium  ef^. 

3  Indignatjonenifimulans 
repetit  cum  fiiftnrti  illu4 
hnevir. 


ADELPHt  tf^ 

S.  Ro^as  ?  Ctefipho  me  pugnis  miferum ,  et 

iftam    pfaltriam  5 

Ufque  occidit  '.  Z>.  hem,  quid  narras?  5.  bem^ 

vide,  ut  difcidit  labrum  K 
JD.  Quamobrem  ?  5.  me  impulibre  hanc  emptam 

effe  ait.  D.  non  tu  eumrushinc  modo 
Produxe  aiebas  ^'i  S.  fkStvLm  :  vcrum  venit  poft 

infaniens : 
Nihil  pepercit.  non  puduiffe  verberare  hominem 

fenem, 
Quem  ego  modo  puerum  tantiltum  in  manibus 

geftavi  meis  ?  10 

V.  Laudo  ,  Ctefipho ;  patriffas  :  abi ,  virum  tc 

iudico  4. 
S.  Laudas  ?  nae  ille  continebit  pofthac ,  fi  fapiet^ 

manus« 
JD.  Fortiter..  S.  perquam :  quia  miferam  mulie- 

rem ,  et  me  fervolum , 


I  Sapra  III ,  4  >  4^  Ctefi- 
phonem  in  foro  fracrem  iur* 
gio  adortum  finxerat«  Coep- 
tum  mendacium  nunc  coo- 
tinuaty  auget. 

i  Oflendit  feniy  paruna 
profpicientiy  labrum  digitis 
ita  conipreiTumy  ut  in  duas 
partcs  fciffum  videretur. 

3  Denaea,  memor  dlAi 


a  Syro  fupra  III,  4,  ^^ 
cautus  vtfdetur ,  ncque  tamea 
niinus  fallctur  ab  aftuto  fer- 


vo. 


4  NoB  modo  fraude  fer- 
vi ,  fed  &  caeco  amore,  quo 
in  filium  ,  ut  patris  fimilem 
&  ab  ipfo  educatum  ,  fer- 
tur ,  mire  delufus  oflendituc 
fenex. 


f  o  P.    T  E  R  E  N  T  1  I 

Qitrreferire  non  audebam,  vicit.  hui^perfortiter  »1 

I>.  Non  potuit  melius:  idem,  quodege^  fenfit,  te 

efTe  huic  rei  caput.  15 

Sed  eflne  frater  intus  ?  S.  non  eft  K  D.  ubi  illum 

quaeram ,  cogito. 
S.  Scio  ubi  fit ,  verum  hodie  minquam  monflra- 

bo  ).  D.  hem  !  quid  ais  ?  5.  ita. 
'2>.  Diminuetur  tibi  quidem  iam  cerebrum.  5.  at 

nomen  nefcio 
Illius  hominis  ,  fed   locimi  novi  ubi  fit.  D.  dic 

ergo  locum. 
S.  Noflin'  porticum  apud  macellum  hac  deorfum  ? 
D.  quidni  noverim  ?  xq 

S.  Praeterito  hac  reSa  platea  furfus :  ubi  eo  ve->. 

neris  , 
Clivus   deorfum    vorfus  efl  :  hac  praecipitato.' 

poflea 
Efl  ad  hanc  manum  4  facellum  :  ibi  angiportiim 

propter  efl. 
D.  Quonam  ?  S.  illic ,  ubi  etiam  caprificus  ma« 
gna  efl.  D.  novi.  S.  hac  pergito. 

T  Ironia  quafi  jndignan-  3  Vidc ,  quam  afhitc  fe- 

tis ,  ciini  fervili  gcftu.  nem  avidiorem  fiia  tergivcr- 

z  lam  ne  irruac  fc  fenex  in  fatione  £iiciar »  uc  is  hoc  ma* 

aedes  fratris,  odendec  Sy-  gis  credac ,  (aciliufque  fkila* 

lus  y  quam  callidus  fit  &  ex-  tur. 

promptusadfraudes&men*  4  Pcrplexum  faciebat  H- 

^acia.  gnum^inde  rogat  Dcmea. 


A  D  E  L  P  H  l;  ^t 

ID.  Idquidem  angiportum  non  eftpcmum»  Si 
verumhercle;  vah!  15 

Cenfen'  hominem  me  effe  ?  erravi.  in  porticum 
rurfum  redi  : 

Sane  hac  multo  propius  ibis  ^  et  minor  eft  erra^ 

tio  *. 
Scin'  Cratini  huius  ditis  aedes  }  D.  fcio.  S.  uhi 

eas  praeterieris  j 
Ad  iiniftram  hac  re&a  platea;  ubi  ad  Dianae  < 

veneris , 

Ito  ad  dextram :  prius  •  quam  ad  portam  venias» 
apud  ipfum  lacum  ja 

Eft  piftrillay  et  exadvorfum  eft  fiibrica:  ibi  eft# 
D.  quid  ibi  facit  ? 

S.  Leftulos  in  fole  ^  ilignis  pedibus  ^ciundos 
dedit.  r 


I  Min  arte  poecainducic 
fenem  non  plane  improvi- 
dumj  &  fervum  ad  crrorem 
facendum  paratiorem  ,  m  (ic 
£bi  opinionem  (impliciratis 
conciliec  ad  &llendum  ma- 
gis  -y  idqu^  yidic  Don.  Co- 
mice  fimul  orditur  iterum 
monflrarionem. 

z  Vide^quamfetegacar- 
^fex. 


l  int.  aedem.  Ellipfis  (ck 
lennis. 

4  h.  e.  in  quibus  accuba« 
renc  convivances  in  folario  C 
ca  parce  domus,  quae  foll 
&  aorac  pacebac.  Bene  ver» 
ifignos  dicic,  quales  nondum 
habueric  Micio  ^  &  uc  ab 
adiundis  fidem  Eicerec  menr 
dado. 

E    4 


yt  P.    T  E  R  E  N  T  1 1 

D.  Ubi  potetis  vos  ?  bene  fane.  fed  ceflfo  ad  eum 

pergere  ? 

5. 1  fane :  ego  te  exercebo  »  hodie»  ut  dignus  es, 
filicernium. 

Aefchinus  odiofe   ceffat  *  :  prandium  corrum- 
pitur :  3  j 

Ctefipho  autem  in  amore  eft  totus.  ego  iam  pro- 
fpiciam  mihi  : 

Nam  iam  adibo,  atque  unum  quodque ,  quod  qui-. 
dem  erit  belUfiimum  )  ^ 

Carpam,  et  cyathos  forbillansi  paulatim  huncpro* 
ducam  diem4. 


ACTUS  -ir^    S  CE  NA 


IFu 


MICIO,     HEGIO; 

AUxIjGo  in  hac  re  nil  reperio  ,  quam  ob  rem 
lauder  tantppere  ,  Hegio^.r,, 


1  h.  c.  ciirfurani  doccboi 
cf.Plaut.Trin.  IV,7  ,8.  ' 

1  Ncquc  tamcn  ccffator 
iA^fcIu  non  follicitus  nunc 
xnaxumc  cil ;  quod  ab  amore 
fuopatri  apcricndo  ccffavc- 
lat.  cf.  Sc  5  ,11. 

3  Cuiufmodi  ad  iirlt&a- 


3am  ^ulam  cibi  kellaria  di- 
Ctmtiit.  ^         ''"'^ 

4  Laiitis  udtur  Tcrbi*:  de 
prandi6  latuto^  i  %?HiJfimum — 
tialrpere-^jbirhUtando  paulatim 
prcductre  (  h:  c.  confumcrc  ) 
diem* 

5  Scena  oftendic  duos  fe- 


A  D  E  L  P  H  I.  73 

Meum  officiuin   facio  :  quod  peccatum  a  nobis 

ortum  eft,  corrigo  : 
Nifi  fi  me  in  illo  credidifti  efle  hominum  numero^ 

qui  ita  putant, 
Sibi  fleri  iniuriam   ultro  ^  fi  ,  quam  fecere  ipfi  ^ 

cxpoftules : 
£t  ultro  accufant.  id  quia  non  eft  a  me  fadum  ^ 

agis  ne  gratias  ?  .5 

H.  Ah,  minime :  nunquam  te  aliter,  atque  es,  in 

animum  induxi   meum. 
Sed  quaefo ,  ut  una  mecum  ad  matrem  virginis 

eas,  Micio, 
Atque  iftaec  eadem  ,  quae  mihi  dixti ,  tute  dicas 

mulieri , 
Sufpicionem  hanc  propter  fratrem  effe,  eius  effe 

illam  pfaltriam', 
M.  Si  ita  aequom  cenfes ,  aut  ita  opus  eft  fa3o , 

eamus.  /T.  bene  facis :  10 

Nam  et  illi  animum  iam  rellevabis ,  quae  dolore , 

ac  miferia 
Tabefcit ,  et  tu  officio  fueris  fundus.  fed  fi  aliter 

putas , 
£gomet  narrabo  quae  mihi  dixti.   M.  immo  ego 

ibo.  //.  bene  facis : 

ncs  Koncftos ,  altcrurp  hu-  do  ;  plenaquc  eft  fentcntia- 

nianum  ,   altcrum  bonuni ;  rum ,  in  quibus  incft  officii 

intcr  quos  facik  convenir  de  dcmonftratle. 
peccato  AcfcKini  corrigcu- 


74  P.     TERENTII 

Omnes  ^  quibus  res  Aint  minus  fecundae  ^  inagis 

funt  nefcio  quo  modo 
Sufpiciofi  :  ad  contumeliam  omnia  accipiunt  ma« 

Propter  fuam  impotentiam  '  ^  fe  femper  credunt 

laedier. 
Quapropter  te  ipfum  purgare  ipfi  coram  ,  placa- 

bilius  eft. 
M.  Et  rede  ,  et  vcrum  dicis.  H.  fequere  me  ergo 

hac  intro.  M.  maxume. 


D. 


ACTUS    IK     SCENA      Vk 
AESCHINUS. 


'Ifcrucior  animi.  hoccine  de  improvifo  mali 

mihi  obiici 
Tantum ,  ut  neque  quid  de  me  faciam ,  neque 

quid  agam  ,  certum  iiet? 
Membra  metu  debilia  funt :  animus  timore  obftu* 

puit :  peftore 
Confiflere  nihil  coniiii  quidquam  poteft.  Vah  ! 

quomodo 

1  Res  rainus  fecundae  bam,  qtiain  faciebat  pGdcrlae 
impotenda  lenius  dicuncur ,  rapcio ,  indeque  oru  fafpi- 
€^\i:impaupertas  Scinopia. Scd  cio.  Trcpidus  tandem  acce- 
quae  iis  accldunc  a  pocenci-  dic  ad  fores  Softratae,  £e 
bus ,  graviora  ducunc.  ipfum   purgacurus  »   fed    ^ 

2  Acfch.  oflcndicur  pro  pacre,  redcuntc  ck  ipfis  ac- 
ingenii  bonicate  maxime  fol-         cUbus  ,  ezcipitar« 

licicus  dc  fuo  a^norc  ob  cur- 


A  D  E  L  P  H  I.  7y 

Me  ex  hac  expediam  turba  tanta  ?  tanta  nunc 

fufpicio  5 

De  me  incidit ,  neque  ea  immerito.  Soflrata  cre- 

dit  y  mihi 
Me  pfaltriam  hanc  emiffe :  id  anus  ^  fecit  indicium 

mihi. 
Nam  ut  hinc  forte  ea  ad  obftetricem  mifla  erat  ^ 

ubi  eam  vidi ,  illico 
Accedo^  rogito  ^,  Pamphila,  quid  agat :  iam  partus 

adiiet : 
Eone   obfletricem  arceflat.  illa  exclamat  ^  ^  abi  , 

abi     iam ,    jtcfchint.  lO 

Satis  diu  dcdijii  vcrba  :  fat  adhuc  tua  nos  fruftrata 

eflfidcs. 
Hem ,  quid  iftuc  obfecro^  inquam ,  eft  4  ?  valcas  f , 

habcas  illam  *j  quac  placct, 
Senfi  illico  id  illas  fufpicari :  fed  me  reprehencU 

tamen , 
Ne    quid  de    fratre   gamilae    illi  diceremj  ac 

fieret  palam  7. 


I  Canthara  illa,  qaam 
Softrata  III ,  %  eztr.  iufferat 
arceflere  obftetriceio. 

%  Scil.  amore  impulfas 
vcro,  ftudiofe  de  fua  quaerjr. 

3  Nen  refpondety  fed 
exdamat  \  eiufque  clamo- 
semtriftif  reddit  Aefchiausv 


4  Percttlfus  fublto  liaec 
per  interie^ionem  rogac. 

^  Anus  ,  quafi  eum  fu- 
giens  r«(pondet. 

6  Pfaitriam  innuir. 

7  Etiam  in  ipfa  turba 
aAimum  in  fratrem  iiuiuf-- 
que   curam   non  dimitiit| 


76  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Nunc  quid  faciam  >  ?  dicam  ne  fratris  efle  hanc  ? 

quod  minime  eft  opus  15 

Ufquam  efFerri  *.  iam  mitto  » :  fieri  pt>tis  eft ,  ut 

ne  qua  exeat. 
Ipfum  id  4  metuo,  ut  credant :  tot  concurrunt  ve* 

rifimilia : 
Egomet  rapui  :  ipfe  egomet  folvi  argi^tum  :  ad 

me  abduda  e(l  domum. 

Haec  adeo  mea  culpa  fateor  fieri  f ,  non  me  hanc 
rem  patri , 

Ut  erat  gefta  ,  indicaffe  :  exoraiTem  ut  eam  du- 
ccrem.  xo 

CefTatum  efl  ufque  adhuc  :  nunc  porro ,  Aefchine, 
expergifcere  ^ : 

Nunc  hoc  primum  eft  7  :  ad  illas  ibo,  ut  purgem 
me :  acccdani  ad  fores : 


Hndc  haec  fabula  vere  di<fta 
Addphi ,  a  ftx^c^tx^tety  cre- 
dlnms  Aclcliiui. 

1  lam  (iubitans  fecum 
confultat  ,  quirl  faciat. 

z  Refutat  confilium  di- 
cendi  illis ,  pGiltriam  cfTe 
fratris  ;  quaii  dixiffct  (ibi  , 
mhJi  efl  ,  ut  Syrus  dubitans 
fccum  Heaut.  JII,  6,  p. 
Vidc  ,  quam  luclctur  cum 
amorc  in  ruam  amor  iu  fra- 


trcm. 

l  int.  dubitationcm. 

4  Scil.  fratris  eflc  hanc 

5  lam  fe  ad  cenam  ani^w 
mi  fcnt^Dtiam  ipfe  mover. 

6  Qui  adhuc  fomniculofe  C 
negiigemer  cgitti ,  intentiot 
iam  fis  ad  agcndum  ,  ne  5c 
illam  &  vjtam  perdas. 

7  Altcrura,  quod  agct, 
ut  patri  omnia  apcriat,  eum- 
que  exorec.   Scd  in  lioc  a 


A  D  E  L  P  H  L  77 

Perii;  horrdco  femper,  ubi  pultare  hafce  occipio 

mlfer  '. 
Heus ,  heus :  Aefchinus  ego  fum;  aperite  aliquis 

aftutum  oftium.  ' 

Prodit  nefcio  quis,  concedam  huc.  »1 

ACTUS   IV,     SCENA    VIk 

MICIO,    AESCHINUS. 


I 


iW.XTa ,  uti  dixi ,  Softrata , 
Facite  J  :   ego  Aefchinum  conveniam,  ut,  quo- 
modo  ada  haec  funt ,  fciat. 


pacre  praevenitur. 

I  Quam  horret  iam  ama- 
cor  ante  fores  fuae ,  qai  tam 
fonitcr  agebat  in  raptione, 
Scil.  fortis  efl  &  humanus.  . 

X  Scena  haec  oflendit  li- 
beralem  animum  &  patris 
Micionis ,  regreffi  a  Soflra- 
ta,  &  filii  ad  eundem  tenden- 
tis.  Ille  primum  (at  habet, 
filiam  ob  celatum  amorem, 
jndeque  natas  turbas  punire, 
dum  eum  ludit  brcvi  errore^ 
&  fimuleius  animuminhac 
re  explorat ;  tum  paterno 
afie^a  eum  monet>  erigit. 


Filius  priraum  pudoris  ple- 
nus ,  dein  a  patre  lufus ,  mi- 
re  de  fuo  amore  angitur^ 
&  cum  patre  ica  difpucat, 
ut  honeflum  animum  pro- 
dat  \  tandem  ab  eo  laeiiora 
edoflus  exeniplo  efl,  qu» 
animo  filii  in  parentes  bo- 
nos  effe  dcbeant.  Inde  fruc- 
tum  curarum  fuarum  habec 
Micio. 

3  lubet,  ut  fecurae  finr, 
(  quod  certe  Micione  di- 
gnum )  1.  nuptias  adornent. 
Dofi. 


7« 


P.    T  E  R  E  N  T  1 1 


Sedquis  oftium  hoc  pultavit?  Jt.  pater  hercleeft  : 

perii  *  !  M.  Aefchine. 
M.  Quid  huic  hic  negoti  eft  ?  M.  tune  has  pepu- 

lifti  forcs  ?  ^  tacet. 
Cur  hunc  aliquantifper  non  ludo?melius  eft  s :  5 
Quandoquidcm  hoc  nunquam  mihi  ipfe  voliiit 

credere. 
Nilmihi  refpondcs?  At.  non  equidem  iftas^  quod 

fciam  4, 
M.  Ita  ?  nam  mirabar ,  quid  hic  negoti  effet  tibi. 
ErubUit  ^  :  falva  res  eft  *•  Ae.  dic  fodes,  pater  , 
Tibi  vero  quid  iftic  eft  rei  ?  Af .  nihii  mihi  qui^ 

dem  7.  iQ 


I  Novirate  rei »  (c  quod 
pater  a  Soflraca  egrediens 
ipfi  ofleiidicur  y  perculfus  ez- 
clamat. 

1  Verba  huius  &  fq.  verC 
iecum  dicJc  Micio,  parces  (ic 
primas  huius  Scenae  oflen- 
dens.  Tacet  autem  Aefch. 
non  cam  timore ,  quam  pu- 
dore, 

3  Quod  fic  locus  eric 
corrigendi  filii.  Bonus  efl 
pacer. 

4  Vide  ,  quam  perturba- 
tus  fic  Acfchinus. 

5  Primuni}  fed  ambiguum 


fighum  padoris  taeet;  altc- 
xum  cenius  eruhuit. 

6  h.  e.  nondum  mihi  in 
eo  periit  fru^^us  difciplinae 
meae ,  gaudium ,  quod  rai- 
hi  in  eo  unum  efl ;  cf.  fu- 
pra  I,  I9  14.  AfFe^urapa- 
cris  infignem  in  eo  vidit 
Don.  ci.  fupra  Eun.  II  >  x  > 
37»  8c  quem  locum-Vc- 
flerh.  excitat  Euge  y  falva 
res  eft ,  praeda  haec  perpctua 
eft  mea.  Adde  Fefhim  de 
proverbio :  Sahares  eft,  fal^ 
tat  fenex. 
7  h.  e.  aihiii  quod  ad  me 


A  ©  E  L  P  H  I.  79 

'  Ainicus  quidam  me  a-foro  abduxit  modo 
Hilt  advocatum  fibi.  M.  quid?  M.  ego  dicam  tibi.^ 
Habitaat  hic  quacdam  mulicres  pauperculae  *  2 
Opinor  has  non  noffe  te ,  ct  certo  fcio : 
Neque  enim  diu  huc  commigrarimt.  Ae.  quid  tum 

poftea  3  ?  15 

M.  Virgo  eft   cimi  matre.   Je.  perge.  M.  haec 

virgo  orba  eft  patre  : 

Hic  mcus  amicus  illi  gencre  eft  proxumus : 
Huic  leges  cogunt  nubere  hanc.  M.  perii  4.  M, 

quid  eft?  ▼ 

Ae.  Nil  :  refte :  perge.  M.  is  venit ,  ut  fecum 

avehat  : 
Nam  habitat  Mileti.  Ac.  hem  !  virginem  ut  fecuift 

avehat  ?  20 

M.  Sic  eft.  Ac.  Miletum  ufque  ,  obfecro  ?  M.  ita. 

Ae.  animo  male  eft  ^ 


periineat.  Sed  &c 

I  lam  fingere  inclpic. 
Bene  auteni  (imulac ,  nego- 
cium  eflc  alienum. 

%  Obfcuras  eas  facic  & 
pauperes ;  an  ut  filius  cre- 
ilat  y  parum  fiU  auxilii  fore 
a  pacre  ad  nupciasj  atque 
fic  ei  obiiciancur  curae  pau* 
kcim? 

l  Anzie  ^oaeric  filius  a« 


macor  :  &  crefclc  cura ,  pes^ 
inde  uc  commenca  ipfuni 
propius  cangunc. 

4  Aefch.  hoc  feorfim  di- 
xic  cumgcmicu,  ita  uc  fub- 
audirec  Miclo.  Quo  magis 
vero  pacer  fe  infclum  amo- 
ris  eius  fimulac ,  hoc  magic 
oftenditur  ab  Aefchino , 
quamvis  fc  reprimence. 

$  Icerum  averftts  dldc  fei 


8o 


P.     T  E  R  E  N  T  I  I 


Qiiid  ipfac?  quid  aiunt?  M.  quid  illas  cenfes) 

nihil  enixn  <• 
Commenta  mater  eft  * ,  cffe  ex  alio  viro  >  , 
Nefcio  quo ,  puerum  natum ,  neque  eum  nominat : 
Priorem  cffe  illum  ;  non  oportere  huic  dari.    x^ 
jIc.  Eho  nonne  haec  iufta  tibi  videntur  poftea  4  ? 
M.  Non.  Jc.  obfecro  ,  non?  an  illam  hinc  abdu-* 

cet ,  pat.er  ? 
M.  Quid  ni  illam  abducat  ?  Ac.  ^  h&wxL  a  vobis 

duriter , 


enc 


«uni,  mox  fe  reprehcnclir. 

I  h.  e.  nihil  fane  ,  quo 
minus  id  ficri  liccac 

z  Quam  probabiliter  com- 
minifcicur ,  matrcm  quac- 
rerc  fubterfugium.  Novcrat 
fcil.  Acfchinus  anmiumSo- 
ftracae  in  fe. 

3  Pcrvenit  fic  Micio  ad 
ipfum  tilium,  cuiusamorcm 
mirc  cradlat, 

4  Aefch,  rogat ,  tamquam 
id  ,  quod  parer  dixcrat  com- 
mcntum  ,  verum  omnino  fit. 
Ita  fe  patri  aperit.  Don.  1. 
hoc pojlea  ad  audita  de  pucro 
ex  alio  viro  nato  referen- 
dum,  1.  abundanter  didum 
cenfet;  cui  poftcriori  fen- 
tQntiae  acccdunt  hodie  om- 


nesy  &  coaferunc  Flauc. 
Men.  III ,  1  ,  3 1.  Nobis  ia 
noflro  ,  quod  faepius  fu- 
mitur  9r«(f Axfif ,  non  placet«  , 
Sed&vetus  ed.  Argent.  fig- 
num  rogandi  alitcr  ponic-- 
videntur  ?  poflea  —  quaii 
Aefch*  amplius  di£lurus 
fuifiet  poftea  etiam  Ulam  hinc 
abducet?  A  parte  inrerpel- 
latus  id  certe  mox  addic. 
Vencrat  quoque  in  menrem, 
an  lcgi  pofGc  pofcier. 

5  Acfch.  iam  dolorc  & 
ira  permotus  fummo  cum 
ir«i^fi  loquitur  ;  cui  conve- 
nire  dicit  Don.  illud  im^ 
mif  adverbium  coniundlio- 
ne  au^um  in  ofto  fyllabas, 
jniferepronuntiandum.  Inli" 


A  D  E  L  P  H  I. 


U 


Immifericorditerque  ,  atque  etiam  ,  fi  eft ,  patet  ^ 
Dicendum  cnagis  aperte ,  inliberaliter.  30 

M.  Quam  ob  i^em  ?  A^.  rogas  me  ?  quid  illi  tan« 
dem  creditis 

Fore  animi  mifero  ,  qui  illi  confuevit  «  priol* , 
Qui  infelix,  haud  fcio  an,illam  mifere  nunc  amat  % 
Cum  hanc  fibi  videbit  praefens  praefentem  eripi  ^ 
Abduci  ab  oculis  ?  facinus  indignum,  pater.     35 
M.  Qua  ratione  iftuc '  ?  quis  defpondit  ?  qui^  de*< 

dit  ? 
Cui ,  quando  nupfit?  au&or  his  rebus  quis  eft  ? 
Cur  duxit  alienam  ?  M.  4  an  federe  oportuit 
Domi  virginem  tam  grandem,  dum  cognatus  hup 


heraliterpo^  praemjflam  eX' 
cufiitionem  iratius  profert. 

I  Cave  hoc  verbuin  trahas 
ad  Vencrem  f,  fluprum.  In- 
nuit  honedus  adolcfcens  9c 
nuptiarum  cupidus  amorem 
confucmm.  cf.  Andi»  !>  1« 
loS. 

X  Dum  vult  ut  alienus  lo- 
qui ,  fo  ip(e  indicat  afFedlu. 
Haudfclo  an  idem  efl,  ac 
forta[fe. 

3  lam  pater  ad  rep^ehen- 
fionem  filii  procedit^  quam 
kreviflimis  abfolvit,  finem 
Ttrentius  T.  II^ 


(adurus  labori  filii.  Quae 
vero  pater  rogat,  eorumni- 
hil  fadum  erat.  Tot  igitur 
peccata  a  filio  erant  in  hac 
re.  Nemo  paiens  defponde- 
rat ;  Aefch.  non  datam  vi- 
tiavesat',  ac  dein  patrem  c^- 
laverat  (ia^um  ;inde  nuptiae 
non  &dae ;  au^loritatem  Mi« 
cionis  patris  neglexcrat  5 
Bon  ezaminaverat ,  utrum 
liceret  legibus  eam  ducere  , 
an  prior  eflec  iore  cogna- 
tus  aliquis. 
4  Aefch.  oltimum  onam. 


«2  l>.     T  E  R  E  N  T  I  I 

Illinc»  vcnirct,  exfpedantem?haec,iiii  pater  *,  40 

Te  dicere  aequom  fuit ,  et  id  defcndere, 

iU.  Ridiculum  ,   advorfumne  illum  caufam    di« 

cerem  , 
Cui  veneram  advocatus  ?  fed  quid  ifta ,  Aefchine  , 
Noftra  ?  aut  quid  nobis  ciun  illis  ?  abeamus  5.  quid 

eft4? 

Quid  lacrumas  ?  ^e.pater,  obfecro,  aufculta.  M. 
Aefchine  f,  audivi  omnia.  4^ 

£t  fcio :  nam  te  amo  :  quo  magi' ,  quae  agis ,  cu* 
rae  funt  mihi. 

Ac.  Ita  velim  me  promerentem  ames,dum  vivas, 
mi  pater  , 


quod  pro  commenco  fuo  ad- 
diderat  Miclo ,  impugnans  , 
cetcra  pcccata  praccercundo 
conficccur. 
I  Quod  rcferas  adMilecum. 
z  Addic  haec  amore 
&  dolore  amcns  &  vocc 
lupplici ,  iaro  planc  con- 
fufus  ,  &  ferc  iam  lacri- 
xnans. 

3  His  verbis  pacer  redigic 
filium  ad  ultimum,  lacru- 
nias  &  confclTioncm  ;  iam- 
iam  ad  vcriora  5c  kniora 
icdi:urus ,   cum    habcat  &" 


liom,  qualem  velit. 

4  Abicunis  quaii  nunc  rc- 
pente  animadvercic  flenccm , 
&  camquam  caufae  ncfcius 
fic,  Gc  inquiric.  Mecrum  Kinc 
iam  vertit  ita,  ut  fcnariis 
fucced;mt  crochaici. 

5  Lacrumancem  non  pla  - 
ribus  obfecrare  paifus  inccr- 
fa:ur  pater  benignus ;  ifquc 
fatis  poenae  habens  dolentl 
iam  rurfus  fubvcnic  ;  &  fic 
demvm  filius  liberalicer  ^c 
pie  dcprccacur  pacrL 


A  D  E  L  P  H  I.  83 

Vt  me  hoc  delifium  admifiiTe  in  me,  id  mihi  ve- 

hementer   dokt  9 
Et  me  tui  pudet.  Af;  credo  hercle  :  nam  inge- 

nium  novi  tuum 
Liberale  ' :  fed  vereor  ne  indiligens  nimium  iies.  50 
In  qua  civitate  tandem  te  arbitrare  vivere  ? 
Virginem  vitiafli  f  quam  te  non  ius  fuerat  tan«> 

gere  ^: 
lam  id  peccatum  primum  magnum  ;   magnum ; 

at  humanum  tamen : 
Fecere  alii  faepe  ,  item   bonL  at  poftquam  id 

evenit,  cedo, 
Numquid  circumfpexti  ?  aut  numquid  tute  pro- 

fpexti  tibi ,  5  5 

Quid  fieret?  qua  fieret?  fi  te  mihi  ipfum  puduit 

dicere » 
Qua  refcifcerem?  haec  dum  dubitas  ^  menfes  ab- 

ierunt  decem. 
Prodidiili  et  te,  et  illam  miferam,  et  gnatumj 

quod  quidem  in  te  fuit  '• 


I  Ab  angrati  anlxni  cri- 
jnine  abfolvit  filium,  fed 
.  demencer  &  blandemonet, 
ne  porro  indiligens  rerum 
fuarum  fit  y  quomodo  fe  ia 
liac  re  praebuerit.  Atque 
Aefck.  ia  eo  fe  ipfe  argue- 
tat  Sc  5  ,  V.  ip. 


xCf-  Eun.  V,i,i8  Jfi 
pMulum.effc  hoc  tibi  vidcmr, 
virginem  vitiare  chen  ? 

3  Senez  fcflive  corredlio- 
nem  accommodac  amoriia- 
venis.  £t  dein  f.icetius  ob-f 
^urgac^  tum  v.  61  monet, 
faaud  quidem  pr<»  imperie  ^ 


84  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Quid  ?  credebas  domiienti  haec  tibi  confeduros 

deos  ? 
£t  illam  fine  tua  opera  in  cubiculum  iri  dedu^m 

domum  ?  60 

Nolim   ceterarum   rerum   te    focordem   eodem 
modo. 

Bono  animo  es ,  duces  uxorem.  At.  hem !  M.  bono 
animo  es  ^  inquam.  At.  pater^ 

Obfecro^  num  ludis  tu  nunc  me  ?  M.  ego  te?quam-^ 
obrem  ?  Ac.  nefcio  : 

Quia  tam  mifere  hpc  effe  cupio  venmiy  eo  vereor 
magis. 

Af.  Abi  domum,  ac  deos  comprecare,  ut  uxorem 
arcelTas  '  :  abi.  65 

At.  Quid  ?  iam  uxorem  ?  M.  iam.  At.  iam  ?  M. 
iam  quantum  poteft.  At.  di  me  y  pater^ 

Omnes  oderint,  ni  magis  te,  quam  oculos  nunc  ego 

amo  meos. 
M.  Quid?'quamillam  *?  Ae.  aeque.  Af.  perbenig- 

ne.  At.  quid  ?  ille  ubi  eft  Mileiius  ? 


fcd  gravlter ;  ttndem  recreat 
moeAum  fubico  optacoque 
Quntio.  Aefch.  vero  quanta 
arte  deducirur  ad  gauciium^ 
gratique  anlmi  renfus  ! 
1I,  Ntquc  cnim  ipii  ilU 


Deorom  cultores  nuptias 
contrahebant ,  celebrabant , 
nt(I  re  Jivina  prius  &da, 
(acrificiis  lc  predbus. 

2  Ipfe  pacer,  in  filii  pie- 
tategaudcAs»  feftire  iocatm^. 


A  D  E  L  P  H  I.  tf 

IW.  Abiit ,  pcriit ,  nav«m  afcendit  »•  fed  cOr  cet 
fas  ?  jic.  abi  y  pater  : 

Tu  potius  deos  comprecare.  nam  tibi  eos,  cert^ 
fcio ,    '  70 

Quo  vir  melior  multo  es ,  quam  ego  ,  obtempe- 
raturos  magis  *. 

M.  £go  eo  intro,  ut ,  quae  opus  funt,  parentur: 

tu  &c,  ut  dixi,  fi  fapis. 
Ac.  J  Quid  hoc  negoti  ?  hoc  eft  patrem  effe ,  aut 

hoc  eft  fiiium  effe  ? 

Si  frater,  aut  fodalis  effet ,  qui  magis  morem  ge« 
reret  ? 

Hic  non  amandus  ?  hiccine  non  geftandus  in  finu 
eft?  hem!  75 

Itaque  adeo  magnam  mi  iniicit  fua  commoditate 
curam, 

Ne  forte  imprudens  faciam ,  quod  nolit :  fciens 
cavebo. 


X  Ridens  &  facete  dlcir , 
fe  omnia  ifta  finxiiTe* 
.  1  Quam  afccndic  grara 
laudatio  pacris  (ine  ulla  af- 
rematione.  Quod  ad  ipfam 
femenciam  atcinec ,  cf.  Plauc. 
Rud.  proL  11.  fqq.  Poen. 
y  *  4  9 107«  &  MoRram  IttCi 


V ,  t ,  ^»  Poecanim   Tcro 
Deus    II.    I  ,   1x8    cecinit 

Tf»Ao«y  «o7ir. 

$  Poldierrime  candem 
poeca  filium  facic  laudaco- 
rem  pacris  abfencis.  Ea  fum^ 
ma  laas,  nec  fiicaca  piecaSv 


m^ 


%6 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


Sed  cefTo  iPt  intro ,  ne  morae  xneU  nuptiis  egomct 
liem  ». 

ACTUS    IK    SCENA     FII. 
D  E  M  E  A  S 

X^Efeffus  fum ambulando.  ut,Syre,  te  cum  tua 
Monftratione  magnus  perdat  luppiter. 
Perreptavi  ufque  omne  oppidum:  ad  portam,  ad 

lacum  \ 
Quo  non  ?  nec  fabrica  illic  ulU  erat  ^  nec  fra* 

trem  homo 
Vidiffe  fe  aibat  quifquam.  nunc  vero  domi        j 
Certum  obiidere  eft  ufque  ^  donec  redierit. 

ACTUS    IV.     SCENA    FIII\ 


MICIO, 

itf.  JLBo ,  illis  4  dicam, 
ram. 

I  Opponunc  abit  Aefch. 
nc  in  cum  incidat  Denicaj 
nanira  patcr,  non  cura. 

1  Rcdit  cx  curCi  fao  ille 
fempcr  iratus  Demea,  qui 
quantum  a  fratrc  mitiorc  di- 
vcrfus ,  tantum  abeft  ab  eius 
gaudiis ,  Iblus  aegrc  fert , 
i^uidquld  fic  ^  acmitii  con* 


D  E  M  E  A. 

nullam  effe  in  nobis  mo-* 

fulir,  omnibus  invifus  efu- 
dirur  folus,  cf.  cum  hacfcc- 
naillam  ap.  Plauc.  Amph. 
IV,  I  acEpid.n,i',  ijfq. 

l  Demeae  iam  primum  of- 
fcrcur  fracer ,  in  quem  iras 
eromere  voluerac.  Sed  hic 
cas  hilariter  reprimet. 

4  Virgiai  ciufquc  matri. 


A  D  E  L  P  H  L  «7 

D.  Sed  ecciim  ipfum!  te  iam  dudum  quaero  ; 

Micio. 
M.  Quidnam  ?  D.  fero  alia  flagitia  ad  te  ingentia 
Boni  illius  adolefcentis  K    M.  ecce  autem  ».  Z?. 

nova  , 
Capitalia.  M.  ohe ,  iam  ».  Z).  ah ,  nefcis  qui  vir 

fit.  M.  fcio  4.  5 

Z?.  Ah  ftulte  u  tu  de  pfaltria  me  fomnias 
Agere.  hoc  peccatum  in  virginem  eft  civem.  M. 

fcio. 
.D.  Eho  ^  fcis ,  et  patere  ?  ilf.  quid  ni  patiar  ?  27» 

dic  mihiy 
Non    clamas  ?  non  infanis  ?  AT.  non.  malim  qulr 

dem. 
D.  Puer  natus  eft.  M.  dii  bene  vortant.  Z>.  virgo 

nihil  habet  ^  lO 


I  Adeo  cum  oflematione 
&  ti^mftix  nunciat,  ut  cre- 
das ,  ipfi  niiul  efle  anci- 
quius  ,  quam  flagicia  filii  nr- 
bani  ad  fratrcm  dcferre ,  & 
bclla  concitare. 

X  Ecce  autem  dicicur  , 
quum  agentibus  ( h.  L  laeta) 
aliud  repcnte  interTcnit  no- 
Tum,  Eninus  laetufn. 

3  int.,de(Ine. 

4  Vcl  uaa  Iiac  vocula  bel- 


lum ,  quod  faerus  ille  de- 
nuo  concitat ,  mire  impel- 
lity  impecum  i/him  repri'- 
mit. 

^  Impuirum  fe  fentien? 
irafcitur  Micioni.  Scd  hic 
ardori  porro  frigidam  fuf' 
lundct. 

6  lam  fe  prodit  animus 

Demeae ,  quem  Hegio  &- 

praIII,4,55  fqq.tamgra- 

Viter  monucrar,  ut  aequa 

F4 


88  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

'3f.  Audivi.  D.  ct  diicenda  indotata  eft  » ?ilf.  fci- 

licct. 
27.  Quid  nunc  futurum  cft  ?  Af.  id  enim  ^  quod 

res  ipfa  fert : 

IUinc  huc  transferetur  virgo.  D.  o  luppiter  , 
Iftoccinc  pado  oportet  ?  M.  quid  faciam  ampUus  ? 
D.  Quid  facias?  li  non  ipfa  re  tibi  iftuc  dolet,     1 5 
Simulare  certc  eft  hominis  K  M.  quin  iam  vir- 

ginem 
Defpondi :  res  compolita  eft  :  fiunt  nuptiae  : 
Dempfi  metum  omncm ;  hacc  magis  funt  hominis» 

D.    ceterum 
Placct  tibi  fadum  ^  Micio  '  ?  M.  non ,  fi  queam 
Mutare  :   nunc  1  cum  non  queo ,  aequo  animo 

fcro.  xo 

Ita  vita  eft  hominum ,  quafi  cum  ludai  tefleris  4  : 
Si  illud ,  quod  maxume  opus  eft  ia£^u ,  non  cadit, 
lUud ,  quod  cecidit  forte ,  id  arte  ut  corrrigas. 


nofcat ,  fi  vclit  pcrhibcrl 
probus. 

I  Cf.  »a  Aiidr,  IV ,  j , 
41. 

%  SciL  homlnis  huius  hu* 
manicas  nihil  cft ,  nifi  in- 
cundia,  facvitafquc  ctifci- 
plinac.  Alia  ci\  Micionis, 

3  Ita  profligaiMm  fc  fcn« 
«i;  Dcmea,  m  acfciac ,  (]ui4 


(racri  obiiciar ,  nifi  virulcn-* 
tam  irrifioncm^ 

4  Sentcntiam  hanc  ab 
Alcxidc  (  ap.  Stobaeum )  1. 
tx  Platoiie  dc  rcp.  L.  X 
mucuatum  putant  Tcrcn- 
tium  'y  quidni  a  communi 
fcnfa  ic  iudtcio  uterquc  ^ 


A  D  E  L  P  H  I.  S9 

jy.  G)rreAor  ' !  nempe  tita  arte  viginti  minae  , 
Pro  pfaltria  periere  :  quae,  quantum  poteft,  25 
Aliquo  abiicienda  eft  ;  (i  non  pretio,  gratiis. 
Af.  Ncque  eft  *,  neque  illam  faneftudeo  vendere  f. 
D.  Quid  igitur  facic$  ?  M.  domi  erit,  D.  pro  di- 

vom  ftdem ! 
Meretrix  et  mater  femilias  una  in  domo  ? 
M.  Cur  non  ?  D.  fanum  te  credis  cfl!e  ?  M.  equi- 

dem  arbitror.  30 

D.  Ita  me  di  ament,  ut  video  ego  tuam  ineptiam : 

Fafturum  credo  4  ^  ut  habeas  quicum  cantites, 
M.  Cur  non?  D.  et  nova  nupta  eadem  haec  dif- 
cet  ^  ?  M.  fcilicet. 

D.  Tuinter  cas  rcftimduSans  faltabis  ^.  il/.probe. 


I  Sarcafmus. 

X  inc.  abiicienda  gratiis^ 

3  Micio  ita  rerpendeC/^ 
u(  ludete  fracrem.,  L  ine»- 
ptus  videri  malic,  quam 
Ccefiphonem  prodere.  Prae- 
paracur  camen  (imul  via  ad 
manifeftandum  Cce(ipkonis 
amorem. 

4  inc.  H ;  quod  alii  ingc- 
runc. 

%    Cum  uxoris  alias  (ic , 
rcm  familiarem  curarc. 
^    lam   ei  con?iciacur , 


quad  is  pucrum  agar.  Pu«- 
rorum  enim  &  pucllarum 
chori  manibus  conjerti  in  fal- 
tacionc  rejlim  duccre  dice- 
bancur  ;  Liv.  XXVII ,  37 
Per  manus  rtfu  data ,  v/V^i- 
nts  fonum  vocis  pnljh  pcdum 
modulantts  incejferunt.  Lu- 
crcc.  II,  ^31  cattnas  ludert'^ 
Hor.  Od.  II,  II,  i^  dart 
bracchia  ludtnttm;  cf.  do£b. 
lani  ad  h.  L  Icanon  afline , 
quem  falcances  manibus  ce- 
nuerc  ,  proprie    didta  ifia 


90  P,    T  E  R  E  N  T  I  I 

D.  Probe  ?  M.  et  tu  nobifcum  una ,  fi  opus  fit  ».* 

D.  hei  mihi !  3  5 

Non  te  haec  pudent  7  M.  ^  iam  vero  omitte  , 

Demea , 
Tuam  iflanc  iracundiam  ,  atque  ita  ,  uti  decet^ 
Hilarum  ac  lubentem  )  hc  te  gnati  in  nuptiis. 
Ego   hos    conveniam  :  poft   huc  redeo.   D.    o 

luppiter ! 
Hanccine  vitam !  hofcine  mores !  hanc  demen- 

tiam  4 !  ^o 

Uxor  fine  dote  veniet :  intus  pfaltria  eft : 
Domus  fumptuofa  :  adolefcens  luxu  perdhus : 
Senex  delirans  ^  ipfa,  fi  cupiat ,  Salus  ^ 
Servare  prorfus  non  potefi  hanc  familiam. 


fal:a:io  ,  quod  ncmini  clc- 
ganti  placcat  ;  fruflrnque 
liuc  alii  trahunt  Hor.  I  cp. 
'o>  48  9  ^^  qucm  locum 
▼ide  Baxterum. 

I  Reddit  Micio  Demeae, 
quod  hic  convicii  caufa  di- 
xcrat. 

1  Micio  iam  eludic  fra- 
trem.  quorfum  enim  perpe- 
tua  huius  iurgia  ?  Clamet 
ille  moz  fibi^  nemine  au- 
dicnte. 

3  Vocem  hanc ,  quae  lae^ 
thiam  conviyahm  nocet  ^  re- 


ftitucre  quoque  alii  ap.  Plaut. 
Pcrf  V,  I  ,  8,  uc  lcgatiir 
omnes  hilaros ,  lubentes ,  Lu^ 
tificantes  faciam*  cf.  Plauc 
A(in.   II ,  1  y  1. 

4  Crebra  ellipfis  conve- 
nit  in  flomachantem. 

5  Senilis  flulcitia  appel* 
latur  deliratio  ^  Qc  de  Sen, 

C.    II. 

6  SalitsDeTL  Romanis,  uti 
Yyfii«  Graecis.  Afcendie 
autcm  a  fupcrioribus  iam 
ad  fummam  Demeae  ardor^ 
cui  reftinguendo  iam  nemo 


A  D  E  L  P  H  I. 


9» 


JCTUS    ir.    SCENA     IX \ 

SYRUS,    DfeMEA. 

S.  /xEdepol,  Syrifcc  »,  te  curafti  moUiter, 
Lauteque  munus  adminiftrafti  tuum  : 
Abi  ^  fed  poftquam  intus  fum  omnium  rerum 
fatur  , 


lidfuit.  Don.  ad  h.  1.  Tcrcn- 
tium  gravitacem  Caecilii 
imitacum  dicit. 

I  Omnes  ferc  edd.  inde 
ab  Erafmo  ,  hinc,  ubi  nuUo 
incervallo  opus ,  male  or- 
diuntur  A^um  V ,  praetcr 
Dacieriam ,  quae  banc  & 
fq.  fc.  rcfte  addit  IV ,  uti 
&  cd.  noftra  vet.  Reftabac 
Demea  (qucm  nemo  fapieiis 
digredi  in  ocium  paciacur  ) 
cx  priori  fccna  vifo  Syro ; 
eiufque  nunc  advcncum  op- 
pericur.  Oblicus  eum  erac  fe- 
nez  ,  quo  imaginem  domus 
(Faternae  abfolverec.  Syrus 
inccdccctiamynoa  iamaflu- 
tus  ille,  fed  madens  vino. 
Donaci  ad  h.  1.  nocam  pror- 
fus  corruptam  ficcncnda- 
«iis :  Qtd  4Muc  mh^  CUu* 


phonem  perfallacias ,  lam  o- 
portet  ut  ^ebrius  inducatur  Sy- 
ras  ;  per  cuius  fabulas  ( levcm 
garrulitatcm  &  agendi  ratio- 
ncm.  cf.  Don.  ad  fc.  fq.  v. 
f . )  retegatur  idem,  Inde  tur- 
bae  CTcrcfceiit  ad  fummiTm. 
%  Abbianditur  (ibi  madi- 
dus  mence  fervus  ,  diminu- 
tiva  fui  nominis  formula. 
Cf.  fupra  Sc  4  extr.  Cura- 
verat  fe  per  5  fccnarum  fpa- 
tiura.  Prodic  vero  (ic  primum 
poft  pocacioncni. 

3  Sic  Donacus :  Verbum  vel 
fibi  L  alteri  cum  laudatione 
blandientis,  Nam  fic  dicunt^ 
qui  iam  compotes  funt  votorum 
omnium^  perfeQique  in  rebus 
univerfis,  Sic  &  fupra  De- 
mea  fc.  x ,  v.  15  in  ab(ea- 
um  filium :  Lmdo » Ctefipho^ 


9%  P.    TERENTII 

Prodeaipbulare  huc  libitum  cft.  D.  illud  fis  vide 
Exemplum  difciplinae  '.  S.  ccce  autcmhic  adcft  5 
Senex  nofter.  quid  fit  *  ?  quid  tu  cs  triftis  ?  D. 

oh,  fcelus! 
S.  Ohe  iam !  tu  verba  fundis  hic ,  fapientia  >  ? 
D.  Tu ,  fi  meus  efles .  • .  4  ^,  dis  i  quidem  effes  , 

Demea , 


patrijfas;  abi  Scc. 

1  f.  morum  eius ,  quem 
camquam  magiflrum  fequa- 
tur  Aefch. 

2  Repente  vifo  (ene  nil 
limcc ,  nec  cavet  ebrius.  A/i- 
rty  jnquit  Don,  fecuritatem 
ebrii  hic  exprejfit, 

l  Pro  illo  feeius  redditur 
Demcac  fapientia,  Eundem 
Syrus  fupra  dixcrat  Tu  10- 
tus  quantus  nil  nifi  Sapien" 
tia  €s.  Irritancii  caufa  clicic 
verba  fundis ,  ii.  e.  cum  vi 
pcofcrs,  &  (imul  pcrdis. 
Cicdimus  autcm,  Syro  co- 
mice  Sapientiam  dici  fcncm , 
quaii  unus  fcptcm  Grae- 
cLic  fapicntcs  acquet ;  quo- 
runi  didis  Tcr.  orationcm 
paiHiu  diftinj^uit.  At  Dc- 
mca,  pracccptorum  omnium 
cjpcrs  y  filium  fuum  in  alio« 


rum  vitam,  timquam  in  fpe« 
culum  infpicere  iubebar  ; 
nimios  lemper  in  ira ,  nun- 
quam  in  lemporc  vciut; 
omnia  fibi  ignofcebac ,  aliis  • 
Aihil ;  non  fcrebac ,  quae  nc- 
ceffc  crac-,  ncque  corrige- 
bat  arce  ,  qiiac  male  ceci-< 
deranc;  utilc ,  non  dccorum 
quaerebat  \  cetcra  fenex  in- 
gratus  ,  qui  noji  cflet  pari- 
lis  iuventae.  Scd  idem  ille 
infpicicns  in  vicam  Micio* 
nis    moderari    (ibi     difcec 

Aa.v. 

4  Intericda  aSyro  vcrba 
non  impcdianc,  ut  haec  diG> 
iungas  a  confequencc  rxm- 
plum  &c  Al.  proindc  male 
Tun  ?  fi  mtus  8ic, 

f  Dives.  Scd  ipfe  divitla^ 
rum  idcinquc  infernorum 
Deus  Dis  dicebatur^  binc. 


A  D  E  L  P  H  I. 


91 


Ac  tiiam  rem  conftabilifTes  >*  D.  exemplum  om- 

nibus 
Curarem  ,  ut  effes.  S.  quamobrem  *?  quid  feci? 

D.  rogas  ?  lO 

5  In  ipfa  turba ,  atque  in  peccato  maxumo  , 
Quod  vix  fedatum  fatis  eft  4,  potafti,  fcelus! 
Quaii  re  bene  gefta.  S.  fane  noUem  huc  exitum  ^ « 

ACTUS    IV.    SCENA     X^. 
DROMO,  SYRUS,  DEMEA. 

jDr.  JrjLEus ,  Syre  ,  rogat  te  Ctefipho  ut  redeas; 

S.  abi. 
D.  Quid  Ctefiphonem  hic  iiarrat  ?  S.  nihil.  D.  eho, 

camufex , 
Eft  Ctefipho  intus  ?  S.  non  eft.  D.  cur  hic  no- 

minat  ? 


credimus,  rifus  fpe^lsitorio 
bus  movebacur. 

X  Dicens  haec  facis  ipfe 
inflabili  pede  viz  infticifle 
vidcatur.  Spedatores  Di- 
tem  infernum  cogicantes  y 
poteranc  ad  rem  mone  con- 
ftabiliendam  crahere.  Orcus 
cerce  eil  candem  quiecalis, 
&:  Syrus  fupra  dixerac  y  txtP' 
ctho  tt ,  fillctrmum. 

%    JNihil  (  inquit  D«n. ) 


rmnc  In  Syro  ,  mfi  fimpUx  tt 
purum  ob  sbrUtattm. 

l  Ridiculus  Demea ,  qui 
adverfus  ebrium  cam  grari- 
ccr  perorcc. 

4'Sedaca  omnia  funcpracM 
ter  unum  ce. 

5  Sane  pro  ebrio  fic  dl- 
cic  Syrus,  qui  pro  fccuri- 
tace  invcnerac  licem. 

6  Qua  Ccefipho  inter  po«* 
cida  ciTe  oflcndiciir. 


^p^ 


94  P.     T  E  R  E  N  T  I  I 

5.  Eft  alius  quidam  ,  parafitafter  paululus : 
Noftin'  >  ?  D.  iam  fcibo.  S.  quid  agis  ?  quo  abis  >  ? 

D.  mitte  me.  y 

5.  Noli ,  inquam.  D.  non  manum  abftines ,  ma-, 

ftigia  } 
An  tibi  iam  mavis  cerebrum  difpergam   hic  «  ? 

S.  abit. 
'  Aedepol  comiflatorem  4  haud  fane  commodum  » 
Praefertim  Ctefiphoni.  quid  ego  nunc  agam  ? 
Nifi ,  dum  hae  filefcunt  turbae  ,  ioterea  in  an* 

gulum  1  o 

Aliquo  abeam  y  atque  edormifcam  hoc  vilU  s.  lic 

agam  ^. 

ACTUS    V   7.    SCENJ     I. 
MICIO,    DEMEA. 

Af.JL  Arata  a  nobis  funt,  ut  dixi,  Soflrata^ 

1  Eciam  in  menciacio  pa-         amica. 

rum  fubcili  ctnfidens  ramen  5  FlUi  diminat.  pro  v£/i/, 

cfl.  6  Dormiendi  igitur  tem- 

2  Syrus  Demeam  retinet ;  pus  detur  Syro ,  interea  dum 
Sc  in  eo  efl  veri  cenfeflio.  Dcmea  incus  turbas  det ,  8c 
Sed  iam  neque  abigecur^  Micio  nuptias  paret.  Ita  dc- 
neque  amovebicur  fenex.  mum  h.  L  finis  fit  quarti  Ac-- 

3  fiaculo  minatur.  cus. 

4  h.  e.  quafi  fodalem,  7  Rationes  diximus,  quare 
qui  incerfit  coavivio   cani        cum  cd«  noflra  vetcre  &  Da- 


A  D  E  L  P  H  I.  95 

Ubi  vis.  quifnam  a  me  pepulit  tam  graviter  fores? 
D.  Hei  mihi,  quid  faciam?  quid  agam  ?  quidcla- 
mem  ?  aut  querar  ? 


clerla  ,  hinc  demum  ordia- 
mur  A^um  V ,  quo  iam 
omnes  curba  evolvendi  fuDC. 
Pf  aecipua  eius  cau(a  erac  rl- 
eor  &  infcicia  Demeae  y  a 
quo  iam  recedto  Cliciphoni 
fiiio  ^elufque  amori  mecuen- 
ila  cundla  vidcbantur.  Sed 
ex  hoc  ipfo  nialo  iavenic 
poeca  eximm  honediorem , 
converfionemfcnis  Demeae 
a  rigore  difciplinae  ad  ae- 
quicacem  aliquam.  Quodad 
Aefchini  rem  accinec,  ea 
iam  facis  (alva  erac  Micio- 
nis  pacrls  humanicace  & 
profligaco  Demea.  Hic  qui- 
dem  vel  maxime  adhuc  iuum 
Ccefiphonem  obiecerac  ez- 
emplum  difciplinae  mello- 
ris  (cf.  Aft.  I ,  X  ,  i^  fq.) 
£eque  ob  id  praepofuerac 
£racri(cf.Aft.III,4,4^fq. 
&  IV,  I,  irfq.  &  i,  15)- 
Is  adco  fuum  fui  cauia  dit 
lexerac ,  quod  ipfe  fatis  pro- 
dec  Sc.  X  j  fed  Micio  fuum 


in  animum  ica  infUtuerac 
Aefchinum ,  ac  folus  ipfi  ef- 
fec  carus  ;  ab^  eoque  iceia 
haberecur.  A  Micione  huma** 
nicas  in  gaudium  familiae 
redundabac ;  a  Demea  da- 
mores  dc  irae  &  curbae  adhuc 
fueranc.  Sed  re  omni  mani« 
fefta,  Demea  fe  &lfam  vi- 
dens  nil  amplius  habct ,  quo 
fe  opponac  fratri ,  poft  pri- 
mum  imperum  fui  poeni- 
cens ,  &  micior  audic  fracris 
raciones ,  &  ip(a  fui  impo- 
tentia  ica  convenicur  ad  con- 
trarios  fenfus  ,  ut  prima  (pe- 
cie  ni/nius  videacur,  &  fimul 
ulcifci  cupiat  fracrem  ,  fe4 
relegencibus  idem  videbitor 
corrigere  mulca  in  bonum 
£uniliae  ,  &  vercere  in  om- 
nium  laecician^.  —  Scena  i 
Micio  a  Softraca  egrediens 
iftcidic  in  Demeam,  poft 
surbas  dacas  in  aedibus  V&^ 
«ionifi  j  fe  prorucnceixu 


96 


P,    T  E  R  £  N  T  I  I 


O  coelum ,  o  terra,  o  maria  Neptuni  >  I  M.  hem 

tibi, 
Refcivit  omnem  rem :  id  nunc  clamat :  ilictt  ^,  |. 
Paratae  lites :  fuccurrendum  eft.  D.  eccum  !  adeft 
Communis  corruptela  noftrum  Uberum  5. 
M.  Tandem  reprime  iracundiam ,  atque  ■  ad  te 

redi  4. 
D.  Reprefli ,  redii :  mitto  maledida  ornnia  ^ : 
Rem  ipfam  putemus  :  diftum  inter  nos  hoc  fuit,  lo 
Cx  te  adeo  eft  ortum,  ne  tu  curares  meum  ^ 
Neve  ego  tuum  ?  refponde.  M.  £i6ium  tfl  ,  noa 

nego. 


I  Qaam  tragice  clamac 
ad  ultimum  fcncx.  A<ft.  I  , 
2  triHis  ingreffus  vchementi 
vocc  nuntiat  mala )  tancicm 
enimpit  v.  31  Pro  luppiter  ^ 
tu  me  homo  adigis  ad  infa" 
niam  &c  III ,  3  advcnicns  : 
Difperii!  A.  IV,  i  ingrcflus 
Nae  egofum  infelix  &c.  IV , 
6  Defcjfus  fum  amb.  ut^  Syre , 
te  magnus  perdat  luppiter ; 
cf.  Sc.  ftj.  H.  1.  Holore  fum- 
mo  vl^tus  numina  •mnia 
niovcc  voce  fua. 

X  h.  I.  idem  efl ,  ac  aflum 
ejl  de  CUtiphone.  Paratae  mihi 
iam  /ues  &c. 


3  Antea  accuCaverat  fra<* 
trem  Je  uno  filio ,  iam  dc 
amb«bus  gravius. 

4  Non  tam  rcprchendic 
irafcentem  ,  qui  iufte  dole- 
bac ,  fed  nimietatem  irae. 

5  Increpitus  a  fratre ,  nc 
videatur  non  effe  prae  ira 
apud  fe  ,  &  fe  a  fuo  potius 
filio ,  laudato  illo  morum 
ezemplo,  deceptum  fentiens, 
mittit  invicus  maledidla^  & 
ad  rationes  cum  fratre  dilpu- 
tandas  tranfit  tacite  frenien<;. 
lam  iure  fuo  nititur  contra 
•fratrem;  hic  aequitacis  pa« 
HOQHm  agic. 


A  D  E  L  P  H  L  9:r 

D.  Cur  nunc  apud  te  potat'^  cur  recipis  meum  \ 
Cur  emis  amicam,  Micio  ?  num  qui  minus 
Mihi  idem  ius  aequom  efl  efle,  quod  mecum  efl 
tibi?  '  ij- 

Quando  ego  tuum  non  curo ,  ne  cura  meum. 
M.  Non  aequom  dicis...  D.  non  '  ?  M.  nam  vetus 

verbum  *  hoc  quidem  eft , 
Communia  ejfc  amicorum  inur  fc  omnia. 
D.  Facete  !  nunc  demum  iftaec  nata  oratio  eft  »  > 
M.  Aufculta  paucis,  nifi  moleftum  eft,  Demea  4.  lo 
Principio ,  fi  id  te  mordet ,  fumptum  filii 
Quem  faciunt ,  quaefo  hoc  facito  tecum  cogites  : 


I  Don.  hoc  non  etiaiu 
ftiicioni  cribuic ,  qui  id  coa- 
fidencer  repeciveric  \  quod 
quam  inepce  in  Micionem 
dicacur  ,  pacec  ex  eo,  quod 
Micio  iocofe  provocet  ad 
provetbium.  Ipfe  Micio  fra- 
Trem  fe  reprimere  iuflTonic. 
IcaqUe  Codd.  plures  &  edd. 
yecc.  in  quibus  &  noilra  , 
cum  Bencl.  (equiniur,  qui 
id  veliemencer  a  Degiea  in- 
leriedum  voluir. 

x  Scil.  Graecorum  ,  & 
quidem  Pychagorea  vox.  cF. 
(lic.  o£  I ,  i6.  de  Legg.  II, 
Tcrcntius  T.  II.  • 


II. 

3  Signum  rogandi  addi- 
mus.  Ironice  &  irate  rogat , 
cur  id  nunc  dcmum  (  non 
prius )  cibi  in  mencem  vcnir, 
qui  hodic  dixifti  NAm  ambo 
curare  propemodum  repofcere 
illum  ejl ,  quem  deMJli  ;  cf.  - 
fupra  I,  1,  5j.  Quod  ilie 
dixit  verhum^  hic  orationem 
per  ironiam  vocac. 

4  locari  iam  defmit ,  aq 
fublaco  iamproverbio ,  fcrio 
jnagis  ac  ipfe ,  fcd  rooderacc, 
xem  pucac  cum  fracrc. 


9« 


P.    T  ER  E  N  T  II 


Tu  illos  duo  olim  pro  re  toUebas  '  tua, 
Quod  fatis  putabas  tua  bona  ambobus  fore  ^ 
£t  me  tum  uxorem  credidifli,  fcilicet,  |        2^ 
Dudurum  :  eandem  illam  rationem  antiquam  ini^ 
Conferva  ^ :  quaere  ,  parce ,  fac  quampiurimum 
Iliis  reiinquas :  gloriam  tu  iAam  obtine  3 : 
Mea ,  quae  praeter  fpem  evenere,  utantur  4  fine, 
De  fumma  ^  nii  decedet:  quod  hinc  ^accefferit,  30 
Id  de  iucro  putato  effe  omne,  haec  ii  voles 
In   animo  vere  cogitare ,  Demea  ^ 
Et  miiii ,  et  tibi ,  et  iiiis  dempferis  moieftiam» 
D.  Mitto  rem  :  confuetudinem  ipforum^.    J\f^ 
mane  : 


X  h.  c.  educandos  faTci- 
piebas. 

X  h.  e.  ad  priorem  illam 
xcdi  ,  camquc  ferva.  Haec 
yero  haud  (Ine  vehemciuia 
quadam  &  dedignacionc  pro- 
nunciat. 

3  h.  e.  tuerc  f.  conferva. 

4  Mea'  ^utantur  L  ancique 
pro  meis—utantur ;  L  quod 
magis  placec  ,  quae  evenere 
(illis)  mea ,  his  utanturjine. 

5  SciL  tua. 

6  h.  e.  de  meis  ,  hiKTiJi.atu 

7  Micio  haftenus  obiece- 
xat  fracri  raciones  de  re  br  • 


miiiari  ,  qoibus  hic  concra 
ire  non  audebat ,  metuens  ^ 
nCj  quidquid  boni  a  Micio- 
nc,  &  ex  adoptionc  fliis  c ve- 
ncrat,  de  eo  detraheret  j  c£ 
fupra  Ad.  1 , 1.  Itaque  Dc- 
niea  honeflum  potius  can- 
git ,  de  eo  (e  follicitum  d^ 
mulans.  Micio ,  qui  fupra 
morcs  nimium  urbanos  filii^ 
magis  ut  fe  a  fratre  dcfen- 
deret ,  quam  uc  ci  perfua- 
derct,  fere  approbavcrat ,  au- 
tcquam  ad  rationes  pecuniae 
defcendercti  nunc  inverfb 
ordinc , his  prius  expeditis. 


A  D  E  L  P  H  I.  99 

Scio  :  ifhxc  ibam.  *  multa  in  homine ,  Demea,  3  ^ 
Signa  infunt ,  ex  quis  conieftura  facile  fit  > 
Duo  cum  idem  faciunt ,  faepe  ut  poffis  dicere  , 
JIoc  licet  impunc  faccrc  huic  ,  illi  non  licct  ; 
Non  quo  diflimilis  res  fit  y  fed  quo  is ,  qui  facit : 
Quae  ^  ego  illis  inefle  video,  utconfidam  fore^o 


iam  quoque  afracre  monicus, 
-fa£la  filiorum  non  appro- 
bac ,  (ed  ica  ezcufac ,  ur  ex 
bono  eorum  Ingenio  redllo- 
ra  quaevis  augurecur ,  fra- 
cremque  Gc  demulceac.  Mox 
mane  h,  1,  non  eft  reTocanris 
abeuncem  ,  fed  animum  ad 
ea,  quae  didurus  erac. 

I  Obfcuriflimam  Don. 
dicic  oracionem  Micionis » 
&  quod  ad  rem  8c  in  verbis. 
Cund^ique  pofl  ipfum  in- 
terpp.  parum  fcice  volunc , 
Mlcionem ,  malae  caufac 
pacronum,  permifcerc  om- 
nia  ,  Sc  verba  fundere  (ine 
fenfu.  Cavesunus  nobis  a 
tali  iniuria  in  poecam ,  auc 
Micioncm,  virum  modcra- 
tum  fempcrque  cum  racione 
<licenccm«  Vulc  vero,  cflc 
ia  homine  quacdam  ( libc- 


ralis  ingenii  &  animi )  (igna, 
unde  ica  coniicere  poflis  , 
uc  faepe ,  non  fcmpcr  ,  di- 
cere  poflis,  illilicere,quae 
aliis  non  licenc.  Condonan- 
dum  cfl  ingeniis  libcralibus, 
(i  quid  quandoquc  iuveni- 
licer  cgerinc,  quippe  cum 
aecacc  rcclius  fapienc.  Qui- 
bus  non  aeque  cfl  liberum 
ingcnium,  cohibcndi  om- 
nino  func  ,  ne  ad  confue- 
cudincm  pcccaudi  dclaban-* 
cur,  nunquam  inde  emcr- 
furi.  Signa  vcro  iiberalis 
ingenii  &  animi  £uni  fipere, 
inuUi^erey  in  loco  verecundunt 
ejffhy  inter  fe  amare,  Acqueea 
eflc  in  ambobus  filiis  vidic 
Micio  j  qui  fic  fapienccr  fa  ^ 
cis,  cerce  bumane  diiTeruic. 
1  SciL  figna  liberalis  in* 
gcnil  &  animi. 

c% 


loo  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Ita  ut  volumus.  video  fapere,  intellcgerc,  in  loccl 
Vcreri ,  inter  fe  amarc :  fcire  eft  '  liberum 
Iqgenium  atque  animum  :  quovis  illos  tu  die 
Reducas.  at  enim  metuas  ,  nc  ab  re  fint  tamen 
Oniiffiorcs  paulo  *.   o  nofter  Demea,  45 

Ad  omnia  alia  aetate  fapimus  redius : 
Solum  unum  hoc  vitium  fenedus  adfcrt  hominibus^ 
Attentiores  fumus  ad  rem  omncs^  quam  fat  cft  z 
Quod  illos  fat  actas  acuet.  D.  s  nc  nimium  modo 
Bonae  tuae  iftae  nos  rationes,  Micio,  ^o. 

£t  tuus  ifte  animus  aequus  fubvortant.  M.  tace^ 
Non  tiet.  mitte  iam  iftaec  :  da  te  hodie  mihi : 
Exporge  frontem  4.  D.  fcilicet  ^ ,  ita  tempus  eft  ^ 
Faciundum  eft  :  ceterum  rus  cras  cum  filio 
Cum  primo  lucu  ^,  Af.  immo  de  no£le  cenfeo  :  5  j 


1  int.   liinc. 

1  Micio  ,  cjui  fratris  iii- 
gcnium  novcrat  ,  ati  rem  fa- 
cicnJam  pronum ,  fdte  eius 
follicicudincm  ,  (i  non  a;U- 
niere,  at  hodie  imminucre 
ftudens,  blanditus etiam,  u- 
litur  o  nojler  Demea, 

l  Manfuctior  iam  De- 
mea  fere  ,  non  amplius  cla- 
mat,  fed  tam?n  miti  ironia 
utitur.  AJt  :  Timeo  ,  ne  ni- 
mium-  -nas—fuln^orrant—ratio* 


nes  &  tuus  an,  aeq. 

4  Quam  prudenter  &  hu- 
mane  tradlat  porro  fratrcm  , 
quem  cum  ccteris  Kodie  in 
laetitiam  vertere  cupit.  Lac« 
titia  cxporrigic  frontem  ^ 
crilUtia  contrakit. 

5  Scilicet  acgre  ccdcntis 
cft,  ut  Eun.  1,1,  loy. 

6  int.  hinc  me  ahftraham  ^ 
quod  i2ein  dicic;  locans  vcrc^ 
Micio  refpondet ,  uc  in  m^ 
hritacem  vocec  fratrem^ 


A  D  E  L  P  H  I.  •  x^l 

Hodie  modo  hilarum  te  face.  D.  et  iftam  pfal- 

triam 
Una  illuc  mecum  hinc  abftraham.  M.  pugnave- 

ris  ». 
Eo  pado  prorfumilli  *  alligaris  filium. 
Modo  fiicito,  ut  illam  ferves.  D.  ego  iftuc  videro : 
)  Atque  ibi  favillae  plena ,  fiimi ,  ac  poUinis   60' 
Coquendo  fit  fexo  ,  et  molendo  :  praeter  haec , 
Meridie  ipfo  faciam  ut  ftipulam  coUigat  : 
Tam  exco^^am  reddam  atque  atram  ,  quam  car- 

bo  cft  4.  Af,  placet. 
Nunc  mihi  videre  fapere,  atque  equidem  filium 
Tum  etiam ,  li  nolit ,  cogam  f ,  ut  cum  illa  un2 

cubet.  65 

Z>.  Derides?  fortunatus ,  qui  ifto  animo  fies : 
£go  fentio.  M.  ah ,  pergifne  ?  D.  iamiam  deiino. 
M.  I  ergo  intro  ,  et  cui  rei  eft  ,  ei  rei  hunc  fu-  * 

mamus  diem. 


1  I1.  e.  magnam  retn  fe- 
cexis ,  Inquit  Don.  Sic  Cic 
pro  Rofc.  Amerin.  c  3  Hoc 
pugnatur ,  h.  e.  koc  e£cere 
(ludenu 

z  i.  c.  pfalcriae  ^  fedpfal'- 
ctiam  probe  fcrvandam  di- 
cic  Micio.  Al.  iUi  yoluQ£ 


effe  adv.  pro  iUic;  idque  e- 
tiam  dederunt. 

5  Prior  fyllaba  yerfui 
priori  aduciatur. 

4  lam  ira  defcrbnit;  lo- 
cifque  fius  caret  Micio ,  ne 
denuo  excitetur. 

(  Scil.  (1  cgo  (im  tu. 

G3 


102, 


P.    T  E  R  t  N  T  I  I 


ACTUS    V.    SCENA    IL   « 
D  E  M  E  A. 

JL^  Unquam  ita  quifquam  bene  fubdu£^a  ratioite 

ad  vitam  fuat , 
Quin  res,  aetas  ,  ufus ,  femper  aliquid  apportet 

novi, 
Aliquid  moneat  :  ut  illa ,  quae  te  fcire  credas  ^ 

nefcias  ^ 
Et  quae  tibi  putaris  prima  * ,  in  experiundo   ut 

repudies, 
Quod  nunc  ml  evenit.  nam  ego  vitam  duram  i 

quam  vixi  ufque  adhuc^  5 


t  Dcmea ,  qui  adhuc ,  nifi 
quod  ipfc  faciebat ,  nihil 
rciflum  putaverat,  aliifque 
fcmper  ira:us  crat ,  com- 
parans  aequum  S:  lactum 
animum  fratris  01  m  fuo 
facvo  &  trifti,  vicienfque 
illum  a  fillis  amari,  fc  nc- 
gligi ,  ilhim  gaudia  potiri , 
fe  mifcriam  cx  laborc  cape- 
rc,  invidct  fratri ,  cumque 
1,  acmulari ,  1.  ulcifci  cu- 
picns',  novam  hodic  init 
viam.  Scilieet  rcmiflurus  dc 
fua  agrcfU  fcveritate  difci- 


plinae,  Sc  tmimi  e^rplendl 
caufa  omnlbus  ridicule  ab- 
blaaditur,  &  largitate  fimu- 
lata  fratrem  inducit  ipfum  , 
ut  is  nimium  aliis  obfequi 
fuaque  profundere  vidcacur; 
tandem  fatiatus  in  extrema 
fabula  fe  clementiorem  fac- 
tum  ita  profitetur,  ut  (imi- 
lis  fui  maneat.  Ita  convc- 
nientiam  fcrvabit  pocta  in 
apta  hominis  convcrfione. 

1  h*  e.  eljgenda  prae  a^ 
l^s ,  C  optima. 


A  D  E  L  P  H  l;  ^o| 

Prope  decurfo  fpatio  mitto»  id  quamobrem  ?  re 

ipfa  repperi  " , 
Facilitate  nihil  effe  homini  melius,  neque  cle- 

mentia. 
Id  effe  verum  ,^x  me  atque  ex  fratrc  cuivis  6- 

cile  eft  nofcere. 
Ille  fuam  femper  egit  vitam  in  otio  * ,  in  con- 

viviis : 
Clemens,  placidus  J,  nulli  laedere  os,  arridere  om- 

nibus  :  lO 

Sibi  vixit  4  :  fibi  fumptum  fecit  ^.  omnes  bene- 

dicunt ,  amant. 


I  lam  laudabit  ipfe  ille 
Agceflis  humani  fratris  rae- 
liorem  vitae  rationcm  f,  fe- 
licitatem;  fada  collatione 
cum  fua  faevitate  &  tenaci- 
tate  &C.  Clementiora  func 
verba  ,  quibus  2\ilicio  mores 
fuos  &  fratris  confert  A6t. 
1,1,  1^—11  fq. 

z  Otium  opponitur  laborl 
C  operi  ruftico.  Convivia 
^licuntur  avitae  coniundlio- 
ne,  Cic.  de  Sdn.  c  13  ;  &  h. 
1.  hanc  per  metonym.  no- 
tant. 

.$  C/^/»  inalios,  nemi- 


nem  laedit  ;  fed  placidus  , 
ipfe  moribus  aliis  etiamplar- 
cet.  CUmentia  divcrfa  eft  ab 
ira  ;  placiditas  a  feritate ,  a- 
dcoque  efl  ipfa  humanitas » 
quae  nos  faciles  £  aliis  ap- 
cos  efficic. 

4  Vivit  Jibi  non  is  ,  qui 
fuo  modo  vivit ,  fcdquicum 
aliis  vivit,  ufque  amicus  efl. 

5  Cf.  Plaut.  Afin.  1,3, 
^5  Necejft  efifacere  fumptum, 
^ui  qiuunt  lucrum.  Lucrum 
Tcjro  Micionierat,  laudari, 
amari. 

G4 


.104  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Ego  ille  agreftls,  faevus,  triftis,  parcus,  trucu* 

lentus ,  tenax  " , 
Duxi  uxorem  :    qu?im  ibi  miferiam    vidi!   nati 

filii, 
Alia   cura  :  eia  ^  autem ,  dum  ftudeo  'illis  ^  uf 

quamplurimum  5 

Facerem ,  cofttrivi  in  quacrendo  vitam  atque  ae* 
tatem  meam.  15 

Nunc  exafla  aetate  hoc  fru£^i  pro  labore  ab  his 

fero  , 
Odium.  ille  alter  fine  labore  patria  potitur  com« 

moda  4  : 

Ulum  amant ,  me  fugitant :  illi  credunt  confilia 

omnia  : 
Illum  diligunt  :  apud  illum  funt  ambo  :  ego  de- 

fertus  fum : 


X  ram  didicit  ille  nofien 
fi;  quod  fapiemiac  cft.  Se 
autem ,  qucm  alii  iam  fatis 
notum  habeant ,  (  HU  ),  gra- 
phice  pingit ,  agreflis  mo- 
ribus,  (acvus  faclis,  triftis 
animo,  parcus  duritcr  vi- 
vendo  y  truculentus  tuIcu  , 
tenax  £  in  his  omnibus  con« 
timax,  £  aTaras ,  qui  ne- 
hrgicur,   Yae  uzori. 


quam  talis  vir  ducat !  inde 
miferia  utriquc. 

%  Eia  e(l  quafi  fe  ipfum 
reprchendencis  ob  infcitiam 
agendi. 

3  int.  rei. 

4  lam  ultro  ad  invidiam 
f.  aemulationem  (e  acceudit; 
eoque  (apientiam  L  potius 
refipifcemiain  (lulticia  rni* 
fccbic. 


A  D  E  L  P  H  I. 


105 


Dlutn ,  ut  vivat ,  optant ;  meam  autem  mortem  ex- 

fpeftant  fcilicet ,' :  10 

Ita  eos  meo  labore  edu&os  maxumo  ^  hic  fecit 

fuos 
Paulo  ^  fumptu.  miferiam  omnem  ego  capio  ,  hic 

potitur  gaudia  ^ 
Age,  age  ^,  nunc  iam    experiar  porro  contra  , 

ecquid  ego  pofliem 
Blande  dicere ,  aut  benigne  facere  s ,  quando  huc 

provocat  *. 
Ego  quoque  a  meis  me  amari,  et  magni  pendi 

poftulo.  15 

Si  id  fit  dando  atque  obfequendo ,  non  pofle- 

riores  feram  7. 
Deerit  :  id  mea  minime  refert ,  qui  fum  natu 

maxumus  K 


1  Scilket  indignantcr  ad- 
«licum. 

1  Pauio  adie£^.  uci  Andr. 
I,  ^  ,  31.  A  patdus  t^ pau" 
lulus, 

l  Repetic  quo4  ip(i  yere 
^olec. 

4  lam  confilinm  capic , 
cui  fubefl  &  poenicentia  & 
invidia. 

5  Unde  omnis  turba  & 
triflitia  nata  erat,  inde  iam 
#innium    lactitiam   repetic 


poeta. 

6  inc.  Micio. 

7  Fallitur  Demea,  ncf- 
cius  verae  artis  amoreoi  (Ibi 
conciliandi.  Micio  ica  fiacie- 
bac  in  loco.  Humanitate  ve- 
rum  aliorum  amorem  pto- 
vocamus. 

8  Aemulatione  &  amore 
Ilii  du^us  y  non  huma* 
nitate,  fuum  animum  ex- 
plere  cupit ,  etiam  cum  dam^ 
no  fratris»    Sed  id  quoque 


ic6 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


ACTUS    V.    SCENA    IIl^ 

SYRUS,    DEMEA, 

S.  JjLEus,  Demea,  rogat  frater,  ne  abeas  lon^us* 
D.  Quls  homo  ?  o  Syre  nofter ,  falve !  quid  fit  ? 

qiiid  agitur  ? 
S.  Refte,  D.  optume  eft.  iarn  nunc  haec  tria  pri- 

mum  addidi 
Praeter  natiiram  * :  o  nofter ,  quid  fit  ?  quid  agitur? 
Servom  haud  inliberalem  praebes  te ;  et  tibi      5 
Lubens  bene  faxim.  S.  gratiam  habeo.  D.  atqui  , 

-  Syre, 
Hoc  verum  eft ,  et  ipfa  re  experiere  propediem. 


ACTUS    y.     SCENA      ir\ 


G. 


H 


GETA,    DEMEA,    SYRUS. 

Era ,  ego  huc  ad  hos  provifo ,  quam  mox 
virginem 


^anmum  in  bonum  rcrtet 
pocta.  Supra  clamavcrac , 
quod  uxor  indotata  (It  du- 
ccnda. 

I  Syrus,  qui  iam  cdormi- 
verat  villum ,  iuflus  a  Mi- 
cione  monet  Dcmeam  ,  fed 
fatis  (icce,  ne  longius  abeat. 
Qui  fupra  infatuaverat  fc- 
ncm   agrcHcm,  in  co  Iiic 


iam  rurfus  Aultam  bene  di- 
cendi  artcm  oftcndet.  Scd 
ipfc  Dcmea  obfcrvabit  , 
quac  practer  naturam  dixe- 
rit. 

i  lam  nunc—ruitur.  Hoc 
prcffius  fibi  dicit  :  dcin  rur- 
fus  Syro  paipat. 

3  Egreditur  a  Softrata 
in  fccnam  alcer  fcrvus  ,  1(1 


A  D  E  L  P  H  L  107 

Arceffant.  fed  eccum  Demeam !  falvus  fies. 

D.  Oh ,  qui  vocare  ?  <?.  Geta.  D.  Geta ,  hominem 

maxumi 
Pretii  te  effe  hodie  iudicavi  animo  meo. 
Nam  is  mihi  profefto  eft  fervus  fpeftatus  fatis,  5 
Cui  dominus  curae  eft ,  ita  uti  tibi  fenfi ,  Geta. 
Et  tibi  ob  eam  rcm ,  fi  quid  ufus  venerit , 
Lubens  bene  faxim.  '  meditor  effe  affabilis ; 
£t  bene  procedit.  G.  bonus  es,  cum  haec  exi* 

ftumas. 
D.  Paulatim  plebem  primulum  facio  meam  ^.10 

ACTUS     V.     SCENA     V.% 
AESCHINUS,  DEMEA,   SYRUS,  GETA. 

At.  v-/Ccidunt  me  equidem.  dum  qimi'  fanc- 
tas  nuptias 

que  probus  ,  Gcta,  quem 
lll ,  4  fenex  cognovcrat , 
nocninis  oblitus.  Huic  dum 
Wandicur,  ycrum  tamendl- 
cit. 

X  Sqq.  (ibi  dicit  prcdiori 
voce. 

2  Dicic  haec,  ut  qui  ambitio- 
fe  quaerebat,  alios  (ibi  bene 
diccrc.  Quamvis  autem  fe- 
ncx  facis  ineptc  fcrvis  pri- 
mum  bcnigiie  dicac  ac  fac- 
turus  fit ,  poera  tamen  pru- 


denter  cius  larj^itatcm  diri- 
gec  utilitatc  Jomus  fracer- 
nac.  Syrus  fcil.  libertus  c- 
rit ,  ut  Jomo  exeat  ,  quem 
magiftrum  ncquitiae  putat ; 
Getaque,  fervus  frugi,  fa- 
lis  prctii  liabebit  fibi  ,  cum 
hera  tranfire  in  domura 
Micionis. 

3  Nunc  primum  in  toca 
fabula  offertur  Demeae  Ac- 
fchinus  ,  in  eo  iam  clcmen- 
tiorcm  &  placidiorcm  pa- 


f 


io8  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Student  facere ,  in  apparando  confumunt  diem; 
D.  Quid  agitur,  Aefchine?  Ac.  hem  y  pater  mi, 

tu  hic  eras  ? 
Z>.  Tuus  hercle  vero  et  animo ,  et  natyra  patcr  «, 
Qui  te  amat  plus ,  quam  hofce  oculos  ^.  fed  cur 

non  domum  5 

Uxorem  arceflis  ?   Ac.  cupio  :  verum  hoc  mihi 

morae  cft, 

Tibicina  ,  et  hymenaeum  qui  cantcnt.  D.  eho  ,* 
yin'tu  huic  feni  aufcultare  J 1  Ac.  quid?  D.  miiTa 

haec  face  , 
Hymenaeum ,  turbas,  lampadas  ,  tibipinas  4 : 
Atque  hanc  in  horto  maceriam  iube  dirui      to 
Quantum  poteft  :  hac  transfer,  unam  fac  domum : 
Tranfduce  et  matrem ,  et  ^miliam  omnem  ad  aos. 

Ac.  placet , 


trcm  habiturus.  Ingrcdi- 
cns  vcro  fe  commcndat  ab 
amore  Phanii ,  quam  olim 
vitlatam  ,  nunc  uxorcm  fu- 
turam  impatienter  amat. 
Idem  vero  fubito  pacris 
afpeftu  conflcrnatus,  ftatim 
«b  eo  laetitiae  datur. 

I  Quam  cum  totum  fuum 
feccrc  ftudct ,  ut  Micionem 
fuperct  1  5c  illico  fubiungic , 
quae  volentl  illi  ciTe  audi- 


vcrat. 

1  AuKitKiff ,  eoque  blan- 
'dius  Sc  maiori  cum  affeOu. 

3  Pcnes  fcncs  cft  confl- 
lium  ,  quo  utancor  iuniorcs. 
Nequc  is  tam  pro  pacre  Cc 
gerere  voluic ,  quam  ami- 
cum  confilium  dare.  Qui 
magis  obfcquj  potuit  filio  ? 
Don.  nihil  horum  vidit. 

4  SoUemnia  haec  fuere 
in  nupciis. 


A  D,  E  L  P  H  I.  10$ 

Pater  lepidiffime,  D.  euge,  iam  lepidus  vocor. 
Fratri  aedes  fient  perviae  :  turbam  domum 
Adducet,  ad  fumptum  admittet  multa  >  :  quid 

mea  ?  15^ 

Ego  lepidus  ineo  gratiam,  ^  ubi  nunc  item 
Dinumeret  iile  Babylo  viginti  minas. 
Syre  ,  ccffas  ire ,  ac  facere  ?  S.  quid  ergo  ?  Z>. 

dirue  J  : 
Tu  illac  4  abi  et  traduce.  G.  di  tibi ,  Demea , 
Bene  £iciant ,  cum  te  video  noftrae  familiae    to 
Tam  ex  animo  faftum  velle.  D.  dignos  arbitror  ^. 


I    h.  e.   molta  pacietary 
quae  ad  fumpcum  finr. 

1  Vulg.  iubt  nunc  iam  ^c. 
(  vid.  in  finc)  in  quo  haerenc 
omncs  intcrprcics.  No- 
ftra  ez  lccHone  fenex  (ibi 
gratulatur  dc  gratia,  quam 
Ineac ,  ubi  fimul  fratrcm  ul- 
cifcitur  o|?  iflas  ip  minas  pro 
pfaltria.  cf.  III>  4,  1—8  & 
IV,  7,  14  fq.  Cum  enim 
Demea  ipfam  pfaltriam  cum 
filio  hinc  abftrahere  vellet , 
atque  fic  lo  minas  fratri 
rcdditurus  eflet ,  quod  dun 
videbimus,  lactatur  (quo- 
modo  Micioncm  lactHm  fuif> 
fe  audlv^rat )  fe  viam  inve- 
»ifle ,  ubi  dentto  viginti  mi^^ 


nas  in  fumptus  dintimcrare 
qaeac  ille  Babylo ,  h/  e.  1. 
ftultus ,  I.  dives  &  profufus 
homo  ,  ut  cxponant  Don. 
Eugr.  &  SchoL  ad  luvcnai. 
III,  111.  f.  quod  fumptus 
feceric  in  prandium  ,  cui 
intererat  pfaltria ;  cf.  Curt. 
V,  1,57  &  quic  notamus 
infra  ad  fc.  7. 

3  Cum  vuitu  ferio  iu- 
bentis  dicit.  Dcin  ad  Ge*- 
tam  convcrfus.  Laconicc 
vcro  impcrat  dicitquc. 

4  Int.  qua  Syrus  aperie& 
viam  per  hor^^um.  Mox  hao, 
per  vianiy 

5  HocGetaerefpondctj 
dein  ad  filium  fe  aoavercic^ 


110  P.     TERENTII 

Quid  tu  ais  ?  ^e.  fic  opinor.  2>.  multo  redius  eft, 
Quam  illam  puerperam  nunc  duci  hac  per  viam 
Aegrotam.  Ac.  nihil  enim  vidi  melius ,  mi  pater. 
D.  Sic  foleo  '  :  fed  eccum  Micio  egreditur  fo- 
ras,  15 


ACTUS     y.    SCENA     VIk 


I 


MICIO,  DEMEA,  AESCHINUS. 


itf.XUbet  fratcr?  ubi  is?  tune  iubes  hoc,  De- 


mea: 


X  Ironice  hoc  diierit ,  ut 
Gnatho  Eun.  II ,  i ,  48.  Mi- 
cioni  iRtenvlebac ,  quod  Ae- 
ichinus  (Ibi  fa^um  credebat. 

X  Advenit  tandem  Mi- 
cio ,  cum  audiflec  ex  Syro 
iuflum  Demeae  ,  ardentior , 
quam  adhuc  unquam  fc  cx- 
hibuit  \  nihil  ipfc  intelli- 
gcns  de  fratris  conliliis; 
nunc  vcro  ipfe  ab  hoc,  £ 
fua  facilirate  viftus,  fe  fcris 
nuptiis  cum  Softrata  vecula, 
niatre  Phanii ,  implicari  pa- 
litur.  Cave  autem  irafcaris 
L  Micioni  ,  quafi  nimium 
paticnti ,  f.  Demeae  ,  quafi 
Aunc  i^un  maliciofo  nimis. 


Quamvis  cnim  Micio  pa- 
rum  urbane  in  eo  faccrc  vi- 
deacur ;  fecit  tamen  humane, 
neque  prorfus  contra  fuum 
fenfum ;  qui  uxorem  non  du- 
cere ,  forcunacum  vidcri  illis 
otii  fludiofis  in  urbe ,  fupra 
dixerat.  Neque  hac  aetate  L 
niifcriam  a  coniugio  vidc- 
bit ,  I.  tiliis  adeoquc  novis 
curis  augebitur;  fcd  in  Ipfa 
fenedute  habebit,  quae  ip- 
fum  iuvet,  curafque  rei  fa- 
miliaris  partiatur.  Demea 
autcm  ,  quamvis  ultionis 
caufa  fratrcm  ad  nuptias  ad- 
ducerec  ,  cctera  gnitiae  ab 
aliis  iucundac  facercc,  huc 


A  D  E  L  P  H  I.  II* 

D.  Ego  vero  iubeo ,  et  hac  r^  >  ec  aliis  omnibus 
Quam  maxume  unam  facere  nos  hanp  ^miliam , 
Colere ,  adiuvare ,  adiungere  '.  -rfe.  ita  quaefo  , 
pater. 

M.  Haud  aliter  cenfeo  *.  2>.  immo  hercle  ita  no- 

bis  decet.  5 

Primum  huius  uxoris  eft  mater  3.  M.  quid  poftea  ? 
/).  Proba   et  modefta.  M.   ita  aiunt.   i>.  natu 

grandior. 
Af.  Scio.  D.  parere  iam  diu  haec  per  annos  non 

poteft : 
Nec  y  qxii  eam  refpiciat ,  quifquam  eft  :  fola  eft* 

M.  quam  hic  rem  agit  ? 


jpfo  tamen  nil  confeclc ,  ni(i 
honeflum  y  &  quod  fkmiliae 
omni  laeium ,  ac  dein  pro- 
fiicurum  eflec.  Egregium 
cerce  fedlum  ,  quo  Hegio- 
ni ,  viro  honeflifEmo,  prae- 
adiim  a  fracrc  cxpolhilave- 
rac.  Sicipfe,  vcl  poeca  per 
ipfum  direxic  humanicacem 
fracris  y  correxic  &  feciin- 
davic  in  loco ,  uc  plus  nunc 
fit  boni ,  quam  ancea  mali , 
8c  is  qui  primus  mala  refci- 
irerai,  auflor  iam  fic  boni. 
jL    CoUmus  bonos,  h  a 


quibus  bona  accepimus,  L 
a  quibus  bonum  porro  fpe- 
racur;  adluvamus  inopcs; 
adiungimus  amicicia,  com- 
modi  caufa  >  eos ,  quorum 
fimiles  famuSy  efre  cupi<« 
mus,  cerce  dcbemns. 

z  Micio  pro  fua  huma* 
nicace  obfcquicur. 

3  Demea  iam  inducere 
cupic  fracrem  ad  nupcias  , 
priufquc  aflerc  raciones  mo- 
vendi ,  &  quae  concra  fua« 
deanC|  evercic 


j 


«II  P.    T  E  R  E  N  T  II 

D.  Hanc  te  aequom  eft  ducere  « ,  et  tc  operam  ; 

ut  fiat ,  dare.  lo 

Af.  Me  ducere  autcm  ?  D.  te,  M.  xne  ?  Z>.  te ,  in- 

quam.  M.  ineptis  *.  D.  fi  tu  fis  homo  > , 
Hlc  fkciat.  Ac.  mi  pater.  M.  quid  ?  tu  autem  huic  , 

afine ^  aufcultas  ^}  D.  nihil  agis. 
Fieri  aliter  non  poteft.  M.  deliras  f.  Ae.  iine  te 

exorem  ,  mi  pater. 
M.  Infanis?  aufer  ^.  D.  age ,  da  veniam  filio  7.  A/. 

fatin'  fanus  es  ? 
Ego  novus  maritus  anno  demum  quinto  et  fexa^ 


gefimo 


M 


T  Racionibus  aequi  nicj- 
tur  Demea  ,  qualibus  Micio 
femper  in  ipfum  ufus  crat, 
&  filium  infupcr  provocat. 

2  L.  e.  pollulas  a  mc  , 
quod  neque  pcrfonae  meae, 
ncque  loco  convcniat.  Re- 
pugnat  cx  rationibus  decori. 

3  h.  e.  11  fapis,  patrcmquc 
iiligis.  Sic  reddic  Demca , 
quod  fupra  I ,  i ,  17  Micio 
dixerat.  Cf.  Cic  ad  Att.  IV, 
15  ,  &  X,  II  excr. 

4  Micio  cum  liilaritate 
quadam  incrcpat  fuum,  & 


pro  homine  Dcmeac,  facit  afi- 
num  y  quad  dicat  :  dum  me 
movcrc  aggredcris  ,  tibt 
plus  noccas,  cfl  Plaui.  Pfeud. 

5  Quod  in  £tncs  faepc 
congruit  ^  ud  infanire  in  ici* 
vencs. 

6  int.  te. 

7  fiencficium  hoc  coa- 
ccdc. 

S  Donatus  ob(cryat :  Apud 
Mcnandrum  fcncx  dc  nupciis 
non  gravarur.  Ergo  Tc- 
rentius  tw^nl^ittn. 


A  D*E  L  P  H  I.  '  II J 

Fiam,  atque  aniim  decrepitam  ducam  ?  id  ne  eftis 
auftores  mihi  ? 

Ac.  Fac  :  promili  ego  illis.  M.  promifti  autem?  de 

^  te  largitor ,  puer. 

D.  Age ,  quid,  li  quid  te  maius  oret  ?  M.  quafi  non 

hoc  iit  ijiaxumum. 
D.  Da  veniam.  Ac.  ne  gravere  \.  D\  fac ,  pro- 

mitte.  M.  non  omittitis  ? 
Ac.  Non;  nifi  te  exorem.  M.  vis  eft  haec  quidem  *. 

D.  age  prolixe  J ,  Micio.  lo 

M.  Etfi  hoc  mihi  pravum  ,  ineptum,  abfurdum, 

atque  alienum  a  vita  mea  4 
Videtur ;  fi   vos   tantopere    ifliic  voltis ,   fiat  ^ 

Ac.  bene  facis. 


1  Don.  cxponit  :  ne  te 
^jfEcilem  praebeas  \  quia 
gravem  fe  dicitur  praeflare  , 
qui  id  facile  non  praeflat 
in  beneficio  ,  quod  poteft. 
Igitur  Ter.  fua  ratione  cor- 
zcxit'  nuptias  flhs  fcniles 
Menandri ,  quac  neiamus  , 
cur  ciaro  cuidani  Dramatur- 
go  tantopera  dlfpliceant. 

X  Inflantibus  iani  cedet» 
Neque  vero  iile   rcpugn^- 

Tcrentius    T.  IL 


rcrat,  nifi  primum  rationi- 
bus  ,  mox  rerbis. 

3  h.  e.  promove  rem. 

4  Pravunty  quod  concr;i 
snores  eius  aetatis  fit^  me-^ 
ptum  ,  quod  praeter  finem 
macrimonii  fic ;  abfurdum  au- 
ribus  hominum  ;  alienum  a 
vitamea,  qui  coelcbs  adliuc 
vixi. 

5  Vivet^is  tamen  fibi, 
gui  aliis  Sc  cum  aliis  vivit. 

H 


114  P.    TERENTII 

JD.  Merito  tuo  te  amo.  venim  quid  ego  dicam  ? 

hoc  confice ,  quod  volo  '• 
M.  Quid  Aunc  ?  D.  quod  refUt :  Heg^o  cognatus 

his  eft  proxumus , 
Affinis  nobis  ,  pauper  :  bene  nos  aliquid  fiicere 

illi ,  decet,  %^ 

M.  Quid  facere?  D.  agelli  eft  Mc  fub  urbe  pau« 

lulum  y  quod  locitas  foras : 
Huic  demus ,  qui  fruatur  ^,  M.  pauhilum  id  au« 

tem  ?  !>•  fi  multum  eft,*tamen 
Fadundum  eft :  pro  patre  huic  eft  ^  bonus  eft ,  no« 

i^er  eft,  rede  datur  '• 
Poftremo  non  meum  illud  yerbum  &ciOj  quod 

tu,  Micio  ^ 
Bene ,  et  fapienter  dtxti  dudum  4  :  yitium  com« 

mune  omnium  eft  ^  30 

Quod  nimium  ad  rem  in  feneda  attenti  fumus: 
hanc  maculam  nos  decet 

EfFugere :  diftum  eft  vere ,  et  re  ipla  fieri  oporte^ 
Micio. 


X  Dem.  fupra  monuerat  agro. 

fracrem  ,  uc  prolixe  ageret  3  Inopieidem,apuiqiie» 

r.  promoverec  ;nuncuc  con*  bcnefidam  bene  colloGenir, 

ficiac  rcm  ,  orac.  tt&e  (  ex  oificio  )  datur. 

1   Ica  tamen  cavec  filio  4  Deniqne  omaem  canq* 

maiori  de  proprictace  rcci-  tationem  Micionis  di£to  V| 

ncnda  &  jremfuxo  ad  cim  1»  4S  confiuat. 


A  D  E  L  P  H  I. 


"$ 


ilf.  Quidiftic?  dabitur  quidem,  quando  hic  volt. 

Ae.  mi  pater.  D.  nunc  tu  mmi  , 
Micio  ,  es  germanus  pariter  animo  et  corpore; 

M.  gaudeo. 
D.  Suo  fibi  hunc  gladio  iugulo  ».  35 

ACrUS    V.    SCENA     VIL^ 

SYRUS,  DEMEA,  MICIO,  AESCHINUS. 

5.  A  Aftum  eft,  quod  iuflifti  J ,  Demea. 
D.  Frugi  homo  es  ^.  ego  aedepol  hodie  mea  q\Ui>; 
dem  fententia  ^ 


X  Scil.  dif^o  ](lo,  quo 
in  audorcm  rciorco  ipfum 
cludic  vi£lum.  lucunde  vero 
coniungunc  pronomina  La- 
cini ,  maxime  Comici»  eciam 
cum  pleonafmo.  Exempla 
dabic  Gclii.  in  chef.  voce 
fuus. 

X  Bene  (ibi  ulcus  vidccur 
Demea  fracrem  ,  neque  ca- 
men  non  (Imul  ad  honefta 
impulic.  Nunc  &,  uc  ordina* 
rec  In  melius  fracernam  do- 
iBum  ,  inde  abigere  cupic 
Syrum  ^  exemplum  illud  di* 


fciplinae  filiorum.  Abigic 
aucem  eum  ica  ,  uc  libercace 
donecur  cum  uxore  ferva ,  & 
aliquancum  pecuniae ,  a  Mi- 
cione  commodacum,  habi- 
turus  fic.  Expleco  Cc  candem 
animo  &  confilio,  haec  ipfii 
»pericj.Ccefiphoni  filiocon- 
donac  pcccacum  &  amicanu 
Laecique  abeunt  omncs. 

3  h.  c.  dimca  eft  macerla. 

4  Ironice  fic  dicic,  qucm 
reapfe  pucabac  fervum  ne- 
quam» 

H  a 


^mm^ 


li< 


P.    TERENTII 


ludico ,   Syrum   fieri  effe  aequom  liberum.  M; 
iftunc  liberum  ? 

Quodnam  ob  feftum  ?  D.  multa,  S.  >  o  nofter 
Demea  ,  aedepol  vir  bonu*  es. 

Ego  iftos  vobis  ufque  a  pueris  curavi  ambos  fe- 
dulo ,  I 

Docui,  monui ,  bene  praecepi  femper,  quae  potui^ 
omnia. 

D.  Res  apparet  ^ :  et  quidem  porro  hafc;  obfo- 
nare  cum  fide  J  , 

Scortum  adducere ,  appararc  de  die  convivium4  , 

Non  mediocris  hominis  haec  funt  ofEcia.  5.  o  le-. 
pidum  caput! 

D.  Pofiremo^  hodie  in  pfaltria  ifta  emunda  hic 
adiutor  fuit ,  lo 


I  Syrus  iam  laudabic  eum , 
qucm  fupra  dcluferatj  fua 
iam  priora  promerita  rc- 
vocans. 

z  Demea  cum  irrifione  fc- 
rium  fe  fimulat  in  ncqui- 
liis  Syri  cclebrandis. 

3  h.  c.  coemere  obfouia 
ad  convivium ,  ita  ut  herus 
non  decipiatur.  Al.  vcrba 
cumfidefcortum  coniungunt, 
didumquc  volunt  in  pfai- 


triam  meretriculam.  StA  re- 
prchendit  mores  Acfchini  , 
&  indulgentiam  Micionis  ; 
&  deindc  de  pfaltria  dicet. 
4  Turpia  crant  convivia 
de  die ,  quibus  luxufiae  cau- 
fa  iam  de  mcdi«  die  initis 
(  cf.  Hor.  Scrm.  II ,  8,3) 
etiam  fcorta  intcrcrant ;  cf. 
Curtium  V  ,  i  flc  i.  Cic 
Phil.  II,  35.  Tac.  Germ. 
c  1$. 


A  D  E  L  P  H  L  117 

HiC  curavit  :  prodefle  aequom  eft :  alii  meliores 

erunt  ■ : 
Denique  hic  volt  fieri.  M.  vin*  tu  hoc  fieri?  Ac, 

cupio.  M.  iiquidem 
Tu  vis  ,  Syre ,  eho  accede  huc  ad  me ,  liber  eflo. 

S.  bene  facis : 
Omnibus  gratiam  habeo  ;  et  feorfum  tibi  praete- 

rea,  Demea, 
i>.  Gaudeo.  Mn  et  ego.  S.  credo.  utinam  hoc  per- 

petuum  *  fiat  gaudium  ,  15 

Phrygiam  ut  uxorem  meam  una  mecum  videam 

liberam. 
Z>.  Optumam  q^idem  mulierem.  S.  et  qtiidem  tuo 

nepoti  y  huius  filio , 

Hodie  primam  mammam  dedit  haec  n  D.  hercle 
vero  ferio , 

Si  quidem  primam  dedit  ^  haud  dubium  efl,  quin 
emitti  aequom  fiet. 

M.  Ob  eam  rem  ?  D*  ob  eam  :  poftremo  a  me 
argentum  ^  quanti  efl ,  fumito  4.       20 


I  Ironia.  Itaqae  promo- 
¥€atur  Synis ,  ut  amoreatur. 
Senfcre  id  quoque  AefcK.  & 
Micio,  &  aflenfere,  ur  gra- 
tum  facerent  Demeae. 
X  L  folidum  y  incegrunu 
}  Dccebat^  ingeauos  a- 


duci  a  nutricibus  liberis.  Sed 
quae  primam  dedic  mam- 
mam ,  ideo  non  fucura  erac 
nurriz.  Itaque  Dem.  id  to- 
cofe  repetet.  Emitccnda  vero 
▼idebatur  Demcae  cum  viro. 
4  En  occanoneni  oblatam 

H3 


/ 


ii8  P.     T  E  R  E  N  T  I  I 

S.  Di  tibi  y  Demea ,  omnts  femper  omma  optata 

ofFerant ! 
Af.  Syre ,  proceffifti  hodie  pulchre.  D.  fi  quidem 

porro,  'Micio, 
Tu   tuum  officium  '  facies»  atque  huic  aliquid 

paululum  prae  manu 
Dederis ,  unde  utatur  ^.  reddet  tibi  cito,  M.  iftoc 

vilius. 
Jc.  Frugi  homo  eft  S.  reddam  hercle ,  da  modo« 

Ae.  age  ,  pater.  M.  poft  confulam.     15 
Z>.  Faciet  ^.  5.  o  vir  optime !  ^c.  o  pater  mi  fe- 

ftiviffime  t 
M.  Quid  iftuc  ?  quae  res  tam  repente   mores 

mutavit  tuos  4  } 


Dcmeae ,  qua  pretium  a 
Micione  pro  pfalcria  nume- 
racum  ipfi  reftituere  promic- 
lit ,  ne  ipfc  videatur  emifle 
sunicam  fUio. 

X  Qttod  crit  patrono- 
f  rtm ,  libortos  non  dererere. 

1  Sic  plenius,  quam  Plaut. 
Baocli.  IV,  3  ,  p. 

3  Sacis  certo  id  largiri  vi- 
4ecur  de  Micione.  Sed  cre- 
dimus,  quod  ex  lo  iftis  mi- 
iiis  ,  quanti  non  conftare 
poterat  Plirygia,  fupereffe 
potuiCj  eo  conveici  vo)uilIct 


4  Miratur  tandem  Micio , 
Demeam,  cum  Micionis  li- 
beralitatem  tentaffet ,  etiainr 
dc  fuo  promitterc;&  undc 
ifli  haec  morum  mutatio 
evenerit ;  qua  arrc  "fcr.hunc 
exitum  inveiiit,  ut  qUomodo 
Demea  de  rigore  fuo  rcmi- 
ilffe  videbatur  ;  ica  etiam  ab 
eo,  quidquid  fratris  indul-- 
gcntia  adhuc  potuir  admif-*- 
fum.vidcri,  corrigeretun  Ira 
pocta  hanc  fabulam ,  quae  a 
^tXmilK^tat  Aefchini  nonicn 
traxic  Adelphi^  co  direxit» 


A  D  E  L  P  H  I.    :  119 

Quod  prolubium?  quae  iftacc  fubita  eft  largitas  ? 

D.  dicam  tibi  : 
Vt  id  oftendcrem  ,  quod  te  ifti  ^  facilem,  ct  fe^ 

ftivum  putant , 
Id  non  fieri  ex  vera  vita  s  neque  adeo  ex  aequo 

ct  bono  ;  3^ 

Scd  cx  affentando  S  indulgendo,  ct  largiendo  , 

Micio. 
Kunc  adeo,  fi  ob  eam  rem  vobis  mea  vita  invifa 

eft ,  Aefchine , 
Quia  non  iufta,  iniufta,  prorfus  omnia,  omnino 

obfcquor  4 : 


lU  docamento  eiTec  paren- 

tibus,  quomodo  lenitatem 

in  fillos,  ubi  opus  fit,  fc- 

Tcritate  tempcrare  debcant. 

I    Urbani  liomities.   c£ 

Aft.  I,  I,  18. 

'     1  Fera  vita  eft ,  ubi  noa 

■        w 
tam  ex  inftindlu ,  quam  cuni 

racione  vivicur,    Racio  fciL 

'  non  folum  id,  quod  aequnm 

ipft ,  fcd  &  quod  bonum  con- 

fulit  i   fid.  Heaut.  I ,  i , 


5  cf.  fupra  V,  1 ,  10  fq. 

4  Supra  I ,  X ,  1 8  fq.  Mi- 
cio  Demeam  imperitiae  & 
iniufticiae  arguerat ,  quod 
nihil,nifi  quod  ipfe  faciar» 
re£him  putet.  Necdum  igi. 
tur  Demea  ingenium  exue^ 
rat,  fed  tantum  ezcmpl» 
fratris ,  &  ufu  monitus ,  ra- 
tiones  alias  prioribus  in- 
duxic  j  cf.  fupra  V ,  i,  i-j. 
Dofi.  vero  obfeivat  ,  pro- 
Terbialicer   dici  iufia  iniu*' 

H  4 


110  P.     TER  ENTII 

Miffa  facio  « ,  eflfuffdke  ,    emite ,  fecite  ,  quod 

vobis  lubet. 
Sed  fi  id  voltis  potius ,  quae  vos  propter  adole* 

fcentiam  3  5 

Minus  videtis  ,  magis  impenfe  cupitis,  confulitis 

parum , 
Haec  reprelieAdere ,    et  corrigere  me,  et  obfe- 

cundare  in  loco  ^ ; 

Ecce  me,  qui  id  faciam  vobis.  \^^*  tibi,  pater^' 

^        ^      permittimus  5  : 


Jla  ;  cf.  Hcaut.  III,  5  ,  ip  fq. 

•iiti  Phorm.   V,  ^  ,  7  reSia 
pravat 

I  Monet  ifVa  fratrem  , 
fed  mlcius ,  quam  fupra  I , 
1 ,  ^,4  fqq.  Quare  facile  ei 
in  his  concedet  Micio  pro 
fno  ingenfo.  Quac  fequun- 
tur ,  Aefchino  dicit  paternc 
magis. 

1  Don.  ad  h.  1.  Jegit  fe^ 
(undare  h.  e.  laetum  ac  feli- 

.  cem  rcddere.  Sed  idem  t]uo- 
que  addit :  AUi  fecundarc  , 
obfequi,  diSlum  putanty  &  ideo 
additum  ejfe  in  loco,  quaji 
mn  femper  faciendum.  Er^o 


(ecundare  /.  in  melius  con- 
•vcrtcre ,  L  obfcqtti  inteliigi" 
mus,  Ergo  &  hi  ohfecundarc 
forfan  legerint ,  ut  fcripti  3c 
cdd.  omnes  habent.  Id  cer- 
tum  videtur  ,  7«  obfecundare 
in  /.  diverfum  cfle  ab  illo 
V.  3  }  omn.  obfequi ,  iujla  in- 
iufta.  Itcnique  Heaut.  IV, 
i ,  rz  obftc.  in  locOy  h.  e. 
ubi  id  licet  &  opus  videtur, 
.  obfcqui  patri,  (igiiificace  pof- 
(ir.  Supra  II,  1,  8  Micio 
monuerat ,  pecuniamin  lo- 
co  negligendam  efle.  Neque 
inde  Demea  h.  I.  abludit. 
3  h.  e.  tc  aibitrum  fad* 


A  D  E  L  P  H  I.  III 

Plus  fcis  9  quid  hdto  opus  eft.  fed  de  fratre  quid 
fiet «  ?  D.  fino, 

Habeat  :    in  iftac  finem  faciat.  M.  iihic  rt&e^ 
plaudite.  40 


mHS,  cibi  nos  dedimus;  cf« 
Phorm.  V,  fc  ult.  58.  Tac. 
Annal.  XIII ,  1 3  ibique  no- 
tata  ed.  Bip^ 

I  Poeta  honeftati  confu- 
lit  9  dum  ipfum  Ctef.  a  fce- 


na  removet ;  quod  filio  prae^ 
fenti  non  (atis  decore  in- 
dulgere  poterat  fenex.  Is 
fatis  iam  reprehenderat  , 
nunc  obfecuodat  in  loco. 


PUBLII  TERENTII 

PHORMIO. 

ACTA  LUDIS  ROMANIS,  L.  POSTUMIO 
ALBINO,  L.  CORNELIO  MERULA,  AEDIL. 
CUR.  EGERE  L.  AMBIVIUS  TURPIO ,  L. 
ATTILIUS  PRAENESTINUS.  MODOS  FECIT 
FLACCUS  CLAUDII  TIBIIS  IMPARIBUS.  TO- 
TA  GRAECA  APOLLODORU  EPIDICAZOME- 
NOS.  FACTA  IV.  C.  FANNIO,  M.  VALERIO 
COSS. 


ii6  P  H  O  RM  I  O  N  l  S 

Phaedria  ft  Jiatim  Jt/iarl/lriae  cuiufdam  amort  im^ 

plicat.  Stdhoc  trat  incommodi^  quod  ^  qui  a  Unonc 

tmtrtty  quod  dartt  ^  nihil  haiftbat»   inttrta  uxor  € 

Ltmno  y  quat  y  propttr  pauptrtattm\  viriy  diutius 

fortty  quam  foltbat  ^  morantis  advtntum  txfptclart 

non  pojftt  y  confctnfa  navi ,  Athcnas  una  ciunfiUa 

tt  nutrict  ipfius  vtnit,  quacrunt  Stilphontm  fruflra. 

Athtnis ,  qui  qutmquam  co  nominc  nojftt  ,  rtpcric^^ 

batur  ntmo.  ibi  mattr{tanta  cam  atgritudo  ccptrat) 

moritur.    ci  funus  una   cum   nuiricc    procuranttm 

Phanium   cum  adfpcxifftt  Antipho  ,  Jiibito  amort 

illius  txarfit.    vtnit  ad  nutrictm  pojhidit  ,  ut  tius 

fibi  copiam  factrtt ,  obftcrans.  iUa  ft ,  nifi  putllam 

uxortm  ductrtt ,  faUuram  ntgat.  illi  ,  cum  tt  quid" 

vis  factrt   cuptrtt  y   tt  patrtm   abftnttm  vtrtrttur^ 

paraftus   Phormio    hoc    confilium  dtdit*     Itx   crat 

Athcnis ,  ut  orbas  putllas  ,  qui  tis  gtntrt  proximi 

tjfcnt  ductrt  ;  aut  ,  fi  nollcru  ,   dotcm  tis  dart  co^ 

gtrcntur  :  tgo  ,  inquit  parafitus  y  fimulabo  ,  mtpatri 

virginis  amicum  fuifft  ,  idcoquc  caufam   illius  fuf 

cipcrc  :  vocabo  tt  in  iudicium  ,  tamquam  illius  co^ 

gnatum ,  ttcumqut  Itgt  agam  ,  ut  tam  ducas.  tu  iia 

tt  dtftndts ,  ut  mihi  Jaciltm  victoriam  pracbtas  :  ita 

condtmnabtrt.  fic  fitt ,   ut   tt   tu  potiaris  tua  ,  tt 

patrt    rtverfo  ,    paratam   txcufationtm   habtas.  ita 

fiunt  omnia ,  ut   parafitus  fuafcrat.    conftHis  iam 

nuptiis  todtm  dit  ambo  rtdtunt  ftnts;  turbari  uttr^- 

qut  ;  illt  ,  quod  filius  indotatam  uxorcm  fc  abftru^ 


'm.  ant.  mureti 

ARGUMENTUM. 

t^  Hnmes  tt  Dcmipho  fratres  Athmitnfts  trantl 
Chrtmts    Athtnis    uxortm  divitem    ac    bcnt  dota^ 
tam  duxtrat  Naujijlratam  :  tt  tx  ta  fufceptrat  fi^ 
lium  Phatdriam.  habtBat  Naufftrata ,  pratttr  cttt^ 
ras  opts ,  opima  pratdia  in  Ltmno.  to  igitur  Chrt^ 
mts  quotannis  ^  ad  ta  locanda ,  capieniofque  fruc^ 
tus  y    commeahat.    dum   illic    rejidet ,   pauperculat 
cuiufdam  muUeris   amort    correptus ,    eam   quoqut 
ducit  uxorem  ,  et  ex  ea  fufcipit  filiam  Phanium  j 
ac  nt  rts  tmanartt ,  commutato  nomint  ,  Stilphonem 
ft  Ltmni   vocari  iubet.  detrahebat  autem  e  fruSibus 
pratdiorum  uxoris  Athtnitnfis ,  quantum  fatis  tfftt 
ad  illam  iilttram  una  cum  fiUa  nutritndam :  dtindc 
Athtnas  rtvtrfus  ,  aut  calamitatem^  aut  vilitatem  ^ 
ut  tale  aliquid   Caufabatur.    Erat  Demiphoni  fiUus 
Antipho.    Cum  igitur  Phanium  quindecim  iam  ha^, 
beret  annos  ,   conveniunt  inter  fe   Chremes  et  Dt^ 
mipho  ,  ut  Chrtmts  quidtm  tt  Ltmniam  uxortm  , 
tt  Phanium  Athtnas  clanculum  adduceret ;  Demipho 
yero    Phanium   filio  fuo    uxorem   daret.   eius    rei 
caufa  proficifcitur  in  Ltmnum  Chrtmts.   codtmttm^ 
port  accidit^  ut  Dtmiphoni  quoqut  ittr  tjjtt  in  Ci-' 
liciam.  abtuntts  ,  ambo  Getae  (  is  Demiphonis  fer-^ 
vus  trat)  filios  committunt  fuos.  profeSis  ftnibus  , 


»8 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


PUBLIl    TERENTII     AFRI 

P  H  O  R  M  I  O. 

PROLOGUS. 

Jl  Oftquam  pocta  vctus  »  poetam  non  poteft 
Retrahere  ab  ftudio^  et  tranifdere  ^"  hominem  in 

otium  : 
Maledifiis  deterrere  ,  nc  fcribat  * ,  parat. 
Qui  ita  di£^itat ,  quas  anuhac  fccit  fabulas  , 
^cmd  cjfc  oratioru  ,  ct  fcriptura  4  Uvi  ; 


I  Iciem  (emper  malevolus 
▼etus  poeca,  concra  quem 
prologi  Ter.  omnes  diredli 
funt.  Is  fenefcens,  invide- 
bac  novo ,  eique  (apienciori 
Terencio ;  cui  mon  fecis  e- 
rac,  viris  principibus  pla- 
cere  ,  fcd  &  populi ,  a  quo 
pendec  fortuna  ibidii  aiuli' 
ci ,  f.  artis  comicae  ,  opus 
crat  fevore.  Ita  fempcr  pro- 
logi  opcra  ad  fui  dcfenfio- 
xiem  abuti  debuit. 

1  Tranfdere  antiquum  & 
fonantius  ;  tradcre  recens  & 
lenius. 

3  f.  componat  fabulas. 

4  Haud  bcne  yvdgo  feriih 


tura  pro  ftib  habecur.  Efl 
pocius  frriptura  ipfa  fabula , 
quoad  compofitionem  five 
artiHcium  fpeflata.  Atque 
is  hanc  levem  arguebat ,  tam- 
quam  nil  gravicatis ,  vchc- 
mentiae  &  ferviiiioris  inc^e- 
nii  habcntem  ,  fcd  abicclam 
&  humilcm.  Orationem  vero, 
quae  alias  peribnarum  cfl , 
neque  h.  I.  tlJIUo  difiungen- 
da ,  cui  iungitur  Andr.  proL 
II.  (  fermo  cnim  perfona- 
rum  fenfibus  convenic )  te- 
nuem ,  nec  altam ,  nec  copio- 
frmy  fcd  nimium  politMn  , 
extenuatam  dicebac.  Ica  ille 
virtutes    Terentli  in   vicia 


P  H  O  R  M  I  O.     •  »9 

Quia  nufquatn  infanum  *  fcripfit  *  adolefcentulum 
CervJim  J  videre  4  fggere  ,  et  fe£lari  cancs , 
Et  eam  plorare ,  orare  ut  fubveniat  fibi  t.  t 

Quod  fi  intellegeret,  olim  cum  ftetit  nova,     ' 
Afloris  opera  magis  ftetiffe  ,  quam  fua  *;        lo 
Minu'  multo  audader,  quam  nunc  laedit,  lae* 

deret. 
Ntmc  fi  quis  eft  ,  qui  hoc  dicat/aut  fic  cogitet: 
Kaiiiifi  pocta  non  lacejjjjfa  prior  7  ; 


vcrtebat ,  ainda  cx  fc  Tuo- 
que  ingenlo  ,  haud  (acis 
dofto,  non  cx  vcriori  fa- 
bularum  indolc,  qua  vitam 
quotidianam  imitentur ,  iu- 
dicans* 

I  Amore  Infaniemcm, 
fiiriofum ;  quod  tragicum 
eil ,  &  a  Comoedia  alicnum. 
Apud  Plaut.  Men.  V,  >,  ^o 
fqq.  comice  tantum  adiSmu- 
latur  infanicnsi. 

1  RcprcKcndit  lam  fcrip- 
turam  veteris  poetac;  & 
cA  fcripfit  h.  1.  idem  ac  fin» 
xity  quod  ingenii  Sc  artili- 
cii  cft.  Mox  adoUjccntulam 
Liiminuit  ,  ut  in  quem  ifta 
parum.  convcniant* 

3  Amicam  fclL  mutatam 

Terentius  T.  II. 


In  ccrvam ,  Bocclero  imcr- 
prece.   Virg.  Aen.  IV,  69" 
Didonem  in  arbe  furenten»- 
aflimilap  cervac  ,  tclo  con- 
icclac  ,  fugienti. 

4  ^it/ltil^to-^at.  Siceciam 
fi?mnia  videre  dicimur ,  Sc 
Tac.  Ann.  II,  14  vidit  pro 
fomniavit. 

%  lam  quoque  ridendam. 
praebet  orationem  in  fabula  * 
Lanuvini,  qui  parum  co- 
niice  feciat  ccrvam  plorarc, 
orare  adolcfcentulum^  ur  &c* 

6  Ita  p  ->pulum  excufat  ob 
non  exa^lam  fabulam  ,  ac-« 
toribus  blanditur,  poetam 
exagitat, 

7  Prior  abundaatcy  ad4i.'?,^. 
tun^  v«cbd« 

I 


fJO 


P.     TERENTII 


NuUum  invenin  prologum  '  potuijfee  novus  j 
Quem  dictrct ,  niji  habcret  ^  ,  cui  maUdiura;    15 
Is  fibi  refponfum  hoc  habeat ,  in  medio  omnibus 
Palmam  efle  poiitam  s  9  qui  artem  tradant  mufir 

cam. 
llle  ad  famem  4  hunc  ab  fludia  ihiduit  reicere  : 
Hic  refpondere  vohiit ,  non  lacefiere  t. 
Benedi&is  fi  ceruflet ,  audiffet  bene  ^.  20 

Quod  ab  illo  allatum  eft^  id  (ibj.efle  rellaVuinr 

putet. 
De  illo  bm  finem  £iciam  dicundi  mihi , 
Peccandi  cum  ipfe  de  fe  7  finem  non  facit. 
i^unc  ^  quid  velim  ,  animum  attendite.  apport^ 

novam^ 


I  Cf.  HeauL  proL  1 1  \hk» 
que  nouca. 

1  Mire  y  (  ihquit  Don.  ) 
liaberec  :  quaji  dubmrn  non 
fity  maUdiccndum  effc  Lufcio. 

3  K.  e.  pracniium  oinni- 
bus  cx  aequo  dari  ,  f.  uci 
Tac.  H.  I V  ,  74  i/i  communi 
ftumy  f.  uti  idcm  1.  c.  64  in 
mcdium  cedere,  Scd  vetus 
poeta  ucminem  alium  cius 
participcm  ficri  vulc. 

4  Opponitur  palmae  L 
fruftui  j  cf.  Hcc.  prol.  %x 
fi-  Plaut.  Capt.  proL   i}. 


5  Cf.  Eun.  proL  6, 

6  k.  e.  ei  paricer  bene 
didlum  y  f.  laudatus  a  nobt» 
fuiffet.  Oppofiigimaie audjre^ 
infra  III ,  2  ,  11  aegre  guid- 
quam  ex  aliquo  audire.  Hec. 
V,  1,  38,&  Pkut.  Pfeud. 
IV  ,  7 ,  77  contumeliam  fi 
dices ,  audies, 

7  h.  e.  quantum  ad  fe  atti  • 
net,  C  in  fe.  Grarius  eft  defe^ 
<\u2imde/uop€CC2Lrc.  Al.  ma* 
le  exponunt :  dc  fua  voluo- 
rate  f.  ulcro. 

£  Dcilaic  iam  cflc  omow 


P  H  O  R  M  1  O.  131 

Epiiica^omenon  quam  vocant   comoediam      ij 
Graece.   Latine  hic   Phormioncm  nominat , 
Quia  primas  partes  qui  aget ,  is  erit  Phormio 
Parafitus  « ,  per  quem  res  geretur  maxume  ; 
Voluntas  voftra  fi  ad  poetam  accefferit. 
Date  operam,  adefte  aequo  animo  per  filen* 
tium }  3a 

Ne  fimili  utamur  fortuna,  atque  ufi  fumus  *, 
Ciim  per  tumultum  nofter  grex  motus  loco  eft  5t 
Quem  adoris  virtus  nobis  reftituit  locum  4  ^ 


&  incipit  prologus. 

I  Cic.  pro  Caec.  c  16 
tcfti  huias  nominis  illudens 
didt  :  6»  argtntarius  Sex^ 
Clodius ,  cui  mmen  tft  Phor^ 
mio  ,  rt«c  minus  niger,  nec 
minus  confidens  >  quam  ille 
Tcrcntianui  eft  Phormio*  Ge- 
ta,  fervus  I,  1,  71  fic  cie 
co  :  Uqmo  confidtns :  qui  U" 
ium  Dii  omnes  perduint  &c» 
€«k  vero  nigrum  dixit  ?  an 
utMuprvbum,  a  quo  caven- 
dum  lit ,  aiit  quod  moris  fue- 
rit ,  ut  nigri  parafiti  in  fce- 
siam  producerentur  ?  Apud 
Athcnaeum  certe  L.  VI  in 
Gubern.  Alexis  Comicus 
4aplex    &cic    paraficorutfn 


gcnas ,  alterum  Tulgare  eo«f 
rum^  qui  fAiXm»ts  nigri  ro«« 
cantur ,  alterum  graviter  a-' 
dulantium  ,  qui  dicantuc 
^iXtoltiXtLflu, — Mox  geretur 
h.  e.  fuilinebitur ,  iaiperato* 
ris  inftar ;  cf.  Varr.  de  L. 
L.  V ,  8.  £t  is  non  folum 
ipfc  aget,  fed  etiam  per  ar 
lios  rem  geret« 

X  Fortunam  mavult  acctt* 
(arc  ,  quam  populum* 

3  Hinc  coQiicit  Donata^ 
Hecyram  prius  aftajm  et 
fe,  in  cuius  prologo  al- 
lero  pocta  id  qucricur  pla^ 
ribus. 

4  Blanditur  poeta  4^0«  * 
ribus  ^  tum  populo, 

I  J 


13*  P.    T  E  R  E  NT  II 

fionitafque  voftra  adiutans,  atque  aequanimitas  '» 

ACTUS    I.    SCENA     I\ 
D  A  V  U  S  }. 

XJlMicus  fummiis  meus  ,  et  popularis ,  Geta 
Heri  ad  me  venit  :  erat  ei  de  ratiuncula  4 
lam  pridem  apud  me  relliquum  pauxillulum 
Numorum  :  id  ut  conficerem ,  confeci  :  afFero. 


I  Bonitas  mulcum  largi- 
tur ;  aequammitas  xnodum 
non  egreditur ,  fcd  cran- 
qiiilla  eft,  non  plura  pofhi- 
lat ,  quam  aequum ,  nec  de- 
Irahit  dc  aliorum  iure. 

1  Poeta  ad  narrandum  ar* 
gumentum  inducet  Getam 
fctTum.  Cum  vero  anis  fit , 
rem  ita  enarrarc  ,  ut  iam 
agi  videatur,  &  comoedia 
fpeftetur,  ^^•a-tiv69  ^^olm^ 
7iiMf  f.  perfonam  extra  ar- 
gumentum  ,  ante  inducit  a- 
lium  fcrvum.  cui  a  tota  fa- 
bula  alieno,  dum  ille  rem 
geftam ,  c  qua  feretur  fabula, 
aperit;  populus  ex  conci- 
acncia  rcrum  ad  ipfam  fa- 
bu}am,  ab  A6ta  II  agea- 


dam ,  infVruitur. 

l  Caufam  adventus  fui  ia 
fcenam  alienus  fervus  ,  tan- 
tum  argumenti  narrandi  cau- 
fa  indudus ,  flatim  indicac 
probabilem.  Davus  non  ma- 
lus  &  adutus ,  fed  fimplex 
videtur. 

'^  *4  Habebant  cnim  Athe- 
nienfcs  fervi  fiium ,  quod 
fibi  comparabant ,  peculium  ; 
ex  quo  aliquid  dominis  fuis 
pendcbant  quotannis ,  atque 
etiam  pro  capite  fuo  nume- 
rare  poterant ,  ut  fcrvitutem 
exucrent.  lura  fervorum  A- 
thcnis  folutiora  quarc  fue- 
rint,  explicat  Xcnoph.  in 
rep.  Ath» 


P  H  O  R  M  I  Oj  13) 

Nam  herilem  filium  '  eius  duxiiTe  audio  5 

Uxorem  :  ei  credo  munus  hoc  *  conraditur. 
Quam   inique    comparatum   eft  !    ii  qui  minus 

,        habent , 
Ut  femper  aliquid  addant  divitioribus  '. 
Quod  ille  unciatim  vix  deidemenfo  4  fuo  , 
Suum  defrudans  genium,  comperfit  mifer,      19 
Id  illa  univerfum  abripiet  f ,  haud  exiftumans , 
Quanto  labore  partum.  porro  autem  Geta 
Ferietur  ^  alio  munere  ,  ubi  hera  pepererit  7 : 


I  Scil.  Antiphonem. 

1  Munera  haec^  Graece 
m^*vXiA,  dabancur  novae  nu- 
pcae  in  repotils ,  8c  ab  ami- 
cis » &  a  (iomefticisb 

5  Graecis  vulgatam  fen- 
tentiam  extulit  (ic  Philemon : 
Mtw  wtfnl*  wXuTtti  ^ti^ufit- 
ff  ,  Y.Xtyx^i  Ut  Ins  *x*C*^^ 
Tv^tif  y  Odi  paupertm  dtviti 
dantem  :  Exprobratio  eft  in" 
fatiabilis  fortunae. 

4  Servi  quaternos  y  vx 
Don.  notat ,  (  Seneca  ep.  80 
fuo  tempore  qmnque  dicit) 
modios  accipebant  frumenti 
in  mentem  ,  L  idcimo  men- 
(is  ilie  y  L  quotcaiendis ;  id* 
que  dicebatur  demenfum  (aL 
Anenfum)  Giaecc  ^t^Xm 


HeC  dies  penC  I  >  3  i  L  0-i74- 
/M7{i«f  Ev.  Lucaeii,  41. 

5  Magna  virtus,  inquir 
Don.  paene  in  fingulis  fyl- 
labis.Quam  contrariantur  ft- 
hi  iUe^  ilia  ;  unciatim ,  vix , 
de  dem.  &  in  luuverfum  ;cor' 
raditur  &  abripiet  ;  comperfit 
mifer  &c  &  haud  exift. 

6  Significanter ;  ferietur 
{ervus  ,qui  dum  vel  invitug 
dat  munus,  plagam  accipit. 

7  Quinto  a  partu  die ,  C 
luftrico,  qui  Graecis  diceba^ 
tur  *fi^if^4fumy  infantem  cir- 
cum  focum  fercbant ,  curren^ 
tes  in  circulkini ;  &  mictc- 
bantur  dona  mufAnXtm  puer* 
peris  ,  a  domeflicis  &  ami«> 
dh  c£<  Suidas   voc  mfiftm 

*  J 


/IJ4  P,    TERElf  TII 

Porro  autem  alio ,  ubi  erit  puero  nataKs  dies  i 
Ubi  initiabunt  '  :  omne  hoc  mater  auferet :  1 1 
Puer  caufa  erit  mittundi  K  fed  videon'  Getam  ? 

ACTUS     I.    SCENA     II K 
GETA,   DAVUS. 

C.^l  quis  me  quaeret  rufus  ^.  D.  praefto  eft  , 
define.   (?•  oh ! 


^tf^M,  &  Athen.  TX ,  «« 
•  I  Nnn  rcrpicimus  in  fa- 
bula  Graeca  ad  morcmRa- 
manum ,  fed  ad  ««-«Jv^m»  , 
quoram  tertio  die  (x«{f«- 
lif  di^lo  )  a  patribus  ,  dum 
lacra  facercnt  ,  filioli  ab 
anno  nati ,  1.  bimi  ,  trimi  > 
quadrimi  ofFcrebantur  in 
^lbum  civium  confcribendi, 
ui  ex  fe  ,  iifque  Athenienfi- 
Vus  nati  j  ante  quera  dicm 
pucii  dicebantur  «^«(7«^ef. 
An  is  forfan  natalis  dics  ? 
JDon^  vult ,  Davum  hoc  uno 
Ycrbo  lcntius  pronuntiata 
jnnucrc  ,  fe  defeflum  cnu- 
jBicrando  occafioncs  dando- 
Tum  mnncrumj  quod  maxi- 
me  fitj  fiadplurcs  5c  divcr- 


fas  initiationes  refpiciatur. 

%  Mixtert  proprie  dicitur 
de  muneribus. 

3  Ipfe  iam  Geta ,  cgre- 
diens  c  domo ,  mire  oftcn- 
ditur  DaTO  fatagcns ,  fciL 
&  triftis  V.  7.  Provocarus 
inde  a  v.  1 5  narrationem  in- 
ftituctjtumpcrfonarum  ima- 
gincs  pulcherrimc  profcrcr , 
lum  quac  ab  iis  gcfta  ?.nte 
fcirc  oporccr ,  ita  narrabit  9 
ut  nihil  brcvius ,  nihil  luci- 
dius ,  nihil  vcrifimilius  tota 
hac  partc  fit ;  cunda  vero 
falibus  comicis  quad  e.x-- 
trinfecus  adfperfa  videan- 
tur. 

4  Comice  Davum,  qucni 
ibfcntciu  putac  ^  fic  notat  \ 


P  H  O  R  M  I  O. 


Mf 


At  ego  obTiam  conabar  '  tibi,  Dave.  D.  acci* 

pe  * ,  hem 
Ledum  eft ,  conveniet  numerus ,  quantum  debui« 
G.  Amo  te  3  ,  et  non  neglexifle  habeo  gratiam. 
'/).  Praefertim  lit  nunc  funt  mores  4.  adeo  res 

redit :  5 

Si  quis  quid  reddit ;  magna  habenda  eft  gratia,- 
Sed  quid  tu  es  triftis  J  ?  G.  ego  ne  ?  nefcis ,  qua 

in  metu ,  et 
Quanto   in   periclo   fimus  ^.  D.  quid  iftuc  eft  ? 

G.  fcies, 
Modo  ut  tacere  poflis.  D.  1  abi  fis  ,  infciens  * : 
Cuius  tu  fidem  in  pecunia  perfpexeris,  10 


fed  mandare  confervo  quae 
vclit,  definit  impulfus  a  prae- 
fcnte,  Pleniorcm  diftioncm 
fimilcm  vid.  Hcc.  I,  x,  i 
fq.  Mox  Getam  ,  pracfcnte 
Davo ,  pocnitebit  fimul  tU" 
fum  notaffe.  Scd  ftatim  ad 
rem  vcnit. 

1  f.  cogitabam,  intcndc- 
bam  ipfe. 

2  Pracvcnit  peritionem 
rcddcndo  aere  &  probo  & 
numcrato;  cf,  Plaut.  Perf. 

III,5,33&Pfcad.IV,7, 
50. 
^  Ob  jaericttm  tuom ;  be- 


ne  fiacis ;  cf.  Eun.  1 , 1,  i»^. 

4  Sc  ipfe  quoquc  amac  9 
laudatque  fe  fupra  nunc  ho« 
mines  honcflum.  Facccc. 

5  Vultus  bic  admonet, 
quomodo  pronuntiaverit  an- 
te^-notante  Denato. 

6  Ego  cum  ceteris ,  quos 
ego  curo  (  herilem  filiutn 
&c.} 

7  Quam  feliciter  exprimit 
poeta  nataram  &  fermones 
hominum  in  fqq. 

S  Infcicns  moiliter  dicic  pr« 

I4 


J36  P.    T  E  R  E  N  T  1  I 

y erere  ci  verba  creder^  » ?  ubi  quid  mihi  lucri  eft 
Te  fallere?  G.  ergo  aufculta.  D.  hanc  operam 
tibi  dico. 

C.  Scnis  noftri ,  Dave,  fratrem  maiorem  ,  Chre- 

mem 

Noftm'  *  ?  ZJ.  quid  ni  ?   G.   quid  ?    elus  gnatum 

Phaedriam  ? 
JD.  Tamquam  te.  G.  ^  evenit,  fenibus  ambobus 

fimul,  15 

Iter  illi  in  Lemnum  ut  eflet ,  noftro  in  Ciliciam 
Ad  hofpitem  antiquom.  is  fenem  per  epiftolas 
Pellexit ,  modo  non  monteis  auri  4  polliccns. 

D.  Cui  tanta  erat  res  et  fupererat  ^  ?  G.  definas : 


1  Vidc ,  qDam  fibi  placcat 
eb  fiHem  in  rcdilcndo  nm- 
tuo  pracflitamj  &  tamen 
curiofus  cfl. 

1  Incipit  rerura  narratio 
aperfonis,  in  quibus  illae 
vertuntur.  Brevius  autcm 
perfonarum  notitiara  cfHcit 
interrogando. 

3  Conflrue:  evenit,ut  (i- 
mul  efTct  fen.  amk.  illi-no- 
ftro. 

4  Provcrbialis  kypcibo- 


lc  ,  pro,  multa  magnaque. 
Plaut.  Mil.  IV ,  2  ,  73  mire 
augct  argcnti  mon/cs ,  non 
majfas  habct  Actna  ,  r.on  ac^ 
qut  altus  cfl,  Sall.  Cat.  13' 
giorians  maria  montcfyuc  pol^ 
liccri  cocpit.  Sollennis  ea  cft 
dc  gloriofis,  &  qui  poUici- 
tis  divjtes  funt. 

S  Decfl  cumpcUcxit;  (iC- 
ne  ea  aetatc  tam  longum  & 
periculofum  fufceptucus  e- 
rat  iter?) 


P  H  O  iEl  MI  O.  137 

Sic  cft  ingenium  ».  D.  oh ,  regem  *  me  effe 
oportuit  3 !  20 

G.  Abeuntes  ambo  hinc  tum  fenes  me  filiis 

Relinquunt  quafi  magiftrum  4.  D.  o  Geta ,  pro- 
vinciam  ? 

Cepifti  duram.  G.  mi  ufus  venit  *  :  hoc  fcio. 

Memini ,  relinqui  me  deo  irato  meo  7. 

Coepi  advorfari  ^  primo  :  quid  verbis  opu'  ft?  15 

Seni  fidelis  dum  fum ,  fcapulas  perdidi  ^ 


I  int.  Dcmiphonis.  Huc 
fkcit  dictLun  Biamis  ap.  Au- 
fon.  in  ludo  VII  fapiea- 
lium  :  Qms  dsvcs?  qui  nihil 
cupiat.  Quispaupcr?  avams. 
Avari  iu  dics  piura  avcnt. 

1  h.  c.  potentcm ,  opulcn- 
tum;  cf.  Plaut.  Capt.  IV,  1, 
45.  Hinc  parafki  fuos  pa- 
tronos  vocant  regcs,  utin- 
fra  11,1,  14. 

l  Dceft  I.  non  plura  cu- 
perem ,  1.  divitibus  non  ali- 
quid  adderem,  fed  pauperi- 
bus.  Ita  funt  affe^i  paupe- 
res,  ut  (e  folos  uti  divitiis 
fcire  putenc,  praedicent  >  ii 
cas  habcant. 

4  Addic  quafiy  quia  iam 
ez  ^hcbis  czccfferants  c£ 


Andr.  I,  1, 17.  Monitorem 
tamen  filiis  iclinqui  opor- 
tuit. 

5  Magnifice  fic  dicit  pro 
o^cio.  Blgndluntur  flbi  & 
fervi. 

6  Plenius  vid.  in^ca  III, 
5,  10. 

7  Dcus  mcus  cft  genius  j 
in  viris,  (  uri  luno  mca  in 
feminis)  quem  homini  ap- 
pofitum  tutclarium  fiuge- 
bant ,  nunquam  alias  ab  co 
abfcedcre.  Hinc  proverbia— 
lis  hyperbole.  Auget  mg\% 
Plaur.  Pocn.  11,  4  Dis  mcis 
iratiJlimis. 

8  Adolefcentibus ,  Anci- 
phoni  &  Phaedriae. 

^  Dufli  feixi  fidtoi  fimt 


140 


P.    T  E  R  E  N  T  I 


Rogamus,  quid  (it  '  :  nunquam  aeque,  inquit^ 

ac  modo 
Paupertas  ^  mihi  onus  vifum  eft  et  miferum  et 

grave. 
Modo  quandam  vidi  virginem  hic  viciniae     45 
Miferam  ^    fuam  matrem  lamentari  mortuam  ). 
Ea  fita  erat  ex  advorfo  4  :  neque  illi  benevolens, 
Neque  notus ,  neque  cognatus ,  extra  unam  ani- 

culam  ^ , 
Quifquam  aderat ,  qui  adiutaret  fimus  ^.  miferi- 

tum  eft  7. 
Virgo  ipfa  facie  egregia ,  quid  verbis  opu*  eft  ?  50 
Commordt  omnes  nos.  ibi  continuo  Antipho  * , 
Voltijnc  camus  vifcrc  ?  alius  >,  ccnfco  , 


1  Int.  quod  lacrumet, 

2  Ex  hac  mcntionc  pau- 
pcrtatis ,  inc.  virginis  ama- 
bilis,  Don.  putat  pracparari 
caufam  fallaciae  Phormio- 
nis. 

l  Bcnc  nuntiatur  mors , 
quac  valcbi:  ad  exitum  co- 
mocdiae.  Fuit  enim  ifta  ma- 
;cr  virginis  ,  fupcrduda 
Chrcmctis  bigami  uxor.  cf. 

Aft.lV,5,i3&V,P,74 
lc  fc.  10,50. 

4  CoUocari  folebant  mor- 
liii  iu  airioj  verlis  in  porcam 


pedibus. 

5  Quac  infra  IV ,  5  co- 
gnofcccur  a  Cbremece  cfFe 
nucrix  filiae ,  Sophrona. 

6  r.  una  curarec  fiinus  , 
uti  Andr.  I ,  i ,  81. 

7  Inc.  cius.  Brevitatc  ma- 
gis  af&cic  narnicio  adolc- 
fcencis  j  qui  ipfe  affedVus 
cft. 

8  Ancipho  di(erce  nomi- 
nacur ,  qui  princeps  cric  in 
hac  re. 

9  SciL  Phaedrla* 


P  H  O  R  M  I  O. 


141 


Eamus  y  duc  nos  fodts.  imus  ' ,  yenimus  ^ 
Videmus  :  virgo  pulchra ;  et  quo  magis  diceres, 
Nihil  aderat  adiumenti  ad  pulchritudinem  *  :    55 
Capillus  paffus  ,  nudus  pes;  ipfa  horrida  5 ; 
Lacrumae;  veftitus  turpis;  ut,  ni  vis  boni  4 
In  ipfa  ineffet  forma,  haec  formam  J  extinguerent. 
Hle  y  qui  illam    amabat   fidicinam  ^ ,    tantum* 

modo  9 
Satis  ,    inquit ,  fcua   tft  :   nofter  vero.  D.  iam 

fcio  :  60 

Amare  coepit.  G.    fcin'  quam  7  ?  quo  evadat  *, 

vide. 


I  Mirari  perge  brcvilo- 
^uentiam  narratoris  Mwtft- 
7«F.  Quinail.  IV,  1,  40 
hznc  partium  brevitatem  dicit 
longam  efficere  fummam* 

1  Cf.  Heaut.  II ,  a  ,  47 
fqq.  A  concitatiori  hac  mi- 
rantls  oratione  pulcKrius 
demonflratur,  quafi  ^^tifcaliy 
virgo  pulchra ,  quam  fi  nar- 
raflet :  vldtmus  virginem  p. 

3  h.  c.  omnis  nitoris  ex- 
pers  in  lugubribus  fordibus 
fere  iacebat. 

4  k  e.  proprius&potens 
fplendor  ;  cf.  Propcrt.  I ,  »; 
«cll,4,i8. 


5  Don.  obfervat,  vetcres 
dixiifc  ignem  &  calorem 
quendam,  quafi  fervorem, 
formam  :  Sc  formus ,  ^ ,  um^ 
habet  notioDcm  calidi.  cf. 
Gefn.  in  thcf. 

6  Obiter  Phaedriam  ad- 
ducit,  qui  laudans  tantun^ 
forroac  fpeciem  ,  eius  igncs 
non  fenfit  animo ,  alterius 
amore  occupatus. 

7  ATcrtcir^Tte  fuccurrit , 
ubi  verba  rcbus  minora  funt 
Quam   vehementef    amorc 
captus  fucrit ,  vide  cx  iis  } 
Quae  dein  evenerunt. 

S  Quafi  per  «bAantiai^ 


u^ 


P.     T  E  R  E  N  T  I  I 


Poftridie  ad  anum  reda  pergit  :  obfecrat, 
Ut  fibi  eius  faciat  copiam.  illa  enim  '  negat : 
Neque  eUm  aequom  alt  facere  *  :  iUam   civem 

effe  Atticam, 
Bonam^  bonis  prognatam  ^  :  fi  uxorem  velit,  6$ 
Lege  id  licere  ^cere  4  :  fin  aliter,  negat. 
Nofter  ,  quid  ageret,  nefcire :  et  illam  ducere 
Cupieljat  ,  et  metuebat  abfentem  patrem. 
X).  Non,  fi  rediffet,  ei  pater  veniam  daret  t  ? 
G.  lUe  indotatam  virginem  atque  ignobilem  70 
Daret    illi?    nunquam  faceret.    JD.  quid  fit  de* 

nique  } 
G.  Quid  fiat  *  ?  eft  parafitus  quidam  Pbormio  7, 


I  Ii.  c.  aiitcm;  &  im.ye 

fdCluram  ejfc. 

1  Int.  hoc  pctcncio. 

3  Tria  funt^  ob  quaeini- 
quum  piicllic,  quamvis  pau- 
pcri  iJludercj  &  a  quibus 
commcndari  potcrat  ad  nu- 
pcias :  I  )  civis  virgo ;  qua 
uc  mcrctricc  abuti  pcccatum 
mignum  crar  ;  immo  lcgi- 
bus  cautum  iis  ,  ne  quid  tur- 
pc  civis  in  fe  admittcret 
proprcr  cgeftaccm,  cf.  infra 

III,  1,  66"€9  &  Adclph. 

IV,  5.  Eun.  V,  1 ,  iS.tum 
lcgibus  .civi  nonnili  civem 
4uccrc  L  ci  QuUerc  licebac. 


1  )  bona  erat ;  alicna  igitur 
ab  artc  merccricia ,  &  quani 
quis  fibi  optct  uxorcm.  3) 
bonis  orta ;  &  dos  ejl  magna 
parentium  virtus.  Hor.  OJ« 
III  ,  14,  II. 

4  Orbaquidem  fuit,  quam 
ducere  non  liccbac  alicno  j 
fcdanus  ,  patre  virginis  non« 
dum  explorato ,  ad  id  con- 
filii  progreffa  cft. 

5  Intcrrogatio  facit ,  ut 
Gcta  eciam  ingenium  lcnis 
quam  brevinimis  ,  fcd  gra-^ 
phice  (ignificec. 

6  Int.  rogas. 

7  Pct  queia  rcs  gerecus 


P  H  O  R  M  I  O. 


«« 


Ikifno  confidens  9  qui  %  illum  diiomnes  perduintl 
D.  Quid  is  fecit  ?  G.  hoc  confilium ,  quod  di- 

cam  ,  dedit  * : 
Lex  eft  ,  ut  orbkc  ,  qui  Jint  gcnere  proxumi  ,75 
lis  nubant  3 ;  et  illos  ducere  4  eadem  haec   lex 

iubet. 
Ego  te  cognatum  dicam^  et  tib:  fcribam  dicam; 
Paternum  amicum  me  ailimulabo  vir^nis  :    . 
Ad  iudices  veniemus  :  qui  fuerit  pater , 
Quae  mater ,  qui  cognata  tibi  fit ,  omnia  haec  So 
Confingam  :  quod  erit  mihi  boniun  atque  com- 

modum  f , 

Cum  tu  horum  nihil  refelles,  vincam  fcilicet* 
Pater  aderit :  mihi  paratae  lites.  quid  mea  ^? 


maxime ;  vid.  Prol.  v.  28  fq, 
In  eo  abfolvjc  Geta  pina- 
cothecam  fuam. 

i  lunge ,  quae  mox  per- 
git — hoc  conf  dedit,  Dum  id 
fneminic  Geca ,  cohorrens 
in  diras  erumpic;  unde  ex- 
cicacior  Davus  rogac.  In  hoc 
cnim  condlio  omnis  fabula 
Tercitur.  Spe^bacores  igicur 
cxcicari  debuerunc. 

X  A  perfonarum  defcrip- 
tione  ad  argumenci  praeci* 
puum  f.  rem  a  perfonaprin- 
cipc  gcftam  %w^i ,  ouraAa 


do  ipdas   verbis  ,  quae  a 
Phormione  confticuca  finc. 

3  Cf.  Ind.  voc.  Epidico' 
^omenon. 

4  Inu  orbas* 

5  Senfum  di^li  profcrre 
lubec  :  quod  m!hi  bonum 
cric ,  tu  Mii  refellesj&cuai 
iic  facies ,  vincam.  Don.  ab-» 
crrac  a  (enfu  ,  cum  id  io^» 
cularicer  praefacum  effe  ve- 
lic  a  Phormione,  inilar  il- 
lius  quodfelix  fauftumque fit. 

6  Quod  Anciphoni  for- 
miMk  eft  ^  id  parafic»  ri^ 


144  P.      T  E  R  E  N  T  1 1 

IUa  >  quidem  noflra  erit.  D.  iocularem  auda* 

ciam  ^ ! 
G.  Perfuafum  eft  homini  5.  h&um  eft  4  :  ven- 

tum   eft  y :  vincimur  :  85 

Duxit  ^.  D.  quid  narras  7  ?  C  hoc  ,  quod  au- 

dis.  Z>.  o  Geta» 

Quid  te  futurum  eft  •  ?  G.  nefcio  hercle :  unwxa 
hoc  fcio  : 

Quod   fors    feret  ,  feremus  aequo    animo.  Z>. 

places  : 

Hem ,  iftuc  viri  eft  ofticium  *•  G.  in  me  omnis 

fpes  mihi  eft  '«>. 


diculum ;  cf.  quae  dc  fc  nar- 
rac  III ,  1 ,  8  fqq. 

I  Sitnc  cum  Eugr.  &  Da- 
cieria,  virgo,  quam  (a\,  poft 
nupcias  mittcre  nolit  Anti- 
pho  ,  honeftus  adolercens ; 
an  lis  ipfai  Sic  Plaut.  CaC 
II,   8,  73  nofira  omnis  lis 

'/. 

1  h.  e.  quac  mulcis  rifum 
moveac. 

3  Comice  pro  j4ntiphom. 

4  Scripta  cfl   dica. 

5  Int.  ad  iudiccs. 

^  SciL  eam  uxoiem  Aat. 


7  Admirantis  magis  efl, 
quam  rogancis. 

8  Cum  miferacione  pro- 
nunciac;  fcd  Gcta  rci  dc- 
fpcracae  forcem  animum  op« 
ponic  4  ne  rcs  coca  migrcc  in 
cragoediam. 

9  lam  quoqae  aflencaa- 
do   quad  confolacur. 

10  Haec  in  rebus  adver- 
fis  addic  vires,  redditque 
aftuofuro.  Ec  fic  focftatori- 
bus  fpes  (ic ,  omnium  rerum 
comicum  forc  ezicum^  dL 
Eun.  IIj  ft  ,  ^. 


P  H  O  R  M  I  O.  145 

X>.  Laudo,  G.  ad  precatorem  adeam  ?  credo  ,  qiu 
mihi  ■  90 

Sic  oret  :  nunc  amitu  quacfo  hunc  :  ccterum 

Pojlhac  Ji  quidquam  ^  ^  nihil  prccor  ;  tantummodo 

Non  addat  :  ubi  tgo  hinc  abiero ,  vd  occidito. 

D.  Quid  paedagogus  ille ,  qui*  cithariftriam  *  ? 

Quid  rei  gerit  4  ?  C  fic  ,  tenuiter.  D.  non  mul- 
tum  habet ,  95 

Quod  det  fortaffe.   G-  immo  nihil  ,  nifi   fpem 

meraxn. 
D.  Pater  eius  rediit,  an  non  ?  G.  nondum.  D. 

quid?  fenem 


I  Pro  mc.  lam  afpcrnatur 
ignavlam  fervilcm ,  qua  quls 
in  re  defperata  prccatorem 
iibi  parec y  cf.  Heaut.  V ,  3, 
16  fq. 

1  EUlpfis;  &  int.  admi- 
fcrit ,  cf.  Eun.  V ,  1 ,  14  & 
Plaut.  Caf.  V ,  4 ,  &  X  fqq. 
Precatorcs  vero  folent  prae- 
ientia  tantum  miti^are  ,  fu- 
tura  permitterc ;  quod  quii 
dem  Geta  deridet. 

3  Int.  fedlatur  1.  amat. 
Poft  narratam  argumenti 
principalcm  partem  fuperc- 

Tcrtmius  T.  II. 


rant,  quae  ad  Phaedriae  a^ 
morcm  fpeiflarcnt ,  &  dia- 
logo  plane  nativo  e>:poaun- 
tur.  Pulchre  vcro  dicit  Ge- 
ta,  haud  ei  fpem  effe  ab  ar- 
gcnto  ,  cum  nil  habcat ,  fcd 
ex  iis ,  qXiae  infperato  eye- 
niant.  Atque  tale  CYcnict  ar- 
•iHcio  Phormionis ,  fed  cum 
metu  fummo  Antiphonis  , 
Aiflu  IV ,  in  ipfo  fabulae 
nbdo.  Pacdagogum  Davus 
comice  vocat  Phaedriam. 

4  f.  an  ei  amor  fuccedit] 
cf.  Cun.  V ,  4  »  I. 

K 


146 


P.    T  E  R  E  W  T  I  I 


Quoad  '  exfpedatis  voftrum?  G.  non    certum 

fcio  : 
$ed  >epiftolam  ab  eo   allatam    efle    audivi  nio* 

do  S  «t 
Ad  portitores  effe  delatam  :  hanc  petam.       loo 
D.  Numquid  Geta  aliud  me  vis  ?  G.  ut  bene  fit 

tibi  5. 
Puer  ,  heus  !  nemon'  huc  prodit  ?  cape  4,  da  hoc 

Dorcio. 

ACTUS     m.   &CENA    I ^. 
ANTIPHO,    PHAEDRIA. 

k^.jnLDeon'  rem  rediffe,  ut,  qui  mihi  conful^ 
tum  optume  velit  effe , 


I  h.  e,  ad  quod  tcmpus; 
f.  quaiido  is  advcnturus  cft? 

1  Scd  jpfc  niox  jnopina- 
tus  advcnicr, 

3  Formula  valcdiccndi, 

4  Pucro  tradit  argcntum 
a  Davo  rcdditum.  Mox  Dor- 
cium  nomcn  mulieris ,  quae 
Getac  uxor  vidctur. 

5  Vulg.Aa.I,Sc.  3. Sed 
vid.  in  fine. 

6  Habct  hacc  fccna  coUa* 
txoQem  dugruai  adolcfceA* 


cum,  qui  Inter  fe  conten'» 
dunt,  uter  altero  magis  mifer 
fit,  ifne^  qui  amatam  ha- 
bct ,  fed  a  patre  metuat  de 
amorc  amlttendo  ;  an  is, 
cui  nondum  amor  fucce/Ijt, 
fcd  eius  mittcndi  potefVas 
(it.  Ut  funt  homines ;  quem- 
que  fui  poenicet.  Illc  qui- 
dcm  pracparat  (ugam  ab 
afpedu  patris  ,  hulus  coq- 
fideiKia  (ignificacioncm  ha« 
betboni  defenfocis  futuri. 


P  H  O  R  M  I  O.  14^ 

Phaedria,  patrem  ut  extimefcam  > ,  ubi  in  mentem 

eius  adventi  *  venit  ? 
Quod  ni  )  fuifTem  incogitans  ^  ita  eum  exfpeQa<! 

rem ,  ut  par  fiiit. 
P.  Quid  iftuc  4  ?  ^.  rogitas  ?  qui  tam  audacis  fa- 

cinoris  mihi  confcius 
Sis  ?  quod  utinam  ne  Phormioni  id  fuadere  in 

mentem  incidifTet ,  ^ 

Neu  me  cupidum  eo  »  impuliffet ,  quod  mi  prin- 

cipium  eft   mali. 
Non  potitus  efTem ;  fuiflet  tum  illos  mi   aegre 

aliquot  dies  ^  : 
At  non  quotidiana  cufa  haec  angeret  animtim; 

P.  audio  7. 
A.  Dum  exfpe6lo ,  quam  mox  veniat,  qui  adimat 

hanc  mihi  confuetudinem  ^ 


1  Qui  peccarunc,  magis 
metuunt  cos ,  a  quibus  ma* 
xime  ciiliguntur. 

X  Genit.  antiquus. 

l  Elegans  pleonafmus 
pro  nifi;  uti  moz  quod  uti" 
nam. 

4  Pliacciria  extcnuarc  vo- 
lcns  mctum  Antiphonis , 
ignarum,  undc  ipfi  tanta 
follicitudo  efTe  poilit,  fimu- 
lans ,  caufam  rogat. 

%  SciL  in  nuptias. 


6  Vide ,  quam  adolefcen-» 
tes  fmt  prudciues  poft  pec-* 
cata.  Kt  fanc  primam  cupi- 
ditatem  facilius  cA  vincerCji 
quam  confuetudinem. 

7  Indignantis  f.  irridentisi 
quod  Antiphonem  Fortunac 
fuae  poenitcre  vidcatur* 

8  Amatorie  mazime  haeo 
dicit ,  c  quibus  vidcas ,  ho*- 
neftum  iuvencm  non  poe-* 
nitere  amoris,  fed  marifuiA 
firmum  fore. 

Ka 


%4«  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

P.  Aliis ,  quia  defit  quod  atnant ,  aegre  eft  :  tibi  y 
quia  fupereft  ,  dolet  "•  id 

Amore  abundas  ,  Antlpho. 

Nam  tua  quidem  hercle  cerce  vita  haec  expetenda 
optandaque  eft. 

Ita  me  dii  bene  ament  *:  ut  mihi  liceat  tam  diu, 
quod  amo  ,  frui , 

lam  depecifci  morte   cupio  '.    tu  coniicito  ce« 

tera  4 , 
Quid  ego  ex  hac  inopia  nunc  capiam ,  et  quid  tu 

ex  iftac  copia :  1 5 

]Jt  ne  addam  ^  quod  iine  fumptu  ,  ingenuam ,  U- 

beralem  f  nadus  es  : 


1  Phaedria^  cx  (e  fuaque 
libidiae  coniiciens  cun^a, 
irridec  timido.  Afnmulac  re- 
ro  amorcm  appetitui  fto- 
machi.  Scomacho  aegre  cft 
ex  fame ,  quam  milla  copia 
rclcvac.  Illc  abundans  co- 
pia  &  immodcratus  dolct. 
Hic  fe  ex  inopia  amoris 
infcliciorcm  pracdicat, 

2  lurat  nccefTario ,  quia 
quod  di£lurus  eft,  nonnifi 
de  amatorc  ,  qualis  ipfc  cft, 
crcdi  pofTit. 

3  Amoris  fraiflum,  quan* 


tum  tu  iam  ccpifti,  ad  mor- 
cis  conditionem ,  duriilimam 
certc,  dcpecifci  vclim,  Scd 
meiiorem  mcntcm  prodide- 
rat  iam  Antipho,  cui  vo- 
lupcas  erac  e  confuetudine 
uxoria. 

4  SciL  quac  iam  ipfe  (I- 
gnificat,  mcuminfortuniuni, 
mcafquc  cx  co  curas ,  tuam- 
que  fbrtunam. 

5  h.  c.  civcm,  eamque 
bonam ,  qualem  dccct  cffe 
ingenuam ,  bonifquc  orram. 
Singula  vero,  &  dein   ha^ 


PHORMIO.  149 

Quod  habes ,  ita  ut  voluifti ,  uxorein ,  fine  mala 

fama  '  :  palam 
fieatus  ,  ni  unum  defit  ,  animus    qui  modefte 
iftuc  ferat. 

Quod  fi  tibi  res  fit  cum  eo  lenone  ,  quocuni 
mihi  eft,  tum  fentias, 

Ita  plerique  ingenio  fumus  omnes  :  noftri  nofmet 
poenitet  *.  xo 

A.  At  tu  mihi  contra  nunc  videre  fortunatus  », 
Phaedria  , 

Cui  de  integro  eft  poteftas  etiam  confuleadi,  quid 
velis ; 

Retinere  amorem  ,  an  amittere  -♦  :ego  in  eum  in-: 
cidi  infelix  locum  ^ 


hes  uxorem ,  hThtsfine  mala 
fama ,  diverfa  facic  ab  amo* 
rc  fuo, 

I  Scil.  tua.  Ad  adolcfccn- 
tcspcrtinctyjmtf,  &  cftw^- 
la  cx  libidinc  ;  cf.  infra  II , 
3  ,  40.  Andr.  I ,  i ,  71 ,  II , 
^,  13»  Hcaut.  II ,  1,^3 
&  iio.  Ad.  II,  3  ,  lo.Hcc 
V,  1,31«  Virginum  viia 
domi  erat ,  nulla  /ama.  Ec 
lamliberalemlaudavcrat  no- 
ftcr.  An  igitur  Dacicria  ve- 
nim  vidjt,  diua  id  difbim 


de  Phanio  vclit,  ut  de  qua 
fama  mcntiri  vcrcatur  ? 

1  Cupita  nobis  difpliccnc, 
poflquam  pociti  fumus.  P. 
Syrus  id  plcnius  cffcrt : 
Aliena  /i$bisy  nofira  plusaliis 
placent. 

3  Beatus  crat  Aot.  fi  ei 
metum  adimcrcs,  Fortuna- 
tus  Phacdn  cui  &c.  fed  nou 
bcatus  amorc. 

4  Minimns  volcntes  ^  Oi^ 
mittimus  inyltU 

K   3 


Ik^o 


l^.    T  E  R  E  N  T  1 1 


Ut  neqtie  mihi  eius  (it  amittendi  ^  nec  retinen* 

di  copia  '• 
Sed  quid  hoc  eft  ?  videon'  ego  Cetam  currentem 

huc  advenirc  *?  25 

Is  eft  ipfus.  hei ,  timeo  mifer ,   quam  hic  mihi 

ntinc   nuntiet  rem. 

ACTUS    11.     SCENA      II K 
GETA,    ANTIPHO,    PHAEDRIA. 

.^.  JL^  Ullu'   es ,  Geta  ,  nifi  iam   aliquod   tihi 

confilium  celere  repperis. 
Ita  fubito  nunc  imparatum  tanta  te  ^  impendent 
mala  : 


I  Vero  amore  &  confue- 
tudiiie  devinftiis  non  invc- 
nit ,  quo  a  fe  amiccat ;  ne- 
qac ,  uci  recincat  ^  fcit ,  fi 
pater  eam  nolit. 

z  lam  curbac  incipiunt  a 
nuntio  (4e  patris  advcntu. 

3  In  kac  fcena  (  incjuit 
4)on.  )fcrvi  currentis  officium 
4Jl  %  Undens  ad  perturbatio- 
nem  Antiphonisn  Hic  patris 
revercntia  ,  fuicjue  pcccaci 
confcientia  v\6\\xs  fugiet,  a 
pacre  abfutmus   uf<)ue    ad 


tU[\tbs^6^nv.  Phaedria  confi- 
dentior  cum  Geta  rcAant, 
illius  ap.  patrcm  dcfenfo- 
rcs, 

4  Cafum  quartum  anci- 
<juc  (ic  verbo  iungi  voluin, 
&  illuilrant  ex  Lucilii  fragm. 
inccrU  libri ;  quae  res  me  im- 
pendet  &c  Scd  Feftus  ad- 
ftotat  :  vcicpro  mihi  diccbant 
mtiqui,  Quidni  potius  legas 
mi?  Ter.  h.  1.  cxprcrtlc  fi- 
milcm  locum  Plauti  F.pid* 
I|   J;  75    f?"  ^  dicitur: 


P  H  O  R  M  I  O. 


M« 


JQuae  neque  uti  devitem  ,  fcio ,  neque  quomodo 

me  inde  extraham. 
Nam  non  poteft  celari  noftra  diutius  iam  audacia. 
A.  Quidnam  ille  commotus  venit  ?  5 

G.  Tum  ,  temporis  punAum  mihi  ad  hanc  reni 

eft  :  herus  adeft, 
A.  Quid  iftuc  mali  eft'  ? 
G.  Quod  cum  audierit  * ,  quod  eius  remedium 

inveniam  iracundiae  ? 
Loquarne  ?  incendam ;  taceam?   inftigem;  pur- 

gem  me  ?  laterem  lavem  '. 
Eheu  me  miferum !  cum  mini  paveo  ^  tum  4  An- 

tipho    me    excruciat  animi  :  lO 

Eius  me  miferet :  ei  nunc  timeo  :  is  nunc  me  re- 

tinet.  nam  abfque  eo 
Effet,  refte  egomet  mihi  vidiffem  f ,  et  fenis  ^  effem 

ultus  iracundiam  : 


Tantae  in  rc  Impendent  rui- 
ntie,  Iraque  te  cafiuii  fexcum 
habcas. 

I  Sic  Ant.  prac  timorc , 
non,  quad  iani  audiflct  dc 
advcncu  patris  ,  quod  Do- 
natus  putat. 

1  Scil.  hcnis  f.  fencx. 

3  Proverbium.  Gracco- 
rum  TA/fd^iTf  TrXufUf ;  idcm 
til ,  ac  operamperdere.  Lacer, 


qui  propric  cft  ad  folcm 
ficcatus,  (  coftus  cnira  di- 
citur  tejla)  dum  lavatur,  in 
lutum  rcfolvitur. 

4  Tum  plus  fonar ,  quam 
€um.  Hinc  approbac  maxi- 
mc  fidcm  fuam  Antiphoni , 
quem  hacc  audirc  nefcicfer- 
vus. 

5  h.  c.  providifTcm. 

^  Odiofe  (ic  herum  di» 

K4 


lyi  P.    TE  R  E  N  T.I  I 

Aliqiiid  convafafTcin  ,  atque  hinc  me  coniicerem 

protinam  in  pedes. 
jl.  Quam  hic  fligam  aut  furtum  parat? 
G.  Sed  ubi  Antiphonem  reperiam  ?  aut  qua  quae* 

rere  iniiftam  via  ?  15 

P.  Te  nominat  «•  A.  nefcio  quod  magnum  hoc 

nuntio  exfpedo  makun. 
P.  Ah ,  fanu*  ne  es  ? 
C.  Domum  ire  pergam  :  ibi  plurimum  eft  *,  P. 

revocemus  hominem.  A.  fta  illico.  G. 

hem  ! 

Satis  pro  imperio,  quifquis  es.  A.  Geta*  G.  ipfe 
eft  ,  quem  volui  obviam. 

A.  Cedo  J  ,   quid  portas  * ,  obfecro  ?  atque  id  > 
fi  potcs  ,   verbo  expedi.  20 

G.  Faciam.  A.  eloquerc.  G.  modo  apud  portum  f . 

A.  meumne?  6\  intellexti.  A.  occidi! 

P.  hem  ! 
A.  Quid  agam  ?  P.  quld  ais  ?  G.  huius  patrem 

vidiffe  me  ,  patruum  tuum. 


Cit  5  &  iracundum  a  morlbus. 

I  lam  audiii  clai ius  coe- 
pit  Geta,  qui  antchac  tan- 
lum  vifus  eft  perturbationis 
plcnus.  Ya  crcfcir  metus  An- 
tiphonis  in  pavorem. 

%  Apud  luorexn. 


7,  Pavidus  propcre  iibi 
malum  numium  impertiri 
vult ,  velut  qui  fiigerc  velit. 

4  Mz^nsi  portMttur. 

^  Gcta  anxius  &  anhelus 
Aiinutatim  refpondet. 


P  H  O  R  M  I  O.  153 

A.  Nam  quod  ego  huic  nunc  fubito  cxitlo  re- 

medium  inveniam  mifer?  ' 

Quod  fi  eo  meae  fortunae  redeunt  ,  Phanium  , 

abs  te  ut  diftrahar: 
Nulla  eft  mihi  vita  expetenda  «.  G.  ergo  iftaec 

cum  ita  (int ,  Antipho,  15 

Tanto  magis   te  advigilare  *  aequom  eft.  fortts 

fortuna  adiuvat  ». 
A.  Non  fum  apud  me.  G.  atqui  opus  cft  nunc 

cum  maxume,  ut  fis,  Antipho  : 
Nam  fi  fenferit  te  limidum    pater  efle,  »rbi- 

trabitur 
Commeruifle  culpam.  P.  hoc  verum  eft.  A.  non 

pofl\im  immutarier. 
C.    Quid  faceres,   fi  aliquid  gravius  tibi  nunc 

faciendum  foret?  30 


I  Tragicas  amator  de« 
Ijperat. 

-L  Scil.  defenclenHae  ap. 
pacrem  noxiae  \  c£  infra  ▼. 
44  &  48. 

3  ^t  efl  in  vetcre  pro^ 
verbio  (  addit  Gc.  Tufc.  II, 
4. )  fed  multo  magis  ratio  , 
fuac  quibufdam.   quaji  prae" 


ceptis  confirmat  vlm  fortitU' 
dinis.  Idem  de  Fin.  III ,  4 
ellipticc  fortiwa  fortes,  Sed 
fugiebat  iam  racio  ama:o- 
reni  verum,  eandcmque  H^ 
lium  verecundum  ,  eoque 
nunc  pavidum.  Itaque  fru- 
flra  monebitur ,  praepara- 
bitur  fimulandi  nefcitK. 


154  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

A.  Cum  hoc  non  poffum  ^  illud  minus  poiTem  ■• 
G.  hoc  nihil  eft  * ,  Phaedria  :  ilicet. 

Quid  hic  conterimus  operam  fruftra?  quin  abeo* 
P.  et  quidem  ego.  A.  obfecro  ^  : 

Quid  fi  affimulo  ?  fatin'  eft  ?  G.  garris.  A.  vol- 
tum  contemplamini.  hem  , 

Satine  fic  eft  ?  G.  non.  A.  quid  fi  fic?  G.  prope- 
modum.  A.  quid  fic  ?  G.  fat  eft : 

Hem ,  iftuc  ferva :  et  verbum  verbo  ,  par  pari 
ut  refpondeas  4,  35 

Ne  te  iratus  fuis  faevidicis  diftis  protelet.  A.  fcio. 
G.  t  Vi  coaftum  te  effe  invitum  ,  lege ,  iudicio  : 
tenes  ?  . 


I  Sic  planc  rumpit  argu- 
mcnra,  t]uibuscuniailforti- 
tudincm  adduci  cupiunt.  Ac 
ca  non  vcnit  ab  arji^umcn- 
lis  ,  fcd  cft  ab  animo.  Ita- 
quc  mox  fc  cum  dcfcrturos 
jiiinantur  utcrquc  audcntior 
Gcra  &:  Ph. 

1  Quod  dc  co  fperaba- 
mus,  nihil  cft.  cf.  Hcaut. 
Ill,  6,  5.  Don.  &  Dacicria 
nu -^antur  ,  dum  hoc  contcm- 
liiu  dici  putant,  pro  hicAnt. 
nihil  ejl. 

l  Terricus  cxpcrgifcitur ; 


fed  quamvis  obnitatur  pa- 
vori,  nil  promovcbit,  Cum 
non  animum  conHdcntcni 
induere  valeac ,  fruftra  vul- 
tum  aflimulac ,  magifquc  uc 
rctineac  abicuricntcs ,  quam 
ut  ipfe  audeat.  Iiaquc  comi- 
ci  dantur  ludi  in  criditia. 

4  Non  folum  verbum  vcr- 
bo,  fed  ctiam  rationcspares 
rationibus  regcrere  iubct 
prudens  arcifcx  f.  Geca  f. 
pocta.  Exemplum  praebc- 
bit  Phaedria  fc.  fq. 

5  Mira  brevicacc  praeci- 


P  H  O  R  M  I  O.  15J 

Sed  quis  hic  eft   fenex ,  quetn  video  in  ultima 

platea  ?  A.  ipfus  eft, 
Non  poffum  adeffe  \G.  ah  *!  quid  agis?  quo  abis, 

Antipho?  mane, 
Mane ,  inquam.  A.   egomet  me  novi  J ,  et  pec- 

catum  meum  ^  :  40 

Vohis  commendo  Phanium  ^ ,  et  vitam  meam. 
P.  Geta,  quid  nunc  fiet  *?  6^.  tu  iam  lites  audies; 
Ego  pleSar  pendens  ,  nifi  quid  me  fefellerit. 
Sed  quod  modo  hic  nos  Antiphonem  monuimus, 
Id  nofmet  ipfos  7  fecere  oportet,  Phaedria.     45 


pit  ,  quibus  rationibus  ad 
defendendam  noxiam  utatur. 
Eafdcmpraemetiitatur  fencx 
fc.  fq,  V.  6  &  7.  Int.  vcro  h, 
ly  reJponJeas  v.  c.  t.  e.  h.  e. 
invitum  ftclire ;  lcge ,  cx  qua 
proximus  gcnere  tcncatur 
duccre  orbanij  iudicio  y  in 
quo  caufa  maximc  verceba- 
tur  ,  an  fc.  Antipho  pro!.i- 
mus  illc.  Mox  tenes  cxqur- 
fitc  addit'  Gcta,  ut  appa- 
rcat,  Antiphonem  vultu  o- 
flenderc,  fc  perturbatum  hoc 
non  agcrc. 

I     Patre    vifo  ingcnuus 
adolcfccns.  mctu  fugit. 

%  Ah  dolentis  efl  \  cecera 


rcvocantis  vcrba  funt. 

3  Timidum. 

4  Qiiod  fc  in  iudicio 
vinci  pafTus  crat ,  ad  nupcias 
facicndas. 

%  Amatorivirouxorprior 
cfl ,  quam  vita  fua. 

6  Phaedria  confilii  cx- 
pcrs,  fcd  promprus  Geta 
illi  callidc  animum  addic  , 
ut  prior  caufam  fufcipiat  : 
Tibi  verba  tantum  parata 
erunt  ,  mihi  verbcra ;  cf. 
Hcaut.  II,  2,  ii^. 

7  Se  focium  tamcn  pol- 
licetur ;  hinc  confidentior 
erit  Phacdria. 


ijS  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

P.  Aiifer  mihi  » ,  oporttt:  quin  tu,  quid  fiaiciatny 

impera. 
C  Meminiftin' ,  olim  ut  fiierit  voftra  oratio  * 
In  re  incipiunda  ad  defendendam  noxiam  ) , 
lufiam  illam  caufam  ,  facilem  ,  vincibilem ,  optu- 

mam  4? 
P.  Memini.  (?•  hem  ,  nunc  ipfa  eft  opus  ea  ^ , 

aut,  fi  quid  poteft  ,  50 


1  7«  nuhi  redondat  pul- 
clirc;  cf.  infra  V,  8,  18. 
Quanto  lcvior  cft  mcnce, 
hoc  audaciorcm  fe  praebct 
Fhaedria. 

2  Oratio  h.  L  maxime  ar- 
gumcnui  notat ,  cjuibus  iu- 
vcntis  verba  aptantur, 

5  h.  c.  ad  cam  ab  Anti- 
phonc  tranfmovcndam  in 
patrnnura  mulicris,  <jui  in 
fc  omncm  iram  fenis  deri- 
varc  promifcrat ;  cf.  fupra  I, 
2  ,  85  &  infra  III  ,  i  ,8fq. 

4  Altcrum  confilii  fic  ora- 
tionis  compendiolac  cxem- 
pluni  cxhibct  Geta.  lam  ve- 
ro  maximc  inflruit  ad  id, 
quod  pronum  videri  poterat 
in  noxia,  dcfcndcndam  fcil. 
ad  caufam  in  iudicio  difccp- 
tatam.  Erat  vcro  iujii^  Pha- 


nii,  quae  lege  nitebatur;i) 
facilis ,  illius  patrono  agen- 
di  perito  Sc  cailido  ;  3  )  vin- 
cibilis,  ob  impcritiam  &  pu- 
dorem  Antiphonis;^)  opti" 
ma;  favorc  enim  fummoiu- 
dicum  utcbantur  orbac,  qui- 
bus  fic  proviilcri  honcftum 
vidcbatur,  f  iudices  invidia, 
f.  mifcricordiapcrmoveren- 
tur.    Hanc  (ingulorum  vim 
intelligimus   cx    iis,    quae 
PKaedria  dicet  fc  fq.  v.  40— 
47  &  conlilio  illo  Phormio- 
nis,in  quo  notamus paribus 
refpondcntia.  1  Lex  cfl  &c 
1  E^o  tt-^onfinganu  3  Tu  ni- 
hilrefeUes.  4.  Vincam  fcilicet. 
Interpp.    ad    unum  omnes 
nihil  horum  viderunt. 
f  Int.  oratione. 


P  H  O  R  M  I  O.  157 

Mefiore,  et  caUidiore.  P.  fiet  fedulo. 

<?.  Nunc  prior  adlto  tu  ' :  ego  in  infidiis  »  hic  ero 

SuccenturiatuSy  fi  quid  deficias.  P.  age  ). 

ACTUS       JI.     SCENA     III\ 
DEMIPHO,  GETA,  PHAEDRIA. 


I 


JD.xTane  tandem  uxorem  ^uxit  Antipho  iniuflu 
mpeo  ? 


X  L  eum  ;  L  pocius  contra 
tum  ,  uci  Plauc.  Rud.  1 ,  4  « 
1»  h.  e.  obviam  ico.  Don. 
aic  quafi  ad  prodium ;  ut 
Virg.  Acn.  V ,  378.  Et  fane 
pericula  adeuncur  in  proe- 
liis  ;  &  fqq.  tranflata  a  re 
militari. 

1  Si  infidiis  praeponicur 
praepodcio  in  L  ex,  haud  no- 
tanc  quanicunque  racionem 
nocendi  occulcam  3  fed  lo* 
cum  occulcum,  unde  infidiae 
£  iuipetus  fiac ;  quod  bene 
docct  Gefn.  in  thcf.  cf.  Plaut. 
CaC  11 , 7,  13.  Igitur  Gcca 
in  occulco  erac  >  doncc  fuc- 
cederec  novus  aegreffor.  Ma- 
gnifice  vero  &  iocofe  ucicur 
fermone  milicari  ad  cxhila- 
t;mdum  &  augcndum  ani- 


num  Phaedriae. 

3  h.  L  non  kortancis  fir ; 
quod  Don.  innuit ,  fed  re- 
fpondcntis  magnifice  iocan- 
ti ,  &  a  verbis  ad  rem  tranfi- 
turi  \  (ere  uti  illud  age  inepte. 
Dacicria  vertit  cum  Don. 
fals:  nos  alles. 

4  Scena  iurgium  contl- 
net^  accafatioRem  &  defcn-> 
fionem  czhiber.  QuacAio 
omnis  eo  redit ,  an  in  culpa  . 
fic  filius.  Ipfe  vero  fenex  fc»- 
cum  ita  proludic ,  uc  ipfe  , 
quod  ad  priora  duo  argu- 
menta  :  invitus  feci:  lex  coe" 
gity  concedac ,  nihilque  fuc- 
cenfcat,  quam  quod  filius 
in  iudicio  caufam  tradidiffet 
advcrfariis.  Poft  primas  igi-n 
tur  ambages  difcepcationis 


'5« 


P.     T  E  R  E  N  T  I  I 


Nec  meum  imperium  :  age  mitto  imperium :  noi> 
rimultatem  meam 

Revereri  faltim?  non  pudere  ?  o  facinus  audax !  o 
Geta 

Monitor!  G.  vix  tandem  «.  D.  qiiid  mihi  dicent? 
aut  quam  caufam  reperient? 

Demiror  *.  G.   atqui  repperi  iam  :  aliud  cura. 
D.  an  hoc  dicet  mihi?  5 


in  tertlo  verlabitur^urprjus 
Phaedria,  caufam  Ant.  lu« 
ftam  ,  facilcm,  vincibilcm, 
optimam  paucis ,  fed  calli- 
de  probet,  fenemque  aiur- 
gio  in  liccs  cum  Phormione 
dciiciar.  Impulfum  tum  fc- 
ncm  cxcipic  alcerartifex,ex 
infidiis  in  eum  irrumpcns , 
cuius  uc  fcrvi  partcs  agcndi 
in  ifto  iudicio  nuUac  e/Tc 
potcrant ,  ita  hunc  fencx 
adoricur  ,  quod  non  dotcm 
potius ,  quod  lex  pcrmitte- 
bat ,  dandam  curaverit.  Sed 
&  fcrvus ,  uti  faccte  culpam 
a  fe  in  fcnis  avaritiam  aver- 
tct,  ita  fencm  facilius  pro- 
fligabit.  Et  is  fic  tandem  dc- 
iicitur,  quo  voluerant,fcil. 
in  rixas  cum  Phormione  , 


homine  confidcnti  &  vcrfu- 
to  'y  qui  illum  conHciet,  Non 
potuit  autem  vchementius 
incipcre  Dem.  (latim  in 
adventu  fuo  de  nuptiis  (ilii 
certior  /achis,  quaramiran- 
do  admiirum  a  filio.  Sed  vi- 
de  eciam  ,  patrcm  crimen 
magis  ^rccflerc  ab  impcrii 
paterni  negligentia,  quam 
a  re  ipfa ,  in  qua  nil  mali 
erat ,  praecerqiiam  quodin- 
dotata  fuit.  Id  animo  magis 
dolet.  Sed  quod  ad  ipfum 
iurgium,  audiamus  potius 
orbfcrvacorcm  inrclligentcm 
&  facetum,  ipfum  Getam* 
in  iniidiis  podtum. 

I  Int.  mei  memiuit. 

z  £  nefcio. 


\ 


P  H  O  R  M  I  O,  159 

Invitus  feci :  lex  coegit.  audio ,  fateor  '.  G.  placet. 
D.  Verum  fcientem ,  tacitum  caufam  tradere  ad- 

verfariis , 
Etiamne  id  lex  coegit  ?  P.  illud  durum  K  G.  ego 

expediam  3  :  fine. 
Z>.  Inccrtunveft,  quid  agam,  cpiapraeterfpem, 

atque  incredibile  hoc  mihi  obtigit: 
Ita  fum  irritatus ,   animum  ut  nequeam  ad  cogi- 

tandum  inftituere  4.  10 

Quamobrem    omnes,    cum  fecundae    res    funt 

maxume ,  tum  maxume 
Meditari   fecum  oportet,    quo  padlo  advorfam 

aerumnam  f  ferant : 
Pericla,  damna,  peregre  rediens  femper  fecum 

cogitet , 
Aut   filii  peccatum  ^,  aut  uxpris  mortem ,  aut 

morbum  filiae : 


1  Ex  parte  cedit  fcnex. 
Lcvabirur  igitur  partc  dc- 
fenfionis  Phaedria. 

1  Atqiic  id  tamen  moUi- 
turus  eft  Phacdria. 

3  Int.  te ;  fcil.  Phaedriam. 
cf.  Andr.  III,  5,  11. 

4  Abfccflit  iam  aliquan- 
tum  irac ,  dum  fc  iracum 
fendt ;  &  commcntando  ea, 
quae  &  fibi  praecepta  put^t, 
paulatim    eo  rccedec  ,  nc 


dein  verbum  vcrbo* ,  par 
pari  rcfpondcrc  queat  Phae- 
dria. 

j  Adv.  aer.  nobis  videtur, 
quae  a  fortuna  obiicitur, 
cxtrinfecus  nobis  advcnit. 
Alia  comes  cft  laborum* 
Donato  vidctur  abundare 
advorfam.  Nobis  augcrercai 
videtur  Dcmipho. 

6  lam  quaii  def^cndcM 
ad  fuum  cafum  ,  lenius  itif  > 


i6« 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


Communia  efle  haec :  ne  quid  horum   unquam 

animo  accidat  no viun  :  1 5 

Quidquid  praeter  fpem  eveniat ,  omne  id  depu- 

tare  '  effe  in  lucro. 
C.  O  Phaedria  ,  incredibile  quantum  *  herum  an- 

teeo  fapientia, 
Meditata  mihi  funt  omnia  mea  incommoda :  heru  * 

fi  redierit ; 
Molendum  )  ufque  in  piftrino ,  vapulandum  ,  ha- 

bendae  compedes , 
Opus  ruri  faciundum.  horum  nil  quidquam  acci- 
det  animo  novum.  10 

Quidquidpraeter  fpem  evcniet^omneid  deputabo 

effe  in  lucro. 
Sed  tu  quid  ceffas  hominem  adire  ,  et  blande  in 

principio  alloqui  ? 
D.  Mei  fratris  video  filium  mi  ire  obviam. 
P.  Mi  patrue,  falve.  D.  falve.   fed  ubi  eft  An- 
.  tipho  ^  ? 


fignat,  quod  fupra  v.  -^fac. 
aiulax  dixcrat. 

I  SciL  oportet,  (juod  cx  v. 
II  rcpetcndum. 

1  r.  niirum  quantum.  Co- 
micc  autcm  Gcta  fua  facit, 
quac  Dcmca  nunc  fcro  me- 
ditatus  cfl,  cxtenuatcuc,i/z- 
fommoda  potius  ,  <juam  poe^ 


nas  1.  aerumnas  vocando  , 
quac  (ibi  fcrvo  metuenda 
fint ,  ut  fic  ipfc  fortis  vifut 
forti  Phacdriac  attollat  ani- 
mum. 

l  Int.  mihi  cft. 

^Promptus  iurgandi  cum 
filio,blimdas  ambages  Phac- 
driae  abrumpere  vult.  Scd 


[P  H  b  R  M  1  O;  itft 

iP.  Salvom  vcnire.k. '  23*  crcdo:  hoc  refpond^ 

mihi.  i< 

P.  Valet :  hic  eft :  fed  fatin*  omnii  ex  fententia  *7 

Z>.  Vellem  quidem.i.  P.  quid  ifluc?  D,  rogitas^ 

Phaedria  4  ? 
Bonas  me  abfente  hic  confecifiis  nuptias*  i 

^.  Eho ,  an  id  Juccenfes  nunc  illi }  G^  o  artirl 
ficem  probum! 

D.  Egone  illi  hon  fuccenfeam  ?  ipfum  geftio  36 
Dafi'  in  confpedum  ,  nunc  fua  culpa  ut  fciat 
Lenem  patrem  illum  &3um  me  cffe  acerrimunK\ 
P.  Atqui  nil  fecitypatrue»  quod  fuccenfeas.  .  . 
D.  Ecce  autem  iimilia  omnia :  otonesi  congruunt  t] 
Unum  cognoris^  omnes  noris«  j'»  bauditaefic}^ 
D.  Hic  efl  in  noxia^  illc  ad  defendendam  f  adeft  : 
Cum  ille  eft ,  hic  praefto  eft  :  tradunt  operas 
mutuas» 

G.  Probe  horuth  hStz  imprudlen^  df^xit  fenw 
D.  Nam  ni  haec  ita  clfent  ^  cum  ilTd  haud  ilara^ 
.Phaedria* 


li}c'^ttfn  «oefcebit  tanitn* 
'     I  ^ific.  gxudeb.  lAiotpdh 
^lit  ibrim  tDeinea. 

z  itit.  cTCoenitit. 

)  <Ittm  geihi  dolentls  Ita 
nega^ 
'   4  laim  eo  derenui  ^\i9 

J^rcntius  T.  lU 


.l^oiaetat  I1iafldrik).de&iifiil. 
AntiphofiifiJ  Pttgna  iaitas» 
•fex  Getaerbonis.vefbis  fl« 
deas,  qaomodi»  ft  geiletil 

Phaedr.  .  ;   . 
• ;  lu  e«  de^Uendaiqi  ^\^ 


JP^  Si  f& ,  patrue ,  pulpam  ut  Antipho  in  ft^ad^^ 
^  miferit  » ,  4© 

Ex  qua  rc  ^   mipus  rci  foret  aiit  femae  tem- 
peraiis  J ;  :       '  > 

Ndh  caufatfl  <dibo;  tpAhy  qubd  meritus  fit^]^4t» 
Sed  fi  quis  forte  malitia  4  frettisTua, 
Infidias  hodx^^  t^cit  adofeftehtue  , 
tii'  vicit  9  n^itrane  culpa  eaeft,  an  iudicum^  45 
Qui  faepc  propter  invidiam  adimunt  diviti , 
▲^t  propter  mifeticordiam  addunt  pauperi*  7  . ; 
C.  Nr  noflem  eaufam ,  crederem  vera  hunc  Jqqui^ 
ZX^iAn  quifquam:  iudex  eft,  qui  poffit  nofccre 
Tua  iufik  (,jubiitu]ie  vexl>um[|]?on]:>efpoQdea^,  59 
Raf'  ut  ille  feoit?*f#^.  fundu;s  ^aflolefcentuli  eft 
f^ifieium  fibtvaiIis^:rpoftquam'a4  iudkes 


:fl: 


:  ruio 


I  Vide ,  quam  TuDtihter 
dcfendonem  ingreditur.  Pri- 

concedit  qua(l ,  (bd  dein  il- 
lud  ab  Antiphonc  dimovet 
in  adlorem  y  1.  etiam  iudiccs. 
z  h.  c.  €X  hoc  ( ob  id  ) 
^^ifBL^  c£r  Andi:.  fl  ^^34^C 
M'hBt,'  ^uodk  hd^m^  nc.qae 
*ttntiDoiu  in«ctiaffa&  .i^ferr 
^ti  riytiata  «pcacced^t  culr 
pa  y  putamus ,  ncque  cuiti 
MebrCafatika^iiS^Me  nXf»ii9 
Tcrcncio^  ia  vocls  rei  dur 


plfabi  fenfu  quacfttahiy  mi* 
nute  a£&ngimus. 

3  h.  e.  quod  duccndo  nc- 
que  dotatam  j.neque  nobili- 
tate  parem ,  parum  rei  fanf. 
ncqCte*  Kbneftati  fui  gcneris 
confuluiflct. 

.  4r  Verr^ca  &  fallacixatiq- 
.|i0jfjpi4ncU  ;  (cf.  Qic^  dc 
nat.  D.  111«  30)  quae  ip, 
foro  faepc  adiniccitur. 

'  5  Difcrcius  fic  dicic,  quam 
iura  ;  cf.  Ad.  IV  ,  6  ^%6.. 
c^^  Quod  pater  filio  can- 


,  .  PHOR  M  lO,,  163 

Ventiim  eft ,  non  potuit  cogitata  proloqyi : 
Ita  eiim  tum  timidum  ibi  obftupefecit  pudor. 
G.  Laudo  hunc  :  fed  ceflb  adire  quamprimum  ie- 
nem  ?  *   *'  '  5« 

Here,  falve:  falvom  te  adveniffe  gtudeo,  D.  oh, 
Bone  cuftos  ,  ialve  t^colomen  .vero  femiHae., 
Cui  cpmmendavi  filiivgn  hinc  abfens.meypn^'     ; 
G.  lam  dijdum  te  pmnes  nos  '  p<;(;ijfare.^.audio. 
Immerito  ,   et   me  omnium   hori^ic'  immeritif- 
fimo.  -j  .     ^  -  y.      60 

Nam  quid  me  in  hac  re  fecere  voiuiftt  tibi  ? 
Servonri  hoiYiiilenf)  ^  cdixti^  6rare  leges  nonfinunt: 
Neque  teftimonidiftio  J  eft.   Z>.  mitto  omnia  4  : 
Addo^  iftuc  :  imprudenstimuit  adolefcens  :  fiito  : 
Tu  fervus:  verum  fi  cognata  eft  maxume,      (Jj 


*  Atm  unum  obiecic ,  id  Phac- 
dria  ica  defenjtc^  uc  eciani, 
ofHcii  nofniile ,  ad  laudcm 
Anciphohis  convercacur.  ha 
oninem  iraih  fcnis  a  filio  hi 
pa:ronum  mulieris  deriva- 
vic;  audecque  Geca  prodire^ 
fane  confidencer. 

I  SciL  Anciphonem  , 
Phaedriam,  &:  ipfum  Getanii. 

zSic  Plauc.  A  fin.  1 1 , 4 ,  ^4 
dicic  homirum  Jenfum  ;  Scich. 
III ,  I,  37  hommes  fervolos ; 


&  Sall.  lug.  c  11  mulicris 
ancillae, 

3  h.  e.  ius  reftim.  di- 
*cendi  ei  e(t ;  (  fervi  eranc 
Ihteflabilcs)  uci  iurifeLtlio tM 
ius  iuris   dicCndij  'paricet- 

'ipeiuud  coniundiitn  fcri  - 
batiir. 

4  Ica*  candem  pacdr  ccdic* 
■in  iis  ,  quae  validieres  can- 

fee  iurgandi  cranc.  Cccera 
rcfucabit  fervus  magis  clt* 
dendo.  "^ 

L  % 


h6A 


P.    T  E  R  E  N  T  1 1 


Non  fuit  necefTey  habere :  fed^  id  quod  lex  iubet  *^ 
Dotem  darctis  * ;  quaereret  alium  virum, 
Qua  ratione  inopem  potius  ducebat  domum  '  ? 
G,  Non  ratio ,  verum  argentum  deerat.  D.  fu- 

mefet 
Alicuhde.  G.  alicunde  4?  nihil  eft  dido  facilius.  70 
27.  Poftremo,  fi  nullo  alio  pado ,  foeiiore  r. 
G.  Hui  !    dixti   pulchre  y  fi    quidem  quifquam 

credcret 
Te  vivo  ^.  D.  non  ,  non  fic  futiirum  eft  :  non 

potefl. 
Ego  illam  cum  Ulo  ut   patiar   nuptam    unum 

diem  7 , 
Nil  fuave  meritum  eft  ^.  hominem  commonftra- 


ner 

1  Ita  fcil.  lex  edlcebac : 
Ortae  ,  qui  fint  pnere  proxi- 
mi  y  eis  nubunto :  aut  iisorbis 
dotem  danto. 

2  inc.  illi ;  &  mox  quae* 
rerct  int.  illa.  Ellipfis  dcdi- 
gnationem  {i^rnificans. 

3  Maiori  iam  damore 
pronuntiat,   quod   minoris 

-  erac  monventi  adverfiis  filium 
ic  rerviun.  Scd  &  hic  illud 
ludibundus  brevicer  abfoi- 
Yic. 

4  Subridens  hoc  imitatur, 
aTcrro  a  Demea  vuUu^  cam- 


75 

quam  fecttnxs  fui. 

5  Icerum  a  fervo  profli- 
l^acus  tecediCj  &  ultimum 
ceium  expromic. 

6  Quam  alacricer  fcrvus 
uimf  refpo&dec,  fenem  nunc 
eludendo ! 

7  Cf.  quae  de  eo  cxifli. 
maverat  Geca  fupra  I ,  x  , 
70  fq.  Sed  fimul  praeflrui- 
tur^  <)uam  (acilis  is  cum 
fracre  fucurtis  fic  ad  amiccen- 
das  a  (e  30  minas>  eiicien*» 
dae  illius  caufa. 

S  Nos  cum  Donaco  ,6oa-« 


P  H  O  R  M  I  O.  165* 

Mihi  iilum  volo ,  aut ,  ubi  habitet ,  demonftrarier. 
G.  Nempe  Phormionem.    D.   iilum   patronum 

muiieris. 
G.  lam  ,  faxo  ,  hic  aderit.  D.  Antipho  ubi  nunc 

eft  »?  P.  foris. 
D.  Abi  y  Phaedria ,  eum  require ,  atque  adduce 

huc.  P.  eo  S 
K^Qz  via  quidem  illuc.  (?•  nempe  ad  Pamphi« 

lam  ^  Z>.  at  ego  80 

Deos  penateis  hinc  falutatum  domum 
Divortar4  :  inde  ibo  ad  forum,  atque  aliquot 

mihi  ^ 

Amicos  advocabo,  ad  banc  rem  qui  adfient  ^i 


tra  BentL  qui  li.  1.  Don.  & 
ipfo  Ter.  Uludit,  meriium 
cxiftimemus  fubflaative  po« 
ni  pro  mercede.  Illud  rdl  vero 
non  fubftantive,  fcd  advcrb. 
pro  mn  fumimus ,  &  fic  fen- 
fum  adiuvamus  :  Nonfuavis 
€fi  merces  uUa  mihi ,  ego  ut 
Ulam  cum  iUo  mqftam&cp^ 
tiar.  Confcrunt  hifcc  Plau- 
tina  Menaechm.  I,  ^,  34. 
Poen.  I,  3,  10.  Vcrumfic 
quoque  aptius  fit ,  rogatio- 
jDcm  V.  priort  tollere,  quod 
Don.  innuit ,  lcgcndo  ego 
pro  egontk 


1  FiUum  requirit ,  quem 
ab  uzore  abflrahac,  facilius 
fic  patronum  mulieris  vin* 
cere  fe  poffe  fpcrans. 

z  Ita  dare  refpondct,  ce- 
tera  fubmiinus  dicit ,  ita  uc 
Geta  tamen  audiat. 

3  Scil.  amicam  tuam.  Ri- 
detGctalacrns  iurgii  eventu. 

4  Ex  more ,  quo  pcregrc 
advenicnccs  ante  omnia  ad^ 
orarc  Dcos ,  iifquc  grarcs 
agcre  dc  redicu  fclici  fole^ 
bant. 

5  Scil.  ut  advocati,  quiL 
cpafiUo  adeflent^  L  telHs 


i66  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Ut  ne  itnparatus  fiin  ,  fi  adveniat  Phormio; 

ACTUS     III'.      SCENA     IK 
P-HORMIO,    GETA. 


I 


P.  XTane  »  patris  ais  confpcftum  vefitum  hinc 

abiUTe  ?  G.  admodum. 
P,  Phanium  reliftam  folam  ?  G.  fic.  P.  et  iratum 

fenem  ? 


agerenr. 

I  Vulg.  A«^um  II  hinc 
ordiuntur  ;  quamvis  Don. 
re£^ius  doceat  :  Terti^  ARui 
attribuitur  litigium  fenis  & 
Phormionis  &c 

z  In  hac  fc.  parafiti  dc 
generc  viliori  nigrorum  , 
( cf.  ad  prol.  v.  i8)  fcd 
eiufdem  callidi ,  3:  omnia 
cibi  capcandi  caufa  audcn- 
ris ,  imagincm  proponit.  Di- 
verfus  fcil.  clt  Phormio  a 
Gnathonc ,  adulatorii  gene- 
lis  nupcr  au£lore;  d\  ad 
Eun.  II,  1  ,  14. 

3  Don.  Adhuc  narraturfd'^ 
hula  dc  Terentio ,  &  Ambivio 
ebrio;  qui  a£lurus  hanc  fabu- 
Lim ,  ofcitans  temuleruer  ,  at- 
^ue  aurem  mimmo  infcalptns 


digituh ,  hos  Tereniio  pronun- 
tiavit  verfus*  quibus  auditis 
•  txclamaverit  poeta  ,Je  taUm  , 
quum  fcriheret ,  cogitajfe  para- 
fitum  y  6»  ex  indignatione  , 
quod  eum  faturum  potumque 
deprehenderat  y  delinitus  ftatim 
fit.  Lindcnbr.  cx  Amm.  Mar- 
celL  L.XVII,  II  dcPom- 
pcio,  &  Schol.  Lucani  ad 
VII,  131  obfervat,  uno 
diglto  aurem  fcalpere  pro 
indicio  fupcrbiac  habitum 
effe  j  cf.  luvenal.  Sat.  IX  ^ 
130  fcj.  tum  irati,  cf.  Apul. 
Milef.  L.  VI&X;tumcom- 
mentantis  fccumque  rour- 
xnurantis ,  cf.  Cic  in  PiC  c» 
ij,  &  Hor.  I  Satj  10,  v. 
70.  Omnia  convcniunt  in 
parafitum  &  confidenrejn& 


P  H  O  R  M  I  O. 


1^9 


C7:  Oppido.  P:  '  ad  tfe  fiimma  folum,  PhormioV 

rerum  redit, 
Tiite  hoc  intrifti  s  tibi  omne  cft  exedendum^ 

accingere  ?  :  .  .     *  • 

G.  Obfecro  te  <.  P.  fi  rogabit  ^  G:  in  te  fpes  eft. 

P.  eccere  ^.  J 

Qiiid  fi  reddet  7  ?  ^^  tu  impulifti.  P.  fic  opinor  A 

G.  fubveni. 
P.  Cedo  fenem  :  iam  inftruda  fimt  mihi  in  corit 

confilia  omnia  '• 
G.  Quid  ages  "  ?  P.  quid  vis  "  ?  nifi  uti  maneixi: 

Phanium ,  atque  ex  crimine  hoc 


luxuriorum  ,  &  acgrc  cxd- 
tatum  ad  alias  curas,  quam 
ad  convivia.  Addit  tandcm 
Don.  haec  &  labia  lingens, 
ut  ebrius  :  &  rudans ,  utpote 
fatur,prorumtiavit  aSorborms, 
fcjl.  Ambivius  Turpio, 

I  Vidc^quomodo  is  fu- 
pcrba  &  imperatoric  dicta 
mifceat  humilibus. 

X  Parocmia ,  apta  parafito 
▼Uiori ,  fcrvo  homini, 

3  Cf.  Eun.  V,  II,  II. 

4  Getae,  provocantis  ho- 
loincm,  didlacontinuam  ora< 
tioncm  pracbcnt.  Scd  nihil 
audit  homo ,  fecum  ipfe  de- 
libenms  ,  quid  agat «  kxt. 


uti  Syrus  Heaut.  III,  6  i 
9  fq.  Hinc  quae  intcrloqul- 
tur,  non  funt  refpondentis. 

5  Vide  quid  primum  rtf- 
gaverit  Dcm.  fc.  fq.  v.  ^i 
fqq. 

6  SciL  habeo,  quid  re« 
Xpondcam. 

7  C  regcrct,  uti  fc.  fq.  yr^ 

43. 

8  Cf.  ibid.  ▼•  44  fq. 

9  Vcrfum  hunc  rcddic 
Cic  de  N.  D.  cxrr.  cf.  Plauc, 
Pfeud.  II,  3  ,  lo  fq. 

I  o  Rogat ,  metuens  ab  ho- 
mine  ,  qtii  nimium  fecure  fb 
liabeatm 

%i  Triajpromittit ,  qoij 


€<l 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


Antiphonem  erlpiam,  atque  in  me  omnem  irafl 

derivem  fenis? 
Kj.  Q  vir  fortis  ,  atque  amicus  :   verum  ho^ 

faepe,  Phormio  ,  i< 

,Vereor  '^  ne  iftaec  fortitudo  in  nervom  erumpat  ^ 

denique.  P.  ah, 
Kon  sta  eftriadum  eft  periclum  ' ,  iam  pedun 

vifa  eft  via  4, 
Quot  me  cenfes  homines  iam  deverberafle  ufqu< 

ad  necem 
Hofpites  f  ?  tum  cives  ^,  quo  magi'  novi|  tantc 

ikepins? 


bus  caufiun  Antlphonls  bct 
xie  abfoUi  exiflimablt  ijpfe 
Ceca. 

I  Geca  tentat  Phormioi 
nem  y  an  Gicis  Interricus  fucu« 
.lus  fic^l.  eius  audaciam^  homi^ 
|iis  fuperbi ,  msigis  dubjcacio* 
se  provocarc  ftudet,  dc  (imal 
non  fotum  forcicer  ^  fed  2c 
'^amce  agcre  monec^ 

X  C£  infra  IV»  4,  if  tn 
ffm>m  Wu*  Ncrvus  erac  vin-i 
Culi  genusj  id<|uc  ligncumj, 
quo  pedes  vinciebamur  ^ 
quod  Scaligcr  oftendic  j 
Gracce  %uX(^:rcii^^\  Acticis  aMtr 
4^0  l^S^^iti^  uade^ui  ez  legQ 


ntxi  erant^  dicebancur  L 
L.    Achen*     ffYiMeA«r»fAc4^ 

Verbum  erumpere  coagruii 
cum  firt,  £  audacia* 

}  h.  e^  expcrimcntum  ha< 
beo  artis  mcac  ExpcricAcis 
facit  artem. 

4  h,  e.  incoluniis  fempei 
cvaiij  velut  qui  cadem  via^ 
quam  adveniens  pcdibus  (k- 
gnavit  >  regreditur  ,  incolu^ 
«nis  evafitj  an)  novi  cgo, 
^bi  pedem  ponam« 

f  Scurrilis ,  &  ferocicec 
(e  iad^antis  oracio, 

6  Vulg.  k.  i.  (Ignum  ro^ 
l^di  ponimt^  &  c!cre{«« 


P  H  O  R  M  I  O. 


169 


Cedo  dum  j  cn  unquam  '  iniurianim  audifti  mihi 

fcriptam  dicam?  15 

C.  Qui  iftuc  *?  P.  5  quia  non  rete  accipitri  ten- 

ditur ,  neque  miluo  4 , 
Qui  male  £iciunt  nobis  :  illis ,  qtii  nil  faciunt , 

tenditur  : 
Quia  enim  in  illis  ?  fruftus  eft,  in  illis  *  opera 

luditur. 
Aliis  aliunde  eft  periclum  f  unde  aliquid  abradi 

poteft ; 


>«yi«v  aliquam  in  fq.  fbi* 
cuunt :  (fio  faepius  id  feci , 
ranto  magis^  novi,  Fal£in- 
niumid  putamus ;  &  fublato 
figno  rogandi  poft  cires  ,  ce- 
tera  ita  coniungimus  y  ut 
gugeatur  gloriatio  ,  nim  cU 
vcsj  quo  maps  eos  novi,  ( quo 
notiorcs  inihi  fuere)  ianto 
fiepius  int.  deverberajfe  ^  h.  e. 
inale  tradafle. 

I  h.  e.  unquamne  vere ) 

1  Rogat  Geta  ,  ut  homi- 
njs  y  quo  opus  habec ,  para- 
(itica  oratio  progrediatur, 
Sic  ^  audacia  augebitur. 

f^  Per  allegorias ,  c  trivio 
^  ab  efcis  petitas  refpon* 
dec 

l^  TrifyUabum  eft.   AL 


muvio ;  contrt  vett.  Codd. 
Comice  autem  parafitus  (e 
comparat  ad  vohicres  rapa- 
ci/Iimas  &  fameiicas. 

5  Scil.  qui  nil  male  fa- 
ciunc ,  C  innoziis. 

6  Si  quidem  hi  funt  iidem 
cum  iis,  in  quibus  fru^us 
efl  ,  opera  in  iis ,  velur 
in  ludo  confumitur  ,  contc- 
ricur  ,  quamvis  fumptus  & 
fru^um  quandoque  perda- 
mus  \  cf.  Plaut.  Caf.  II ,  7  , 
1—3.  Ipfa  enim  aves  dolis 
ludcndi  opera  voluptatem 
habet.  Sed  alii  hoc  de  avi- 
bus  male  facientibus  didlum 
volunt  ^  &  ipfe  Don.  dubius 
cft,  dum  ezponit :  exercetur  ; 
m  iUuditur  L  e.  fruflratw. 


I70  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Mihi  friunt  nihil  efft.  dices^  ducent  damnatum  > 
domum.  20 

Alere  nolunt  hominem  edacem  ^ :  et  fapiunt  mea 
fententia, 

Pro  maleficio  fi  beneficium  fummum  nolunt  red- 
dere, 

G.  Non  poteft  fati'  pro  merito  ab  illo  3  tlbi  re- 
ferri  gratia. 

P.  Immo  enim  nemo  fati*  pro  merito  gratiam 
regi  4  refert. 


Bciitl.  aufus  cft  rcfcribcre 
ijVs,  Ncque  tamen  ci  aflcn- 
limur  ,  cum  avibus  maleticis 
rcre  non  tcndi  (adeoqucncc 
operam  in  iis  ludi )  dixcrit ; 
his  vero  pericula  effe ,  in 
quibus  1.  fruiSlus  eft,  1.  unde 
aliquid  aufcrri  1.  eripi  pof- 
fi:,  Hominibus ,  qui  imbellcs 
fcd  frugi  f.  utiles  funt ,  doli 
icnduntur ;  potentioribus  vi 
cripiuntur  fua.  Aucupii  fi- 
milem  ctiam  quaeilum  fuum 
liicit  lenoap.Plautum  Afin. 
I,  3  ,63  fq. 

1  f  iudicatum ,  fecundum 
ius  quo  dcbitores  folvendo 
impares  creditoribus  addice- 
bantar  in  fervicmeni ,  &  ni 


fuo  viTcrcni ,  alendi  crant 
ab  illis.  cf.  Plaut.  Afm.  V , 
2,  87. 

X  Facetc  fc  ipfc  exhibct , 
qualis  cft. 

3  Scil.  Amiphonc ;  cuius 
nomine  fervus  etiam  pro- 
miffis  incitat  avidumhomi- 
nem. 

4  Rex  ( cf.  Plaut.  Afm. 
V,  X,  69.  Capt.  1,1,  24. 
Hor.  cp.  1,17)  dominus  di- 
citur  parafito  is ,  a  quo  ali- 
tur  ,  f.  qui  fc  finit  adulari ; 
Gracce  vocatur  it«A«stvf/Kf- 

%^ii999e  ;  cf.  Cafaub.  ad 
Thcophr.  Ch.  1. 


P  H  O  R  M  I  O.  171 

«  Tene  afymbolum  venire ,  unftum ,  atquelautum 

a  balneis ,  2.5 

Otiofum  ab  animo  j  cum  ille  et  cura  et  fumptu 

abfumitur , 
Dum  tibi  fit ,  quod  placeat ;  *  ille  ringitiu" ,  tu 

rideas ; 
Prior  bibas  $ ,   prior  decumbas ;  coena  dubia  4 

apponitur  ^ 
G.  Quid  iftuc  verbi  eft  ?  P.  ubi  tu  dubites ,  quid 

fumas  potiflimum. 
Haec  ,  quum  rationem  ineas ,  quam  fint  fuavia  , 
et  quam  cara  fint ;  30 


1  Trcs  fqq,  verfus  praei- 
vit  Terentio  Ennius  Sat.  L. 
VI ,  quos  vidc  ap.  Don. 

1  Deeft7«  clf/nl.yF,ellip- 
fi  frcquentc.   j 

3  LoquituiJnc  ir^txmfimlty 
praebibitionef,  qua  appcti- 
tum  provocabant  ad  cocnam. 
Atque  iflud  convivii  princi- 
pium,  cibis  tenuibus  &  a- 
cutis  audum  ,  Latinis  dice- 
batur  antecoena  ,  piflatlo  , 
fromulfisy  in  qua  iam  difta* 
tor  bibendi  creari  poterac 
para(itus,  vid.  Plaut.  Pcrf. 
V,  I ,  cf.  fc  1 ,  V.  6  8.  Scque- 
batur  eam  Ipfa  coeiu,  im 


qua  praecipui  ac  lautifTimi 
dbi  apponebantur;  noftro 
coena  dubia  difta.  Poft  ^5«- 
%tifut  ad  hanc  decumbebant. 
Diverfa  erat  gujlatio  a  coena- 
tione  ;  cf.  Plin.  cp.  V ,  6 ,  3  6. 
Sic  certe  non  opas  eft  yo-n-? 
^oy^oyitt ,  quam  Grammatici 
h,  L  Terentio  affingunt. 

4  Terminum  hunc  para- 
(iticum  rccepit  quoque  Hor. 
Scrm.  II,  1  ,77  f  10  lauta  , 
&  Aufon.  Mof.  V.  loi. 

5  Poftquam  refpondit  Gc- 
tae,  refumec  orationem  /iiw 
T.  30. 


Mix  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

£a  qui  pntebet^  non  tu  hunc  habeas  plane  prac^ 

fcnteia  deum  '  ? 
G.  Seaex  ad^  :  vide  ,  quid  agas.  prima  coitio  » 

eft  acerrima  : 
Si  eam  fuftinueris^  pofl  illa  iam^  ut  lubet  ,  lu^ 

das  i  licet.  ^ 

ACTUS    III.     SCENA  II.  4 

DEMIPHO,  GETA,  PHORMIO,  HEGIO,  ' 
CRATINUS  ,  CRITO. 

Z>,  ^  XZiN  unquam  cuiquam  contumeliofius 
Audiflis  fa£lam  iniiuiam ,  quam  haec  eft  mihi  ? 


1  Mcnandcr  :  Deus  cft, 
^pa  Dos  allc ,  luvac  ,  noflri 
cnraiTi  gcric ;  —  cc  praefens^ 
qoj  i^acim  auxilium  afFcrc. 
Famclicus  eft  paraiicus. 

2.  Primus  impccus  ,  quafi 
niiliiam'&  gladiacorum'. 

5  Vi(fli  luduntur;  cf.  Ettiu 
I,  i,io. 

4  Deixu  tandem  cum  tri- 
hasamicis,  quos  advocacos 
iam  Jhftnacrat ,  obviam  it, 
I  Phori^.  licigaturus.  Hic 


vcro  non  cam  dcfcnforcm 
agcc,  fcd  jpfe  ulcro  accufa- 
tor  advenic.  Imic  ab  ucraque 
parce  uno  ccmpore  eft  con- 
cencio.  Simplicem  &  iracum 
fenem  candem  vJncec  oa- 
lumniofus  fycopkanca« 

%  Conciudit  cum  incii- 
gnatjone  narrationem  iniu- 
riaefa^lamamicis  ;qui  dum 
cacenr ,  invidia  divitianim^ 
hoc  accidifle  amico ,  cLun 
gaudere  Tidentuf. 


P  H  O  R  M  I  O.  17J 

IkAtfit  ^  quaefo.  G.  iratus  eit  P.  qtiin  tu  hoc 

tgc  \  ft. 
lam  ego  hunc  agitabo.  pro  deum  imm^rtaliuin  1 1 
Negat  Phaniiim  tttt  hanc  fibi  cognatam  Demi- 

pho  ?  5 

Hanc  Demipho  negat  e^e  cognatam  ^}  G.nt* 

gat  f. 
X>.  Ipfum  efle  opinor^  de  quoagebam^  :  fe« 

quimini, 
P.  Neque  eius  patrem  fe  fcite ,  qui  fiierit  ?  (?• 

negat. 
P.  Quia  egens  relida  eft  mifera ,  ignoraiur  pa-- 

rens , 
Neglegitur  ipfa  :  yide ,  avaritia  quid  &Cit  7  !     lo 


1  j1de/le  proprlumeft  auI?o- 
oatorunu 

2  h.  e.  quin  tu  ad  me 
attende,  me  vide  >  uti  Andr. 
llyif  9  Heaut.  V,  I,  17. 
Hoc  agerc  ,  eft  anlmum  C 
aurts  advenere  ad  id^quod 
;^tur  j  cf.  infra  v.  88,  Andr. 
I»  2>  x6  Eun.  I,  X ,  5«. 
Heaut*  IV,  3  ,  16.  Contra- 
rium  eft,  alias  res  agere. 
|Aoz  filenrium  indicat,  quafi 
magna  iam  coeptaturus. 

3  Alta  iam  vox  ultro  ac* 
Oiiuido  ac  Tociferando  xm 


gefhiri. 

4  Invidiefa  flagitatio. 

5  Geta^  defenforem  (eiii# 
fimulatarus ,  fortiter  pro  iUp 
contradicit',  ut  paradtus  ol-  . 
ceriui  cUmandi  caulkm  La* 
beat. 

6  Dem.  etcitatus  damote 
paraliti  fubtimere  videcot^ 
neque  fine  advocatis  obviaim 
ire  audec 

7  Adverfarinm  ftatim  Im 
invidiam  addu^rus  conuA 
advocatis ,  locum  comnim- 
u^m  i^  pocentibus  ac  Hifi^ 


i7« 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


C.  Bonorum   extortor,  legum  contortor  i.  Di 

Geta. 
P^  Rcfponde  *.  Cquis  homo  eft?  hem!  i7.  tace« 

G.  abfenti  tibi 
Te  indignas  feque  dignas  contumelias 
Nunquam  ceiTavit  dicere.  />«  ohe !  define  K 
Adoiefcens  4  ^  primum  abs   tc   hoc  bona  venia 
ipeto ,  30 

Si  tibi  placere  potis  cft  ,  mi  ut  refpondeas : 
Quem  amicum  tuum  ai^  fuiiTe  iflum  ?  explana  mihi : 
£t  qui  cpgnatum  me  fibi  efie  diceret  ? 
P.  Proinde  expifcare ,  quafi  non  nofles  *.  D.  nof* 

fem  ?  P.  ita. 
Z>.  Ego  me  nego  :  tu ,  qui  ais ,  redige  in  me-* 

moriam.  3  5 

P.  Eho ,  tu  fobrinum  tuum  non  noras  •  ?  Z>.  enicas : 


t  Convicia  follennia  ia 
fycophantas  &  rabolas  fb- 
renfes. 

1  SciL  hero.  Dicic  hoc 
ipCi  fiunmifTe, 

3  Silemio  Getae  indiflo 
tconvertitur  ipfc  in  adverC 
-cumque  lenibus  verbis  ag- 
grecUtur ,  ne  quid  iratus  cli- 
cat>  quod  caufae  ob&^  auc 
hominem  magis  irritet.  Sed 
advocati  ind^  coUigere  po« 
teraot  ,    Demcac    cau£m 


haud  bonam  eiTci.  qua  ipfe 
minus  confidac 

4  Dum  eui»  fic  compek 
lac  fenex^  ilmul  .verecun- 
diae  monec  £ft  fciL  adole* 
fccntis  9  maiores  natu  vereri. 

5  Uti  confidentet  relpon- 
det )  ita  aflute  hominis  iram 
provocare  cupit,  ut  lis  ia 
Convicium  abeac 

6  Scorrilicec  fatigat  he« 
auaem* 


P  H  O  R  M  1  O. 


iTf 


Dic  riomen.  P.  nomen  ?  maxume  '.  D.  quid  nunc 

taces  ? 
P.  Pcrii  hercle  !  nomen  perdidi.  D.  hem  ,  quid 

ais  *  ?  P.  Geta , 
Si  meminlfti  id  quod  olim  diSum  eft,  fnbiice.  hem ! 
Nondico  5  :  quafinonnons,  tentatuniadvenis.  40 
D.  Egon^autem  tento?  G\  Stilpho.  P.  atqueadeo, 

quid   mea  ? 
Stilpho  eft.  D.  qucm  dWti  ?  P.  Stilphonem ,  in-* 

quam  :  novcras  ^  ? 
D.  Neque  ego  illum  noram ,  neque  mihi  cogna- 

tus  fuit 
Quifquam  iftoc  nominc.  P.  itane  ?  non  te  horum 

pudet  ? 
At  fi  talentum  rcm  f  ireliquiflet  decem. . .      45 
D.  Dii  tibi  mai«  faciant !  P.  primus  eftes  ^ ,  me« 

moriter 


1  Maxume  ed  atinuenti$ , 
iit  flatiin  didtnri.  Plenias 
Hec  III,  5,  ^d  maxume  volo. 
Sed  haerec  ille ,  qui  nimium 
Tui  fecurus  fuerac;  qua  dif- 
£culcate  quomodo  cxpedia- 
tur  anzius  ipfc,  furpcnibs 
jreddit  fpeftatorcs. 

2  A  (ciie  urgetur  ipfe , 
qui  illum  agicare  volaerit. 
Sed  Geca  adeft  ci  opporcu- 
liiu$,quam  IXineae  lui  advo^ 

Ttrcntius  T.  II. 


cati.  Itaqite  Gecam  fcorfim 
rogat  ,  ut  fugg^i^ac  noraen. 
Mox  hcm  Dacicriac  videtur 
effe  tuiTicntis  ,  ut  Getae  co- 
piam  faciat  moncnii. 

3  Tullicns  iioc  artificiofe 
relponde:. 

4  Coi-ilidciircrrogat,quaft 
id  neg^re  ncqueac  fcncx. 

5  f.  hcr.-Jiv^tcm. 

6  h.  c.  piior  omnibus  ad" 
vcnillcsaa  iLiiliccs ,  pctitUti 

M 


178 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


Progeniem  voflram  ufque  ab  avo  atque  atavo 

proterens. 
D.  Ita  ut  dicis  «.  ego ,  cum  advtfnifTem  %  qui  mihi 
Cognata  ea  effet ,  dicerem  :  itidcm  tu  fece  : 
Cedo,  qui  eft  cognata  ?  G.  eu,  nofter  1  rede  :  heus 

tu,  cave  3.  jo 

jP.  Dilucide  expedivi ,  quibus  me  opOFtuit 
ludicibus  4  :  tum,  id  fi  falfum  fiierat,  filius 
Cur  non  refellit  ?  D.  filium  narras  mihi  ? 
Cuius  de  flultitia  ^  dici,  ut  dignum  efl,  non  potefl. 
P.  At  tu  ,  qui  fapiens  es ,  magiflratus  adi ,     55 
ludicium  de  eadem  caufa  iterum  ut  reddant  tibi: 
Quandoquidem  folus  regnas  *,  et  foli  licet 
Hic  de  eadem  caufa  bis  iudicium  adipifcier  7. 


rus  cx   lcge  virgincm  i*-/- 

«Aij^of ,  t  hcrccicm. 

I  h.  e.  concedo  cibi.  Con- 

ccdic  vcro  ,  uc  Phormionem 

liio  C\h\  gladio  lugolcc. 

z  ReTOcamus  verba  ad 
lenfum  ,  quem  rcfte  (ignifi- 
c;\c  Don.  ut  (it  quum  ad  iu-- 
dicium  venijfem*  Ccnfemus 
auccm ,  id  proprie  dici  de 
petitore  ,  quem  lupra  dixit 
primum, 

3  Gcta  clara  voc?  hcrum, 
qui  vciiilmum  diioutandi 
iiu-ac  racionciu  >  laui.i*m!>>  aa 


fubmifle  monct  Phorm.  uc 
cavcat  flbi ,  an  coram  hero 
quafi  infulcat  eidem ,  qui 
duta  aliis  cavere  vult ,  iibi 
parum  caverp  fciat  f 

4  Cautc  Ph.  clabiturprae- 
fcripcione  f«  ezceptione  rei 
iudicacae. 

5  f.  infcicntia  j  comrariuni 
cdj.^piens^  quakm  mox  Ph. 
patrcm  dicit  per  (arcafmttm. 

6  Cf.  ad  Ad.  II ,  i  ,  r. 

7  Quod  L  L.  Achen.  pro- 
hibicum  fuiiTe,  doccc  De- 
moiUi.    comra    Lepc.    cf. 


P  H  O  R  M  I  O.  179 

D.  Etfi  mihi  fafta  iniuria  eft  »  ,  veruntamen 
Potius,  quam  lites  fefter ,  aut  quam  te  audiam,  60 
Itideni  ut  cognata  fi  fit ,  id  quod  iex  iubet , 
Dotem  dare  S  abduce  hanc ,  minas  quinque  accipe. 
,P.  Ha,,  ha,  hae,>omo  fuavis  ♦!  D.  quid  eft? 
num  iniquom  poftulo  ? 

Aft  he  hoc  quidem  ego  adipifcar,  quodius  pub- 
:  .'....i  i  .v.    licum'^  eft  ? 

P.  Itane  tandem  ^ ,  quaefo ,  item  ut  meretriccm 
•    "^      ubiabufu*   fis,  65 

Merceclem  dare  lex  iubet  ei ,  atque  amittere?an, 
Ut*ne  quid  turpe  civis  in  fe  admitteret 
Propter  egeftatcm  ,  proxumo  iufla  eft  dari , 
Ut  cum  uiio  aetateih  dtgeret  ?  quod  tu  vetas  f . 


Plaut.  Rud.  prol.  v.  16. 

I  Dem.  le  hac  ex  parte 
profligatuin  lentien^ ,  zd  al- 
"  tetam  partcm  legis  Ac  brba 
cbnfiigit ,  ex  qua  traiifigere 
cupit.  Scd  denuo  profliga« 
bitur.  * 

1  Ut  oratio  Cibi  conftet, 
coniiuigc  iubet  dotem  dare, 
iil  mox  V.  66.  &:  ordina/^o-. 
tms^abduce^^accipe.  Credi- 
mus  tamcn,  fermonem  re- 
ferre  perturbationem  fenis , 
eum  alias  re^tius  fucrit  >  po' 


tius-^dotem  dabo  :  abd,  &c. 
cf.  fc.  priorem  v.  66  fq. 
Athenis  prius  V  minas  da- 
bant  orbis ,  fcrius  X. 

3  Rifu  confutat  fcnem. 

4  Quo  omnes  uti  liccr,f. 
quod  nemini  abfque  iniuria 
detrahitur. 

5  lam  fortius  pugnat  ar- 
gumcnto  ex  ratione  &  fenfu 
legls  petito. 

6  rnvidiofa  hac  conclu- 
fionc  fencm  percelliu 

M  % 


i8o  P.     T  E  R  E  N  T  I  I 

X>.  Ita  9  proxumo  quidem  <  :  at  nos  unde  ?  i 

quam  ob  rem  ?  P.  ohe ! 
'ABum  y  aiunt,  nt  agas.    D.   non  agam?  imi 
haud.  definam  ^ 

Donec  perfecero  hoc.  P.  inepds.  D.  fine  modc 
P.  Poftremo  tecum  nihil  rei  nobis,  Demipho , « 
Tuus  efl  damnatus  gnatus^  non  tu  :  nam  tua 
Praeterierat  iam  ad  ducendum  aetas  '.  D.  omi 

haec 
lUum  putato  ^  quae  ego  nunc  dico  ,  dicere  : 
Aut  quidem  cum  uxore  hac  ipfum  prohibebo  don 
'  G,  Iratus  eft  K  P.  tute  idem  melius  feceris  J. 
D.  Itane  es  paratus  facere  me  advorfum  omni< 
Infelix  ?  P.  metuit  hic  nos ,  tametfi  fedulo       I 
Diflimulat.    G.  bene  habent  tibi  principia  ^.  . 

quin  7  ,  quod  efl 


1  Scncx  confufus  &  ira- 
tus  ad  priora  fruftra  rcdic , 
Yidufquc  cludicur. 

1  ComiViimantis  cft  5  cf. 
Eun.  1,1,  lo. 

3  lam  quoquc  irridctfcni 
ob  actatem. 

4  Haec  Geta  fubmifle  ad 
PKorm.  Iratus  vero  cft,  qui 
in  prjma  coitione  modcra- 
tius  agcbat;  &:  Pli.  qui  prius 
acriiu  infulcabat  ^  nunc  yic-^ 


tor  ridec. 

5  k.  e.  iaxn  non  eris  i 
cus  y  mcliufquc  id  coi^Qdi 
cf.  Eun.   III,  1   cxtr.    c 
Hcauc.  I,  2>  14.  iJem 
mafc.  nexum  7«i  tute. 

6  In  hac  voce  pracpari 
eft  ad  maiorcs  diiHculta 
5c  labores  cf.  fc  4.  v.  xf 

7  h,  e.  cur  non    &c. 


P  H  O  R  M  I  O. 


i8f 


Verundum ,  fers  ?  tuis  dignum  fadis  feceris , 
Ut  amici  inter  nosfimus.  D.  egon^tuam  expetam 
Amicitiam  ?  aut  te  vifum  ,   aut  auditum  velim  ? 
P.  Si  concordabis  cum  iila,  habebis,  quae  tuam  85 
Senedutem  qbledet ;  refpice   aetatem  tuam. 
D.  Te  obleftet  :  tibi  habe.  P.  minue  vero  iram. 

D.  hoc  age  »  : 
Satis  iam  verborum  eft :  nifi  tu  properas  mulierem 
Abducere ,  ego  illam  eiiciam.  dixi » ,  Phormio. 
P.  Si  tu  illam  attigeris  fecus,  quam  dignumeft^ 

liberam  ^  90 

Dicam  impingam  tibi  grandem.  dixi  3 ,  Demipho. 
Si  quid  opus  fuerit  ^  heus  4 ,  domo  me  ^  G.  inr 

tellego. 

ACrUS    III.  SCENA     III  ^. 


DEMIPHO,  GETA,  HEGIO ,  CRATINUS, 
CRITO. 


z,Q 


Uanta  me  cura,  et  foUicitudine  afficit 


,  I  r.  audi. 

1  Dixi  folenr  dicf  re  pero^ 
«ata  caufa.  Don. 

3  Ferocitatem  &  minas  rc- 
fett  haec  imitatio  ;  tum  .re- 
pentina  hominis  dirceffio  ha- 
bet  inaiorem  litigaturi  dc« 
auntiationem.  ex  Do«; 


4  Haec  Getae  clam  dicic 
abiens. 

%  Int.  teneo  \  uti  Cic; 
poft.  red.  in  Sen.  c.  11. 

6  Scena  haee  deliberatio- 
nem  habet  feuis  cum  ami^ 
cis»  veramcondliorumima' 
einem.  Poft  ambagesadrem 


,8a  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Gnatus  ^  qiii  me  et  fe  hifce  impedivit  nuptiis  ! 
Neque  mi  in  confpeftuni  prodit ,  ut  faltim  fciam , 
Quid  de  hac  re  dicat ,  quidve  fit  fententiae. 
Abi  tu  ;  vife ,  redieritne  iam ,  an  nondum  ,  do- 

mum.  r 

Q.  Eo.  V.  videtis ,  quo  in  loco  res  hacc  fiet 
Quid  ago  ?  dic ,  Hcgio.  H.  ego  ?  Cratinum  cenfeo  », 
Si  tibi  videtur.  D.  dic  ,  Cratine.  Crat.  mene  vis  ? 
£>.  Te.  Crat.  ego  ,  quae  in  rem  tuam  fint,    ea 

velim  facias  '  :  mihi 
Sic  hoc   vidctur  :  quod  te   abfente  hic  filius  lo 
Egit ,  reftitui  in  integrum  ,  aequom  eft,  et  bonum 
Et  id  impctrabis.  dixi.  D.  dic  nunc,  Hegio, 
/I.  Ego  fedulo  hunc  dixifle  credo  K  verum  ita  eft: 
i^uot  homines^  tot  ftnttntiat  ^ ;  fuus  cuiqut  mos  ^ 
Mihi  non  vidctur ,  quod  fit  faftum  legibus ,    i  j 


non  percincntes  primus  fiia- 
dct  ,  alter  tiiffuadet  ,  certius, 
neutri  acceilcns ,  amplius 
prnnuntians  Dciniphoneni 
in  pracfcnti  inccrtiorem  rc- 
linqult.  UnJe  hic  fraircm 
cxfpcdlat,  cuius  conliliom 
fccjuacur. 

I  Tnt.  prius  rogandum. 
cf.  Hcc.  I V  ,  4 ,  5»4. 

1  Primus  iam  advocatus 
ab  utilitate  commendat  con- 
Clium  ,   quod    Dcmiphoni 


arrideat,  nuUis  additls  ratio- 
nibus. 

3  Laudac  perronam,  con- 
filium  eius  rcRicac  a  curpita- 
dine  &  iniquicatc,  fcil.  Phor- 
mionis  Cdufam  meliorem  pu- 
tans. 

4  Eadcmverba  habet  Cic. 
de  fin.  I ,  fc£^.  1 5  ,  c.  f ,  cf. 
Hor.  Sat.  II,  I,  ly&Perf. 
Sat.  V,  51  fq. 

5  Mos  cfl  animi ,  ut  mcn- 
tis  fentjsntia. 


.    P  H  O  R  M  I  O.  i«j 

Refcindi  poffe  :  et  turpe  inceptum  eft.  D.  dic  , 
Crito. 

Crit.  Ego  amplius  deliberandum  cenfeo  ' : 
Res  magna  eft.  H.  numquid  nos  vis  ?  2).  feciftis 
probe  : 

Incertior  fum  multo,  quam  dudum.    G.  negant 
Rediiffe.  Z>.  frater  eft  exfpedandus  mihi  :-  is    lo 
Quod  mihi  dederit  de  hac  re  confilium  ,  id  fequar. 
Percontatum  ibo  ad  portum ,  quoad  fe  recipiat. 
G.  At  ego  Antiphonem  quaeram,  ut,  quae  ada 

hic  fint ,  fciat. 
Sed  eccumipfum  video  in  tempore  huc  fe  recipere. 

ACTUS      IIL    SCENA      IV.^ 

ANTIPHO,    GETA. 

lirf.XZiNimvero ,  Antipho,  multimodis  cum  iftoc 
animo  es  vituperandus  ^ 

Itane  te  hinc  abiffe ,  et  vitam  tuam  tutandam  aliis 
dediffe  ? 


1  Tcrtius  cautior  amplius 
pronuntiat  h.  e.  fententiam 
diffen.  Caufa  fcil.  ampVtari 
dicitur,  ubi  nondum  liquet. 

2  Antiphonem  ex  fuga 
rcducemfacit  araor  &  cura  de 
oxore^  ex  principiis  a  Geca 


auditis  folatium  invenit,  kA 
mox  in  novos  metus  conii- 
citur ,  fcil.  mctuens  patrui 
adventum  &  fententiam. 

3  Cf.  Andr.  V  ,  4  ,  3  8 
dipius  a  cum  tua  religione 
odio. 

M4 


184 


P.    TERENTir 


Alios  tuam  rem  credidifii  magis ,  quam  tete  ,  tni« 

madvcrfuros  *  ? 
Nam ,  ut   ut  erant  alia ,  illi  certc ,    quae  nunc 

tibi  domi  eft  ,  confuleres  , 
Ne  quid  propter  tuam  fidem  decepta   pateretur 

mali ;  5 

Cuius  nunc  miferae  fpes  opefque  funt  in  te  uno 

cmncs  fitae. 

G.  Et  quidem  ,  here ,  nes  iam  dudum  hic  te  abfen- 
tem  incui^mus,  qui  abieris... 

j4.  Te  ipfum  quaerebam.  G.  fed  ca  caufa  nihilo 

magis  defecimus. 

^.  Lpquere  ,  obfecro ,  quonam  in  loco  funt  r^ 
et  fortunae  meae? 

Numqiiid  patri  fubolet  *  ?  G.  nil  etiam.  A.  ecquid 
fpti  porro  eft  ?  G.  nefcio.  J.  ah.       i  a 

G.  Nifi  Phaedria  haud  ceffavit  pro  te  eniti.  ^.  nil 
fecit  novi. 

G.   Tum  Phormio  itidem  in  hac  re ,   ut  aliis , 
ftrenuum  hominem  praebuit. 


1  Cf,  ap.  Gcllium  11,  29 
•pologum  Acfopi  dc  iiiaiu 
«micorum  fiducia ,  qiiem  En- 
liius  vcrfibns  quadrauscom- 
pofuitj  quorum  ultimus  Ne 
quid  cxfpedes  amicos  ,  quod 
tiue  agere  fojfns  Tum  c^uncn 


adfunc  y  fi  id  e  re  fua  efle 
ocnfcnc,  fcil.  amici  vulga- 
res ,  paraiiti ,  confcli  &c 

1  De  cQnfcientia  fua  & 
Phohnionis  dicit.  Sic  emen- 
daaius  locom  Donati  coc* 


P  H  O  R  M  I  O.  i8j 

^A.  Quid  is  fecit  ?  G.  conflitavit  vcrbis  »  admo-, 

dum  iratum  fenem. 
A.  Eu ,  Phormio.  G,  ego  quod  potui ,  porro  *.  A. 

mi  Geta ,  omnes  vos  amo. 
G.  Sic  habent  principia  fefe ,  ut  dico  :  adhuc 

tfanquitla  res  efl:  15. 

Manfurufque  patruum  pater  eft,  dum  huc  adve- 

niat.  A.  quid  eum  ?  G.  ut  aiebat , 
De  eius  confilio  itit  velle  facere ,  quod  ad  hanc 

rem  attinet. 
A.  Quantus  metus  eft  mihi ,  venire  huc  falvom 

nunc  patruum  J ,  Geta ! 
Nam  ,  per  eius  unam ,  ut  audio ,  aut  vivam ,  aut 

moriar  4  fcntentiam. 
C  Phaedria  tibi  adeft.  A.  ubinam  ?  G.  eccum !  ab 

fua  palaeftra  f  exit  foras.  20 


I  Cf.  ad  Heant.  V,  1,7^. 

X  Jbc.  feci.  Mediocrlcer  de 
fe  tandem  dicit. 

3  Non  optac,  ut  ne  fal- 
yus  veniat  pacruus  (quod  re- 
pugnat  bono  ingenio);fed 
pf^endit ,  quantum  (ibi  ab 
Cius  adventu  metuendum  fit^ 

c£IV,  j,j. 


4  Amatorie  haec  dicic. 

5  locofe  &  quafi  confo- 
landi*  caufa  (Ic  nocat  domum 
lenonis ,  ubi  Pbaedriae  ma- 
gfc  conflidandum  iic  cum 
homine  avariflimo,  amicae 
domino ,  ne  is  lianc  alii  vcn- 
dat.  Scena  i\.  fpecimca 
dabic^ 


i86 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


ACTUS  III.     SCENA 


PHAEDRIA,  DORIO,  ANTIPHO,  GETA. 

P.J^Orio,  aiidi,  obfecro.  D.  non  audio.  P. 

parumper.  D.  quin  omitte  me. 
P.  Audi,   quod  dicam.  D.  at   enim  taedet  iam 

audire  eadem  millies. 
P.  At  nunc  dicam  ,  quod  lubenter  audias.  D.  lo- 

quere  ,  audio. 
P.  N^equeo  te  exorare ,  ut  maneas  triduum  hoc  ? 

quo  nunc  abis? 
D.  Mirabar,  fi  tu  mihi  quidquam  afferres  novi.  5 
A.  Hei ,  metuo  lenonem ,  ne  quid  fuo  fuat  capiti  \ 

G.  idem  ego  vereor. 


I  Scena  alteram  fabulae 
partem  nedlit  ,  Phaedriae 
amores ,  illiufque  ei  his  mi- 
feriam ,  f.  ludam  cum  leno- 
ne  impuriflimo ,  vix  tandem 
di^m  concedente  de  ferva, 
illius  amica ,  nemini  alii 
vendunda ,  fi  ille  prior  attu- 
lcrit  pretium.  ( Similem  ri- 
ram  lenoniam  vide  ap.  Plaut. 
Ffeud.  1,3.)  Unde  cft 
praeparatio  ad  argentum  do- 
lo  inveniendum,  8c  impli- 
candam  magis  rem  Antiph* 


A  principio  diverfis  in  par- 
tibus  flant  Ph.  cUm  lenone  » 
&  Ant,  cum  Geta. 

1  Ne  quld  ( deeft  mali) 
fuo  fuat  (  lcno  fartor  fcclc- 
rum  )  capiti ,  h.  c.  nc  quid 
leno  nunc  1.  avarius  1.  gra- 
vius  dolofe  faciat ,  quod  in 
ipfum  potius  auftorem  re- 
cidat  velim.  Itadiflljcultatcm 
h.  1.  in  qua  hacrent  interpp. 
abfolvi  pofle  cenfemus  ex 
Cic.  ad  Attlc  VIII,5,ubi 
de  Dionyfio,  magiflro,  qui 


P  H  O  R  M  I  O.  187 

P.  Non  mihi  credis?  Z).  hariolarc.  P.  fin  fidem 

do.   D.  fiibulae. 
P.   Foeneratum  »   iftuc  bencficiuni  pulchre  tibi 

dices.  D.  logi  ^. 
P.  Crede  mihi,  gaudebis  fafto  :  vcrum  hercle  hoc 

cft.  D.  fomnia. 
P.    Experire  :   non  cft  longum.  D.  cantilenam 

eandem  canis.  1  o 

P.  Tu  mihi  cognatus ,  tu  parcns  ,  tu  amicus , 

tu  .  . .  5  U.  garri  modo. 
P.  Adeon'  ingenio  cfle  duro  tc  atquc  incxorabili. 


fuperbius  cum  Cic  egerat , 
fcribit :  etfifoUt  cum  ^  cum  a- 
iiquid  furiofe  fecit ,  poenitere  : 
nunquam  autem  certior  ( h.  e. 
perfcvcrantior )  fuit ,  quam 
in  hoc  negotio.  nam — poflea 
audivi—tum—multa  maia  eum 
dixiffiy  fuo  capiti,  ut  aiunt. 
Sed  legas  totum  Cic.  locum. 
Id  quidem  ccrtum  vidctur , 
proverbialiter  di£lum  fuo 
capitL  Ica  quoque  Cic.  PhiL 
XI ,  5  de  Saxa  trib.  pl.  a  qua 
{  urbc  )  cum  fit  alienus ,  fiu} 
capiti ,  falvis  nohis ,  ominetur. 
Addebant  igitur  formulam 
fiio  capitiy  ubi  gravius  quid- 
quam  L  formidandumab  alio 


dici,  fieri,  intendi,  cum  ia- 
dignatione  (I  imprecatione 
(ignificabant ;  ct  Hec.  III, 

I ,  53.  Tibull.  1 ,  2  ,  1%, 
Cic  ad  fam.  VIII ,  i.  Ica 
tandem  Donati  mencem  h. 
L  obfcurius  1.  fraftius  rcd- 
ditam  aflecuti  nobis  vide- 
mur  ,  ut  non  deddcremus 
aliorum  emendationes. 

1  Cf.  infra  v.  3 1  &  Ad. 

II,  4,  II. 

2  Int.  funt.  Graecorum  eft 
Xcyui  Xtyuf. 

3  Interpellatur,  quo  mi- 
nus  forfan  dicerec  patronus* 
Plaut.  Capt.  II 9  ^  9  84« 


)S8 


P.    TERENTII 


Ut  neque  mifericordia^  neque  precibus  moUlri  queaj 
2>.  Adeon'  te  effe  incogitantem  atque  impuden 

tem ,  Phaedria , 
Ut  phaleratiis  <  didis  ducas  me  et  meam  dudes  gn 

tiis?  1 

A^  Mlferitum  eft  *.  P.  hei  veris  vincor  ^.  G.  quai 

uterque  eft  fimilis  fui  4 ! 
t.  Neque  Antipho  alia  cum  occupatus  effet  fol 

licitudine  , 
Tum  hoc  effe  mi  obieaum  malum  f  ?   ^.  ah 

quid  iftuc  eft  aiitem  ,  Phaedria  ? 
P.  O  fortunatiffime  Antipho  ^  A.  egone  ?  P.  ci 
quod  amas  ,  domi  eft ; 


1  fpeciofis,  fcct  inanibus ; 
mi  ornamcnta  cquoram  iac- 
tatiancm  habcst. 

*  h.  c.  mifcrct  rac  Phae- 
Jriac.  Id  Ant.  zl  Gctam. 

5  Phacdria  hoc  fccum.  Veris 
im.  diftis  a  lcoonc ,  qui  vcrc 
ilixcrat ,  «ulta  inanitcr  pro- 
jnittere  Phacdriam. 

4  A<1  Anriph.  Scil.  ado- 
lcfcens  honcftus  vcro  fc  vin- 
d  paflus.  Sed  impurus  kno 
Bioris  fui  rctlnens. 

5  Conftruc  :  &  cum  Ant, 
mm  aTia  (  h.  c.  pari  )  JbH. 
tjfetocc»  tum  hoc  eJJeScc.  Alii 
•KUB  Don.  ncquc  inccrcidunc 


ab  j4nt,  alia  Scc.  ct  dura  coi 
iungunt  neqiie  tum  koc  e^ 
&c.  fcnfum  magis  implicat 
quam  verba  ordinant.  A 
cnira  Ant.  alia  (  fciL  qua 
de  nuptiis)  follic.  occup 
tus,  minus  libcr  fuiffet  j 
iuvandam  Phacdriani  ?  Sul 
lilitcr  vcro  pocta  prcccs  i 
fcrt ,  quas  (i  pracfcntcm  v 
diffet  Phaedria,  non  aud 
rct.  Et  Ant.  iam  antc  m< 
cus  mifericprdia  ,  nunc  h 
maniflinve  rogando  illi  a< 
fofe  intclligitur. 

6  Cf.  A(fl.  I,  5,10  fq 
Fommatioreni    mifereati 


P  HO  R  M  lO.^  189 

Kec  cum  huiufmodi  un^am  ufus  venit  ut  coa- 

flidares  malo.  23 

A.  Min'  domi  eft?  immo,  id  quod  aiunt  9  auii* 

bus  teneo  lupum  < : 
Nam  neque  quo  amittam  a  me  invenio  9  neque  ^ 

uti  retineam  ,  fcio. 
Z).  Ipfum  iftuc  mihi  in  hoc  eft  *.  A.tvsL  ^  nc  pa- 

rum  leno  fies  ^ 
Numquid  Kic  con^cit  ?  P.  hiccine  ?  quod  homo 

inhumaniilimus  : 
Pamphilam  meam  vendidit  4.  G.  quid  ?  vendidit? 

A.  ain?  vendidit?  15 

P.  Vendidit.  D.  quam  indignum  facinus,  ancil- 

lam  aere  emptam  fuo   • 


miferioris.  Sip  tacice  addi- 
tur  &  Ahtiphoni  animus  , 
fc  vis  prccibus.  Elegantcf 
mox  neutrum  quod  atnas  pro 
quam  amas,  cf.  Eun.  II,  3  ,  16. 

I  Graecum  provexbium , 
^uod  Ant.  mox^  ezplicar , 
follenne  cujidantibus  ob 
anetum  undique  imminen* 
tium  dircritnlnum ,  uc  Suet. 
aic  de  Tib.  c.  15. 

1  Demonftrat  Phaedriam, 
cui  roganti  (i  concedat ,  ve- 
cetur  ,  ne  empcorem  alium 
CpraefcQtem  pecuiwuunon 


inveniac ;  fi  dencget ,  ne 
Phacdriam,  &  cum  eo  lu- 
crum ,  quod  cx  adolefccn- 
tum  amoribus  facicbant  le^ 
noncs ,  anuttat. 

3  Decll  vercris  ,  ne  p.  L  f» 
h.  c.  nc  minus  lucri  facias, 
mii«u3  curpcm  tc  pracbcas, 
quam  vulgus   lenonum  elL 

4  Quanco  dolorc  afFcdlus  l 
hiccirie  ?  "  meam  v.  Doloric 
parcicipcs  ftupenc. 

5  Ironice;  hinc  quod  il- 
lorum  dijflis  dcfit,  icaaffin- 
git ,  uc  ollcnilac  ^  fc  iiloriui» 


19^ 


P.     T  E  R  E  N  T  I  I 


P.  Nequeo  exorare,  ut  me  maneat,  et  cum  illo 

mutct  fidem  '. 
Triduum  hoc  :  dum  id ,  quod  eft  promiffum  ab 

amicis ,  argentum  aufero. 
Si  rifi^n  tum  dedero ,  unam  praeterea  horam  nc 

oppertus  fies. 
D.  Obtundis.  A.  haud  longum  eft  id  quod  orat , 

Dorio  :  exoret ,  fine  :  30 

Idem  hic  tibi ,    quod   bene  promeritus   fueris , 

conduplicaverit  *. 
D.   Verba  iftaec  funt.  A.  Pamphilamne  hac  urbe 

privari  fines  ? 
Tum  praeterea  horunc*  amofem  diftrahi,poterin* 

pati  5  ? 
D.  Neque  ego  ,  neque  tu  4.  G.   di  tibi  omnes 

id  ,  quod  eft  dignum ,  duint ! 


mirari  imperitiam. 

I  Scrvare  fidem  cum  aliquQ 
cft  pronuffis  f.  contraftui 
ftarc(  Plaut.  Curc  I,  1,4.9 
&  Merc.  III ,  1 ,  3  3  )  ^fiuta- 
mus  fidem  cum  aliquo ,  ii  cui 
in  alterius  gratiam,  con- 
iradlum  f.  fidcm  rcnuntia- 
mus.  Plcnius  vero  (ic  dici- 
lur,  quam  illud  Plauti  PfeucL 
1 ,  3  ,  142  Si  tu  jrgentumat' 
tuUris ,  cum  illo  perdiderimfi- 
dem,  Pocerat  iJ  fuo  iurc  po- 


ftulare  Phacdria ;  cf.  v.  3^ 
fq.  £t  in  quaedu  lcnonio 
id  erat  foUcnnc.  Quacllus 
corrumpit   fidem. 

1  S|>e  lucri  tcntat  homi- 
nem.  Scd  lcno  fpem ,  nc- 
dum  verba,  pretio  non  c- 
mcc  j  cf.  Ad.  II ,  1  ,  II. 

3  Quam  fimpiex  cll  &  bo- 

nus  Ant.  dum  homincm  im- 

probum  ct  quaefluofuni  dedu- 

cere  cupit  ad  humanitatem  > 

4  Inc.  in  caufa  fumus.  Sic  re* 


P  H  O  R  M  I  O. 


191 


Z>.  Ego  te  complureis  advorfum  ingenium  meum 

menfes  tuli  35 

PoUicitantem  ,   nihil  ferentem  ,  flentem  :  nunc 

contra  ,  omnia  haec 
Repperi ,  qui  det ,  neque  lacrumet  '  :  da  locum 

melioribus  ^. 
A.  Certe  hercle ,  ego  ii  fatis  commemini,  tibi  qui« 

dem  eft  olim  dies , 
Quoad  dares  huic ,  praeflituta  ^  P.  fa&uin.  D. 

num  ego  iftuc  nego  4? 
A.  lam  ea  praeteriit  ?  D.  non  :  verum  haec  ei  an- 

teceflit  ^  A.  non  pudet  .  '     40 

Vanitatis  ?'  D,  minime  ,  dum  cJb  rem  *.  G.  fter- 

quiliniumj  P.  Dorlo, 


iicj^culpam  la  P^aedriae  inr 
opiain.  Mox  dipium  inc.  fac- 
ti$  tuis.  cE  Andr^IV  ,  i,  43. 
1  Vidc  ,  m  homo  cx  fuo 
ingcnio  faccce  Sf  vcnufle 
Phaedriam   ^omparat  e  di- 

Tcrfo  cum  fllo  empcorc. 
X  Diiiores  inhonedis  di- 

cuntur  nuliores. 

3     Bcne    Antiphoni    in 

mentcm  vcnic  argumencum 

a  fidc  olif»  daca  Phacdriae , 

cui  ica  ccdet  homo,  (  c£  v. 

4^ )  uc  fua  camcn  lege  uta- 

tur^f  cf.  V.  41  &48. 


4  Impndenter  concedit. 

5  Dies  ,  qua  accipiam  ar- 
gcncum,  dici  pracfticucaean- 
tcccflit.  Rcfponfum  dignifm 
lcnone  ,  cui  pocior  eft ,  qui 
prior  cft. 

6  £  in  rem  mcam  (ic.  Haec 
enim  lex  eft  fumma,  uci  ar- 
tis  lenoniae  (  c£  v.  48 ) ,  ita 
omnis  quaefhiofae^  domi- 
nacricis  ,  adulatoriae.  Vi- 
dcant  igitur  boni  viri ,  qui 
rem  fuam,  parcem,  a  com- 
muni,  toto ,  (eiungunt ,  ut  fi« 
miles  font  lenoni.  lAoxfterq. 


^i  P.    T  E  R  E  N  T  I  1 

Itane  tBndem  facere  oportet?  I>.  iic  fum  '  :  ft 

placeo^  iitere. 
A,  Siccine  hunc  decipis  ?  D.  immo  cnim  vero  ; 

Antipho ,  hic  me  decipit  : 
Nam  hic  me  huiufmodi  efTe  fciebat :  ego  hunc  efle 

aliter  credidi. 
Ifte  me  fefellit :  ego  ifti  nihilo  fum  aliter,  ac  fui.  4$ 
Sed  utut  haec  funt ,  tamen  hoc  faciam  :  cras  mane 

argentum  mihi 
Miles  dare  fe  dixit  :   (i  mihi  prior  tu  attuleris, 

Phaedria  , 
Mea  lege  utar  y  ut  potior  (it  ^  qui  prior  ad  dan-- 

dum  eft.  vale  *. 

ACTUS     III.    SCENA    FI^ 
PHAEDRIA,    ANTIPHO,  GETA. 

P\J\JiA  faciam  ?  unde  ego  nunc  tam  fubito 
huic  argentum   inveniam  mifer , 


quod  quo  lurpius  cft ,  hoc 
melius  lcnonem  dcfignat. 
Plaut.  fuo  moHo  auget  Pcrf. 
III,  3,1  fq.  Eho  lutum  Uno- 
nium  ,  com-miSlum  coenum  , 
flerquilinium  publicum. 

I  Lcno  tamen  fc  novic 
&  prodit,  quaiis  cft.  Aliis 
fupercfl  ars,   turpicudinem 


fuam  tcgcndi  vcrbis  pKale- 
ratis. 

2  Vale  K.  1,  eft  abcuntis, 
ut  cum  dubirct ,  an  Ph.  in- 
vcnturus  iit  argentum,  fibi 
practor  hoc  nihii  cum  co 
negofii  amplius  velle  {igni« 
licct. 

l  Sccjia  baec  habe;  de% 


P  H  O  R  M  I  o;  193 

Cui  minus  nihilo  eft  ?  quod ,  hic  fi  potc  fuiffct 

exorarier 
Triduum  hoc ,  promiffum  fiierat  '.  A.  itane  hunc 

patiemur  ,  Geta , 
Fieri  miferum^  qui  mc  dudum ,  ut  dixti ,  adiuve-; 

rit  comitcr  ? 
Quin ,  cum  opus  eft ,  beneficiiun  rurfum  ei  cxpcri- 

mur  reddere?  5 

G.  Scio  equidcm  hoc  effc  aequom.  A.  ageergo^^ 

folus  fervarc  hunc  potes. 
Gn Quid faciam  ^l  A. invcnias argentiun.  G. cupio: 

fed  y  id  unde  ,  edocc. 
A.  Patcr  adeff  hic  '.  G.  fcio  :  fed  quid  tiim?  A. 

ah,  didum  fapienti  fat  eff. 


berationem  de  conficienda 
Phaedriae  ,  ad  emendam  , 
quara  amabat,  fervam,  pc- 
cunla  \  unde  ea  evenit  rerum 
diipofitio,  qaae  &  ad  no- 
dumimplicandum,  &  ad  futu- 
rum  ezitum  comoediae  ten- 
dit.  Ant.  fcil.  Phaedriae  vi* 
cem  dolensy  &  par  pro  pa« 
ri  re;ddere  cupiens,  Getam 
femper  callidum  ad  argcn- 
tum  inveniendum  provocat. 
Gera  pollicetur  ,  (1  adiuto- 
rem  fraudis  Phormionem 
habeat  \  ad  quem  igitur  a- 
beunt  Geta  &  Phaedria. 
Ttrtntius  T.  11. 


X  Triduum  hoc ,  &  fromif- 
fum  fecicnt ,  4it  citius  auxi- 
lium  inveniat. 

X  Adutus  fervus  ,  dolum 
meditans  in  fenem,  expri- 
mere  ftudet  Antiphonis  de 
ea  re  fenfum ,  ut  habeat, 
quo  adverfus  hunc  fe  tuea* 
tur,  fi  in  maiorem  metum 
adduxerit  illum;  nihil  her« 
cle  putans  tridui  follicicudi* 
nem  5  cf.  Andr.  II ,  6^9. 

3  Subtiliter  innuit,  pa- 
trem  fallendum  effe.  Neque 
i^  facit ,  nifi  amici  caufa  ^ 
&  ob  pericalum  in  mors^ 

N 


194  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

G.  Itane  '  ?  A.  ita.  G.  fane  hercle ,  pulchrc  finb^ 

des  :  etiam  tii   hinc  abis  ? 
Non  triumpho  ^ ,  ex  nuptiis  tuis  fi  nihil  nancif- 

cor  mali;  lo 

Ni  etiam  nunc  me  huius  caufa  )  quaerere  in  malo 

iubeas  crucem  4  } 
A.Vtr\xm  hic  dicit  ^  P.  quid  ?  ego  vobis,  Geta, 

alienus  fum  ?  G.  haud  puto  : 
Sed  parumne  eft ,  quod  omnibus  nunc  nobis  fuc- 

cenfet .  fenex  *  , 


Sibi  patrem  fallere  non  au- 
dcbat  Aft.  11,  1,  i6  Iqq. 
Tum  rcddicum  iri  credcbat 
poft  triduura.  Mox  fipiens  h. 
c.  callidus  intclligat,  quod 
vixdum  dimidium  di(f\um 
cfl  j  cf.  infra  IV  ,  i ,  1—3. 
Ita  pocta  parcic  vcrecun- 
diac  adolcrccncis ,  quo  olfi- 
cium  in  patrem^  aut  fuam 
(implicicacem  minus  tranf- 
greflus  videatur.  Eodcm  ve- 
xo  didlo  ufus  iam  Plautus 
Perf.  IV  ,  7  ,  19. 

I  int. /uaiies  y  <]Viod  moz 
diclt. 

1  Parumne  id  erit  laeti- 
tiae,  /i-^-nihil  &c.  cf.  raox 
V.  13  fq.  &  Heaut.  III,  6^ 
S  fq.  f.  an  putas ,  roe  poe- 


nitere  triurnphi ,  Ji  '^'jiihil 
&c.  c(.  Eun.  V,  7 ,  12  fq. 

3  Phaedriam  fatis  frigide 
deiignat.  Hlnc  ille  v.  il-t-. 
vohis  alienus  fum  ? 

4  In  minori  nialo  maius 
&  infuperabile.  Gravius  ve- 
rohocdicit^  &  cunflari  yi- 
dctur ,  non  quad  nil  tcntare 
vclit  \  fcd  cum  magnuni  quid 
aufurus  (it ,  precibus  urgcri 
vult ,  ut  fibi  dcfcnfionem  ap, 
Ant.  faciliorem  paret. 

^  Ant.  veris  Getae  didlis 
vidus  haec  ad  Ph.  dicit ,  Gc- 
lac  parcendum  credens.  Igi- 
tvr  Phaedria  ad  Getam  con- 
verfus  miferabiliter  rogat. 

i  Geta  etiamnum ,  fed  le- 
yius  refiiUt. 


P  H  O  R  M  I  O. 


'95 


Ni  inftigcmiis  etiam,  ut  nullus  locus  relinqua- 

tur  preci? 
P.  Alius  ab  oculis  meis  illam  in  ignotum   abdu- 

cet  locum  '  ?  hem  !  .15 

Quin  igitur ,  clum  licet ,  dumque  adfum ,  loqui- 

mini  mecum ,  Antipho  : 
Contemplamini  me  ^  A.  quamobrem  ?  aut  quid- 

nam  fafturu^s?    cecio. 
P.    Quoquo  hinc  afportabitur  terrarum ,  certum 

eft  perfequi, 
Aut  pcrire  J.  G,  di  bene  vortant,  quod  agas  4- 

pedetentim  tamen. 
A.  Vide  ,  fi  quid  opis  potes  adferre  huic.    G.  fi 

quid  !  quid  '  ?  A.  quaere ,  obfecro  ,  20 
Ne  quid  plus  minufve  *  faxit ,  qubd  nos  poft  pi- 

geat,  Geta. 


t  Phaedfiadcfperatusvin- 
cet  fervum  cun^aticeni.  Mox 
hem  h.  1.  interiedtio  labo- 
lancis ;  ut  Eun.  IV  ,  2  ,  8- 

X  Nil  mifcrabilius  diccre 
potuic,  cuius  vulcus  prae- 
fcrc  dcrpcrationcm. 

3  Ph.  maxime  commotus 
loquitur. 

4  Geta  tandem  f.  cunc- 
landi ,  L  limulaiidi  finem 
facerc  volens  ,  ironice  vale- 
iiidt^   Saavicer  addic  pcdi^ 


tentlm  h.  c.  lcntc ,  fcll.  agas, 
5  Rcddendo  verba  Aiui- 
phonis  priora,  &  roganda 
innuic  ,  ipfum  ncfcire,  quao 
velic ,  auc  fua  inrerdnc* 

i  inr.  quam  opus  f.  ae- 
quum  efl  j  quomo^io  pleniud 
dicit  Plauc*  Mcn,  V  ,  1,4 
&  Capt.  V,3,  i8.  EJcgan- 
tjus  cx  pocca  noftro  Hec. 
V ,   1 ,  4  forraulam  expli- 


ccs. 


N  % 


1^6 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


G.  Quaero  :  falvos   eft  ' ,   ut  opinor ;  venm 

enim  metuo  malum  K 
A.  Noli  metuere  :  una  tecum  bona ,  mala  ^  to« 

lerabimus  i.     ^ 
G.   Quantum   opus  eft  tibi  argenti  ?  eloquerej 

P.  folae  triginta  minae. 
C  Triginta !  hui,  percara  eft ,  Pliaedria.  P.  iftaec 

vero  vilis  eft  4.  i  j 

(?,  Age,  age,  inventas  reddam.  P.  o  lepidumca* 

put  ^  G.  aufer  te  hinc.  P.  iam  *  opus  eft, 
C  lam  feres.  fed  opu*  cft  mi ,  Phormionem  ad 

hanc  rem  adiutorem  dari. 
A.  Praefto  eft  7 :  audaciilime  oneris  quidvis  im-» 

pone ,  et  feret : 


1  Eo^»f««,  Invcmum  efl 
argentum.  Pracparatio  ad 
Ad.  IV. 

2  Ambiguc  pracdicit,  An- 
tiphoni  pcriculum  indc  fu- 
lurum ;  hic  vcro  crcdit  ^ 
Gccam  fibi  mctuerc. 

3  Proniictit  Antipho,vc- 
rum  non  prudcns  ,  fe  par- 
citurum  eflc  curas.  Et  faQC 
in  magnam  carum  partcm 
vcniet  \  Acl.  I V ,  3  &  4. 

4  Amatoxic  prctium  aefH- 
jnat^  eo  &  antc  dixity&/tf^&c 

5  Dicit  lioc»  capuc  dc* 


mulccndo  Gctae  j  cf.  a^ 
Heaut.  IV,  1,14.  hinc  Geta 
illum  nK>net ,  iam  non  eflc 
tcmpus  ad  blanditias. 

6  In  7«  i^  omnis  vjs. 
cft  ,  \\x  Andr.  IV  ,  i  ,  59. 
Opi/j  r/?  int.  argcmo.  Ftrts 
i.  e.  habcbis. 

7  AL  Antiphonem  hoc 
L  fimjdicitcr  dixifle  putaiic, 
ut  (ir :  is  certc  paranu  tfl  ad 
iuvandum  ;  aL  (ignum  ro- 
gandi  fubdunt  pracfto  cfl> 
fed  nobis  vidctur  fruftra 
iam  rogarc^  an  domi  fir^ 


P  H  O  R  M  I  O. 


197 


fiolus  efl  homo  amico  amicus  '.  G.  eamus  ergo 

ad  cum  ocius  *. 
W.  Numquid  cft,   quod  opera  mea  vobis  opu' 

fit?  G,  nil  5 :  verum  abi  domiim  ,  et  30 
Illam  miferam ,  quam  ego  nunc  intus  fcio  effe 

exanimalam  metu, 
Confolare.    ceffas  ?  A.  hihil  eft ,  aeque  quod  fa^ 

ciam  lubens. 
P.  Qua  via  iftuc  facies  ?  G.  dicam  in  itinere  : 

modo  te  hinc  amove  4, 

A  C  T  V  S    ir.^    S  C  E  N  A     L 

DEMIPHO,    CHREMES. 

Z>.  V^Uid  ?  qua  profeftus  caufa  hinc  es  Lemnum, 
Chreme , 


Nos  mallemas ,  haec  verba 
eciam  a  Geta  pronuntiari, 
(cui  Pliormio  fupra  (c.  2 
in  fine  dizerac  :  fi  qmd 
9pus  y  heus  !  me  domo  ).  Ce- 
tera  interloqu?.rur  Antipho. 

I  Solus  vjm  habcc  fuperl. 
vt  ap.  Graecos.  Hinc  folus 
amicus  cft  amicijpmus.  Apol- 
lodorus  Graece  lA^ug  txtT* 
rMttt  ^iAii»  %i  ^iXtts.  Amici 
caufa  audet  omnia. 

%  Uoc  di^om  convemre 


melius  in  Phaedriam  puta- 
mus.  Scd  nil  audemus  con- 
tra  vulg. 

^  Immo ,  ut  citius  abeat , 
quem  coniiDi  fui  participcm 
fieri  minime  opus  eft ,  fti- 
mulos  ipli  addit.  In  mora 
fcil.  &  'illius  conrdentia  efl 
pericidum. 

4  Lentiorem  ocius  fecuni 
hinc,  ubi  nonlatusadnarranr 
dum  locus,  abire  iubet. 

r  Aftus  IV  habec  iAvc««i 
N, 


19«  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Adduxtin'  tecum  filiam  ?  C.  non.  D.  quid  ita  nor 
C.  Foftquam  videt  mc  eius  mater  effe  hic  diutiu 
Simul  autem  non  manebat  aetas  virginis 
Meam  neglegentiam  :  ipram  cum  omni  familia 
Ad  me  profedam  eiTe  aibant.  D.  quid  illic  tamdi^ 
Quaefo  ,  igitur  commorabare  ,  ubi  id  audivera! 

C,  Pol  me  detinuit  morbus.  D.  unde  ?  autqui 

C.   rogas  ? 
Seneftus  ipla  eft  moFbus  '.    fed  veniffe  eas* 
Salvas  audivi  ex  nauta,  qni  illas  vcxcrat.  i 

D.  Quid  gnato  obtigcrit  me  abfente ,  audidin' 

Chreme  ? 
C  Quod  quidem  me  faftum  confili  incertuni  facit 


tioncm  arqenci ,  un«lc  Phac- 
^ria  roUicicudinc  fua  libc- 
rarur  ,  fed  cum  periculo  An- 
tjphonis  maiori  ;  cui  CTpc- 
dicndo  uhima  lccna  prac- 
niunit  viam.  Sccna  I  ha- 
bcc  rcducis  Lemno  Chrc- 
metisadvcntum,  qucm  An- 
tipho  tantopcre  mctucbar; 
narrarioncm ,  qua  nil  cft 
iimplicius  ,  ac  rcnum  dc- 
libcrationem  de  Antipho- 
ua,  a  Phanio  uxorc  difTo- 
ciando ,  ut  ipfi  filia  Clirc- 
nietis  ciam  cducHra  elocari 
poflit,  quomodo  olimintcr 


patres  pi^SVuiii  crnr.  Ita  vcr 
hacc  fc.  fcqucnri  coniunqi 
tur,  ut  ingrcHis  ab  una  part 
fcnibus  ,  cum  aliqaantun 
difleruifrcnt ,  ab  alterapan< 
Gcta  fupcrveniat ;  quibus  a: 
mctum  dc  uxore  amittend: 
augendum  fc.  3  Antipho  < 
oppcrturu?  Gctae  rcJicum 
i:a  intcrponitur  ,  uc  Getae 
dolos  audiac ,  ip(e  patrem 
metucus  vidcatur  a  ncmine. 
I  Apollodor.  ccfle  Don. 
«■•  yn%*tt  trrif  *ti7#  v«r«/Mi. 
Bion  alicer  ceflc  Laercio  L. 
I V ,  c.  7 ,  n.  3  fcncduccm 


P  H  O  R  M  I  O.  199 

Nam  hanc  conditionem  fi  cui  tiilero  »  extrario, 
Qiio  pafto,  aut  unde  mihi  fit  *•,  dicundum  ordine  eft. 
Te  mihi   fidelem  efle  aeque,  atque  egomet  fiim 

mihi,  ij 

Scibam.  ille  fi  me  alienus  afiinem  volet, 
Tacebit ',  dum  intercedet  familiaritas  : 
Sin  fprcverit  J  me;  plus,quam  opuseft  fcito,  fcict: 
Vereorque.  n|5  uxor  aliqua  4  hoc  refcifcat  mea. 
Quod  fi  fit,  ut  me   excutiam  s ,  atque  egrediar 

domo  ^ ,  10 

Id  reftat  :  nam  ego  meoru.m  folus  fum  meus  7. 
V.  Scio ,  ita  efiTe ,  et  ifiaec  mihi  res  follicitudini  eft : 


dlcebat  porcam  malorum  ; 
jn  illam  enim  cunda  con- 
fagcre. 

I  Ferre  conduionem  alicui 
<le  fponfalibus  &  nupciis 
Kv^iMs  dicicur ,  &  e(l  h.  1. 
filiam  offcrrc  in  macrimo- 
nitim. 

1  Inc.  Hlia. 

l  f.  faflicUerjC ,  fe  a  me 
feparaveric. 

4  Inc.  racione ;  red  tdver- 
bialicer  ufurpacur. 

5  h.  e.  uc  divorcii  nomine 
doccm  uzori  rcfolvam,  at- 
que  iic  nudus  bonis  omni- 
bus  cxeam  ,  cui  nihil  rei  e/l 
pjTi^cccr  dotcm ,  adeoque  mc 


excutiamy  vcluc  qui  vcftcs 
cxcuccrc  iubcncur,  uc  con- 
flcc ,  nibil  fub  illis  laccre  y 
quod  aufcranc. 

6  Scil.  &  ipfa  domus  crat 
ab  uxorc.  Alioqui  uxores  a 
viro  diverccbanc  volcnccs, 
dimicccbancur  nolenccs. 

7  Apollod.  Graccc  ccflc 
Don.  iy»  yet^  ttfii  7«y  tfiaiit 
tft$f  f*$9f'j  h.  r.  quomodo 
Wcftcrhovio  placec  ,  nihil 
eorumy  quae  domi  funt ,  iuris 
mei  eft  ;  omnia  uxoris  funt , 
praeter  me  ipfum.  Falfo  an- 
ccin  vulgo  exponunc :  omnu 
famitia ,  uxori  meae ,  non  mh* 
hi.  ftudint, 

■  .N4 


lOO 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


Neque  defetifcar  nfque  adeo  experirier^ 
Donec  tibi  id  ,  quod  pollicitus  fum ,  effecero. 

ACTUS       IV.     SCENA     II. 
G  E  T  A. 

XZaGo  hominem  callidiorem  vidi  neminem  , 
Quam  Phormionem.  venio  ad  hominem  '  ^   ut 

dicerem  , 
Argentum  opus  effe ,  et  id  quo  pafto  fieret  * : 
Vix  dum  dimidium  dixeram ,  intellexerat  ' : 
Gaudebat :  me  laudabat :  quaerebat  fenem  :        5 
Dis  gratias  agebat  ^  tempus  fibi  dari  ^ 
Ubi  Phaedriae  oftenderet   nihilo  minus 
Amicum  fe  effe ,  quam  Antiphoni.  hominem  ad 

forum 
lufli  opperiri :  eo  me  effe  addudurum  fenem. 
Sed  eccum  ipfum  :  quis  eft  ulterior  4?  at,  at, 

Phaedriae  lo 

Pater  venit.  quid  pertimui  autem,  bellua  *  ? 


1  Vcnuftc  rcpctitum  ho^ 
tninem. 

2  h.  c.  coniiccrctur  5  cf.  v. 
1 3  &  fupra  1 ,  1,4,  ibique 
Don.  Sall.  fragm.  p.  x66. 
cd.  Bip.  quaepecunla  ad  Hifp, 
iellum  MetellofaSia  erat.  No- 
ftcrHcaut.IIl,  «,  itpul- 


chre  dixerat  in  fimili  cauGi : 
€go  argentum  cudo. 

3  Cf.  fupralll,^,  Sirr- 
tumfapienii  fat  eft. 

4  h.  e.  quis  efl  praeter 
eum  ille ,  £  ille  aker, 

%  Praefens  eft  animi  £er- 
Yusi  imme  confilio  augetor 


P  H  O  R  M  I  O. 


%ov 


An  qiua  ,  qiios  fallani,  pro  uno  duo  funt  mi  dati^ 
Commodius  effe  opinor,  duplici  fpe  uti. 
Petani  hinc ,  unde  a  primo  inftitui :  is  fi  dat ,  fat  eft : 
Si  ab  eo  nil  fiet,  tumhunc  adoriar  hofpitem  '•  if 

ACTUS    IV.     SCENA    III. 

ANTIPHO,  GETA,  CHREMES,  DEMIPHO, 

-rf.JLjXfpefto  ,  quam  mox  recipiat  fefe  Geta: 
Sed  patruum  video  cum  patre  adftantem.  hei  mihi ! 
Quan^  tiirteo,  adventus  huius  quo  impeliat  patrem  *. 
G.  Adibo  hofce.  o  falve  nofter  Chreme!  C.  falve, 

Geta. 
G.  Venire   falvom  volupe  eft.  D.   credo  J.  G. 

quid  agitur  ?  5 

C.  Multa  advenienti ,  ut  fit  ,  nova  4 ;  hic  com- 

pluria. 
G.  Ita.de  Antiphone  audiftin*  quae  fafta?  C  omnia. 
C  Tun'  dixeras  huic  ^  ?  facinus  indignum,  Chreme, 


&  fpe. 

I  Nona  quo  kifViruerat, 
fed  oblatnm ;  C  qui  novns 
fuccefljt  ,  peregrc  advcnit 
ultimus.  Ab  hofpite  oblato 
di%rt  invitatus. 

1  Cf.  fuprallly  4>  i9* 
3  Vis  huius  refponfi  patec 
CK  Andr.  V,  4  ,  45^.  Grate 


fcil.  refpondenris  vidctar. 

4  Multa—nova  {  int.  funt) 
Jntercidimus  a  verbis  hic  conr 
plwia.  AitjfltK^s  hlc  ( fed  do- 
rai  ap.  vos )  compluria  (  an- 
tique  pro  complura  ).  Hine 
aptc  rcfpondet  Geta. 

j  Vide ,  u:  callidus  homo 
£xnpUciter  rogat  heniin ,  & 


aoi 


P.     T  E  R  E  N  T  I 


Siccircumiri.  C  id  cum  hoc  agebam  commodum  »; 
G.  Nam  hercle  ego   quoque  id  quidem  agitans 

mecum  fedulo  ,  io 

loveni  y  opinor ,  remedium  huic  rei  ^.  C.  quid  y 

Getas? 
D.  Quod  rcmedium  ?    G.  ut  abii  abs  te  ,  fit  forte 

obviam 
Mihi  Phormio.   C  qui  Phormio  4  ?   G.  i$  ,  qui 

ifthanc  f.  C  fcio. 
G.  Vifum  eft  mi ,  ut  eius  tentarem  fententiam. 
Prendo  hominem  Iblum.    cur  non ,  inquam ,  Phor-- 

mio  ,  15 

yiJcs  j  inur  vosjic  haec  potius  cum  hona 
Ut  componantur  gratia  ,  quam  cum  mala  *  ? 
Hcru  libcralis  cjl  y  ct  fugitans  litium  7  .• 
tium  cctcri  quidcm  hcrcU  atnici   omnes  modo 


mox  ad  Chrcmcm  c<!>nvcr- 
fus  fafta  improba:  I  Et  fic 
fcncs  ipfc  circuifiir,  ut  (ielum 
crcviaiit. 

I  h.  L  raoJo  ,  hoc  ipfo 
tcmpoFCj  cf.  Eun.  II  >  3  ,51. 

1  Aftuce  incfcac  fcnes. 
Solicnnia  vero  funt  hercU" 
quidcm  ,  egp  quoquc ,  ut  ego 
vcro» 

3  Avldior  cft  Chrcmcs. 

4  Dc  Phormionc  nondum 
ci  dixerat  frater ',  hinc  rogat. 


^  Difturus  crat  adduxit, 
Scd  Chr.  qui  iam  intellexc- 
rat ,  intcrpcllar. 

6  Mala  gratia  eft  vi  &  in- 
gratiis. 

7  Aftute  laudando  mo- 
net  herum,  ut  nfinus  hac  in 
re  intentus  lit  argcnto,  & 
fimul  in  metum  dc  lite  fu- 
lura  denuo  deducit.  Mox  fc 
heri*  caufa  confinxiflc  men- 
dacium  (imulat. 


P  H  O  R  M  I  O. 


203 


Uno  ore  auclons  fuerc  ^  ut pratcipittm  hanc  dartt  '•  20 
A.  Qiiid  hic  coeptat  ?  aiit  qtio  evadet  hodie  *  ? 

G.  an  legibus 
Daturiim  poenas  dicts  J,  fi  ijflam  eiecerit  ? 
lam   id  exploratum  efi.  :  eia ,  Judabis  fatis , 
Si   cum  illo  inceptas  homine  :  ea  Eloquentia  cjl  4. 
Verum  pone ,  ejje  vilium  eum  :  at  tandem  tamen  25 
}^on  capitis  eius  res  agitury  fed  pecuniae. 
Poflquam  hominem  his  verbis  fentio  mollirier, 
SQlifumus  nunc  hic  ,  inquam  :  eho ,  quid  vis  dari 
Tibi  in  manum  ^ ,  ut  herus  his  defiflat  litibus ; 
Haec  hinc  facejfat ,  tu  molejlus  ne  Jies  ?  30 

j4.  Satin'  illi   di  funt  propitii  *  ?   Cr.  namfatfcio^ 
Siju  aliquam  partem  aequi  bonique  dixeris  j 
Ut  efl  ille  bonus  vir  y  tria  non  commutabitis ^ 


1  Augct,  quoci  fupra  Dcm, 
dixcrat  eliciam. 

2  Ant..fcorfim  ftans,  hls 
auditis  *  flupc!  ,  nihil  intcl- 
ligit. 

l  Fiiiglt,  non  cxfpeftafTe 
fc  rc^onfum  Ph.  feH  fubic- 
ciflc  ,  &  (ic  ocCupaffe  id , 
quod  illc  obiiccre  potucrit , 
quac  diccndi  fpccies  Rhcto- 
ribus  dicitur  irjo^if-vj/i^,  prac- 
fumptio ;  Quint.  IX  ,  i ,  i^. 
Ita  vcro  oWcftioncm  difTol- 
yir,  ut  heium  decuo  laudct 


felfo ,  praeftantem  eloquen* 
tia  &  potentia  virum ,  undc 
Phormioni  timcndum  fit  ; 
fcd  fimul  herum  ob  eic£lid- 
nem  caufa  cafurum  ,  &  pc- 
cunia  multatum  iri  oflcndct. 
Sic  tcftc  fuadct  hcro ,  ut  ma- 
lit  argentiim  boaa  gratia 
darc  ,  quam  mala. 

4SicAd.III,4,}i  Tu-- 
nil,  nift  Sapientia  es. 

^  Jn  manum  datur  argen « 
cum  pracfentarium. 

^  h.  e.  inliuucne  ille }  Au- 


i04 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


ycrba  hodU  inttr  vos.  D.  quis  te  iftaec  iuffit  loqui  » ? 
C  Immo  non  potuit  melius  pervenirier  3  5 

Eo ,  quo  nos  volumus.    ^.  occidi  ^ !  C.  perge 

eloqui. 
G.   At  primo  homo  infanibat  '•  D.  cedo  ,  quld 

poftulat  4  ?  . 
£?.  Quid  ?  nimium  quatitum.  C  quantum  ?  dic.  G. 

^  quis  daret. 
TaUntum  magnum  ^  Z>.  immo  malum  hercle :  ut 

nil  pudet ! 
G.  Quod  dixi  adeo  ei :  quaefo ,  quidji  filiam    40 


dicis  fcjl.  iracior  Antiphofe- 
cuin  loquiciir. 

I  Difficilior  C  tenacior 
vidctur  Dem.  Sed  alcer  rae- 
m  uxoris  (acilior  j  quo  au- 
xiliance  Syrns  &  illum  com- 
modius  fallic  \  cf.  fc  puo- 
rem   v.  13. 

X  Aut.  fcoriim. 

j  Nimium  pofcendo. 

4  Claroans  rogat.  Indi* 
^natur  vcro  fenez ,  quod  a 
primo  impudencius  popofcc- 
rit;  indcque  coniicic ,  eciam 
poft  contencioncm  facis  fu- 
per  fore  ,  quod  folvendum 
fic. 

5  Talentum  Atticum  &z  par- 
vum  6»  magnum  (  vid.  Plaui. 


Moftell.  III,  I,  114  fq.  ch 
ib.  fc  3, 1 6)  conftabac  60  rai- 
nis.Sedminaealiaealiis  pre- 
tiodores  fuiffe  videncur.  Qui 
ex  Plauco  L  c  fc  I,  loi 
quacuor  quadraginca  minas 
feciffe  duo  calenca  magna 
colligunr,  non  vidcnt»  4^ 
minas  inefle  pro  focnore* 
Pofccncem-  vero  facit  Phor- 
^nionem  plus  quam  pecitu- 
rus  erat  Geca.  Scil.  volcbat , 
fencs  credere ,  fe  ica  cam  iUo 
concendiffe  de  pecunia  m 
nunum  danda ,  uc  nihil  am- 
plius  de  30  minis  decedere 
debeat.  Ec  has  dividet ,  ut 
fenes  pedecencim  eo  dcda- 
cat ,  quo  Tflic. 


P  H  O  R  M  I  O. 


aoj 


Suam  unicam  locant  » ?  parvi  rettiilit 

Non  fufcepiffe  *.  D.  inventa  eft,  quac  dotem  petat. 

G.  Ut  ad  pauca  redeam  ^  ac  mittam  illius  ineptias; 

Haec  denique  eius  fuit   poftrema  oratio  '  : 

Ego  ,  inqiiit ,  iam  a  principio  amici  filiam  ,       45 

Ita  ut  acquom  fmrat ,  volui  uxortm  duccre  : 

Nam  mihi  vcnibat  in  mcrutm  ciu  incommodi  y 

In  fcrvitutcm  paupcrcm  ad  ditcm  dari  4  .• 

Scd  mi  opus  crat,  ut  apcrtc  tibi  nunc  fabuUr  1  y 


I  int.  apodofin  an  plus 
daret  dotis?  Omictic  ver», 
quod  non  fatis  decore  di* 
ceretur  pro  te  Demiphonisy 
-an  quod  interlocutus  efl  De- 
mipho  ?  cf.  not.  fq. 

1  Geta  (recundum  le^ 
Don.  &  Codd. )  h^ec  verba 
cum  y.  fq.  dicerc  pergit  ad 
Phormionem.  Don.  quidtm 
in  Graeca  fabula  fenem 
( Demiph. )  ipfum  hoc  di* 
zifTe  reilatur  :  Quid  intereft, 
me  nott  fufcepijf<  fiiiam ,  fi 
modo  dos  dahitur  olienaeF 
Eugr.  vcro  wti\>2L  parvi—fuf- 
cepiffi  Getae  tribuit,  tam- 
^aam  dida  ad  Demipho- 
Acm.  Reliqua  inventa—petat 
Demiphonem  ipfiun  dixifTc 
Tult.  Quod  (1  fit ,  fen«^«  his 


verbis  dotem  promittit;  c£ 
V.  56,  Hbi  fiitis  prompcus 
eft  ad  doiem  decem  mina* 
rum  dicendam.  Nos  priora 
Getam  pro  apodofi  dixifle 
ad  Phormionem  credimus^ 
reliquacum  Eugr.  tribuimus 
Dcmiphoni.  cf.  E»n.  IV ,  4, 
6  y  idemquc  pofcerc  videtur 
formula  ut  ad  pauca  red.  qus 
&  Parmeno,  Hec  I,  z  ,  6» 
poil  interloqitium  uticur. 

l  Exemplum  t^^ir^ittif^ 
quae  efl  in  didtis. 

4  Quod  ad  fenfum  c£ 
Plaut.  AuluL  II ,  1 ,  4P  fqq. 
Loquendi  vero  modus  fimi- 
lis  ap.  eundem  Stich.  I ,  i  , 
83  Hoflis  eft  uxor ,  invita 
quae  ad  virum  nuptum  datur^ 

5  lam  caufa  petendae  pt*« 


io6 


P.    T  E  R  E  N  T  1 1 


jiUquantulum  ■  quac  afferru  ,  qui  Jiffolverem  ,     ' 
Quae  debco  :   et  etiam  nunc  ,  Ji  volt  Demipho 
Dare  ,  quantum  ab  hac  accipio  *  ,  quae  fponfa  < 

mihi , 
NulUim  mihi  malim  ,  ^ //^/;z  ijlanc ,  uxorem  dari^ 
A.  Utruni  Ihiltitia  tacere  ego  hunc ,  an  malitia 
Dicam  9  icientem    an    imprudentem  ,     incerti 

fum  J.  5 

D.  Quid  ,  fi  animam  debet  4  ?.  G.  agcr  oppoftu  '^ 

pignori  ob 
D&ccm  minas ,  inquit.   Z>.  age ,  age  ,  iam  ducat 

dabo  K 
G.  Aediculae  itcm  funt  ob  dccem  alias.  D.  hoi,  hei 
Nimium  cll.  C.  ne  clama  :  petito  hafce  ame  decem 
G.   Uxori   cmcnda  ancillula  ejl ;  tum  plufcula     6< 
SuppclUcliU  opus  cjl  ;  tum  fumptu  ad  nuptias. 
His  rehus  fanz  pone  *,  inquit ,  deccm  minas. 


cuniae,  quam  didurus  eft  , 
ingcritur. 

I  Minuic  ,  quod  grandius 
videbitur  fenibus. 

z  Non  accipiam  ;  uc  prae- 
fcns  pccunia  crcdatur,  nequc 
de  fumma  locus  lit  difputa- 
rioni. 

3  IratilTimus  Anciplio  liacc 
fcoriim. 

4  Graecum  pioverbium. 
%  Male  hacc  ab  aliis  Clue- 


mcci  tribuuncur  ,  quae  fan 
Demiplionis,  credciicis  fcil 
decem  tantum  il\is  raini: 
rem  confedlam  forc.  Gccs 
vcro ,  ne  llacim  decerrcrccui 
Demipho  ,  prudencer  noii 
procinus  fummam  omneni 
dixic. 

6  h.  e.  ad  minimum  fU- 
tue  ;  quad  plus  quidem  cxi- 
gcre  poHic  ^  icd  hoc  concen-i 
tus  fic« 


P  H  O  R  M  I  O.  207 

JD.  Sexcentas  >  proinde  fcribito  lam  mihi  dicas : 
Nil  do  :  impuratus  me  ille  ut  etiam  irrideat  ? 
C  Quaefo,  ego  dabo  ,  quiefce,  tu  modo  filius  65 
Fac  ut  illam  ducat ,  nos  quam  volumus.  A^  hei 

mihi  , 
Geta ,  occidifti  me  tuls  fallaciis  *. 
C.  Mea  caufa  eiicitur  :  me  hoc  efi  aequom  amit- 

tere  3. 
G.   Qiiamum  potts  ,  mt  ctrtionm^  inquit^/fce  4: 
Si  illam  dam^  hanc  ut  mittam  ,  nt  inctrtusJUm  :  70 
Nam  illi  mihi  dottm  iam  conjlituirum  dart. 
C.  lam  accipiet  ^  :  illis  ^  repudium  renuntiet : 
Hanc  ducat.  D.  quae  quidem  illi  res  vortat  male. 
C.  Opportune  7  adeo  nunc  mecum  argentum  attuli^ 
FruAum,  quem  Lemni  uxoris  reddunt  praedia  ^175 


I  Ut  ap.  Graccos  ^u^i*, 
ua  Latine  fixcenta  dicitur 
pro  multis, 

1  Ant.  ira  Sc  dolorc  viftus 
hacc  pronuntiat  fibi. 

3  Chr.  ho<;  adDeni.dicit> 
rerum  fuarum  confcium. 

4  Gcta  arcifcx ,  quo  nil- 
'  nus  ipfc  intcrvcnirc  huic  rei 

vidcatur,  tcnorem  narratio- 
nis  ad  cxtrcmum  fatis  gra- 
vitcr  peragitjlcntcfcftinans 
orditur  quantum  potes  &c. 
ob  pcriculum  in  mora* 


f  Chr.  fuacauGi  promp- 
ilor  cft  ad  rcm  abfolvcn- 
dam.  Dcmipho  tcnacior  vix 
ccdit  fratris  caufa.  Mox  in- 
vidiaprecationcmin  nuptiis 
follcnnem  convertit  in  im- 
prccationem. 

6  Spoofaey  eamque  dc« 
{pondcncibus. 

7  Comice.  Sic  cnim  com- 
modins  emungitur  a  Geta. 

8  Malam  cijkis  rei  ab  uxore 
iracuoda  inibit  gratiam. 


toS  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Id  >  Aimam  :  uxori ,  tibi  opus  efTe  ,  dizero  K 

ACTUS    IK    SCENA     IK  %. 
i 
ANTIPHO,    GETA. 

-rf.VJEta!  G.  hem!  -rf.quid  egifti  4?  C  emur 

argento  fenes  ^ 
A.   Satin'  id  eft  *  ?  G.  nefcio  hercle  :  tantun 

iufTus  fum. 
A.  Eho  verbero  ,  aliud  mihl  refpondes  ,  ac  rog( 
G.  Quid  ergo   narras  ?  A.  quid  ego  narrem 

opera  tua  ad 
Reftim  mihi  quidem  re^  rediit  planiffume  •: 
Ut  te  quidem  omnes  di ,  deae,  fuperi ,  inferi. 


1  /i  ( argcntum )  fumam  , 
impcndam.  Sic  Doii.  Scd 
Bemb.  habe:  inJe ,  1.  cx  fruc- 
tu  pracdii ,  fumam  fciL  50 
minas. 

z  Futurum  cxa^lum,  uc 
intelligatur,  non»  nid  prius 
aanucric  uxor,  fratri  com- 
modarc  audcic.  Scncs  una 
abeunt  ad  argenium  pcccn- 
dum. 

3  Prodic  cx  angulo  Anc. 
plcnus  irarum;  quas  muta- 
bit  Gcca,  quafi  ludcns»  In 
fpcm  racli^ris  cxicus. 


4  Non  cam  inccrroga 
quam  iracundc  corriplc. 

^  locofc  refpondec  ,  1 
non  cam  male  a<flum  put< 
Anc.  quam  vidcacuripfi. 

6  Inc.  ce  argentum  invc 
niffc.  Scd  Gcta  iocofc  acci 
pit,  ac  fi  rogaflet ,  facifnc  1 
argenci  fic  ad  rcm  Phaedria 
abfolvcndam. 

7  Scil.  30  mlnas. 

8  Formula  ^efperamis 
cui  lam  nihil  rcli<flum  (ic 
quam  uc  fe  fufpcndac.  cJ 
Andr.  I,  5  ,  n^ 


t  tt  O  R  M  1  O.  io^ 

Malis  exemplis  perdant !  hem  ,  fi  quid  velis  ^ 
HuiG  mandes,  qui  te  ad  fcopulum  e  tranquilld 

auferat* 
Quid  minus  utibiie  ftiit ,  quam  hoc  ulcus  tangere  ^^ 
Aut  nominare  uxorem?  inieda  eft  fpes  patri,  iq 
Poffe  illam  extrudi.  cedo ,  nunc  porro  Phormio 
Dotem  fi  accipiet ,  uxor  duccnda  eft  domum  : 
Quid  fiet  ?  C*  nOH  enim  ducet  K  A.  noVi:  cetenuH 
Cum  argentum  rtpetent ,  noftra  caufa  fcilicet  i 
In  nervom  potius  ibit  <  G.  nihil  eft ,  Antipho,  ly 
Quin  male  narrando  pofilt  depravarier. 
Tu  id  j  quod  boni  eft  ^  excef pis  i ;  dicis ,  quod 

mali  eft. 
Audi  riunc  contfa  iam*  fi  afgcntum  dcceperie, 
^  Ducendd  efl  uxor,  ut  ais  :  concedo  tibi : 


I  Proverbiak.  Cic  dc  Ni 
D.  ly  37  Quidquid  enim  ho- 
tum  dttigifisy  ulcus  eJL  Ita 
male  infthuta  rdtio  exitum  re* 
perire  non  potejl,  Vlcci^tan'' 
gendo  non  carancur,  fed  fere 
Bucriiuicut  y  ferpoiic.  Acce-^ 
idic  y  quod  cmdlio  ulceris  do- 
lorem  moreat  inucilicierr.  Ica^ 
quc  Anc.  iani  difpucans  ob-& 
iicic  :  quid  ica  racionem  ar- 
genci  inveniundi  inftitoiili , 
uc  ctitum  reperire  naqucas  ? 
Dcdarac  id  mox  plucibus. 
Terentiuf  t,  //• 


i  Gcta  nulca  clamanci 
paaca  fedace  cefpondcc  y  ve< 
luc  iftonim  nihil  limens.. 

3  .Sci/ic^/ironiaeiilfervic^ 

4  SciL  quam  ducac  Pha- 
nium^  In  ftcrvuni  £  viocu* 
la  corripiebancut  ^  qui  fol- 
vendo  non  ersiic.  Phormio 
auccm  argdncum  reddicurus 
erac  Phaedriac  ;  neque  iple 
fcnibu^  doccm  reddere  po- 
cerac»  fi  nupcias  eiFugerct. 
cf.  fupra  111«  I ,  II» 

j  b.  L  omirds^ 

o 


IIO 


P.    TERENTII 


Spatlum  qiiidem  ,  tandem  >  apparandls  nuptiisy  lO 
Vocandi ,  facrificandi  dabitur  paululum  : 
Interea  *  amici ,  quod  polUciti  funt  ) ,  dabunt : 
Inde  ifle  reddet.  A.  quam  ob  rem  4  ?  aut  quifil 

dicet  ?   G.  rogas  ? 
Qiiot   res  ^?  pojl  illi  ^  monjlra  t^tntrunt  mihi  : 
Introiit  in  aedes  atcr  alienus  canis  7  :  ^J 

Angiiis  ptr  impluvium  decidit  de  tegulis  .• 
CaUina  cccinit  *•  interdixit  *  hariolus  : 
Harufpex    vetuit  »•  ;  antt  brumam  auttm  novi 


I  Coniunge  tandem  cum 
<rp/>.  n.  ut  (igniticctur ,  mo- 
ramforcio  apparaadis  nup- 
tiis.  Ad  ha$  fpatiuro  vo- 
candi ,  facrificancli  dabitur^ 
quod  G.  Fafcr.  non  intelli- 
gens  falfo  fecit  apparandi 
ruiptias,  quod  alii  fecuti  func 

0.  Cf.  Andr.  II,  I,  i6. 

3  Int.  argentum. 

4  Inr.  rcddct  dotem,  rc- 
pudiata  Phanio ,  quam  da- 
cere  pollicitus  erat. 

5  Scil.  dlcere  poterit ;  c£ 
Plaut.  Mil.  II,  1,  P5  Tre- 
ctnue  caujue  poffunt  colltgi, 

6  h.  c.  portcaquam  Pha- 
nium  me  dudhirum  promi- 
fcram.  Colligit  vero  Gcta 
Ycrbis  Phormionis  caui^s  , 


a  rdigione  &  fuperilicione 
Graecorum  duAas ,  ob  quas 
nuptiae  non  fiiturae  cffent. 
Poeta  C\c  pulchre  ludu  va- 
nidimam  illam  ^tio-i /Wi^f /«f 
hominum  ,  qui  res  forcultas 
ad  pracfagium  fucuri  mali 
crahunt. 

7  Multa  a  canibHs  fere- 
bantur  prodigia.  Alienus 
vero  canis  inaedes  incroiens 
vertebatur  ia  omen  paraci 
moechi. 

8  In  qua  domo  galliaa 
cantabac,  credebatax  uxor  fu* 
pcrAes  fore  marico  ,  ceite 
D«n. 

^  Inc.  nupcias. 
lo  SciL  vidimis  iolpedlis 
nuptias  vctuit. 


P  H  O  R  M  I  O. 


«li 


Negoti  incipcnm  quid?  caufa  eft  iuftiffima  >. 
Haec  fient  K  A.  ut  modp   fiant.   G.  fient  :  m% 
vide  >;  30 

Pater  exit  :  abi ,  dic  ,  effe  argentum ,  Phaedriae. 


D. 


ACTUS     ly.    SCENA     V ^. 
DEMIPHO,  GETA,   CHREMES. 

V^Uietus  efto  ,  inquam  :  ego  curabo ,  ne 

quid  verborum  duit. 
Hoc  temere  nunquam  amittam  ego  a  me ,  quin 

mihi  teftes  adhibeam  , 
Cum  dem :  et ,  quam  ob  rem  dem ,  commemora'* 

bo.  G.  ut  cautus  eft ,  ubi  nil  opu'  ft  r . 
C.  Atqui  ita  opus  b&o  eft  :  et  matura  ,  dum 

lubido  eadem  haec  manet : 
Nam  fi  altera  illaec  magb  inftabit ,  foriitan  nos 

5 

rlgic  animum  Antiphonis. 

4  Redeunr  cum  argcnto 
fenes  ,  cautius  quam  opus 
eft  confcdentes  ,  quomoda 
nunc  (ietar  Phormioni  ,  ;it 
Phanium  bona  cum  gratis^ 
amoveatui.  NequePhormio 
redditmrns  erat » neque  Pha^ 

nium  am«venda. 

5  Geta  hoc  fe«r(un  didi 
ad  fpc^atores. 


reiciat. . 

}  T  Pulchrios  Geta  per  iro- 
Aiam  fic  claudit ;  uti  Andr. 
I»  I  »  114  honefia  oratio  eft; 
&  V  y  4  9  47  caufa  optiima 
tfl.  Ap.  noftrum  vero  cai^a 
iufla  dicitur  fupra  II ,  x  « 49 
&  Heaut.  piol.  41. 

X  Supra  Ant.  dizerat  v. 
13  quidfiet? 

3  Fortius  (ic  dicic ,  quam 
tredt  mihi ,  &  fiducia  fua  e* 


i 


1,1  P.    T  EREMT  II 

C.  Rem  ipfam  putafti  >•  D.  duc  me  ad  eum  erg< 

G.  non  moror.  C.  ubi  hoc  egeris, 
Tranfito  ad  uxorem  meam  ^  ut  conyeniat  hai 

priuSy  quam  hinc  abit  : 
Dicat »  eam  dare  nos  Phormioni  nuptum ,  ne  fw 

cenfeat ; 
Et  magis  efle  illum  idoneum ,  qui  ipfi  fit  fam 

liarior ; 
Nos  noftro  officio  non  digreflbs  efle ;  quantum 

voluerit ,  i 

Datum  efle  dotis  K  D.  quid  tua,  malum  ,  id  n 

fert  ?  C.  magni ,  Demipho. 
Non  fatis  eft^  tuum  te  officium  fecifl*e,  id  fi  no 

£ima  approbat. 
yolo  ipfius  quoque  voluntate  hoc  fieri  y  ne  i 

eieflam  praedicet. 

D.  Idem  ego  ifhic  facere  poflum.  C  mulier  mc 

lieri  magb  convenit  <• 
D.  Rogabo  4.   C.  ubi  illas  <  nunc  ego  reperir 
pofHm  9  cogito.  I 


I  Senilem  caatlonem  il- 
4sjt  ad  fpe^at«res. 

z  Quaoi  loquax^eft  Chr. 
£bique  prmdentior  videtur » 
^ui  primus  fe  decipi  paffus 
cft!  Acque  eius  caufa  Dem* 
itifHdlior  tandem  cedit» 

^  h.  e.  mimus  repugmac» 


fl   mulier   mnlieri    facilii 
perfuadet. 

4  Scil.  uzorem  tuam.  Noi 
cum  Geca  abit  ad  Pkorm, 
5  Filiam  eiufque  matrec 
quas  Lemno  Athenas  m 
grafTe  audiyerat  fupra  Cc 
5  fq.  Quibas  vexbis  fim 


P  H  O  {l  M  I  O.  113 

"^      ACTUS  IV.     SCENA    VIk 
SOPHRONA,   CHREMES. 

S.  V^Uid  agam  ?  quem  mihi  amicum  inveniam 

mifera  ?  aut  quo  ^  confilia  haec )  referam  ? 
Aut  unde  auxilium  4  petam  ? 
Nam  vereor ,  hera  ne  ob  meum  fuafum  indigna 

iniuria  afficiatur  : 
Ita  patrem  adolefcentis  fada  haec  toierare  audio 

violcnter. 
C.  Nam  quae  haec  anus  eft  exanimata ,  a  firatre 

quae  egreffa  eft  meo  ?  5 

S.  Quod  ut  facerem  ,  egefias  me  impulit  s ;  cum 

fcirem  infirmas  nuptias 


huic  fcenae  conlungitur  £e- 
quens ,  quam  male  vulgaca 
iUfiunxit  ab  Adu  IV ,  con- 
cra  <|uam  Donatus  edixerat. 
Nos  hunc^  C  potius  ipfam 
fcenicam  rationem  (equi* 
mur  cum  Dacieria. 

I  Dum  quaerere  filiam  & 
uzorem  meditatur  Chremes, 
nutrix  fiiiae  a  Demiphone 
egreditur  in  fcenam  ^  quam 
querentem  de  herae  peri- 
cuio.ubi  aliquantumaudiifec 
ft  agaoTiflet»  ipft  ad  eam 


accedic,  ac  refcifcit  >  filiam 
fuam»  quod  voluerac  ,nup- 
lam  efle  Anciphoni.  £x 
hac  cataArophe  erit  Adus  V. 
1  h.  e.  ad  quem  \  ati  mox 
unic ,  a  quo* 

3  Quae  ipfa  dein  narra» 
V.  6  &  7*  Vuit  amicum  pru- 
dentem. 

4  Auxilium  praetens  ad- 
verfus  pacrem  Antiphonis^ 
&  fic  opus  fic  potenci  amico. 

5  Veniam  adeo  meretii^ 


fti4  P.    T  E  R  E  N  T  M 

Hafce  tfTe ,  ut  id  conrulereoi ,  inttrea  vita  ut  ia 

tuto  foret. 
C.  Certe  aedepol ,  niii  me  animus  fallit  ,  aut  pi- 

runi  profpiciunt  oculi  ', 
Meae  nutricem  gnatae  video.  S.  neque  ille  inye- 

(ligatur.  C.  quid  agam  ? 

S.  Qui  eft  eius  pater.  C.  adeo  ?  an  maheo,  dum  ea, 

quae  loquitur,  magis  cognofco  ?         lo 

S.  Quod  fi  eum  nnnc  reperire  poflim,  nihil  eft, 

quod  verear.  C  ea  eft  ipfa : 
Conloquar  *.  S.  quis  hic  loquitur?  C.  Sophrona* 

S.  et  meum  nomen  nominat  ? 
C.  Refpice  ad  me.  5.  di ,  obfecro  vos :  efbie  hic 

Stilpho  ?  C.  non.  5.  negas  ? 
C.  Concede  hinc  a  foribus  paululum  iftorfum  fo^ 

des ,  Sophrona. 
Ne  me  iftoc  pofthac  nomine  appellaflis  >.  S.  quid  ? 
non  ,  obfecro  ,  es ,  i  j 

Quem  femper  te  efle  4  diditafti?  C.  ft.  S.  quid 

has  metuis  fores? 
C.  Conclufam  hic  habeo  uxorem  faevam  f  :  ve- 
rum  iftoc  de  nomine 
I  Error  cft  cx  eo ,  quod  3  Chr.  mctuens  ab  uxore 

*ialc  videmus ,  1.  quod  con-         fummiflius  eam  monct.  Sed 

vctula ,  rcrum  ignara  ,  clare 
loqui  pcrgit. 

4  EJfe  antiquorum  more 
dixit  pro  nominari,  Don. 

5  Velutyi/wffi^apteigitur 


fufc.    Utrumque  in   fcncm 
cadit  maximc. 

1  Nunc  primum  ccrtus 
acccdit ,  &  altius  fccum  lo- 
quitur. 


p  H  o  R  M  I  o;  iij; 

Eo  perpemm  olim  dixi ,  nc  vos  forte  impruden- 

tes  foris 
EfFutiretis  » ,  atque  id  porro  aliqua  uxor  mea  re^ 

fcifceret. 
S.  Iftoc  *  pol  nos  te  hic  invenire  miferae  nunquam 

potuimus.  lo 

C.  Eho ,  dic  mihi ,  quid  rei  tibi  eft  cum  familia 

hac ,  unde  exis  J  ? 
Uhi  illae  funt  ?  S.  miferam  me  4 !  C  hem,  quid  eft  ? 

vivuntne?  S.  vivit  gnata  ^ 
Matrem  ipfam  ex  aegritudine  miferam  mors  con« 

fecuta  eft  ^ 


conclufam  dlcit.  Ferae  enim 
caveis  condudumur. 

I  Molieres  £miles  va(i  fii- 
tili,  nec  bcne  contincnt, 
quae  tradidcris;  cf.  Andr. 
III,  ^,  j  &  Eun.  1,1  «13 
&  i^. 

%  Ijhc^  ob  iftuc ;  uti  ante 
eo  y  oh  jd. 

5  Poft  ambagcs ,  quas  fe- 
cit  metus  uxorls  ,  venit  ad 
rem.  Mirum  ipG  erat ,  quod 
nutrix  fillae  a  Demiphone 
egrefla  elTet;  unde  quaerit 
(imul,  ubi  illae,  filia  eiuC- 
que  mater^  fint. 

4  Verum  diccre  mctuit 
ob  nuptias  fiHae  infirmas  ^ 


fuo  fuafu  confe^as.  E:^  me- 
tu  Butricis  territus  patcr  me- 
tuit ,  ne  ipds  humanitus  quid 
accidcrit.  Lenius  vero  roga& 
vivuntne  ? 

%  Ab  eo  incipit ,  quod 
iucundius  cfTc  dcbebat  patri. 
Inde  ad  uxorem  Lemniam 
▼enit  ,  quam  iam  minus  de- 
fidcraturus  cratfcncx.  Tan- 
dem  fe  immircet,  dum  ad  eum 
refert  fua  de  Phanii  nupciis 
confilia. 

6  E  medio  igitur  abiit 
qui  in  hac  re  fcrupulus  cfle 
potuit;  cf.    V,  S,  30.  In- 
venictur    hinc    ratio  pacis  ^ 
cum  utore  £iciendae. 

04 


%i6  P.    T  E  R  E  N  T  1 1 

I 

C.  Male  hStnm  * !  S.  ego  autem ,  qoae  eflem  anos 

deferta ,  egens ,  ignota  » 
Vt  potui»  nuptam  virginem  locavi   huic  ado* 

lefcenti ,  25 

Harum  qui  eft  dominus  aedium.  C  Antiphonine) 

S.  hem>  ifti  ipfif  C.  quid ! 
Puafne  is  uxores  habet  ?  5.  au,obfecro]  imam 

ille  quidem  hanc  folam. 
C.  Quidilla  altera  ,  quae  dicitur  cognata?  £.  haec 

ergo  *  eft.  C.  quid  ais  ? 

S*  G^mpofito  fa£^um  eft  ^  quo  modo  hanc  amans 
habere  poffct 

Sine  dote,  C.  di  voftram  fidem  ,  quam  faepo 
forte  temere  J  30 

^veniunt ,  quae  non  audeas  optare  4 !  offendi 
adveniens, 

Quicuip  volebam  ,  atque  ut  volebam,  concilia^ 
tam  amore, 

Quod  nes  ambo  opere  maxumo  dabamus  ope«« 
ram,  ut  fieret, 

1  Bene  temperavh  paeta,  #/?,  ut  Plaut.  Epid.  III  j^  4^^ 

pe  huniano  animo  nonfer^  41. 

xec  morcem  uxoris  Lemniae,,  3  C  Improvifo »  fine  ao-'. 

quanx  nuac    aegrius   ferre  i^ra  cura. 
jiattd  potttit.  4  Plauc.  Moft.  I ,  $  »  40 

X  ErgQ  h.  L  vim  confir-  Infperata  accUunt  magis  fac^ 

naa4i  l^^t ,  pr^  ImQ  igfa  fty  quam  quacfpcrtss 


P  H  O  R  M  I  O, 


117 


Snnt  noftra  cura ,  maxume  fua  cura  haec  fola  fecit  '• 
S.  Nunc  quid  opus  faSo  fit ,  vide  * :  pater  ado- 

lefcentis  vcnit  ^  '35 

Eumquc  animo  iniquo  hoc  oppido  ferre  aiunt. 

C.  nihil  pericli  eft. 
Sed  per  deos  atque  homines ,  meam  efle  hane 

cave  refcifcat  quifquam. 
S,  Nemo  ex  me  fcibit  K  C.  fequere  me  :  intus  < 

cetera  audies. 

jlCTUS     V.     SCENA     I.  i 
DEMIPHO,    GETA. 

Z>.i!N  Oflrapte  culpa&cimus,  ut  malis  expediat 
effe. 


I  Hacc  muliercula  egens, 
defena^  fecit  fua  cura  ( adlu- 
vantlbps  Diis ) ,  quod  ut  fie-* 
Tet  nos  ambo  maxime  ope* 
ram  dabamus.^  Ita  foi^ce  te- 
^iere  res  cupita  evenit  Cbre- 
meti.  Fone  fad^um  erat ,  ut 
intcrveniret  adoleicens ,  qui 
lacrmnans  narrarct  de  virgi* 
jie  mifera ,  ut  Ant.  commo- 
|US  eam  adiret ,  vifamquo 
flatim  amaret.  Nuptiis  con< 
fuluit  nutrix  fola ;  c£  v.  ^  fq« 

%  Confilia  placuilTe  patri 
^is  habcns^  ab  eodefloi  au<> 


zillum  petity  cf.  v.  z  ,  quo 
nunc  non  opus  ciTe^  ipfc 
edicet. 

3  (  Scibit  tamen  aliunde 
Get^ ;  hinc  erunt  iurgla  in- 
tcr  ipfum  &  uxorem  ,  & 
Pbacdriae  fecuiitas. 

4  In  aedibus  Dcmipko- 
nis  y  quo  ona  ingreditur  ad 
filiam. 

5  Dem.  a  Phormione , 
cui  argemum  dederat,  re- 
dux  3  fcra  prudentia  animum 
retorquet  ad  argencum  amif- 
fum  I  iam  Naufiftratani  !•- 


.ii8  P,    T  E  R  E  N  T  I  1 

Dum  nitnium  dici  nosbonos  ftudemus  et  benignos^ 
Itafugias  ,  nc  pracur  cafam  ' ,  quod  aiunt.  nonne 

id  fat  erat, 
Accipere  ab  illo  iniuriam  ?  etiam  argentum  cft 

ultro  obieftum , 
Ut  (it  qui  vivat,  dum  aliud  aliquid  flagltii  conficiat.  5 
G.  Planiflime  *.  D.  his  nunc  praemium    eft ,  qui 

refta  prava  faciunt. 
G.  Verlflime.  D.  ut  fl^ultifllme  quidem  illi  >  rem 

geflerimus. 
G.  Modo  ut  hoc  confilio  pofliet  difcedi ,  ut  iftam 

ducat  ^. 


garunis ,  at  cum  Phanio  lo- 
quatur.  Mox  cxp,  ^j/Jint.  ma- 
los;  cf.  Hcaut.  II ,  3 ,  8. 
I  Prov.  quoci  Don.  cx- 
ponit  :  nt  frattertas  cafam 
tuam  ,  quaefit  tlhi  tutijjimum 
rtccptaculum,  Plura  is  adciit , 
vclut  incertus  fentcntiac. 
Sed  &  ca,  &  quac  rcccn- 
riorcs  multa  conjreflerCj  ad 
obfcurandum  magis,  quam 
ad  illuftrandum  provcrbium, 
omittimus.  Poeta  nobis  v, 
(q.  ita  pracirc  vidctur ,  ut 
crcdamus  ,  provcrbio  mb- 
jjcri,  nc  quis  hoftem  fugicn- 
do  cafam  praetercat  fuam ; 
in  quam  (i  fc  rcccpcrit ,  fa- 


tis  crit  iniuriae  ;  fi  practcr- 
icric ,  uitro  fc  hofti  pracbi- 
turus  (;c ,  iniuriis  afficien- 
dum,  fpoliandum. 

1  AfTcntans  dcridct  ho- 
mincm  fero  fapicntem. 

3  h.  c.  pro  illo ,  ut  illi 
pracmium  cfTet.  Sic  lulianus 
L.  qubties  D.  de  folut.  tam-' 
quam  ntgptium  rto  gejjiffet. 
Alii  -malunt  advcrbialitcr 
fumi  pro  /7/ic,  in  ca  re, 

4  Ut  (hiltiffimo  fliiitius 
vidcatur  con(iIium,  etiama 
mutabili  animo  PhormioRis 
metum  incucitj  in  quo  eft 
praeparatio  futuri. 


P  H  OR  M  I  o;  119 

D.  Etiamne  id  dubium  efl  ?  G.  haud  fcio  hcrcle , 

ut  homo  eft  ' ,  3n  mutet  animum. 
D.  Hem  !   rautet  autem  ?  G.  nefc:o  :  verum ,  fi 

forte,  dico.  10 

D.  Ita  faciam ,   ut  frater  cenfuit  ^ ;  ut  uxorem 

eius  huc  adducam , 
Cum  ifla  ut  loquatur.  tu ,  Geta,  abi  5 :  praenuntia 

hanc  4  venturam. 

A  C  TUS      V.    S  CENA  II.  s 
G  E  T  A. 

G.xVRgentum  inventum  eft  Phaedriae  :  dc  iur- 

gio  *  filetur  : 
Provifum  eft ,  ne  in  praefentia  haec  hinc  abeat  7 : 

quid  nunc  porro  ? 
Quid  fiet  ?    in  eodem  luto  haefitas  ^  :   vorfura 

folvis. 


1  cf.  Adelph.  1,1,  ^3. 

1  Terricusiamaticur  con- 
filio  fracris  ;  uc  cicius  res 
conHciacur  bona  gracia. 

3  Ad  Phanium. 

4  Scil.  Naufiflratam. 

5  Ingreflb  iam  Dem.  ad 
Naufiflracam »  Geca»  ance- 
quam  abeac ,  folus  (ecom  re- 
pucac,  quae  adta  finc  ,  & 


fiicuri  rationes  inic. 

6  Patriscum  filio  Antiplx. 

7  Spatium  cnim  pofcc- 
cur  ad  apparandas  nupcias  ; 
cf.  IV,  4,11. 

8  Laftanc,  yU,%  itaqu<in 
varias  fibique  faepe  contrarias 
fententias  inciderunty  ex  qui- 
bus  exitum  non  haberent\  & 
in  eodem  lutOyficut  CoAucui 


%xo  P.  .   T  E  R  E  N  T  I  I 

Geta :  praefens  quod  fuerat  malum » ia  diem  abiit: 

plagae  crefcunt, 
Nifi  profpicis  ■•  nunc  hinc  domum  ibo,  ac  Pha- 

nium  edocebo ,  *  5 

Ne  quid  vereatur  Phormionem,  aut  eii^*  ora^ 

tionem* 


4fff,  haefitaverunt.  Ezponimiis 

igitur  :  dum  ezitum  quaeris» 

noainvenis,  fcd  altius  im-^- 

JDcrgeris*  Moz  vorfitra  folvis 

li»  e.  ut  Do».  ait  9  creduorem 

mutas.  Sed  explendo  facilxus 

intelligicur  formula ,  vorfitra 

fcil.  feda  fi)lvis  f.  diffolvis 

fciL  debitum,  Cic,  ad  Attic. 

V,  I  poft  iMcationein  DCCC 

fiS  ita  ait ,  quae  quidem  uti' 

que  vel  verfurafaBa  folvi  vola» 

Ergo  alii  malc  retinent  olim 

editum  h.  1.  vorfuram  folves. 

Solverat  Geta   quafi  prius 

Jebitum  ,  dum  Phaedriam  y 

invento  argento,  liberaflet 

periculo  amittendae  amicae ; 

fed  invencrat  argentum  qua- 

£  vorfuray  h.  e,  ut  indc  An- 

tiphoni  maius  eflct  pericu- 

Ittm  amittendae  uzoris.  Huic 

refpondent  quac  Geta  v.fq* 


addit.  Vorfuram  (  qoae  dici« 
tur  a  verundo  ,  h.  e*  mucao* 
do  creditore  )  facubant,  qid 
ex  aere  alieno  difTolvebanc 
aes  alienum  ,  argencmrio  ia- 
terveniente  ,  qui  priori  cre- 
ditori  (atisfaciens  novus  cre- 
ditor  foret,  fed  iniquioris 
foenoris  conditione.  Undo 
&  tandem  Romae  vorfura 
vetita;  cf.  Tac.  Ana.  VI, 
1 6.  Ingeniofe  autem  didhini 
Tcr.  accommodavit  Lac- 
cant.  II ,  8 ,  X4. 

I  Hic  condftit  Getae  con- 
filium ,  quod  e(l  in  quaeren- 
do  fpatio  ad  nuptias ,  an 
etiam  inde,  quod  Phanium 
adverfari  debeat  contra  nup- 
tias  n»vas ,  neque  oratio- 
nem  ea  de  re  audiat ;  unde 
rcs  ipfa  profcrri  debec* 


P  H  OR  M  1  O.  iit 

ACrUS    V.    SCENA    II  I^. 
DEMIPHO,    NAUSISTRATA. 

i?.XJLGeduin,  ut  foles  ,  Naufiftrata,  fec  illa  ut 

placetur  nbbis, 
Ut  fua  voluntate  id,  quod  efl  faciendtim,  faciat». 

N.  faciam. 
D.  Pariter  nunc  opera  me  adiuyes ,  ac  re  dudum 

opitulata  es  K 
N.  Fadum  volo  » :  ac  pol  mimis  queo  viriculpay 

qiiam  me  dignum  eiL 
D.  Quid  autem  ?  N.  quia  pol  mei  patris  bene 

parta  indiligenter  y 

Tufatur :  nam  ex  his  praediis  talenta  argenti  bina 
Capiebat  fbtim  4  :  hem  ,  vir  viro  quid  praeflat ! 

D,  bina  quaefo  f  ) 


I  Demea  Ikftiiisms  com 
Nauiiftrata,  baiic  in  fcena» 
quafi  in  irinere ,  orare  per- 
git.  Mox  vero  mifcet  di?cs^ 
malier  pro  ingeaio  licen- 
tius  qnerelas  de  viri  negli* 
gentia. 

X  Sdl.  muttto  y  quod  ipfa 
praefciente  ex  eius  praedii^ 
acceperat ;  ut  fupra  IVj  76. 

3  Formula «  qua  promp* 
titudinem  (ignificamus  o- 
raiitibtts  opem  noftiam  ,  cL 


Flaut.  Bacdk  111^  3  ,  9t: 

4  Statim  h.  1.  primant 
babens  loBgam  ,  fignificac 
perpetuo  ,  aequaliter  &  quaii 
uno  flacu.  Cf.  Tac  Ann^ 
IV,  38  in  fiae»  ibique  not« 
cd.  Bip. 

f  Vide,  ut  Dcio.  mulie-' 
rem  capere  fhidct  roirando  ^ 
alTentando.  Altius  iglturian» 
clamat  mulier  fuperbe  de  te 
fcntiens. 


l&l 


P.    T  E  R  E  N  T  II 


N.  Ac  rebus  vilioribu'  multo ,  tamen  talenta  bina; 

D.  hui ! 
N.  Quid  haec  videntur?  D.  fcilicet.  A^.  virum  me 

natum  vellem  : 
Ego  oftenderem...  D.  cerio  fcio.  N.  quo  pafto  "... 

D.  parce  *,  fodcts,  lo 

Ut    pofTis  cum  illa  ;   ne    adolefcens   mulier    te 

fatiget. 
N.  Faciam ,  ut  iubes  :  fed  meum  virum  abs  te 

exire  video  ». 

ACTUS     V.      SCENA     /r.  4 
DEMIPHO  ,  NAUSISTRATA ,  CHREMES. 

C.HE..D.n,ipho. 


I  Di£hira  fuit :  rem  tuc- 
ri  Ck  augerc  oporc.at.  Sed 
intcrloquitur  Dcmipho,  cui 
iadario  hacc  nunc  alicnacfl 
&  molcfta.^ 

%  Int.  tibi;  f.  voci  tuae. 
Ezcrcebit  vcro  lingulaca  illa 
mulicr  ,  eaquc  facva  uxor, 
dein  vim  fuam  non  adver- 
fus  Phanium,  fcd  iurgando 
virum. 

3  Hinc  igitur  novac  fcc- 
»ae  initinm  facimus. 


4  Chr.  agnita  filia^iDc- 
miphone  erumpens  ,  fra- 
trem  anzius  quacrit  ,  an 
pccuuia  data  fit  Phormioni, 
fcd  vlfa  uzorc  ftatim  rcpri-^ 
mens  fe ,  arcanum  fratri  va~ 
ric  (ignificare  valt,  veruni 
is  parum  fagaz  diutius  rc- 
pugnat  fratri ;  undc  comici 
ludi ,  turbac  plcni  ,  in  qui- 
bus  eft  praeparatio  futurac 
turbac,  qua  czitus  invc- 
nictur. 


P  H  O  R  M  I  O.  aij 

lam  Uli  datum  eft  argentum  ?  D.  curavi  illico.  C. 

noUem  datum  '. 
Hei !  vidco  uxorem  :  paene  plus ,  quam  fat  crat  *• 

D.  cur  noUcs ,   Chreme  ? 
C  lamrcftc  >.  D.  quid  tu?  ecquid  locutus  cum 

ifta  es ,  quampbrem  hanc  ducimus  ^  ? 
C.  Tranfegi.  D.  quid  ait  tandem  ?  C.  abduci  non 

poteft  ^  D.  qui  non  poteft  *  ?  5 

C*.  Quia  \ittrque  utrique  eft  cordi  7.  D.  quid  iftuc 

noftra  ?  C.  magni.  praeter  haec , 
Cognatam  ^  comperi  efle  nobis.  D.  quid !  deliras? 

C.  fic  erit : 

Non  temcre  dico  :  rcdi  mecum  in  memoriam  ^» 

D.  fati'  ne  fanus  es? 


I  Primum  fignum  ,  e 
^uo  coniicerec  Dem.  verum^ 
nid  is  coecuciret. 

X  Inc.  dizi,  fcil.  de  argen- 
co  daco  Phormioni,  unde 
mulca  odon^i  poiulc  Nau- 
Mraca.  St^  ea  nil  dum  fu- 
ipicans,  poflea  cercius  fe 
decepcam  fenitec. 

3  Verum  ob  uzoris  prae- 
fenciam  eloqui  non  audens, 
fere  nil  rcfpondec  \  quafi 
^onccdens.  In  hac  ipfa  rero 
reticencia  alcerum  (ignum 
eft. 


4  SciL  uzorem  cuam. 
f  Tcrcium  (ignum. 

6  lam  Demea  irafci  coe- 
pic  \  hinc  minus  odorabi- 
tur^  quae  paene  plus  quam 
fapienci  fac  forenc »  Chre* 
mes  dicere  cogicur. 

7  Quarcum  iignum. 

8  Quincum  (ignum ,  ade« 
darura ,  uc  ni  coecus  fuifTec 
Demipho  ,  inde  coniicerec , 
Phanium  invencani  cfie  fi* 
liam  fracris. 

9  h.  e.  memineris ,  ut 
ego.  Sic  ad  memoriam  rt« 


114  P.    T  E  R  E  N  T  I  1 

N.  Au  f  obfecro ,  vide  ,  ne  in  cognatam  pecce^  ^i 

D,  non  efi.  C.  ne  nega : 
Patri'  nomen  aliud  diflum  eft  » :  hoc  tu  erraflL 

D.   non  norat  patrem?  lo 

C  Norat.  D.  cur  aliud  dixit  ?  C.  nunquamne  ho- 

die  concedes  » ,  neque 
Intelleges?  O.-fi  tu  nil  narras.   C  pcrdis  4.  M 

miror  quid  hoc  fiet. 
D.  Equidem  hercle  nefcio.   C.  vin*  fcire  ?  at  ita 

me  fervet  luppiter, 
Vt  propior  illi,  quam  ego  fum,  ac  tu,  homo 

nemo  eft  f .  D.  dii  voftram  fidem ! 
Eamus  ad  ipfam  una  omnes  nos  :  aut  fcire ,  aut 

nefcire  hoc  volo.   C.    ah  ^  !  15 


Tocare  centat  filiae  ez  uzore 
Lemnia. 

I  Naufiftrata  ex  viri  dic- 
lis  partem  vcri  colligit.  l5c- 
miphonem  occupat  pcnitus 
ardor  animi ,  quo  minus 
tideat. 

X  Chr.  coa^tus  proferc 
iextum  fignum. 

3  Int.  mihi. 

4  Pcrplexe  loquitur  & 
axttbigue  ftrd\s ,  int.  me , 
^uem  contumacia  tua  eo 
adigis  9  uc  ex  (ignis  datis 
iam  plus  ,  quam  opus  cA  , 


ijxor  fufpicotur.  Sed  &  in- 
lelligi  potuic  ,  Demipho^ 
nem  certando  perditurum 
cfTe ;  uci  de  ludcntibus  finv 
plicicer  dicitur. 

5  Chr.  ad  ulcimom  ti-' 
mens ,  ne  uxor  cum  fratref 
candem  ad  quaerendum  ifluc 
in  acdes  irmmpat,  fcptimum 
addic^  quo  paene  rcs  ipfk 
efRicicur.  Ec  camen  infanus 
Dem.  fere  perdicuxa  ic  fra- 
trem. 

6  Chr.  exce^ricus  incla- 
mac  \  unde  Dem#  vix  tandem 


P  H  O  R  M  I  Q;  22$ 

2>»  Quid  cft?  C  itanc  parum  tnihi  fidem  effe  apud 

te?  D.  vin'  me  hoc  crcdere  ? 
yin*  fatis  quaefitum  mihi  iftuc  effc  «?  age  fiat* 

quid?  illa  filia 
Amici  noftri   * ,  quid  futurum  eft  ?  C.  refte.  D, 

hanc  igitur  mittimus? 
C.  Quidili  ?  D.  illa  maneat  ?  C.  fic.  Z>.  ite  igituT 

tibi  licct,  Naufiftrata  ». 
N.  Sic  pol  commodius  cffe  in  omnes  4  arbitror  , 

quam  ut  coeperas  ,  20 

Manere  hanc  :  nam  perliberalis  vifa  eft,  cum  vi- 

di  y  mihi. 
t).  Quid  iftuc  negotli  eft  ^  ?    C.  iamne  openiit 

oftium  ^  ?  D.  iam.  C.  o  luppiter ! 
Di  nos  rcfpiciunt  ^ :  gnatam  inveni  nuptam  cum 

•  tuo  filio.  D.  hem ! 


czcicatur  ad  furpicandum  fira- 
cris  mecum;  necdum  camen 
videt  vcrum. 

I  li.  e.  viijie ,  me  ultra  ni* 
hil  quacrere  ?  Sic  vero  cart- 
dem  abrumpic    fermonem. 

%  Significac  ipfum  fratrem 
X)emipho  ,  ne  illius  uxot 
intellij^at.  Sic  vero  Naufi- 
f^rata  plane  pracparatur  ad 
intelligendam  argumcntis 
rcm  omnem ,  cum  primum 
Phormib  eamilli  indicavcric« 
TtrcntiuM  T.  II. 


3  Ita  tandem  amovetur 
NaufJftraca,  mctufque  fra- 
tri  adimitur. 

4  Scil.  filium  tuum,  Sc 
quam  amat  Phanium,  ccque 
ipfum  focerum. 

5  Vinci  fe  quidcm  pafTus 
erat  a  fratre ;  fed  nil  vcri  in- 
cellexic  cardus  &  afpcr  fenex. 

6  Vidc,  uc  alcer  fic  me- 
ciculofus ! 

7  Formula  eorum ,  qul- 
btts  fubito  ad  falucem  con- 

P 


ii6  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Quo  padiO  id  potuit  ?  C.  noii  fatis  tutus  efl  ad  nar*^ 

randum  hic  locus. 
D.  At  tu  intro  ■  abi.  C.  heus  ,  ne  filii  quidem  no- 

flri  hoc  refcircanty  volo  ^.  xj 

ACTUS.     F.SCENA     V\ 
A  N  T  I  P  H  O 

XjAetu'  fum ,  ut  meae  res  fefe  habent  4,  fratri 

obtigiffe  quod  volt. 
Quam  fcitum  ^  efl^  eiu'modiparare  in  animo  cu- 

piditates , 

Quas  f  cum  res  advorfae  fient ,   paulo  ^  mederi 
poflis  ! 

Hic  fimul  argentum  repperit,  cura  fefe  expedivit : 


vertitur  malum ;  cf.  fc.  7 , 
V.  15. 

1  Scil.  ad  me. 

2  Chr,  quifupranutricem* 
snonuerat ,  ne  quis  haec  ex 
ea  refcifcat,  &  nunc  idem 
monec  fracrem,  ne  fUii  re- 
fcifcant,  is  fuo  iudicio ,  quafi 
forex ,  peribit.  Ipfc  cnim  hac 
fcena  id  facere  coepcrat. 
Dum  Ycro  egrcdiuntur  fcc- 
lia,ihaac  alter  filiorum  in- 


greditur. 

3  Ant.  iam  a  metu  ad 
fpem  retinendae  uxoris  vo- 
catns ,  tum  in  laetitiae  de 
Phaedria  cuiis  expedito  ali- 
quam  partem  venit,  tum 
redire  domum  audec. 

4  Scil  mediae  inter  me- 
cum  &  rpem. 

^  h.  1.  cautum ;  alias  ve- 
nuflum. 

6  Scil.  fomptul.  rcmedio^ 


P  H  O  R  M  I  O.  1X7 

Ego  nuUo  poiTum  remedio  me  evolvere  ■  ex  his 

turbisy  ^ 

Quin,  fi  hoc  *  celetur,  in  metu  ;  fin  patefit ,  ia 

probro  liiem. 
Nequc  nie  domuui  nunc  reciperem,  ni  mihi  effet 

ipes  oftenta  * 
Huiufce  habendae.   fcd  ubinam  Gctam  invenire 

pofliim,  ut 
Rogem  y  quod  tempus  conveniendi  patris  me  ca« 

pere  4  iubeat  ? 

ACTUS    F.     SCENA     VI  ^. 
PHORMIO,ANTlPHO. 

P.  /\  Rgentum  accepi  :  tradidi  lenoni  :  abduxi 

mulierem : 
Curavi ,  propria  «  Phaedria  ut  poteretur  :  nam 

emifia  eil  manu. 


I  Mctaphora,  duda  a  fQi 
glomere.  Evolutum  vcro  fe 
prius  ex  his  turbis  inteUi- 
gct,  quam  Phaedriae  cura 
argcntaria  adenipta  fit. 

•L  Quod  compofito  cum 
Phormione  id  fcccric. 

3  Cf.  Eun.III,  5>57.  Er 
quo  Chr.  cum  Phanio  cgit, 
per  intervallum  intcr  Ad. 


IV  &  V  ,  accipcre  potuic 

obfcurc»  rem  componi  poffc. 

4   Ut  Gracci  dicunt  A«- 

%  Accedit  Phormio  ,  fpa- 
tium  a  fenibus  quaefiturus. 
Sed  opportunius  iam  adefl 
ad  cxitum  fabulae;  quo  mi- 
nus  opus  erit  fpatio. 

^   Scil.  muliere. 
P    % 


ai8  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Nunc  una  mihi  res  etiam  reflat ,  quae  eft  confi- 

ciunda ,  otium 
Ab  fenibus  ad  potandum  ut  habeam  :  nam  aliquot 

hos  fumam  dies. 
A.  Sed  Phormio  eft.  quid  ais?  P.  quid?  A.  quid- 

nam  nunc  fafiuru  '  eft  Phaedria  ?         5 

Quo  pa£lo  fatietatem  amoris  ait  fe  velle  abfu- 
mere  '  ? 

P.  Viciffim  parteis  tuas  afturus  eft.  A.  quas  ?  P. 

ut  fiigitet  patrem. 
Te  fuas  rogavit  rurfum  ut  ageres^  caufam  ut  pro 

fe  diceres: 

Nam  potaturus  eft  apud  me  :  ego  me  ire  fenibus 
Sunium 

Dicam  ad  mercatum,  ancillulam  emptum^  dudum 
quam  dixit  Geta ;  10 

Ne ,  cum  hic  non  videant  me ,  conficere  credant 
argentum  fuum. 

Sed  oflium  concrepuit  abs  te.  A.  vide ,  qui  egre- 
diatur.  P.  Geta  eft. 

1  Satietatem  am.  ahfiimtre  facile   fit  in   ycro   aniorc  ^ 

cft  iti  amore  caverc,nc  cius  difficiliusinmcretricio.  Ant. 

racietatemhabeas;faticratcm  Piiaedriae  amorem  cx  fuo 

ipfam  amoris  vincerc  \  quod  iudicat. 


,  P  H  O  R  M  I  O.  iij 

ACTUS     V.   SCENA     VH  \ 
GETA,  ANTIPHO,PHORMIO. 

G.  v>/  Fortuna  * !  o  fors  fortuna !  quantis  coitimo- 

ditatibus , 
Quam  fubito,  meo  hero  3  Antiphoni  ope  veftra 

hunc  oneraftis  diem  4  ! 
A.  Quidnam  hic  fibi  volt?  G.  nofque  amicos  eiu' 

exoneraftis  metu ! 
Sed  ego  nunc  mihi  ceftb ,  qui  non  humerum  hunc 

oneto  pallio  ^ , 


I  Geca  ( in  quo  vis  conniii 
eft,  uti  in  Phormionc  rci 
^eftio )  cum,  auceps  fermo- 
nibus  fenum  cum  Plianioj 
danculum  audiflec,  Anci- 
phonis  uxorem  invencam 
efle  filiam  Chremecis,  lae- 
ticia  praeproperans  quaeric 
Anciphonem ,  gaudiis  cu- 
mulandum ,  eumque  cum 
Fhormionc  invenit.  Narrac 
audica.  Sic  Anc.  fubico  evol- 
vicur  curis.  Sed  reilac  Phae- 
dria,  &  cura  de  argcnco  red- 
Jendo. 

1  Fortuna  nunquam  per- 
pecuo  bona  eft ;  fed  laudacur 
fors  fortuna ,  gubernacrix  ea- 


rum  ,  quae  bene  eveniunt. 
Cf.  Eun.  V  ,  10 , 4.  &  Hec. 

III ,  3  ,  a6. 

3  Qui  mihi  folus  hodic 
cft  hcrus ,  cui  uni  ego  fervio. 

4  Mire  augcc  pro  fua  ex 
metu  laecitia.  cf.  Plaut.  Capc. 

IV,  1,7. 

j  Properantes  pallium  in 
coUumconiiciebant ,  nc  cur- 
fus  impcdiretur.  Vidcri  au- 
tem  pote/l  oncrare  aurcs  ,  in 
verbo  iilo  fc  circumascns. 
Scd  &  ipfe  nunc  id  agcnda 
gcftum  rotamis  fc  exprcfliflc 
vidctur,  quaft  homo  liber  , 
dum  ab  omni  metu  liber  cft» 


230 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


Atque  hominem  propero  invenire,  uthaec,  quae 

contigerint,  fciat?  5 

A.  Num  tu  intellegisjhic  quicl  narret  ?  P.  num  tu? 

A.  nil.  P.  tantundem  ego. 
G.  Ad  lenonem  hinc  ire  pergam  :  ibi  nunc  funt  % 

A.  heus  Geta.  G.  hem  tibi  *. 
Num  novum  aut  mirum  cft  revocari,   curfum 

cum  inftiteris?  A.  Geta. 
C » Pergit :  hercle  curialis  vernula + eft,  qui  me  vocat : 
Hercle  nunquam  hodie  odio  ^  tuo  me  vinccs  ^  4. 

non  manes  7  ?  10 

Q.  Vapula  ^.  id  quidem  iam  tibi  fiet  y  ni(i  rcfiftis  , 

verbero ! 


1  AntiphoncmcuniPhac- 
dria  pnrat.  Sed  iam  abdmfta 
crat  amica  Phacdriac.  Cur- 
fum  iam  inir. 

2  Idiocifmus  afTcfli  fubi- 
to ,  fcd  h.  1.  fpcrncntis,  uti 
Ad.  V,  I,  4;  quem  expo- 
«inius  :  hcm  tibl  otiofum  ali- 
^ucm  (  cf.  Andr.  V  ,  x  ,  1 
hcm  D.ivom  tibi )  qui  tc  rc- 
morari  cupit ;  (  quod  fac- 
pius  ficbat ,  cf.  Ad.  III ,  t , 
2 ;. )  Gcta  vcro  haiidTcfpcc- 
tans ,  fcd  pcrgens  hacc  dicit. 

3  Gcta  necdum  rcfpcdans, 
fibi  hoc  dicit ;  mox  oblique 
taclo  capite   iUi^  quif^s 


rocct,rcfpond''t  -.iltiiis.  PLi- 
nc  autcm  nova  rarionc  vcr- 
fus  ttcs  fqq.  ordinatos  da- 
mus  \  quoii  tucmur  in  not. 
crit.  a(i  h.  1. 

4  Scrvus  pullicus,  qiir 
curiac  ,^^«7^i«6,  terriae  pvirri 
iribus  ap.  Athenienfes  fcr- 
vibat.  Contemptim  cum  ap- 
pellac  vernulim, 

5  h.  c.  pervicacia  in  vo- 
cando. 

6  h.  c.  cffides,  ut  curfum  fi- 
flam  j cf.  Hor.  I  Serm.  7,  v.  6. 

7  Minanti  voce  pronun- 
tiatur. 

8  Quod)  ut  Feflus  ait^  tum 


P  H  O  R  M  I  o;  231 

'G.  FamiKariorem  «  oportct  cffe  hunc  :  fninitatur 

malum  K 
Sed  ifne  cft ,  quem  quaero,  an  non?  ipfu*  eft.  P. 

congredere  adutum  K  A.  quid  eft? 
G.  O  omnium ,  quantum  eft  ,  qui  vivunt  ^  homo 

hominum  ornatiftimc : 
Nam  fine  controvcriia  4  a  dis  folus  diligerc ,  An« 

tipho.  1 5 

J.  Ita  velim  :  fcd y  qui  iftuc  crcdam  ita effe,  mihi 

dici  velim. 
G.  Satin*  eft ,  ft  te  dclibutum  gaudio  rcddo  ?  A. 

cnicas. 
P.  r  Quin  tu  hinc  poUicitationes  ^  aufcr  9  ct , 

quodfcrsyccdo.  6^.  oh! 


dici  folitum,  cuxn  vellent  mi- 
nantibus  (ignificare,  fe  eos 
ncgligere  ^  *non  curarc— 
tefte  Ter.  in  Phorm.  &c 
Locum  hunc  tranfhilit  poeta 
cx  Plaur.  Afin.  II,  4,  71. 
Plenius  idem  CurcuL  IV  , 
4,11  Vapulare  ego  te  ve- 
hementer  iubeo :  ne  meterrites. 
Graeci :  Oi/tco{i  KX^ttuf  ftM^ 
x^tiv  0-c  »f  Aiv«.  Mox fiety  fcil. 
ut  vapules  j  quod  Plaut.  Afin. 
L  c.  addit* 

I  Scil.  quam  fervum  pub- 
licum  'y  domefllcum  igitur 


aliquem. 

1  Tandem  refpe^lans  , 
dum  hoc  dixit ,  videt  herum. 

3  PKormio  ad  Anripho- 
nem;  ut  ocius  conveniant 
Ant.  &  Gcta.  Ipfe  vero  len* 
tius  fequitur. 

4  Per  ambages  quidem 
Geta  Antiphonefti  deducic 
in  laetitiam ;  fed  fiducia  ante 
firmat  nuntium,  quem  ap- 
portet. 

5  lam  quoque  adeft  Phor- 
mio ,  nova  auditurus. 

6  Scil.  boni  (  quibus  rc« 

P    4 


i^i  P.    T  EK^E  NT  I  I 

Tu  quoque  hic   aderas ,  Phormio  ?  P.  aderam  : 

fed  cefTas?  G.  accipe^  hem. 
Ut  modo  '  argentum  tibi  dedimus  apud  fonim  , 

reda   domum  lo 

Sumus  profcfti :  interea  mittit  herus  me  ad  uxo- 

rem  tuam  *. 
^.  Quamobrem  ?  G.  omitto  proloqui  :  nam  nihil 

ad  hanc  rem  eft ,  Antipho  K 
Ubi  in  gynaeceum  4  ire  occipio  ,  puer  ad  me  ac- 

currit  Mlda  : 
Pone  apprehendit  pallio,  refupinat:  refpicio,  rogo , 
Quamobrem,  retineat  me  :  ait  effe  vetitum,  intro 

ad  heram  accedere  :  25 

Sophrona  modo  fratrtm   huc ,  inquit,  finis  intro^ 

duxit  Chrtmtm  , 
Bumqut  nunc  tjfc  intus   cum  illis.   hoc    ubi    ego 

audivi ,  ad  forcs  ^ 
Sufpenfo  gradu  placide  ire  perrexi :  aecefli :  aftiti : 
Animam  comprefli  :  aiirem  admovi :  ita  animum 

(oepi  attendere , 


(potijeat  cxfpe^Statio )  a- 
Qiircc, 

I  Fidt ,  ait  Don.  narratio- 
pem  coeptam,  unde  opus  efl, 
Scil.  quae  ab  A(ft.  V  initia 
geAa  r^nt, 

1  Cony^rfus  odAnt*^  Hqc  dh 


l  Pru<icnter  amovct  inu^ 
i.ilcm  quacftionem. 

4  Cf.  Eun.  111,  ^  i  lU 
ibique  nat. 

%  Geftu  nunc  adiimulat  ^ 
quomodo  admovcrit  feniln> 
pedcs ,  aures^  cett^ 


'     PHORMIO.  /  13? 

•   Hoc  modo  fermoneni  captans.  A.  cu  G«ta  « !  G. 

hic  pulcherrimum  30 

Facinus  auclivi  * :  itaque  pacne  hercle  exclamavi 

gaudio. 
A.  Quod?  G.  quodnam  arbitrarc?  A.  nefcio*  G. 

atqui  mirificiinmum  J  : 
Patruus  tuws  eft  pater  inventus  Phanio  uxori  tuae. 

A.  hem  ! 
Quid  ais  ^l  G.  cum  eius  olim  confuevit  matre 

in    Lemno   clanculum  s. 
P.  Somnium  :  utin'  *  haec  ignoraret  fiium  patrcn;? 

G.  aliquid  credito ,  '        3 ) 

Phormio ,  effe  caufae  7  :  fed  me  cenfen'  potuiffc 

omnia   ' 
Intellegere  extra  oftium ,  intus  quae  inter  {t(t  ipfi 
cgerint  ? 


-fl  Laudac  fervum. 

X  Eiufmodi  locos,  Inquic 
Don.  poetae  aOoribus  indul" 
geni,  quod  in  his  aSoris  efi 
commendatio. 

3  Quanco  infperacior  cll 
cacaftrophc,  canco  incredi- 
bjlior  vldecur. 

4  Infperacum  audiencis  ; 
lc  adiun£^am  habec  correp- 
cionem  cocius  corporis. 

5  Signum  probabiii  acif 
fiibiicic. 


6  Inc.  poceftne  ficri ,  uci 
illa  &c.  Dubita.c  vero  Ph. 
quod  Plianii  patcr  Stilpho 
dicacur,  Atquc  id  unum  poft: 
rcliqua  fi^na  dccri:  ,  quo 
minus  vcritas  ipfd  ab  iltis 
intelligacur. 

7  Scil.  cur  vemm  patrcm 
ignoraverit.  Mox  fjhda  h. 
I*  narracio  cft ,  quac  quam- 
vis  vcrifimilc  non  tiar,  par- 
ccm  tamcn  vcri  habet  ,  & 
cum  Gecae    diclis    coAve- 


»34  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

A.  Atquet  hercle,  ego  quoque  illam  inaudivi  fa*^ 

bulam.  G.  immo  etiam  dabo^ 
Quo  magi'  credas  <•  patruus  interea  inde  huc 

egreditur  foras: 
Haud  multo  poft  cum  patre  idem  recipit  fe  intro 

denuo :  40 

Ait  uterque  ,  tibi  poteftatem  eius  adhibcndae  * 

dari : 
Denique  ego  mifiiis  fum  ,  te  ut  requirerem,  atque 

adducerem.  A.  hem! 
Quin  ergo  rape  me  :  quid  ceffas  '  ?  G.  fecero  4. 

A.  o  mi  Phormio , 
Vale,  P.  vale  ,  Antipho. 


nic,  hinc  ciedi  potcil  fuo 
modo  j  c£  Andr.  I  ,  i , 
13. 

I  Gca  paolatiin  proccf- 
lic,  ianique  candcm  cerrilli- 
ina  dabic  docnnicnta  ,  qui- 
bus  cognofccc  Ant.  rcm  ita 
cfT. ',  qoamvis  modus  rei  non 
manifcilo  apparcar. 

i  SciL  in  macriiiionium « 
ut  iafbe  uxoris.  Verbum  adr 
kih.  lacioris  cft  ufus ,  ut  ha- 
i«rf ;  hinc  Viig.  Acn.  VIII, 


^  6  hos  caftrls  adhibe  focios , 
6»  fotdera  iunge^  Etiam  nii- 
trlces  infantibus  adhiberi  di- 
cuntur  \  ac  forfan  petulans 
fcrvus  ambiguc  dixit  ,  cf. 
Colum.  VI,  »7»  5» 

l  Quantum  potcs  cclcri- 
tcr ,  aufcr  mc. 

4  Dum  id  dicit ,  inclina- 
tur ,  ut  Antipho  inliliat  tcr- 
go.  Ludus  efl  fccnicus  ,  qui 
fpc£tatores  in  rifum  rapcrcr. 


PHORMIO.  235 

ACTUS      y.     StENA    VIII\ 

P  H  O  R  Ml  O    folus. 

X>Ene,  ita  me  di  amcnt,  faaum  * :  gaudeo, 
Tantam  fortunam  de  improvifo  efTe  his  datam. 
Summa  eludendi  occaiio  eft  mi  nunc  fenes  , 
Et  Phaedriae  curam  adimere  J  argentariam  , 
Ne  cuiquam  fuorum  aequalium  fupplex  fiet  4 :    ^ 
Nam  idem  hoc  argentiun  ,  ita  ut  datum  efl,  in- 

gratiis , 
Eis  J  datum  erit  ^  :  hoc  7  qui  cogam,  re  ipfa  rep- 

peri. 
Nunc  gefius  mihi  voltufque  efl  capiundus  novus. 
'  Sed  hinc  concedam  in  angiportim\  hunc  proxu- 

mum : 
Inde  hifce  oflendam  me  ,  ubi  erunt  egreffi  foras :  10 


1  Phormio  ez  laeca  cata* 
ilrophe  invenic  confilium  fe- 
nes  eiudendi ,  uc  non  rcdda- 
tur  argencum  dacum  Phae- 
driae.  Fingic  quippe  ,  fc 
velle  uxorem  iam  ducere. 

1  Cave  haec  verba  Anti- 
phoni  porro  dic^a  credas^ 
quae  evolancem  non  aifecu- 
ta  forent.  Quarc  ab  ils  no- 
vam  ordimur  fcenaxa ,  & 
gaudeo  iungimus  (qq«  a  qui- 
bus  id  aL  divulfum  fecoro. 


3  Vide  varietatem  occafio 
€lud€ndi"&"adim€re»  Plaut* 
Capt.  II ,  3  ,  64  nunc  adefi 
occafio  henefaEla  cumulare, 

4Cf.  K€t.  IV,  4,  13. 

5  Scil.  fcnibus. 

6  Ironia :  argentum  ( I.  po- 
tius  pro  argcnto  magnum 
malum  )  dabo  invitis.  Infra 
fc.  ult.  V,  38  Sic  dabo—faxo 
tali  fit  madatus  aique  hic  efi 
infortunio. 

7  SciL  argentum,  quod 


2}6  P.    Tl&ilt  N  Tll 

Quo  me  aflimularam  ire  ad  mcrcatum  » ,  non  eo. 
ACTUS     r^  ^^ENA    IXk 
CHREMES  ,  DEMIPHO  ,  PHORMIO.      . 

C.  XlStne,  ita  uti  cUxi ,  liberalis  '  ?  D.  oppidor 
Dis  magnas  merito  gratias  habeo ,  atque  ago  : 
Quando  e venero  haec  nobis ,  frater ,  profpere. 
Quantum  poteft,  nunc  conveniundus  Phormio  eft, 
Priu '  quam  dilapidat  noftras  triginta  minas,  5 

Ut  auferamus.  P.  Demiphonem ,  fi  domi  eft , 
.Vifam:utquod...4  D.  atnosadteibamus,Phormio; 
P.  De  eadem  hac  fortafle  caufa  f  ?  D.  ita  hercle. 
P.  credidi. 


iam  dirperfum  erat.  Dederat 
cnim  Phacdiiic  j  5c  hic  lc- . 
noni. 

I  Cf.  fupra  fc.  4  ,  To. 

z  ^c.  habet  conccrtatio- 
nem  fcnum  &  Phormionis. 
Illi  ar(];entum  repctunt ;  hic 
cx  paclo  puc^natjUti  aut  ar- 
gca:um  perlant  ,  aut  uxo-  . 
rcm  tlcnt.  Tcrrentibus  eum 
mox  iniicit  mctum,  fc.  om- 
nem  rcm  de  uxore  Lcmnia, 
£liaquc  invcnta  fignilicans. 
Tandcmafpcritas  Demipho- 
nis  fdcit ,  uc'  Phormio  Nau- 
fuhacam  advocet,  inde  nova 


orietur  fcena. 

3  Chr.  a  filia  cgredicns 
fratremrogat,  an  non  libc- 
ralior  vifa  (it. 

4  Kir^TWKncit  ,  quam  ex- 
pleas  :  ut  quod  recepi  in  me  , 
id  me  facerc  nunc  paratum 
nuntiem, 

5  Simulat ,  fe  credcre  ,  fc- 
ncs  ciun  ipfo  adluros  efTe  , 
ut  raox  Phanium  abducat  j 
&  de  cadem  caufa  fe  venirc. 
Scd«Dem.lntclligit  dc  caufa 
gcneratim,  quae  intcr  cos 
cocpta  crat.  Scnes  vcro  rc- 
p^timri  crant  argcntiun ;  ille 


P  ti  O  R  M  lO.    .  137 

Quid  ad  me  il?atis  ?  ridiculnm  :  verebasniQJ , 
Ne  rion  id  facerem,  quod  recepiffem  femel.     10 
Heus  ,  qu^ta  quania,haec  mea  paupertas  eft  , 

tamen 
Adhuc  ciuravi  unum  hoc  quidem,  ut  mi  effet  fides* 
Idque  adeo  venio  nuntiatum ,  Demipho , 
Paratum  me  cffe  :  ubi  voltis,  uxorenj  date. 
Nam  omneis  poffhabui  mihi  res ,  ita  uti  par  fiiit,  1 5 
Poflquam ,  tantopere  idvos  » velle,  animum  advor- 

teram. 
D.  At  hic  *  dehortatus  eft  me  ,  ne  ilkm  tibi  da-- 

rcm  ^: 
Nam  qui  erit  rumorpopuUj  inquit,^?  idfeceris? 
Olim  cum  honejle  poiuit ,  tum  non  ejl  data  : 
Nunc  yiduam  4  extrudi ,  turpe  ejl  :  ferme  eadem' 

omnia ,  20 

Quae  tu.te  dudum  coram  me  incufaveras  u 
P.  Satis  fuperbe  inluditisme.  D.  qui  ?  P.  rogas? 
Quia  ne  alteram  quidem  illam  potero  ducere : 

pro  eo  malum  reddicurus.  xerac  fupra  III,  1,  66, 


i  Innuic,  rem  ucrum^ae 
tangere. 

%  Oflendic  fracretn. 

3  Dem.  alias  afper ,  mi- 
tem  inic  racionem  repecen- 
di ,  quod  vera  caufa  ob  fra- 
trem  recicenda  erac. 

4h.  1.  defercam  marico, 
Cpbjai.  Fhorouo  odloiius  di- 


5  f.  quae  praefcncc  me 
reprehend^ras.  BdU ,  aic 
Don.  ut  fi  quld  neget  y  contra 
ft  ipfum  fcntire  videatur,  5cci 
ftulcus  fencx  non  advercic, 
fe  a  fe  y  &  illis  qiiae  dizcrac 
III,  z  deflexum  ia  eodca. 
luco  hj^creie. 


138 


P.     T  E  R  E  N  T  I  I 


Nam  quo  redibo  ore  ad  eatm ,  quam  contemferim  ? 

C.  Tum  auttm^  Antiphonem  vidco  ab  fefc  amittere  ic 
Invitum  eam ,  inque  «.  D.  tum  autem  video  filium 
Invitum  fane  mulierem  ab  fe  amittere. 

Sed  tranfi  fodes  ad  forum ,  atque  illud  mihi 
Argenrum  rurfum  iube  refcribi  * ,  Phormio. 
P.  Quodne  ego  difcripfi  5  porro  illis ,  quibu'  de- 
bui  ?  30 

D.  Quid  igitur  fiet  4  ?  P.  fi  vis  mi  uxorem  dare  , 
Quam  dcfpondifli ,  ducam  :  fin  efi ,  ut  velis 

M anere  illam  apud  te ,  dos  hic  maneat ,  Demipho  : 
Nam  non  eft  aequom,  me  propter  vos  decipi : 
Cum  ego  veftri  honoris  caufa  ^  repudium  alterae  3  y 
Remifcrim ,  quae  dotis  tantundem  dabat. 
D.  I  in  nialam  rem  hinc  cum  iftac  magnificentia  ^  , 


1  Ec  alter  fencx  ridiculum 
fe  monitorem  (rubmifle  liacc 
diccntcm  )  pracbet  fratri  , 
qui  dum  verba  fidclitcr  rcd- 
dct ,  pariter  fe  deridcndum 
propinabit.  Chr.  quidcm  vi- 
deri  vult  ,  tamquam  non 
iplius  rcs  agatur. 

1  Refcribcbat  numos  ,  qui 
renumcrabat  intcrcedcnte 
fcriptura  ap.  argcntarium  j 
c£  Hor.  IlSerm.  5,75.5^^/- 
bebattos  illc,  quipriusfcrip- 
lura  inccrccdcnte  pcr  trapc- 


zitam  dedcrat. 

3  Don.  multls  pcr  fcrip^ 
turam  reddidi ,  multis  didiJi^ 
li.  c.  ap.  argcntarium  fol- 
vendos  artignavi. 

4  Dem.  ubi  iam  dilapi- 
datum  audit  argcntum ,  hae- 
rens  rogat.  Phormio  faris 
magnitice  fe  gerit  ,  condi- 
tiones  didat. 

5  Veftri  rcfpcdlu  ;  cf.  v.  i^, 

6  Qua  honcfta  de  tc ,  & 
rcpudium  cet.  iac^as.  Scil. 
fencx,  Phanio  agnita,frau- 


P  H  O  R  M  1  O,  139 

Fugitive  !  etiam  nunc  credis  tc  ignorarier , 

Aut  tua  fafta  adeo  ?  P.  irritpr  «.  D.  tun'hanc  du- 

cercs  *  , 
Sl  tibi  data  effet  ?  P.  fac  periclum.  D.  ut  filius  40 
Cum  illa  habitet  apud  te.  hoc  veftrum  confilium 

fuit  K 
P.  Quaefo,  quid  narras  ^l  D.  quin  tumi  aCrgen- 

tum  cedo  ^ 

P.  Immo  vero  uxorem  tu  cedo.  D.  in  ius  ambula  ^. 
P.  Enim  vero  ii  porro  efle  odiofi  pergitis  7. 

D.  Quid  facies  ^  ?  P.  egone  ?  vos  me  indotatis  9 
modo  45 

Patrocinari  fortafle  arbitramini : 


des  hominis  detexerat. 

I  lam  tranGtum  facit  ad 
fenes  magis  eludendos  y  ira- 
tum  fe  fimulans* 

1  Vim  habet  fiituri,  ut 
laepi/nme.  Confidencer  & 
cum  damore  rogat  fenex  , 
Phanii  illum  non  elle  co- 
gnatum  edoc^us  j  fed  &  im- 
prudenter  fatis  profcrc  fi- 
gnum  veri ,  quod  neminem 
fcirc  oportuit. 

l  Indignum  Pfeanio,  quam 
tamen  filio  fervare  cupit^  in- 
Optc  {imulans  dicic. 


4  n  ego ,  quid  narres  , 
nefcio^  uc  Andr.  III,  i,lp. 

5  Dem.  &  Phormio  iam 
cum  damore  utcrque  agunt. 

6  f.  in  ius  te  voco.  lus  h. 
1.  locum  iudicii  notat. 

7  Don.  Vuhu  iuvandum 
cfl  &  pronunuatione  hoc,  quoi 
tam  minaciter  fujpenditur,  E- 
nimvero  principium  eft  per 
iracundiam  diSiuri^  ut  Cic 
Veir.  l ,  16. 

8  Territus  fenex,  bis  puer, 
rogat. 

9  Quaiis  fiiit  Pbanium. 


&40 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


Etiam  dotatis  « foleo.  C.  quid  id  noftra  ?  P.  nihil 
Hic  quandam  noram,  cuius  vir  uxorem,  C  hen 

Z).  quid  eft  ? 
P.  Lemni  habuit  aliam.  C.  nullus  fum  3.  P,  ex  qi 

fllium 
Sufcepit :  et  eam  clam  educit.  C.  fepultu'  fum  4.  < 
P.  Haec  adeo  ego  illi  iam  dcnarrabo.  C.  obfecn 
Ne  facias»^  P.  oh  I  tun*  is  eras?  D.  ut  kidos  facit 
C.  Miflum  tefacinius7.  P.  fabulae  ^.  C.  quid  vlsrtib 
Argentum    quod  habes  ,    condonamus  te  ^.   j 

audio "«  : 
Quid  vos ,  malum  > ' ,  ergo  me  fic  hidificamini ,    j 
Inepti,  voftra  pueriU  fcntentia  *^? 


j  Ut  Naufiilratac. 

2  Ironice.  Qu:iin  lepide 
ftatiin  fubiicit  inirium  ta- 
bulac  I  vcrba ,  ut  totiJcm  tc- 
la  ,  pAuIacim  iacit. 

l  Alortuus  fum. 

4  AuiKxtf ;  nam  phs  ej}  y 
quam  nullus  fum.  Don. 

>  Clir.  fupplcx  fatctur 
rcm. 

6  Int.  nobii.  Ancir.  III, 
1,11.  I.  nos  luditicatur , 
uti  mox  V.   5^. 

7  A  tc  non  amplius  po- 
ftulamus  argcntum. 

%  FiiAidiofc   abjQuemis, 


aut  irrideiitis  cR. 

y  Cf.  Eun.  prol.  v.  1 7, 

10  Mon  fdtis  id  habcc  fi 
promiffum  Phormio ,  vcrei 
ne  mox  id  irritum  faccrcr 
Incufar  igi.ur,  quAC  adhi 
inconllanrcr  cum  co  ec;< 
rant ,  aut  pcfplcxaci  (int^  c 
Plaut.  Aul.  II,  1,  Si  fq. 

11  Indignationis  caufaic 
icrponitur. 

11  Qui  itidem  elHs  ,  i 
pueri ,  Icvi  fcntcntia(  fcnl 
f.  animo  ).  cf.  Hcc.  III  >  I 
3^- 


P  H  O  R  M  I  a 


X4I. 


Nolo,  volo  :  volo  nolo  rurfum  « :  cape,  cedo  : 
Quod  didumy  indi&um  efl  ^  :  quod  modo  erat  ra-* 

tum ,  irritum  eft. 
C  Quo  pado ,  aut  unde  haec  hic  refcivit  '  ?  D^ 

nefcio  y 
Nifi,  me  dixifTe  nemini^  id  certo  fcio.  60 

C.  Monftri ,  ita  me  di  ament ,  fimile  4.  P.  inieci 

fcrupulum  ^  D.  hem  ^! 
Hiccine  ut  a  nobis  hoc  tantum  argenti  auferat , 
Tam  aperte  irridens  ?  emori  hercle  fatius  efl« 
Animo  virili  praefcntique  ut  fis ,  para  : 
Vides ,  tuiun  peccatum  efl^  elatum  foras ,  65 

Neque  iam  id  celare  pofTe  te  uxorem  tuam : 
Nunc  quod  ipfa  ex  aliis  auditura  fit ,  Chreme  , 
Id  nofmct  ipfds  indicare ,  placabilius  efl. 
Tum  hunc  impuratum  poterimus  noflro  modo 
JJlcifci.  P.  at,  at,  nifi  mihi  profpicio,  haereo :  70 


1  Primo  finpda  (  nolo , 
volo  )  feparatim :  deindcfimul 
utraque  (  volo  nolo )  pronwin 
^anda  fimt.  Don. 

»  C£a(lAdelph.in,  f, 

l  Senes  fecutn  ^on  coa- 
£lium  conferiinc ,  fed  (imore 
ilupenc ,  quomodo  rem  rc- 
fcivcric  Phormio. 

4  Cf.  ad  Eun.  II ,  ^  ,  41. 

5  Qui  eos  male  habec  3  cf. 
Xcrentius  T.  II. 


Aadr.  V,4,  58.  Plcnius 
Ad.  II,  4  ,  ip  fq.  timet  :ini$ 
fir,  hominu 

6  Dem.  irador  ille ,  tl- 
mcnfquefibi  de  argenco,  uci 
fracer  ab  uxore ,  confilio  ct 
arena  fracrem  ad  ulcimum 
impcllic,  uc  rem  ipfe  uxori 
indicec.  HincPhormiopror- 
fus  infligacur  ad  peragenda 
fua. 


24* 


T  E  R  E  N  TI  I 


Hi  gladiatorlo  ammo  ad  me  afFedant  viam  '• 

C.  At  vereor,  iit  pbcari  poflit.  D.  bono  animo  es: 
Ego  redigam  vos  in  gratiam ,  hoc  fretus ,  Chreme  , 
Cum  emedio  exceflit  *,  unde  haec  fufcepta  eft  tibL 
P.  Itan^  agitis  mecum  ?  fatis  aflute  aggredimini :  75 
Non  hercle  cx  re  iftiu'  me  inftigafti ,  Demipho, 
Ain*  tu  ^ ,  ubi  quae  hbitum  fuerit ,  peregre  feceris, 
Neque  huius  fis  veritus  4  feminae  primariae  , 
Quin  novo  modo  ei  £iceres  contumeliam« 

Venias  f  nunc  precibuslautum  peccatum  tuum  :  80 
Hifce  ego  iliam  didis  ita  tibi  incenfam  dabo  , 
Ut  ne  reftinguas ,  lacrumis  fi  exftillaveris  ^. 

D.  Malum ,  quod  ifti  di,  deaeque  omnes  duint  r  f 
Tantane  afFe£lum  quemquam  efte  hominem  au-> 

dacia  ? 
Non  hoc  publicitus  fcelus  hinc  deportarier         85 
In  folas  terras  ?  C.  in  id  reda(lus  fum  loci , 


I  Veluc  defpcrati  mc  ado- 
rientur.  Aliasbrevius  dicitur 
ad  aliquem  affiSiare. 

2  Ec  id  fc.  fq.  v.  30  fcrupu- 
li  eximendi  caufa  adhibet. 
Aptc  autcm  tlidlum  e  medio  , 
ut  quAC  impcdimcnto  lou': 
redcunJi  in  gratiam. 

3  Ad  ChicniCin  convcr- 
cicur. 

4  Vetuflc  cum  gcnlt,  uti 
Cic  ad  Att.  VIII ,  4.  plura 


habct  Gcfn.  in  theC 

f  EllipfiiTvyfap.  nofVrum 
follennls  ^  &  h.  L  impcrio- 
fius  auc  minacius  dicitur> 
quam  fi  dixiflcc  :  Nunc  (i 
veniAS  mihi,  ut  laves  pccca- 
tum  tuum ,  quad  maculam  , 
cgo  ddbo  &c. 

6  h.  e.  totus  in  lacriraas 
converfus  fucris. 

7  In  iram  inanem  erum- 
pit* 


P  H  O  R  M  I  O.  243 

Vt ,  quid  agam  cuin  illo ,  nefciaxn  prof fum.  JD. 

ego  fcio : 
Inius  eamus  ".  P.  in  ius?  huc  *,fi  quid  lubct. 
D.  Affequere,  retine,  dum  huc  ego  fervos  evoco.- 
C  Enim  folus  nequeo  :  accurre.  P.  una  iniuria  ) 

eft  90 

Tccum  4.  C.  lege  agito  ergo.  P.  altera  eft  tecum , 

Chreme. 

Z>.  Rape  hunc.  P.  fic  agitis  ?  cnimvero  voce  eft 
opus» 

Naufiftrata,  exi !  C.  osopprime.  D.  impurum  vide, 

Quantum  valet !  P.  Naufiftrata ,  inquam !  C.  non 
taces  ? 

P.Tace^im?  D.  ni  fcquitur,  pugnos  in  ventrem 

ingere:  95 

.y el  oculum  exfculpe.  P.  eft ,  ubi  vos  ulcifcar 

probe. 


I  lu  Demeae  parum  pro- 
ficir  fracri ,  fed  fa,cic  ad  exi- 
tumfabulae.  .  x.l  . 

1  Illis  fe  letepturus  ad 
Chremecis  domum  y  in  qua 
uxor  faeva  eft  ,  cendic.  Sc- 
iies  vero ,  bis  pueri ,  eum 
vi.^bflrahere  couancur.  Co- 
xnicae  inde  eruiu  tiubae^ 


in  quibus  laecacur  p«pulus. 

l  Adi»  iniuriarum  ex 
lege. 

4  SciL  Demiphone.  lam 
plane  erenic »  quod  fupra 
Dcm.  de  iiliis  Ad.  II ,  3  , 
35  fqq.  Tradunc  operas 
xnucuas. 

Q» 


#44  P.    TERENTII 

ACTUS    V.    SCENA     X  K 

NAUSISTRATA,  CHREMES^  PHORMIO  , 
DEMIPHO, 

JV.  V^  Uis  nominat  me  ?  C.  hem !  N.  quid  iftuc  tur- 

bae  eft ,  obfecro  * , 
^fi  vir  ?  P«  ehem  quid  nunc  obfiipuifti  s?  A^.  quis 

hic  homo  eft  4  ? 


xHacfcenaperorac  crimen 
Chremecis  bij^ami  Phormio^ 
iaiex  coram  Nauiiftraca  ^o- 
mina  &  uxore  Chremecis. 
Narracjoni  fides  eric  cx  ip(a 
trepidacione  rei.  Naudflraca 
memor  eomm ,  quae  iupra 
audiTcrac,  &  nunc  edodlior, 
xnulicbri  more  corripic  vi- 
rum.  Aftac  Dcni.  nunc  pa- 
cronus  fracris,  dcprccans  re- 
niam,  hoc  maximc  ,  (juod 
c  medio  cxceiferac  ilia  Lcm- 
nia ;  fcd  prittfquam  mari- 
cus  hodie  in  graciam  redi- 
rec  t  opporcune  Phormio 
«morem  Phaedriae  narrac , 
cumque  cura  argencaria  li- 
bcraCj  quod  cum  indigna- 
reciir  pacer  ,  macer  faciiius 
phcatur,  immo  comice  Phae« 
iddam  filium ,  ^ui  olim  cgc^ 


rac  parronum  Anciphonis, 
£icic  iudicem  pacernae  cau- 
fae ,  uc  difcanc  pacres,  quod 
Naufiilraca  (ignificac  ,  nos 
vcro  verbis  luvenalis  Sac 
XIV,  5  6  addimus  :  Undc 
vbi  frontem  libertatemque pa- 
rentis  ,  Cum  facias  ptiora 
fenex. 

%  Vidcns  fubico  pugnam 
fracris  &  aflinis  cum  quodam 
liomine,  clamar. 

3  Phormio  repens  liber 
irridec  viro,  qui  nunc  flac 
capice  obftf po ,  ( inflexo  de- 
miffoque  in  latus  )  multuni 
fimilis  metiienci,  ut  Hor. 
aic  Scrm,  II,  y,  pi.  Indc 
iam  reus  a  fe  indicacur  ^ 
cf.  Sall.  Car.  3* 

4  Haud  iiovcxat  Fhoi^ 
auonemi 


P  H  O  R  M  I  O;  14$ 

Non  mihi  refpondes  » ?  P.  hiccine  ut  tibi  refpon- 

deat  ? 
Qui  herclc,  ubi  fit,  ncfcit.  C.  cave  ifti  quidquam 

creduas  *. 
P.  Abi  5 ,  tange :  fi  non  totus  firiget  4 ,  me  enica.  5 
C.  Nihil  eft.  N.  quid  ergo?  quid  iftic  narrat  ^?  P. 

iam  fcies : 
Aufculta.  C.  pergin*  credere  ^  }  N.  quid  ego  \ 

obfecro  , 
Huic  credam ,  qui  nil  dixit  ?  P.  delirat  7  mifer 
Timore.  N.  non  pol  temere  eft ,  quod  tu  tam  times. 
C.  Egon'  timeo  ^  ?  P.  reSe  fane  ^  :  quando  nil 

times ,  10 

Et  hoc  nihil  eft,  quod  dico  ego,  tu  narra.  Dm 

fcelus! 


I  Reus  oftendimr  magis 
ftb  eo  y  quod  non  audc  re- 
(pondere.  Cf.  Virg.  11,  774. 

1  Refpondet  tandem  ;  fed 
quam  ineptc  !  Conviftus 
conficeturfc  reum^antcquam 
crimcn  indicatum  fit.  Et 
porro  inepte  refpondebit. 

3  Abi ,  blandiencis  cft  j 
cf.  ad  Ad.  IV  ,  9  ,  5. 

4  Scil.  metu. 

5  Naufiftrata  viro  tacentc 
provocans  Phormionem,  cn- 
ius  nomcn  nefcit  j  ut  narrct. 


quod  adlum  /ir.  ( vide  quae 
notavimus  ad  Heaut.  III, 
3,  18.)  HittC  Ph.  ftatim 
rcfpondet. 

6  Supra  v.  4  iam  dixcrac 
eav€-'Creduas. 

7  Et  mentc  &  lingua. 

8  Timens  timorem  mani- 
fcftuto  negat.SimiliterEun. 
IV,  6  y  ip  Chrcmcs,  ple- 
nus  metu ,  eum  negac :  cgon 
formidolofus  ? 

9  Pulchrc  confutat  io^ 
aiinem. 

Q 


14«  ^P.    TE  R  EN  TI  I 

Tibi  »  narret  ?  P.  cho  tu  :  faftum  eft  abs  te  fedulo 
Pro  fratre  *.  N.  mi  vir,  non  mihi  dicis  ?  C.  at...  N. 

quid  at  '  ? 
C.  Non  opus  eft  difto.  P.  tibi  quidem:  al  fcito  huic 

opu'ft. 
Ir  Lemno...  4  C.  hem  I  quid  ais  ?  D.  non  taces  ? 

P.  clam  te...  C.  hei  mihi !  15; 

P.  Uxorem  duxit...  A^.  mi  homo,  di  melius  duint. 
P.  Slc  faftum  eft.  N.  perii  mifera!  P.  et  inde  fillam 
Sufcepit  iam  unam :  dum  tu  dormis.  C.  quid  aginius? 
N.  Pro  di  immortales ,  facinus  indignum  et  malum  l 
P.  Hoc  aftum  eft  u  N.  an  quidquam  hodie  eft  fac- 

tum  indignius?  10 

Qui  mi ,  ubi  ad  uxores  *  ventum  eft ,  tum  fiunt 

fenes  ^. 


1  Ut  tibi  fuave  fir. 
^    X  Scitc  patronus  &  irri- 
detur  ,  &  ad  (ilentium  rcdi- 
gitur  ,  qui  diencis  (ic  rem 
perdiderit. 

3  Uxorintcrloqiiicar  iam 
ad  iram  pracparata. 

4  lam  requjtur  narratio, 
quac  crimen  paucifTimis  in- 
▼idiofe  co«iplcftitur,&  alio- 
mm  clamores  ita  fcite  pro 
Cuiufque  affe^u  intericftos 
liabet ,  ut  fimul  pcroratum 
fit.  In  Lcmno.. .  uxorem  du- 


xit. . .  &  inde  filiam  fufcepit 
unam :  dum  tu  dormis  (  fola 
iaces ) . .  ,hoc  a6him  efi, 

5  Quod  rcfcras  advcrba: 
dum  tu  dormis  ;  &  fic  fimul 
fincm  perorandi  facic. 

6  Quamvis  irata ,  vcre- 
cunde  camen  iniuriam  (ibi 
hac  in  re  fticlara ,  facit  com- 
muncm. 

7  Se  uxori  excufant  & 
fencs  dicunt  y  cf.  Plaut.  Afin. 
IV,  1,  3. 


P  H  O  R  M  I  O.  14^ 

Demipho  S  te  appello  :  ham  me  cum  hoc  pol  dif- 

taedet  loqui. 
Haecine  erant  itiones  cwbrae ,  et  manfiones  diutinae 
Lemni  ?  haeccine  crat  ea ,  quae  noflros  fruftus  mi- 

nuebat ,  vilitas  *  ? 
D.  Ego  5 ,  Naufiftrata ,  eflfe  in  hac  re  culpam  meri- , 

tum,  non  nego  :  H 

Sed  4,  ea  quin  fit  ignofcenda,.,  P.  verba  fiunt  mor- 

tuo  f. 


I  lam  &ciem  avertit  a 
viro  ad  Dem.  Simul  cum  vo- 
ce  vercit  metrum  a  fenariis 
^d  troch.  od.  cat. 

1  Int.  rerum  j  cf«  fupra 
V,  *  •  8. 

3  Nunc  demum  inviratus 
(quafi  reconciliator  fucurus. 
eft  cnim  fracermarici)auclet 
deprecari;  pofl  veniam  cu- 
piens  ulclfci  Phormionem 
fuo  modo. 

4  Sed{  repete  nego) ,  ea 
qiiin  fit  ign,  h.  e.  eam  cITe  , 
quac  non  Gz  ign.  cf.  Cic. 
Vcrr.  IV  ,  1  nego  uUam 
gemmam  aut  margaritamfuijfe, 
ifuin  (^uam  non)  quaefie^ 
rit  &c  Alia  ezempla  aiFcrt 
•ielLXVII,  i^  cxotlgg. 
Cac. 


^  Irridec  utrique  fenl , 
alteri ,  quem  fupra  dicit  ti« 
more  delirum,  nunc  mor- 
tuum,  moz  fepulcum,  ( uc 
ipfc  Chr.  fc.  fuperiori  48 
ezcimefcens  inquit  hemy  v. 
4f  nullus  fiim ,  v.  5  o  fipultus 
fiim)y  alccri  dcfcnfori  &  de- 
precacori ,  qui  morcuum  ad 
vicam  rcvocare  cupiac.  Na» 
tum ,  inquic  Erafmus ,  ada- 
gium  a  confuetudine  veterum , 
vita  defunSlos  ur  voce  cien- 
tium  ,  unde  &  condamari  di- 
cebantur :  praeterea  in  pompis 
funeralihus  multa  deploran^ 
tium  erga  mortuum.  Concla- 
macio  conciuiabacur ,  quoad 
nono  die  fepelircncur  raor- 
tui.  Hinc  iocofe  Plautus 
Bacch.  III ,  4  >  ^  I  apudft^ 
Q4 


14«  P.    T  E  R  E  M  T  1 1 

D.  Nam  neque  neglegentia  tua,  neque  odip  id  fe^ 
*cit  tuo  *. 

Vinolentus  ^  fere  abhinc  annos  quindecim  '  mu-* 
lierculam 

Eam  compreffit  4  ^  unde  haec  nata  efl :  neque  poA 
illa  unquam  attigit  r. 

Ea  mortem  obiit  ^ :  e  medio  abiit ,  qui  fit  in  re  hac 
fcrupulus  7.  30 

Quam  ob  rem  te  oro ,  ut  alia  fafta  tua  funt,  aequo 
animo  hoc  feras  K 

N.  Quid  ego  aequo  animo  ?  cupio  mifera ,  in  hac 
re  iam  defungier  ^. 

Sed  qui  fperem ,  aetate  porro  minu'  peccaturum 
putem  ? 


pulcmm  dtcere  iocunu 

I  Dem.  excufationem  mu- 

nit  rationibus,  a  j  ab  animo 

haud  ab  uxore  alicno.  Tua 

ic  tuo  dicicur  pro  tui;  uci  in 

iUo  caufa  mca. 

1  ^  )  ab  imprudentia,  c£ 

Ad.  Iir,  J  ,  14  perfuafit — 

vinum* 

3  c)  ab  actate  nondum 
iiinis. 

4  1/ )  a  diminutione  & 
contcmtu  Lemniae,  duim  mw- 
ticrculam  nominat. 


i  c)  z  poenitcntia  faifli. 

6  f)  ab  cvcntu,  quod  illa 
mortua  c(l. 

7  Coniunge  :  fcrupulus  , 
quifii  in  hac  re ,  f.  ticri  fo- 
lct  ,  r.  obflat ,  quo  minus 
peccato  ignofcatur. 

8  filanditur  tandem  fcmi- 
nac,  confagicndo  ad  cius  ac- 
quanimitatcm. 

$  f.  dcfincrc,  fcil.  illum. 
Spcm  igitnr  facit  vcniae  ,  k 
in  hac  rc  fincm  faciat,  uc 
Ad.  V.  extr. 


P  H  O  R  M  I  O.  249 

lam  tum  erat  fenex  «  ,  feneftus  fi  verecundos  facit. 
An  met  forma  atque  aetas  nunc  magis  expetenda 

eft  * ,  Demipho  ?  3  5 

Quid  mi  hic  afFers  > ,  quam  ob  rem  cxfpedem  aut 

fperem,  porro  non  fore  4  ? 
P.  Exfequias  Chremeti,  quibus  eft  commodum  ire  , 

hem  tempus  eft  J.    > 
Sicdabo  ^:  age  nunc,  Phormionem,  qui  volet, 

laceftito : 


I  Scnes  comici  ap.  Ter. 
Tifi  func  habcrc  LXV  plus 
xninus  annos.  Icaque  ance 
XV  annos  Chr.  annum  agc- 
bac  fcre  L.  Scd  Scniores  ex 
difcjplina  Varronis  ccfle 
Ccnforino  c  14  Tocaban- 
tur  in  quarco  gradu  ab  an. 
XLV  ad  an.  LX  ;  hinc  &l 
Hannibal ,  cum  XLV  ann. 
liabcrec ,  fcncm  ia  pacriam 
arevcrciffc  fe  dicic  ap,  Liv. 
XXX,  30, 

1  Ergo  nec  cupicbac  ma- 
ricum  a  fe  abigcrc :  quod  ille 
Tcricus  crac ,  (i  refcifccrec 
uxor ,  A.  IV ,  I ,  ip  fq.  Scd 
crac  oggannicura  pcrpccuo, 

3  SciL  pro  argumenco  ad 
(pem  faciendam. 

4  Callidms  ,  inquic  Don. 


ufa  efl  ad  extremum  ^Tfuilt 
( intcrrogacionc )  converfaad 
ipfum  defenforem  maritu  De 
qua  vi  contradiflionis  exultat 
parajitus ,  tamquam  conjeito 
monuoque  adverfario  fuo, 

%  Exfulcans  in  hoc  para- 
ficus  ad  fpc£tacorcs  convcr- 
cicur,  cafum  Chrcmccis  fu- 
neri  comparac,  &  pracco- 
ncm  funeris  agic.  ( Tro  flecir 
nunccric  rifus  Ipcdacorum.) 
Formula  indiccudi  funcris 
erac  follcnnis  :  L.  Tmus  vi- 
xit,  L,  Titio  exjequus  ire 
quoi  commodum  eft,  Hem  tem-^ 
pus  eft,    Ollus  exfertor. 

6  Formula  infulcancis  ul- 
coris ;  cf,  Plauc.    Men.  IV , 

I ,  40  3c  64,  Pfeud.  1,1, 

II.  lamfefuperbe  gericpro 


150  P.    T  E  R  E  N  T  1 1 

Faxo  tali  (it  madatus ,  atque  hic ,  ihfortunio*' 
Redeat  fane  in  gratiam  :  iam  fupplici  fatis   eft 

mihi :  40 

Habet  haec^  ei  qiiod ,  dum  vivat  ufque  y  ad  aurem 

ogganniat  '. 
N.  At  meo  merito  *  credo.  quid  ego  nunc  ea  com« 

memorem ,  Demipho , 

Singulatim ,  qualis  ego  in  hunc  fuerim  ?  D.  novi 
aeque  omnia 

Tecum  j.  N.  merito  hoc  meo  videtur  faftum  ?  £>. 
minume  gentium : 

Verum  ,  quando  iam  acciifando  fieri  infedum  non 
poteft,  45 

Ignofce.  orat,  confitetur,  purgat.  quid  vis  am- 
plius  ?  ♦ 

P.  Enimvero ,  prius  quam  haec  dat  veniam ,  mihi 
profpiciam  et  Phaedriae  4. 


aii£lore  (aaeris  C  inFortuni]. 
Mox  luinac  iadlancis  fe  ho- 
minis  facis  conveniunc  cum 
iis  ,  quae  fupra  II ,  4  de  fe 
iaclavcrat. 

1  h.  1.  eademhaec  centies 
incufancio  clamet ,  ut  aures 
ipli  doieant*  Plaut.  A(in.  II, 
4  >  16  Centies  eadem  imperem^ 
stque  ogganiam» 

»  Ironice ,  pro  :  id  pro- 


fcfto  non  cram  mcrita;  cu- 
ius  beneficiis  mulcis  aliccc 
refponderc  debuic  iilc, 

j  Sic  &  Plaut.  Afin.  II  , 
%  ui  aeqim  mecum  haec  fcias» 
Precator  autcm  omnia  con- 
ccdit,  ut  modo  vcnia  dctur* 

4  lam  ipfum  cft  momcii- 
tum,  quo  utitur  parafltusad 
Phacdriam  fccum  omni  cum 
eximendum» 


P  H  O  R  M  I  O;  251 

Heiis,  Navififtrata,  prius  quam  huic  refpondes 
temere ,  audi.  N.  quid  eft  ? 

P.  Ego  minas  triginta  ab  ifto  per  fallaciam 
abftuli : 

Eas  dedi  tuo  gnato :  is  pro  fua  amica  lenoni  de- 
dit  \  50 

C.  Hem ,  quid  ais  ?  N.  adeon*  indignum  tibi  vide- 

tur ,  filius  , 
Homo  adolefcens,  unam  ii  habet  amicam ,  tu  uxo- 

res  duas  ? 
Nil  pudere  ?  quo  ore  illum  obiurgabis  ?  refponde 

mihi  K 

D.  Faciet ,  ut  voles.  N.  immo ,  ut  meam  lam  fcias 

fententiam  > , 
Neque  ego  ignofco,  neque  promitto  quidquam,^ 

neque  refpondeo ,  )  5 

Prius  quam  gnatum  videro :  eius  iudicio  permitto 

omnia : 


I  Quam  breTiflime  oronia 
eloquicur,  hinc  magis  per* 
cucicur  pacer. 

1  Macer,  (  quae  omnes 
filiis  in  peccaco  adiucrices  , 
auzilio  in  pacerna  iniuria  fo- 
lenc  effe)  dum  pro  filio  loqui- 
tur ,  &  pacri  'adverfacur,  (i- 
mul  id  ,  quo  fpe£lac  haecce 
fabula,  re£le  eloquicur.  Ica 
quoque  obiurganci  oppor- 


tuna  eft  faculcas  ,  refplciendi 
ad  marifum  ,  in  quo  veniac 
inicium  efl. 

3  Leviro  ,  qui  rcfpon- 
derac  pro^racrc,  ipfa  rcfpon- 
dens  oblique  maricoveniam 
dac ,  bac  condicione  ,  uc  ^- 
lius  veniam  peccaci  invcniar. 
Dnm  enim  arbicrium  deferc 
filio ,  cuca  erunc  pacri  om* 
nia  a  filio,  qoiparitcr  pa-* 


lyi  P.    T  E  R  E  M  T  I  I 

Quod  15  iubebit  ^  faciam.  D.  mulier  fapienses,  Nau- 

fiftrata. 
N.  Satin'  tibi  eft,  Chreme  ?  C.  immo  vero  pulchre 

difcedo ,  et  probe , 
Et  praeter  fpeni.  N.  tu  tibi  nomen  dic  quod  eft  '• 

P.  min*  ?  Phormio  : 
Yoftrae  ^miliae  horcle  amicus ,  et  tuo  fummus 

Phaedriae.  60 

N.  Phormio,  at  ego  ecaftor  poflhac  tibi,  quod  por 

tero ,  ct  quae  voles , 
Faciamque,  et  dicam.  F.  benigne  dicis.  N.  pol  mer 

ritum  eft  tuum. 
jP,  Vin'  primum  hodie  facere ,  quod  ego  gaudeam, 

Naufiftrata , 
Et  quod  tuo  viro  oculi  doleant  ^l  N.  cupio.  P. 

me  ad  coenam  voca  K 


trem  damnare  non  poterat. 
Placaca  iam  Nauf.  fuperefV, 
uc  omncs  laeci  abeant. 

I  Leviro  viroque  exKilara- 
tis  convercicur  ad  Phormio- 
ncm ,  huic  etiam  bene  faclu- 
ra.  Don.  bene  admonet ,  po- 
tenciorcs  blandimcncis  «:i, 
quocies  infcriorura  nomina 
quacrAnr,&  audico  hocipfos 
compellcnc  ilacim  ;  cf .  Ad. 

V,4,;. 

X  Scil.  vifuro ,  (^uem  nolic 


f.  fadidiat ;  cf.  Cic.  ad  di v.  11, 
16,4  Nofli — oculorum  in  ho^ 
mnum  injpUntium  indignitate 
fajlidlum.  Credimus  tamen, 
id  paraGcum  magis  ioci 
cau(a  dixiffc ,  quam  ut  acgre 
diceret  Chremeci.  Ica  enim 
omnia  cvenere  ,  ut  ne  ipfi 
in  pcrpetuo  metu  vcrfari 
liccicc,  ne  uxor  refcifcat. 

l    Benelicium,    quo    nil 
maius  accipit  parafitus. 


P  H  O  R  M  I  O.  ftj5 

N.  Pol  vcro  voco  ».  D.  eamus  intro  *  hinc.  C.  fiat : 
fed  ubi  eft  Phaedria,  6y 

ludex  nofter  3  ?  P.  itm  hic  faxo  aderit.  Vos  valete 
et  plaudite. 


i  Ipfa  illa  uzor  faera^ 
iam  converfa ,  videcur  ci 
xei ,  coi  efti  hunc  fumere 
Jieniy  fdL  laetitiae  com- 
muni  de  nupciis  Ancipho- 
nis  cum  filia  marici  &  re- 
,  «onciliaca  cum  viro  gracia. 

%  Ad  Chremecem. 

3  Vulg.  iiidlum  hoc  NauC 
itibuicur    praeeunce    Don. 


(ed  alii  libri  fcr.  Sc  edd.  in 
quibus  efl  BeiicL  redius 
iocum  cribuunc  vlro  nunc 
laeto.  Neque  Chr.  adeo  ma- 
lus  erac,  uc  fupcra^o  mecu 
non  in  parrem  laeciciae  ve- 
iiire  debcac^  quem  criflem 
abire ,  (ane  non  comicupa 
foret. 


PUBLII    TERENTII 

H  E  C  Y  R  A. 


ACTA  LUDIS  ROMANIS,  SEX.  lULIO  CAES. 
CN.  CORNELIO  DOLABELLA  AEDIL.  CUR. 
NON  EST  PERACTA  TOTA.  MODOS  FECIT 
FLACCUS  CLAUDU  TIBIIS  PARIBUS ,  CN. 
OCTAVIO,  T.  MANLIO,  COSS.  RELATA 
EST  ITERUM  LUDIS  FUNEBRIBUS.  RELATA 
ESTTERTIO,  Q.  FULVIO  ,  L.  MARCIO, 
AEDIUBUS   CURULIBUS. 


P  E  R5  O  N  A  E. 


PROLOGUS. 
PHILOTIS  meretrix. 
SYRA   anus. 
PARMENO  fervus. 
L  A  C  H  E  S    fenex. 


PHIDIPPUS  fenex; 
PAMPHILUS   ado- 

lefcens. 
MYRRHINA  matrona. 
SOSIA   fervus. 


SOSTRATA  matrona.   |BACCHIS  meretrix. 

PERSONAE    MUTAE. 

PHILUMENA. 
SCIRTUS  puer. 


Gracca  ejl  APOLLODORV^ 


M.    ANT.     MURETI 
ARGUMENTUM4 

Amphilus  ,  Lachctis  c  Sojirata  tixortfilius  ,  Bac^ 
chidtm  mcrctriccm  dcpcribat.  is  cum  aliquando  no3u 
ad  cam  tcmulcntus  ircty  in  Philumcnam  y  Lachctis  ct 
Myrrhinae  fiUam  ,  incidit ,  cdmquc  in  via  pcr  vim 
comprcjfit  :  atquc  ita  cffugity  ut  ncquc  ipfc  cam  ,  nc^ 
qucpucUa  ipfum  cognofccrc potucrit.  in  iUa  autcm  /kc- 
ta  ctiam  anuUim  ci  dctraxit ,  cumquc  Bacchidi  dono 
dcdit.pauh  pofipatcr  cum,  tum  ut  a  mcrctricio  amo^^ 
re  avcrtcrct^  tum  ut  praejidium  fuac  fcnccluti  pararct, 
ad  uxorcm  duccndam  pcrpuUt,  contigit ,  ut  ca  ipfa 
uxor  ci  darctur ,  quam  ipfc  confiupravcrat.  gaudcntc 
admodum  pucUac  matrc^  quac^  quia  fola  confcia  crat 
filiam  cfiupro  gravidam  cffc ,  quamprimum  cam  colh» 
carc  propcrabat  :  utfl  fortc  poft  aUquot  mcnfcs  parc^ 
rct  y  nuptiis^  qucmadmodum  facpc  fit  ^  obtcgcrctur  fiu" 
prum^  cccidit  rcs  longc  aUtcr  ,  acputabatur*  ctiam  Pam^ 
philus ,  qui  invitiffmus  adicciffct  animum  ad  rcm  uxo-^ 
riamy  quiquc  avcUcrc  fc  dcrcpcntc  a  Bacchidis  amorc 
non  poffcty  ita  dormit  cum  uxorc^  ut  cam  nc  attigcrit 
quidcm.  Bacc/iisy  quod^  caviva  nunquam  fc  uxorcm 
duBurum  y  facpc  ci  promifcrat  Pamphilus^  nonnuUam 
Jibi  ab  co  faclam  iniuriam  putans  ,  muUo  ci  minus  , 
quam  foUbat ,  placida  ct  obfcqucns  cffc  cocpit.  co  fac 
tumcfiy  ut  Pamphilus  ci  fc  paulatim  fubduxcrit  ^ 

Tcrcntius  T.  W  R 


ajS  P.    T  E  R  E  N  T  I  1 

quamquepriusfptrntbat  uxorem  ^  eius  mirificum  quen- 
dam  amorem  animo  conceperit.  interea  quiddam  acci^ 
ditj  ut  iter  famphilo  in  Imbrum  ejfet.  profeSo  eo  , 
Philumena^  quae  intumefcere  fibi  uterum  fentiret  ^  cum 
atiorum^  tum  focrus  inprimis  fuae  confpe3um  refugie^ 
bat :  tandem  cum  in  eo  effet^  ut  celare  vix  poffe  amplius 
yideretur  y  fumpta  occafione  ^  per  facrificandi  fpeciem  j 
ad  matremfty  unam  omnium  rerum  confciamy  con'^ 
fert.  pofi  dies  complufculos  mittit  Sojlrata  ,  qui  eam 
arcejferent,  refpondetur^  aegrotam  ejfe.  it ,  ut  eamfal^ 
iim  viferet,  non  admittitur.  Laches  accufare  uxo^ 
rem  ,  et  dicere ,  hacc  omni^  illius  culpa  contingcrc. 
illa  contra  excufarefe  ^  et  culpam  deprecari  :  nulUus 
fe  rei  confciam  effe^  cur  fua  confuetudo  nurui  odiofa 
iffe  debeatn  interea  rediit  Pamphilus ,  atque  ita  fors 
tulitj  ut  quo  die  ipfe  Athenas  appuLit  y  eo  ipfo^  Phi^ 
lumena  partu  levaretur.  cum  igitur  ,  videndi  cupidus 
(^aegrotare  enim  acceperat,  et  ita  amabat  ^  ut  qui  ve^ 
hementijffime  ),  fubito  ad  eam  ingrejfus  ejfet ,  peperif 
fe  deprehendit.  ibi  eum  Myrrhina  exeuntem  profecuta  , 
lacrumans ,  obtejiari  coepit ,  quando  ea  res  nihil  ipjt 
nocitura  ejfet ;  ne  reciperet  quidem  uxorem ,  fi  ita 
videretur  :  fed  tamen  ne  famam  illius  proderet.  ita  fe 
faSurum  recipit,  cum  igitur  neque  vellet  uxorem  reci" 
pere ,  neque  rurfum  veram  afferret  caufam  :  fufpicati 
funtfeneSj  eum  Bacchidis  adhuc  amore  impeditum  , 
ea  de  caufa  ab  uxore  abhorrere.  arcejjitam  itaque  BaC'^ 
chidem  obiurgat  Phidippus.  ca  ,  cumfe  illi  purgaffet , 


H  E  C  Y  R  A. 


^59 


iubciur  ad  muUercs  ingredi  ,  et  eis  quoque  illam  fuf- 
picienem  adimere.  ingreditur^  anulum  habens  in  digi^ 
to  y  quem  olim  Fhilumenae  ereptum  ^Jibi  dederat  ?am* 
philus.  is  anulus  effecit  ^ut,  vitiatam  ejji  ab  ipfo  Pam^ 
philo ,  Philumenam  cognofceretur.  Laetus  famphilus 
tt  uxorem  et  filium  recipit. 

P  UBLII    TERENTII    A  FRI 

H  E  C  Y  R  A. 

PROLOGUS.  « 


H- 


^Ecyra   eft  huic  nomen  febulae.   haec  cum 
data  eft 
Nova,  novum  *  intcrvenit  vitium  J  et  calamitas  4, 
Ut  neque  fpeSari ,  ncque  cognofci  potuerit : 


I  Totus  hic  prologus  fuhU" 
lem  conqueflioncm  ffontinet  , 
ob  hoc ,  ne  aperte  populum  ne- 
gle(lae  fabulae  rtum  faciaty 
fed  facile  revocet  in  favoreih. 
Don.  Cf.  h^iM-KmXim  fabu- 
lae.  Afta  primo  cft  fine  pro- 
logo  \  fed  non  peradla.  Da- 
tae  fecundo  hic  prologiis 
praenuffus. 

1  Funambuli  lufus  popu* 
lum  avercerac  a  fabula :  qualc 
quid  ancea  oon  accidi£[e  vi-' 


decur.  Cf.  Callimachi  cpigr, 
^  in  poetam--Hf  7/f  t^fj^iy, 

yiyftfcutu 

3  Tranflacio  eft  ab  augu- 
rio.  Infauftum  qua^  omca 
crac  a  funambulo  illo ,  quod 
genus  habebacur  i»  d-«v^«7#- 
wiotfycf,  Manil.  V  ,66i. 

4  Cf.  Eun.  I,  i^  34.  Aftiixe- 

rac  vero  fabulam,  quo  minus 

perageretur ,  vclut    cempe- 

Aas  aliqua  ,  curba  6c  ciamor 
R   2 


a6o  P.    T  E  R  E  N  t  I  I 

Ita  populus  ftudio  (lupidus  '  in  fiinambulo 
Animum  occuparat.  nunc  haec  planeeft  pro  nova:  \ 
Et  is  9  qui  fcripfit  hanc ,  ob  eam  rem  noluit 
Iterum  referre  * ,  ut  iterum  poflet  vendere  j. 
Alia$  cognoftis  eius  4 :  quaefo  hanc  f  nunc  nofcite 


o 


ALTER^     PROLOGUS.  7 
Rator  ad  vos  venio  ornatu  prologi : 


populi ,  intenti  iam  in  fpec- 
tancto  funamboli  ludo^  Sc 
averfi  a  fabula  j  c£  prol.  al- 
tcr  r.  15  fqq. 

«  r.  flupens ,  admiratione 
intentus.  Excufat  vero  po- 
pulum  >  non  ob  reied^am  , 
fed  ob  non  cognicam  fabu- 
lam ,  ita  ut  fuo  honori  dniul 
confulat  poeta. 

1  SciL  pofl  funambuli  lu- 
dum  y  ubi  ille  ceflarat. 

3  Aliis  fciL  ludis.  Hoc  ad 
laudem  fabulae  refertur  , 
«pod  tantum  fiduciae  fuper- 
fiiit  poetae.  Ncc  tamen  eo 
lucri  cupidus  videri  mavult, 
quam  fuo  operi  diffidens. 
Quod  putat  Donatus. 

4  Inc.  poecae  ,  fibi  favo- 
rem  pecentis  ex  aliis  fois 
fabulisjiaxnnocis. 


$  Ut  novam,  Sed  nec  pla 
cuit  y  cum  fecundo  darctur. 
Hinc  tertio  relata. 

6  Tertio  cditac  fabulac. 
In  Cod.  Vat.  diftindio  ma- 
iufculis  litcris  ita  minio  no- 
tata  eft  :  L.  AMBIVIUS 
PROLOGUS;  cf.  obf.  fq. 

7  Magna  arte  hic  prologus 
fcriptus  ejl  nimis  oratorie,  Nam 

totiens  expulfa  fahuia,  quo- 
modo  honefte  revocari  potuit  in 
profcenium  ?  nifiprimo  ipfa  im- 
pudentia  pro  fiducia  proferre^ 
tur;  deinde  aSor  peritiffimus 
ipfe  Amhivius  ,  probaret  & 
poetam  &  comoediam  ,  cuius 
auShritas  elucet  ex  verbis ; 
tum  deinde  fubtiUter  novo  poe- 
tae ,  a  vetuflo  &  magnae  auc- 
toritatis  Caecilio ,  peteretur 
cxemplum^  &  peteretur  inge- 


H  E  C  Y  R  A.  261 

Sinite  exorator  *  fim;  codemut  iure  uti  fenem  ' 
Liceat,  quo  iure  funi  ufus  adolefcentior , 
Noi^ras  qui  exa£las  feci  ut  inveterafcerent  ',  ' 
Ne  cum  poeta  fcriptura  evanefceret  4,  j 

In  his ,  quas  primum  Caecilii  didici  novas  f , 
Partim  fum  earum  ^  exadu^ ,  parcim  vix  ileti. 


mofiffime»  Nam  quod  rudi 
Terentio  contigUy  accidijfe 
memoramr  veteri  Caecilio  : 
quod  kui^  femel ,  illi  fiupe  : 
quod  huic  in  aliis  nunquam , 
hoc  illifere  in  omnibus  :  quod 
huic  praeter  Hccyram,  &  ailae 
&  probatae  funt  cetcrae  :  illi 
parthn  exaSlae ,  partim  vix 
probatae.  Itaque  his  omf^bus 
argumentis  id  aSum  efl ,  ut 
neque  dejperandum  fit  de  Tc- 
rencio  ,  quod  expulfus  efl: 
ut  nihilominus  illi  tantum  a^ 
tribuendum  fit  ,  ut  aut  par 
Caecilio  y  magno  tunc  poetae^ 
autultro  melioretiam  effepoj/it. 
Hic  autem  L.  Ambivius  hiflrio, 
fuit  a(hr  comoediarum,  Doti. 
VcrC  I  Ambivius  fumit  pcr- 
ibnam  (pedlaSilem  Sc  fanc- 
tam  oratoris  adpopulum  miC- 
fi.  Oratorem  vero  non  aucii- 
re  ^  aut  ezpellere,  se&s  fit. 
Hcauc.  ftoLiioratorzprO' 


hgo  ica  difc^rnicur^  ut  ijle 
pcrfonam  aftoris  habeat. 

I  Quafi  pacis  C  favoris 
popularis.  Orator?Lgiij  pre* 
catur,  exorator  impecravic.    - 

a  Ador  Gb\  a  fenio  auc- 
toricacem  addcns^cciam  plus 
cribui  vulc. 

5  Spcftareniur  dcnuo , 
fpc£^acae  amarencur,  in  coa« 
fuecudincm  vcnircnc. 

4  Honcda  caufa  e(l  cius  » 
qni  non  folum  poecac  uniu9 
gracia  laborcc,  (ed  ne  cum 
Audii  mufici  f.  arcis  honore, 
ipfa  ars  eyancfcac. 

5  Arcificiofc  Terencii  caU' 
fam^  quam  &  fuam  £acic , 
pracparac  comparando  illum 
ad  Caecilium  ,  poecam  cla- 
riflimum ,  cuius  cciam  plurcs 
norae  L  exadae  1.  vix  afla^ 
£nc. 

4  Partim—earum ,  '•''•pci- 
ce  pro  fecundum ,  f.  uuod  ad 

\  R  I 


a6i  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Quia  fcibam,  dubiam  fortunam  efle  fcenicam  '  , 
Spe  incerta,  certum  mihi  laborem  fuftuli  K 
Eafdem  agere  coepi,  ut  ab  eodem  '  alias  dir» 
cerem  lo 

Novas  ftudiofe ;  ne  illum  ab  ftudto  4  abducerem» 
Perfeci,  ut  fpeftarentur  s.  ubi  funt  cognitae  , 
Placitae  funt  ^ :  ita  poetam  7  reftitui  in  locum  , 
Prope  iam  remotum  iniuria  advorfarium 
Ab  ftudio, atque  ab  labore,atque  arte  mufica  '.15 
Quod  fi  fcripturam  fpreviftem  in  praefentia  ',  et 


partem  earum  attinet ,  h,  c* 
M  aiiis.  Sed  Don.  zd  h.  1.  Sc 
Gell.  X ,  13  partim  adverb. 
efle  volunt.  Cetenim  (imilcs 
ConftrudHones  vide  ap.  Cic 
Ac  off,  Ily  21  init.  de  orat. 
1,31.  Ncp.XXV,7,i&c. 

1  Cautc  tribuit  fortunae  , 
quod  efl  a  populi  leWtate  9c 
jnorofKate ;  &  (imul  culpam 
a  poeta  amovet. 

X  h.  e.  fercndum  rufcepi. 
Eft  cnim  zfufftio,  Incerta — 
Cirtum  infert  elegantcm  icy?!- 

5  Caecilio. 

4  Studioje — JluJio  habet 
^«(otMf  <f  •  Artem  fuam  agcD- 
di  lungit  poetac  ftudio. 

5  LaborC'  miilto  cftcci. 


ut  ad  finem  ufque  fped^a- 
rentur. 

6  Elcgans  augurium  ,  & 
hancTerentii  placiturani  cf- 
fe ,  ubi  cognita  fiierit. 

7  Mire  non  Caecilium  , 
fed  poetam  :  ut  hoc  generali^ 
ter  popuio  praejlitijfe ,  non  uni 
homini  videatur.  Don. 

8  Tria  funt  in  poeta ,  Jlu- 
&um  f.  4ngenii  propenfio  , 
lahor  f.  cxercitatio  ,  (  cuius 
aulleritatcm  molliter  fallit 
ftudium ,  Hor.  Serm.  II ,  x  , 
XI  )  ars  ipfa  fcribendi  \  cf. 
C^.ic,  Or.  pro  Arch.  in  prin- 
cipio.  Arte  fubaudias  cum 
Don.  ab^  non  Infatcias  cum 
BcBtL 

$  h.  e.  fiatim  utapopnb  eiu 


H  E  C  Y  R  A.  i6j 

In  deterrendo  '  voluiflem  operam  fumere , 
Ut  in  otio  effet ,  potius  quam  in  negotio  * ; 
Deterruiffem  facile,  ne  alias  fcriberet. 
Nunc  quid  petath ,  mea  caufa ,  aequo  animo  at« 
tendite  J.  20 

Hecyram  ad  vos  refero  ,  quam  mihi  per  filentium 

Nunquam  agere  licitum  eft  :  ita  eam  oppreifit  ca- 
lamitas. 

.Eam  calamitatem  voftra  intellegentia 
Sedabit  4 ,  fi  erit  adiutrix  noftrae  induftriae. 


ciebatur.  Don. 

I  Scil.  poetsL  Flrmes  hinc 
le£lionem  ap.  Tac  Ann.  I , 
I  non  dcfuere  dccora  mgenia, 
donec-dcterrerentur  &c. 

1  Qui  in  otto  eft ,  quam- 
vis  ftudiofo^  alios  non  cu- 
rat.  neque  enim  rationem 
reddit  aliis,  aut  £ru£^um  pro- 
fert  in  conunune.  Sed  fabu- 
larum  audloribus  id  eft  ne^ 
gotii  ,  ut  populo  placeant  , 
quas  fecerint  £ibulas  ;^cf. 
Aadr.  proL  v.  2  f<|. 

3  Nunc  tranfit  orator  ai 
caufam  Terentii ,  quam  po- 
tius  fuam  dicit ,  ne  videatur 
pro  uno  Ter.  rem  agere^ 


aut  ad  eius  fcripturam  re* 
fcrre ,  quod  exada  (it.  Cul« 
pam  vero  populi  iterum  cal- 
lide  tranfmovebit  iu  fortu- 
nam. 

4  Ut  placeat  fabula ,  tria 
requiruntur:  poetae  fludiumy 
quo  ad  fcenam  bene  compo- 
(ita  fit;  adlorum  induflria; 
auditorum  iatelligentia  & 
aequanimitas.  Primum  iam 
ex  aliis  cognitumerat,  proL 
I4  8.  Altera  non  dubitanda 
erat  in  Ambivio  einfque 
grege.  Tertiam  auditoribus 
tribuendo  orat ,  ut  nunc 
tandem  adfit. 

R  4 


1^4 


P.    T  E  R  E  N  T  1 1 


Cum  primum  eam  agere  coepi,  pugilum  '  glo« 
ria  S  *5 

Funambuli  eodem  acceflit  exfpefiatio : 
Comitum  »  conventus ,  ftudium ,  damor  mulierum 
Fecere,  ut  ante  tempus  exirem  4  foras. 
Vetere  t  in  nova  ^  coepi  uti  confuetudine  , 
In  experiundo  ut  effem  7  :  refero  denuo  •;       30 
Primo  aftu  placeo.  cum  interea  rumor  venit, 
Datum  iri  gladiatores ,  populus  convolat : 
Tumultuantur,  clamant,  pugnant  de  loco  ^ 
Ego  interea  meum  non  potui  tutari  iocum. 
Nunc  turba  nuUa  eft :  otium ,  et  filentium  eft.  3  5 


I  Cf.  ad  fq.  lociim  Hor. 
II  cp.  I,  i8i-i8f,  unde 
cxcerpinius  :  media  Intercar^ 
mirid  pofcunt  Aut  wfum  aut 
pugiles  :  his  nam  pUbecuta 
gaudet;  ubi  vct.  Schol.  obfcr- 
vac :  Adhue  Ampfutheatri  ufus 
non  erat ,  &  in  eadem  cavea 
ttiam  ferarum  glaSatorumque 
munera  fpeStdhantur, 

1  Gloriatio ;  uc  ap.  Cic 
Parad.  I,  cxtr.  gjtoria  &  prae^ 
iicatione  fe  ejferre* 

3  Fautorum,  vcl  omnia 
turbac  fedlantis. 

4  Lenic  ignominiam. 

T  Qua  qfus  cft  in  Cac- 
^i  fdbb.  V.  iQ-ij* 


d  Scil.  frbida  Tcrcntii  , 
Hccyra. 

7  li.  c.  fcdatiori  iudicio 
de  iniuria  expcrircr.  E^xpe- 
riri  h.  1.  (implicitcr  &  tranf^ 
late  dicitur.  Plcnius  &  pro« 
pric  cft  ius  experiri  h.  c. 
tucri  ,  rccupcrarc  fentcntia 
iudicis. 

8  Huius  (ccundae  adlionis 
prior  crat  prologus. 

9  Loca  fpc£^atoribus  tum 
Incerta  &  promifcua  ;  cf. 
Val.  Max.  II,  4,1.  Ludit 
vcrtf  facete  nofter,  qui  mox 
(c  fuum  locum  in  hoc  tu- 
multu  cut<ui  non  potuide 
dicit. 


H  E  C  Y  R  A. 


x6j 


Agendi  tempus  mihi  datum  eft :  vobis  datur 
Poteftas  condecorandi  ludos  fcenicos  ■• 
Nolite  finere  ,  per  vos  artem  muficam 
Recidere  ad  paucos  :  facite ,  ut  voftra  auftoritas  * 
Meae  auftoritati  5  fautrix  adiutrixque  fit.  40 

4  Si  nunquam  avarc  ftatiti  pretium  arti  meae; 
£t  eiun  efte  quaeftum  in  animum  induxi  maxumum^ 
Quam  maxume  fervire  voftris  commodis : 
Sinite  impetrare  me,  qui  »  in  tutelam  meam 
Studium  fuum,.et.fe  in  voftram  commifit  fidem ,  45 
Ne    eum ,  circumventum   inique ,   iniqui    irri* 

deant  ^. 
Mea  caufa  caufam  accipite  7  ,  et  date  filentium, 
Ut  lubeat  fcribere  aiiis,  mihique  ut  difcere 


I  Qui  tum  inccM:  ludos 
IVlegaleiifes  cclebrabancur  , 
obfervance  Don.  Incererac  i* 
f^icur  religionis ,  ludis  icaa- 
(ielTe ,  uc  poecarum  fluciium  , 
&  (ic  decus  ludjs  iftis  con* 
fcrvarecur. 

X  Spedatores  fciL  au£lo« 
xes  func  probandi  fabulas.  Ec 
jn  audloricacc  (imulineftlau^ 
prudenciae  f.  incclligenciae. 

3  Cum  fui  Hducia  nicicur 
feniorc  au^oricace  ,  qua  uci 
olim  Caecilium  rc(licuic  ia 
locum  j  ica  liodie  in  cuendo 


Tercncio  ucicur. 

4  Tres  verfus  fqq.  poctn 
iam  dcderat  Heaut.  proL 
48 — 50.  Quanto  autem  ho- 
neflior  &  popularior  fuic  ac- 
torum  princcps  ,  canro  gra- 
vior  videri  dcbuic  auftor. 

5  Refercur  ad  ^um  v.  46. 

6  Elcgancer  ufque  ludit 
jn  .v^rbis.  Scd  iniquc  ad  c/>- 
CI//7IV.  rcferasi  quare  inter- 
cidimus. 

7  h.  e.  favctc,  operam 
datc.  Fatroni  (ciL  erac  j  cau^ 
fam  acciperc. 


d 


x66  P.    TER  E.NTI  I 

Novas  expediat  pofthac,  pretio  emptas  meo  *• 

ACTUS     1.     SCENA     Ik 
PHILOTIS  S     SYRA. 

P.  Jl  Er  pol  quam  4  paucis  reperias  meretrecibus 
Fideleis  evenire  amatores  ^ »  Syra. 


I  Apparet  ex  h.  L  ado- 
rum  principcs  ecisun  fiio  pre- 
tio  a  poetis  emifre  fabalas  , 
quas  difccreat ,  &  ludoffum 
datoribns  deia  vendereat. 
Alias  ipfi  Aediles  a  poetis 
cmcrunt ,  fa  Aa  ab  a£tore  cxi- 
^imaciotic.  Si  fabulac  noa 
ilarcnt ,  in  illo  cafu  peridi- 
cabacur  ador  ptinccps^  in 
lioc  pocta.  Pretiura  cnim  red- 
dendum  erat.  Don.  f.  quif- 
quis  ille  fit  Grammaticus , 
liacc  mifccndo  ^  &  cum  eo 
Dacicria ,  fc  in  laqueos  in- 
duunt.  Vult  enim  illc  pretio 
meo  h.  L  idcm  valcre  ,  ac 
periculo  meo. 

z  Inducuntur  9r^f7«7ijc« 
fT^^Taixit ,  quae  &  initium 
iiarracioms  facianc ,  8c  moz 
fc.  fq.  fc  iis  adiungcntem 
fcrvum  provoccnt  ad  rem 
omnem  cdiiTcrcndam ,  e  qua 


ieratur  fiibula. 

3  Ter.  bonam  xneretri- 
cem,  Bacchida^  induifluruf» 
itt  procafi  aliam  fumit  noa 
maIam»utexempIo  praepa- 
rec  £  condliet  quandam  vexi* 
fimilitudinem  iis>  quae  pct 
Bacchidem  gcrcntur.  Pro- 
babiliter  vcro  o(lcndit,ami- 
cas  iuvenum  pcr  fe  non  adeo 
fore  malas,  nlfi  lcnarufn» 
quas  comites  habcrefolenty 
peflumis  confiiiis  in  quac- 
ilum  turpiorem  abducantur. 

4  Pcr  tmcfin  pro  pol  per^ 
quam. 

5  Minus  mala  per  fe  im- 
pntdenter  miratur  ,  quod 
in  Hcaut.  II ,  i,  i  — ly  doc- 
tiormeretriz  nonmirataeft; 
fcil.  amoris  iflius  principiis 
inhoneftis  non  confcntire 
eventus. 


H  E  C  Y  R  A. 


167 


Vel  '  hic  Pamphilus  iiirabat  quoties  Bacchidi, 
Quam  fanfte ,  ut  quivis  facile  poffet  credere , 
Nunquam  illa  viva  dudurum  uxorem  domum.  5 
En  duxit !  S.  ergo  propterea  S  ^^  fedulo 
Et  moneo ,  et  hortor  ,  ne  cuiufquam  mifereas ; 
Quin  fpolies,  mutiles,  laceres  *,  quemquem  nafla fis. 
P.   Utin'   eximium  4  neminem  habeam  ?  S.  ne- 

minem : 
Nam  nemo  illorum  quifquam ,    fcito  r ,  ad  te 

venit,  10 

Quin  ita  paret  fefe ,  abs  te  ut  blanditiis  fuis 
Quam  minimo  pretio  fuam  voluptatem  expleat  *. 
Hifcine  tu ,  amabo  ,  non  contra  infidiabere  ? 


I  Tranfic  a  thefi ,  f.  uc  cum 
Cic.  loquamtir,  a  propo{iro, 
ad  hypochefin  f.  caufam. 

z  Concludic  anus  pefnma 
cum  confirmacione  &indig- 
nacione. 

l  Verba  ha jc  gradum  ha- 
bcnc;  quafi  dixiflec  :  exuas 
hominem  ,  muuUs  ipfum 
niembris  f.  pnrcibus ,  lactres 
tocum,  f.  diilrahendo  abfu- 
mas. 

4  f.  excipiendum  ,  fcil. 
cui  confulam  ;  plane  uc  Cic 
in  div.  Verr.  C  ^4^  c  1 6  Nc- 
que  cnim  ejfct  vcrlfimlU  y  quum 


omnibus  Siculis  faccretiniu^ 
rias  y  tc  illi  unum  eximium  , 
cui  confuleret,  fuiJle,  Al. 
inepce  pofl  Don.  eximia  pc- 
cora ,  qualia  facrificiis  defti- 
nabancur  ,  eximios  porcos  h. 
1.  adducunc.  £n ,  quam  pul- 
chre  haec  conveniunc  in  ama- 
torem,cui  eonfulcum  cupiac 
amica  ! 

5  Corrigencis  efV ,  &  acu- 
tius  pronunciandum. 

i  Non  cibi  animum  ez- 
pleat ,  fed  fibi  voluptatem 
abs  te  'y  velutinfidiatory  noz 
a  te  receflurus. 


i68  ^P.    TERENTII 

P.  Tamen  pol ,  eandem  ,  iniurium  eft ,  efle  om 

nibus  '. 
5.  Iniurium  eft  autem^  ulcifci  advorfarios  ^?    i 
Aut  qua  yia  captent  te  ilii,  eadem  ipfos  capi? 
Eheu  me  miferam  >  !  cur  non  aut  iftaec  mihi 
Aetas  et  forma  eft,  aut  tibi  haec  fententia? 


ACTUS    I.   S  C  E  N  A    1 1.  4 
PARMENO,   PHILOTIS,   SYRA. 

Ptf.  ^Enex  f  fi  quaeret  me,  modo  iffe  dicito 
Ad  portum  ^,  percontatum  adyentum  Pamphili  r 


I  C  in  omnes. 

%  Atnacores  lena  pro  ad'* 
VeKfariis  habet ;  uti  mcrctri- 
ces  cruces  dicuntur^  cL  Eun. 
II ,  3  ,  90.  fqq. 

3  Non  perfuaferat  mulie- 
ri  anus  deformis ;  hinc  quo 
funt  illac  peillmo  ingenio^ 
dolorcm  cxprimit. 

4  Servus  a  Lachete,  hero 
Tuo,  egrediens  in  fcenam  ad- 
venit  argumcntum  enarratu- 
rus.  Vertetur  autem  idin  dua- 
bus  conie Auris :  an  nuptiae 
Pamphili  firmae  futurae  fint ; 
tum  an  verifimile  (it ,  abillo 
iategram  etiam  tum  effevir- 


ginem  nuptam.  Ne  vero  (h 
tim  ad  argumentum  ieiuQi 
defcendatur,  proludunt  pei 
fonaCy  ut  agi  magisfkbula 
quam  narrari  videatur. 

5  £  herus  maior,  Lachcj 
maritus  Softratae^  &  patc 
Famphili. 

6  Dum  e  domo  cgreditui 
mandat  haec  confervo  Cuxt 
mifle,  &  velociter  pronun 
tiat ;  quo^d  in  tali  re  l 
in  fervuffl  feftinantem  coc 
vcnit. 

7  Qui  ez  peregrinatioii 
reduz  ezfpe&abatur. 


H  E  C  Y  R  A. 


169 


Audin',  quid  dicam  y  Scirte  ?  fi  quaeret  me,  uti 
Tum  dicas  :  fi  non  quaeret ,  nuUus  dixeris  ; 
Alias  ut  uti  poflim  caufa  hac  integr^  5 

Sed  videon'  ego  Philotium  ?  unde  haec  advenit  " } 
Philotis,  falve  multum.  Ph.  o  falve ,  Parmeno. 
S.  Salve ,  mecaftor ,  Parmeno  s  Pm.  et  tu  aedepol, 

Syra. 
Dic  mihi,  Philoti,  ubi  te  obleaafti  tam  diu  » ? 
Pk.  Minime  ctiuidem  me  obleSavi  4 ,  quae  cum 

milite  10 

G>rinthum  hinc  fum  profe6hi  inhumaniilimo  r  : 
Biennium  ibi  perpetuum  mifera  illum  tuli  ^. 
Pa.  Aedepol  te  defiderium  Athenarum  arbitror^ 
Phiiotium,  cepiffe  faepe,  et  te  tuum 
Confilium  contepipfiffe  7.  Ph.  hon  dici  poteft,  15 
Quam  cupida  eram  huc  redeundi,  abeundi  a  milite^ 
Yofque  hic  videndi^  antiqua  ut  confuetudine 


I  En  cau(am  narrandi ! 
pcrcgrc  advenit,  adeoque 
ncfcia,  quid  in  urbc  inccrca 
evcncrit. 

1  Falfa  falutcm  dicic  ad- 
dito  iuramcnto,  quam  pari- 
Xfit  refalutat  fcrvus  cum  ir- 
rifionc. 

3  Facetc  rogat  fic  mcrc- 
triccm ;  non  ubifuifti? 

4  Cum  dolore  hacc  refert. 
^  Omnjs  milcs  i^^uma* 


nos  &  impcriofuSyhic  rcro 
inhumanidimus ;  &  Corin- 
thus  ad  Athcnas  non  com- 
paranda  erat.  C£  Plaut.  MiL 
glor.  II ,  I. 

^Sic&ap.  Plaut.  1.  C.V. 
47—^0  amicA  miiitis ,  qucm 
ipfa  odcrat ,  conquefta  dici- 
tur  fortunas  fuas. 

7  f*  te  pocnituinc  pro- 
fedionis* 


170  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Agitaran  inter  vos  libere  '  convivium  : 
Nam  illi »  haud  licebat ,  nifi  praefinito  s»  loqui 
Quae  illi  placerent.  Pa.  haud  opinor  commode  20 
Finem  ihtuifle  orationi  militem  4. 
Fh.  Sed  quid  hoc  negoti  eft  f  ?  modo  quod  nar- 

vit  mihi 
Hic  intus  Bacchis?  quod  ego  nunquam  credidi 
Fore ,  ut  ille  hac  viva  po^et  animum  inducere, 
Uxorem  habere.  Pa.  habere  autem  ^?  Ph.  eho, 

tu^  an  non  habet?  i( 

Pa.  Habet ;  fed  firmae  hae  vereor  ut  fint  nupciae. 
Ph.  Ita  di  deaeque  fiudnt ,  fi  in  rem  eft  Bacchidis  7. 


1  Quod  maxinie  eft/a 
ftrmont  familiari^  fui  iftin 
conviviis  dulcijjimus  ;  cf.  Cic 
ad  fanu  IX ,  14. 

2  Adv.  pro  illic. 

3  Adv.  1.  int.  modo  ,  8c 
quae  &c.  h.  e.  neque  quan- 
tum  velles  ,  neque  quae  vel- 
les  loqui. 

4  Servus  facete  abutitur 
diftis  de  militc  inkumanifli- 
mo ,  quem  tulerat ,  eumque 
fcrmonis  corre^orem.  Scil. 
cum  cius  generis  homines 
facillime  a  verbis  ad  lites  ve- 
nianc ,  ( cf.  Eun.  IV,  5,8 
ic  II  &  7 ,  11  ille  liberius 


loqueatis  amicae  os  manu 
▼erberando  finem  orationis 
liaad  commode  ilatuere  fue- 
veriu  Multa  alii  h.  1.  nugan- 
tur. 

5  Ab  ingratae  rcl  mcmo- 
ria  tranfit  PhiL  ad  argumcn- 
tum  j  ut  in  Phorm.  I  ,  x  ,  3 
quid  iriftis  es? 

6  Pronuntiatione  often- 
dit  y  prope  elTe ,  ut  non  ha- 
beat. 

7  Hac  conditione  (ignifi- 
cat^  fe  id  non  maligne  opta- 
re  ,  fed  ob  benevolentiam  , 
quam  dein  quoque  curioli- 
tati  praetendit. 


H  E  C  Y  R  A. 


171 


Sed  qui  iftuc  credam  ita  effe  ?  dic  mihi ,  Parmeno. 
Pa.  Non  eft  opus  prolato  :  hoc  percontarier 
Dcfifte.  PA.  nempe  ea  caufa ,  ut  ne  id  fiat  palam.  30 
Ita  me  di  amabunt ,  haud  propterea  te  rogo,  ut 
Hoc  proferam ;  fed  ut  tacita  mecum  ^audcam. 
Ptf.   Nunquam  tam  dices  commode  ' ,  ut  tcrgum 

meiun  ^ 

Tuam  in  fidem  committam.  PA.  ah  noli  S  Parmeno: 
Quafi  non  tu  multo  malis  narrare  hoc  mihi ,  3  5 
Quam  ego ,  quae  perconcor  ,  fcire.  Pa.  vera  haec 

praedicat : 
Et  illud  mi  vitium  eft  maxumum  J.  fi  mihi  fidem 
Das,  te  tacituram , dicam.  Ph.  ad  ingenium  redis  4, 
Fidem  do ;  loquere.  Pa.  aufculta.  Ph.  iftic  fum* 

Pa.  ^  hanc  Bacchidem 
Amabat,  ut  cum  maxiune  ^,  tum  Pamphilus  ;  40 
Cum  pater ,  uxorem  ut  ducat ,  orare  occipit : 


I  li.  e.  blande.  Pronun- 
tiat  tamen  ica,  ut  qui  ianfi 
delinicus,  vix  fc  concinere 
queat ,  quin  narret. 

1  SciL  tergum  tuum  com' 
mitttre  in  meam  fidem,  Quo 
facece  refponfo  arcificiofe 
cegic  curiofltacem  ,  quae 
ipfa  fignum  loquacicaciseile 
folec ;  &  (imul^  dam  non  ain- 
plius  in(laCj  ludens  fervum 
ad   dicendujn  provocat. 


3  Cum  haec  apud  fe  len- 
tius  dixifTet ,  moz  clare  ad 
illam  Ji  mihi  Scc, 

4  Feflive  homini  irridet, 
qui  a  fe  difceflerac,  dum  ta* 
cere  vellet. 

5  Inftruecitanarrationcm, 
uc  (iniul  excufet  Pamphilura. 

6  Scil.  amaret ,  h.  e.  tw 
utt^ity  ut  in  tempore,  qu® 
amor  ia  fuamum  crcYic. 


^7* 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


Ethaec,  communia  omnium  quae  funt  patrum 
Scfc  fenem  tfjt  dicere ,  illum  auum  unicum  ^ 
fratfidium  vtllt  ft  ftntSuti  fuat. 
Ille  primo  fe  >  negare  :  fed  poftqtiam  acritis  4 
Pater  inftat ,  fecit ,  animi  ut  incertus  foret , 
Pudorin*  * ,  anne  amori  5  obfequeretur  magis. 
Tundendo  4,  atque  odio  f  denique  effecit  *  fenex 
Defpondit  ei  gnatam  huius  vicini  proxiuni. 
Ufque  illud  vifum  eftPamphilo  neutiquam  grave,  y 
Donec  iam  in  ipfis  nuptiis ,  poftquam  videt 
Paratas;  nec  moram  ullam,  quin  ducat  ,  dari  : 
Ibi  7  demum  ita  aegre  tulit ,  ut  ipfam  Bacchidem 
Si  adeffet ,  credo  ibi  •  eius  commiferefceret. 
Ubicunque  datum  etat  fpatium  folitudinis,      ^\ 
Ut  conloqui  mecum  una  poffet  ^ :  Parmtno , 
Ptrii  ,  quhd  tgo  tgi  ?  in  quod  mt  conitci  malum  ? 
Non  pottro  hoc  ftrrt ,  Parmtno  :  ptrii  mifcr. 
Ph.  At  te  di    deaeque  perdant  cum  ifto  odio^ 
Laches  ^\ 


I  Int.  duccre  j  cf.  Andr.  II, 

If^/itu  ducere  negaris  &c 

&  C  reverentiae  in  patretn. 

3  Int.  BacchidJs. 

4  f.  repctendo.  Tranflado 
a  (abrorum  malleo. 

f  Pertinacia  inftandi;  cf. 
ad  Phorm.  V  ,  ^  ,  ^. 

6  Scil.  quod  voluerat. 
Prius  /^ci/iucertuai^  deniquo 


ejfecit. 

7  h.  e.  M  ipfis  Jtiquaiil 
nUptiis. 

8  h.  L  tum. 

9  Significantius  non  addii 
dicebat ,  &  per  fitfifirif  for- 
tius  exprimit  aiFcftus  Paro- 
phili ,  araorcm  &  dolorem. 

jfo  Benc  pcrraovit  {erviw 
meretricero  ^  at  haec  nunc 


H  E  C  Y  R  A.  173 

Fa.  Ad  pauca  ut  redeam  «  ,  uxorctn  deducit  do- 
mum :  60 

Nofte  illa-prima  virginem  non  attigit: 
Quae  confecuta  eft  nox^  eam  nihilo  magis  ^. 
PK  Quid  ais  ?  cum  virgine  una  adolefcens  ciibuerit,' 
Plus  potus ,  ki^  illac  abftinere  ut  potuerit  ? 
Non  verifimile  dicis :  nec  verun^  arbitror  J.       65 
Pa.  Credo  ita  yideri  tibi ,  nam  nemo  ad  te  venit, 
Nifi  cupiens  tui  4 :  ille  invitus  illam  duxerat. 
Fh.  Quid  deinde  fit  f  ?  Pa.  die^us  fane  pauculis 
Poft  Pamphilus  me  folum  fcducit  foras, 
Narratque ,  ut  *  virgo  ab  fe  integra  etiam  tum 
fiet :  70 

Seque  ante ,  quam  eam  uxorem  duxiftet  domum  ^ 
SperafTe  eas  tolerare  pofle  nuptias. 


fenl  irafcacur  ,  non  Pampli. 

I  Formula ,  qua  audito- 
rem  revocamus  ad  maiorem 
atrencioncm  iis,  quae  fuper- 
funt  maioris  momcmi,ad- 
liibendam. 

X  inc.  attigit. 

%  Tanto  magis  amade 
cenfendus  Bacchidem^  quan- 
co  minus  illud  veridmile. 
Sed  Phil.  ex  fuis  amoribus 
rem  iudicat. 

4  Servus  oflendit  primum, 
cur  fic  pucct  Philotium^  au£ 
Tcrcntius  T.  //. 


cur  uon  falfo  (imile  videri 
debeac'{  non ,  cur  falfum  fit  ^ 
qued  pucet ) ;  dein  addic , 
ex  quo  etiani  verum  videatur. 

^  Cedic  ica,  ut  hominem 
invicec  ad  %na  veri  profe- 
lenda. 

6  f  quomodo.  Haud  qui- 
dem  ex  uxoris  odio ;  fcd  a- 
morem  Bacchidis  vincere 
nefciens^  honefte  npluic  rlr- 
gine  abuti)  qupd  exponcc 
fcrvus. 


»74  P.    T  E  R  E  K  T  I  I 

'  Std  quMm  dunrim  me  non  poffi  diuiius 

Habtn  y  €dm  ludibrio  hatcri  ,  ParmenQ  ^ 
Quin  inugram  iiidem  reddam  ^  ui  autpi  afuis^ 
Ncqut  hontfium  mihi  ^  ncqut  utiU  ipji  virgini  afl. 
n.  Pium  »  acpudicum  'ingeniumnarrasPamphi 
Pa.  4  Hoc  tgo  proftrrt ,  incommodum  mi  tfft  arbitrw 
Rtddi  patri  *  auttm  ^  cui  tu  nil  dicas  viti  ^ 
Supcrbum  cfi;fcd  illamfpcro  ,  tdfi  hoc  cognovcrit^  l 
Non  poffc  fc  mtcum  cffc^  aiituram  dcniquc. 
Ph.  Quid  interea?  ibatnp  ad  fiacchidem?  Pa.  qut 

tidie: 

Sed  y  ut  fit,  poftquam  hunc  alienum  ab  fefe  7  vide 

Maligna  *  multo  et  magis  procax  ^  fiida  illico  ei 

Ph.  Non  aedepol  mirum  ^\  Pa.  "  atque  ea  r< 

multo  maxume  8 


1  Arte  9  narmnun  imiun* 
te,  a  narratione  traniit  ad 
fufaiwif ,  quae  illam  credibi- 
lem  magis  facit. 

2  In  Bacchidem.  Antea 
periurum  crediderat. 

%  In  virginem^  a  oua  illum 
abftincre  non  potui/Te  puta- 
verat. 

4  Serrus  porro  refert  ver* 
ba  Pamphili. 

5  Timet  fiimam  nudam 
iramque  patris  fui  obamo- 
rem  Bacchidis. 


6  int.  virginis. 

7  Ob  ozorem  dudlam. 

8  Infolentior* 

9  Petaz  f.  difpolians  eun 
quem  retinere  pofle  no 
fperabat. 

10  Philotium^  perfuaC 
iam,  tninriam  non  elTc 
Pamphilo ,  fed  a  Bacchide 
mores  huius  ezculat  arcan< 
anis  meretriciae^  quod  ma 
do  dizimus. 

II  Par.  ab  eius  moribus  pul 
chie  repetit  plcnam  Paui 


H  E  C  Y  R  A. 


17J 


Disiunxit  illum  ab  illa,  poflquam  et  ipfe  fe, 
£t  illam  ,  et  hanc ,  quae  domi  erat,  cognovit  fatis. 
Ad  exemplum  '  ambarum  mores  earum  exiftimans. 
Haec  * ,  ita  uti  liberali  efle  ingenio  decet , 
Pudens  j  modefla ,  incommoda  atque  iniiu-ias  90 
Viri  onmeis  ferre ,  et  tegere  contumelias. 
Hic  aniqi^us  partim  uxoris  mifericdrdia 
Devi£his  ,  partim  vidus  hdius  iniuriis  f 
Paulatim  elapfu '  ft  Bacchidi ;  atque  huic  tranftulit 
Amorem,  poftquam  par  ingenijam  nadus  eft.     95 
J  Interea  in  Imbro  moritur  cognatus  fenex 
Horuhc' :  ea  ad  hos  redibat  lege  hereditas. 
£0  amantem  invitum  Pamphilum  extrudit  patef* 
Relinquit  cum  matre'hic  uxorem  :  nam  4  fenex 

phili  defeafionexn  j  &  fimul 
poeta  cum  fumma  racione 
axorcs  docet ,  quomodo  fer« 
re  debeant,  fibique  adiun- 
I  gere  viros ,  a  quibus  ncgli- 


jruntur. 

I  Int.  vitae ;  C  ad  fada 
ambailim  iudicans  itigenium 
f.  animum>  uti  Syrus  in 
Hcaut.  II  ,*,  *4  Iq-  &  ^- 
41  fqq. 

1  lam  poeta  uxoris  vi- 
tam  &  ex  ea  ingcnium  pa- 
lain  laudans,  quae  contraria 
crant  in  mcretrice  cauto  ta- 
ccns  fic  innuk,  uc  amor  qucm 


Pamph.  ab  hac  ad  illam  traii« 
ftulerit^  vel  jpfi  Piulotio 
cxcufatus  fit  ^  &  inde  fimul 
viri  ingenium ,  par  ingenio 
uxoris  y  h.  e.  libcrale ,  ap- 
pareat. 

l  Adhuc  expofuerat  (cr- 
'  vus,  cux  dixerit  fupra  v.  x6 
Pam)>h.  habere  uxoreou 
Nunc  oflenfurus  ,  cur  verca- 
tur ,  ut  firmae  fiiturae  fint 
nu^tiae. 

4  h.  e.  (cd.  Mira  vero  «t^ 
M§f§f€iM  poeta  fenem  facit 
plerumque  abfentem;  quifi 
pracfens  in  urbe  manfiflct^ 


I 


17«  K    TERENTII 

Rus  abdidit  fe :  huc  raro  in  urbem  comineat.  lo 
Ph.  Quid  adhuc  habent  infirmitatis  nuptiae  *  ? 
Ptf.  Nimc  audies  \  primum  dies  complufculos 
Bene  convenibat  fane  inter  eas:  interim 
Miris  modis  odlfTe  )  coepit  Softratam : 
Neque  lites  ullae  inter  eas;  pofhilatio  to 

Nunquam  \  Ph.  quid  igitur  f  ?  Pa.  *  fi  quando*a< 

eam  accefTerat 
C6n£3d>ulatum ,  fugere  e  confpe&i  illico , 
Videre  noUe.  denique ,  ubi  non  quit  pati , 
Simulat  fe  ad  matrem  arceffi  ad  rem  divinam  7 

abit. 
Ubi  illic  dies  eft  complureis^  arceffi  iubet ' :  i  ic 


nuUus  error  in  fabula  eflet. 

I  PhiL  quae  Bacchidis 
cauGi  fperaverac  infirjnira- 
cem  nupciarum  ,  nihil  adhuc 
Tidens ,  quo4  in  rem  illiut 
fic  >  impacienter  rogac,L  uci 
Dou.  vulc  9  qoafi  decepca , 
triftiori  voce  hoc  dicic. 

%  Re(pondec».uc  qui  iam 
apd  facis&cere  parec* 

3  Id  conieduxa  dicic  (er-> 
Tus.  Scd  jpfum^falli  often- 
det  finis  fabulae.  Ncquc  e- 
nlm  odio  ,fed  pudore,  fimul- 
tatem  adverfus  focrum  (I- 
mulaverat  Hiiluniena. 


4  Ncquc  intcr  fe  expo- 
ftulabant  ^  neque  altera  alte- 
ram  deculic^  f.  querelam  ad 
Ter&seam  incerpofuic. 

f  Si  hoc  non  fuic  j  qui$i 
crgo  ? 

6  Servus  iam  figna ,  e  qui- 
bus  odium  coniecer.)c ,  nor 
tam  narrat,  quam  rcpraefen- 
tat  plana,  brevi  &  credi- 
bili  oracionc* 

7  Int.  faciendam ;  cF.  Eun< 
III,  5,  7,  Ad  hanc  verc 
amici  &  fdmiliares  vocari 
folcbanc. 

8  SciL  Cocrus. 


H  E  C  Y  R  A.  177 

Dixere  caufatn  tunc  nefcio  quam  ».  itenim  iubet; 
Nemo  remifit.  poftquam  arceffunt  faepius ; 
Aegram  effe  fimulant  mulierem.  noftra  illico 
It  vifcre  *  ad  eam ;  admifit  nemo.  hoc  ubi  fenex 
Refcivit  J  ,  heri  ea  caufa  nire  huc  advenit  ,115. 
Patrem  continuo  convenit  Philutnenae.  ^ 

Quid  egerint  inter  fe ,  nondum  etiam  fcio : 
Nifi  fime  curae  eft  4 ,  quorfum  eventuram  hoc  fiet: 
Habes  omnem  rem :  pergam  quo  coepi  hoc  iter  f. 
Ph.  £t  quidem  ego  :  nam  conftitui  cum  quodam 

hofpite  1 10 

Me  effe  illum  conventuram  ^.  Pa.  dii  vortant  bene 
Quod  agas.  Ph,  vale.  Fcu  et  tu  bene  vale,  Phi- 

lotlum. 


z  NuIUms  momcfiti,  C 
falCun. 

1  Fifire.  offidi  cft  j  viderc 
quaercncis.  Don. 

3  Doa.  Scimus  ,  quac  ad 
ad  nos  dtferuntur;  rdfcimus 
celata.  GcU.  II  >  i^  quiJaC" 
tum  aliquod  occultifis  aui  in* 
opinatum  injperatumqic  co^ 


gnofiit ,  is  dicitur  proprie  rc- 
fcire. 

4  int.  fcire.  Pcr  totam  fa- 
bulam  Parmeno  curiofus  8c 
garrulus  inducitur. 

5  SciL  ad  portum. 

6  Cau(a  dicitur,  curin  re« 
liqua  fabula  non  appareac 
pcrfona  huius  merecricis» 

s  i 


»7«  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

jiCTUS    IL^    SCENA     /.  * 

LACHES,    SOSTRATA. 

Z.  X  Ro  deutxi  atque  hominum  fidem  3 !  quod  hc 
genus  4  eft  ?  quae  haec  eft  coniuratio  ^ 

Utin*  omnes  mulieres  eadem  aeque  ftudeant ,  nc 

lintque  omnia : 
Neque  decllnatam  quidquam  ab  aliarum  ingeni 

ullam  reperias. 


I  A^u  hoc  poeta  con* 
tra  vulgarcm  opinioneixi  ^ 
qua  focrus  omnes  liabencur 
edilTe  nurus ,  inciucit  bonam 
mullerem,  nurui  fuae  ami- 
cam;  fcci  quae  ,  crrore  ni- 
hilo  minus  odii  fufpedla ,  ac- 
Cttfatur. 

2  Scena  hacc  accufacionem 
habety  quae,  uci  dcfcnfio, 
coniefturalis  cft.  Accufator 
xnarirus  ,  fufpicione  ntorus^ 
eoque  difHcilis  &  iratus,ica 
in  uxofcm  bonam  invehicuf, 
ut  fere  ftatuas  ,  plcrum- 
que  viros  iniquos  efle  in 
mulieres.  Si^na  odii  adfunc, 
quac  iam  A^.  I  dixit  fer- 
vus ;  fciL  quod  fturus  a  fo- 


cru  fugerat ,  neque  ad  ear 
redire  volebat ;  nequc  focru 
defenfio  reliqua  ,  ni(i  quan 
bona  confciencia  fccum  ha 
bec ,  haud  facis  credibilem. 

3  Ab  exdamacione  coepi 
pro  afFcif^u  fuo  fcncx;  &  a  gc 
cerali  accufatione  dcfccndi 
ad  fpccialem,itauc  invehatu: 
in  Softratam,  primum  ut  mu 
lierem  ,  dcin  ut  focium  ,  de 
nique  ut  ipfam  fui  £milem« 

4  Int.  hominum  ;  fcil.  mu 
lieres  non  fcxu  folum ,  (cc 
&  animo  divcrfas  dicit  a  ce 
teris  hominibus. 

5  Confcnfio  bonaereiefl^ 
Gonluratio  malae^  Doo. 


H  E  C  Y  R  A;  a79 

Itaqite  adeo  uno  animo  omnes  focrus  oderunt 

nurus  :  viris 
Effe  advorfas  aeque  ftudium  eft,  fimilis  perti- 

nacia  eft.  5 

In  eodemque  omnes  mihi  videntur  ludo  dodae 

ad  malitiam : 
Ei  ludo,  fi  uUus  eft ,  magifttam  hanc  effe  fatis 

certo  fcio  »• 
S.  Me  miferam ,  quae  nunc ,  quamobrem  accufer, 

nefcio  *.  X.  hem ! 
Tu  nefcis  ?  S.  non  ' ,  ita  me  dii  bene  ament , 

mi  Laches  4.    . 
Itaque  f  una  inter  nos  agere  aetatem  liceat.  L.  di 

mala  prohibeant-^.  lo 

S.  Meque  abs  te*  imrterito  effe  accufatam ,  poft- 
wmodo  refcifces,  X.*  fcio  7 : 


I  Quanta  criminis  ampli- 
ficatio  i  Qua(i  ciubitans,  an 
ladus  malitiae  fit^  id  omnino 
non  dubitat,  quin  uxor  ea 
fit ,  ut  magiftra  tali  ludo  (it. 
ez  Don. 

X  Defcniio  ralebit  ad  mi- 
fericordiam;  &  efl  maioris 
innocentiae>nefcire  crimen: 
&  (imul  cum  nurum  non  acr 
cufat,  damlianc  innoziam 
concedit.  Don, 

3  iau  fcio. 


4  Non  tam  blandientis, 
quam  innoxie  pericLtantis  ; 
&  ad  leniendam  iram. 

5  h.  e.  &  ita. 

6  Ut  unaagamus  aetatem. 
Senex  haec  forfan  feordm 
dixit  'y  an  iratus  interloqui* 
tur  uxorem  i 

7  Hoc  iratus  dicit,  ^vc- 
luri  cui  non  opus  refcifce- 
re,  quae  iam  fciat)  8c  cum 
ironia;  coque  (ignum  ro- 
gandi  poft  immerito?  ioge^ 

S  4 


%9o  P.     T  E  R  E  N  T  I  I 

Tc  immcruo.   an  quidquam  pro  iftis  £)6tis  digirai 

te  dici  poteft  ? 
Quae  me,  et  te,  et  £uniliam  omnem  dedecoras 

filio  ludum  paras : 
Tum  autem ,  ex  amids  inimici  ut  fint  nobis  afi 

neSy  &cis; 
Qui  illum  decrerunt  dignum ,  fuos  cui  liberos 

committerent.  f 

Tu  fola  exorere  ^^  quae  perturbes  haec  tua  im 

pudentia  ? 
S.  Egone  i?  £•  tu ,  inquam  9  mulier,  quae   m 

omnino  hpidem  4  ^  non  hominem,  putas 
An,  quia  ruri  crebro  effe  foleo»  nefcire  arbitramiQi 
Qiio  quifque  pado  hic  vitam  voftrarum  exigati 
Multo  melius,  hic  quae  fiunt,  quam  illic^  ub 

fum  afiidue,  fcio  ^:  2C 

Ideo  quia,  ut  vos  mihi  domi  eritis,  proinde  egc 

ero  fema  foris. 


/him  aufefimasy  ur  Andr* 
IV,  I,  19  &  H- 

I  Libcri  eriam  didcur,  ubi 
fie  uno  tancum  filio  C  filia 
agicur  j  uti  Aneir.  V  ,  3  , 
ao  ;  &  (ic  fimillime  de  filia 
ap.  Cic  cp.  ad  div.  IV ,  ^, 
n.  ^  Sulpicius  ;  &  ipfe  Cic 
in  Verr.  III.  L  91  &  i^?. 

X  Qnafi  emcrgis;  eicidis 
3jiexrpe^co,magnum  fcelus 


a^nra.  SicCic.  proDcior.  1 
txonuseflfervuSiquiScc.  Don« 
l  Ad  bacc  audica  (lupec 
innoxia  femina. 

4  Sic  ApoUod.  Y.vftt  «-«f. 
lnxMrtv  tiYnrmid  AiS*?.  Ap« 
Plauc.  Mil.  II ,  I ,  Si  ferTus 
dc  hero  fuo  :  Neque  hahet 
plus  fapientiae^  quam  hpis, 

5  Eia  ,  ut  lynceus  videri 
Tulc  fenex. 


H  E  C  Y  R  A. 


i8i 


lam  pridem  equidem  audivi  cepifle  odium  tui 

Philumenam  ; 
Minimeque  adeo  mirum  :  et ,  ni  id  feciiTet ,  magis 

mirum  foret. 
Sed  non  credidi  adeo  ',  ut  etiam  totam  hanc  o- 

diiTet  domum  : 
Quod  fi  fciffem ,  illa  hic  maneret  potius ,  tu  hinc 

iffes  foras.  if 

At  vide ,  quam  immerito  aegritudo  haec  oritur 

mi  abs  te  ,  Soffrata  K 
Rus  habitatum  abii ,  concedens  vobis ,   et    rei 

ferviens ; 
Sumptus  voftros  otiumque  ut  noffra  res  poffet  pati, 
Meo  labori  haud  parcens ,  praeter  aequum  atque 

aetatem  meam  ). 
Non  te  pro  his  curaffe  rebus ,  ne  quid  aegre  effet 

mihi  4  ?  30 

S.  Non  mea  opera ,  neque  pol  culpa  evenit  ^ 

L.  immo  maxume  ^ 
Sola  hic  fiiifti  :  in  te  omnis  haeret  culpa  fola  i 

Sofffata. 


I   Ofuram  fliifle,  ut  8cc 
%  Poft  acriorein  inveftio- 

ncm,    dum  fui  mifcracur, 

rcmiffius  paulo  aglt. 

3  Cf.  Hcaut.  1 ,  1 ,  7  fq. 

4  Didbim  hoc  pcndet  ab 
illo  w,  x6  quam  immerito  &c. 

5  Opcra  eft  fceleris,   fi 


fcientes   laeferimus  ;  culpa 
ftultitiae  ,  -fi  nefcientes. 

6  Denuo  invehitur;  fel 
ita,  ut  iam  non  arguatmi^- 
litiaey  tantum  culpae\  Sc  qui- 
dem  ex  eo  ,  quod  folt  fuerit 
cum  nBriu 


%9%  P.    T  E  R  E  N  T  1  I 

Quae  hic  fnuit ,  cutares;  cum  ego  vos  ibhri  c 

ris  ceteris. 
Cum  puella  anum  fufcepifle  inimicitias  non  pude 
Ulius  dices  culpa  fa&um  ^  S.  haud  equidem  < 

co  ^9  miLaches. 
L*  GaudeOy  itame  di  ament,  gnati  caufa  )  :  na 

de  te  quidem, 
Satis  fcio  ,  peccando  detrimenti  nihil  fieri  potefl 
S.  Qui  fcis  9  an  ea  caufa,  mi  vir,  me  odifle  al 

mulaverity 
Ut  cum  matre  plus  una  eflet  f  ?  !•  qiud  ais?  m 

figni  hoc  fat  efl , 
Quod  heri  nemo  voluit  vifentem  ad  eam  te  int 

admittere  ?  4 

S.  Enim  lafTam  oppido  tum  efTe  aibant  ^  :  eo  s 

eam  non  admifla  fum. 


I  Praevenit  deftniioncm* 
z  Ej;rcgic  placida  fcmiaa 
fic  refpondcr ,  wt  nurum  e- 
tiam  ezcufatam  velit,  quam- 
vis  caufam  abitionis  nefciat. 
3  Uzorem  ipii  efle,  quam 
nec  focrus  inimica  accufarc 
audeat. 

4  Nunquam  peccandi 
lubidinem  ezpleveris ;  fed 
tibi  pod  peccata  fupere/l 
fcmper  malitiae  copia,  iia 
ut  nunquam  ea  patiatur  dc- 


minutionem*  Alii  abemni 
vero  fenfu. 

5  Quo  iniuftior  efl  ( 
aegritudine  accufator ,  hi 
patientxtts  illum  fert  ,  mi: 
exemplo  -,  ut  ad  aequius  i 
dicandam  rem  abducat  h< 
minem.  Caufam  vcro  ab 
tionis  eriam  fubeffe  pol 
aliam ,  quam  odium  fu 
benc  regerit  nefciens  ip 
veram  caufam. 

6  Infitmior  ratio ,  qua 


H  E  t:  Y  R  A. 


aSj 


L.  Tuos  effe  ego  illi  mores  morbum  magis ,  quam 

ullam  aliam  rem ,  arbitror  ; 
Et  merito  adeo  :  nam  voftrarumjfiulla  eft  ,  quin 

gnatum  velit 
Ducere  uxorem  :  et  quae  vobis  placita  eft  con- 

ditio  » ,  datur  : 
Ubi  duxere  impulfu  voftro ;  voftro  impnlfu  eaf^ 

dem  exigunt«  45 

ACTUS    II.     SCENA    IL^ 
RHIDIPPUS,  LAGHES,  SOSTRATA. 

P.XjTfi  fcio  ego,  Phihimena,  meum  ius  effe, 

ut  te  cogam , 
Quae  ego  imperem ,  fa^rere  :  ego  tamen  patrio 

animo  vidus  faciam , 
Ut  tibi  concedam;  neque  ^uae  libidini  3  advorfabor« 


quae  verarideatur  feni ;  liinc 
denuo  accrbius  invehicur. 

I  SciL  uxoria;  L  pocius 
iphvirgOy  uti  Phorm.  IV, 
l,  13  &  Cic  PhiL  II,  38 
A).  Kinc  improbitas  maior 
earum ;  quas  elegerunc  ipfae, 
dein  oderunt. 

1  Phidippus  ciomo  fua 
cgrcdiens  fermonem  cum  fi- 
lia  Philumena,  eaquc  So- 
ftratae  nuru ,  condudit  rc- 


fpo;i(ione,  quae  mitioris  pa- 
tris  animum  pracfcrt.  Hinc 
oritur  Lachetis  de  recenta 
nora  expoftulacio  honeilior, 
eui  cau(as  morac  opponit 
cani  ambiguas,  ut  firmccuc 
Lachctis  (ufpicio  contra  So- 
flratam. 

3  Qua  voce  tamen  fub- 
accuGit  filiam  ,  quod  prae- 
tcr  rationem  &  aequum  do- 
mo  mariti  abierit. 


# 


a«4  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

L.  Atqne  eccum  Phidippuni  optume  yideo  :  hi 

iam  fcibo,  quid  fit  '• 
Phidippe,  etfi  ego  meis  me  omnibuis  fcio  efle  a 

prime  obfequentem  »: 
Sed  non  adeo ,  ut  mea  fiicilitas  cornimpat  illoru 

animos. 
Quod  tu  fi  idem  ^ceres,  magis  in  rem  et  » 

Aram ,  et  voftram  id  eflet. 
Nunc  video  in  illarum  '  poteftate  ettk  te*  PA.  e 

vero  4, 
L.  Adii  te  heri  de  filia :  ut  veni  v ,  itidem  incei 

tum  amifti, 
Haud  ita  ^  decet ,  fi  perpetuam  hanc  vis  efle  al 

finitatem,  i 

Celare  te  iras  7.  fi  quid  eft  peccatum  a  nobis  ^ 

profer : 
Aut  ea  refellendo^aut  purgando  vobis  corrigemus  ^ 


I  h.  e.  in  qua  reftram 
(  dicit  enim  hoc  Softracae  ) 
refideac  culpa* 

%  Certe  in  uxorem  ini- 

,  quiorfiiit,ttmperaiumfuum 

hi  fuos    oblequium    alteri 

laudans ,  nt  hunc  nimii  ob« 

fequii  in  fuos  arguat. 

5  Videtur  in  Phidippi 
«xorem  &  (iliam  rciicere  ; 
ic  (imul  acrius  pungic  vi- 
fnmi  uc  yfy«i»«»^7v^f»tr* 


4  Blande  refpondentis  e 
InTehenti;  quaft  plenius  d 
ziffet :  eia  vero  ut  in  me  il 
veheris. 

5  SciL  incertus. 

6  Pro  adeo  ,  ut  inimid 
tiae  eziftant. 

7  h.  1.  earura  caufas. 

8  Et  h.  L  fubaccufat  Sc 
ftratam. 

9  Aut  peccata  refutand 
£  reprimendo «  (  ne  in  fiitu 


H  E  C  Y  R  A.  285 

Te  ludice  Ipfo.  fin  »  ea  cft  caufa  retinendi  apud 


vos, 


Quia  aegra  eft  :  te  mihi  iniuriam  facere  arbitror, 

Phidippe, 
Si  metiiis,  fatis  ut  meae  domi  curetur  diligenter,  1 5 
At ,  ita  me  dii  ament ,  haud  tibi  hoc  concedo , 

etfi  illi  pater  es , 
Ut  tu  illam  falvam  magis  velis  * ,  quam  ego  :  id 

adeo  gnati  caxifa , 
Quem  ego  intellexi  illam  haud  minus,  quam  fe 

ipfum,  magnificare. 
Neque  adeo  clam  me  eft ,  quam  efle  eum  graviter 

laturum  credam, 
Hoc  fi  refcierit.  eo  domum,  ftudeo  haecprius,' 

quam  ille  ,  huc  redeat  '•  10 

Fh.  4Laches,  et  diligentiam  voftram,  et  benigni* 

tatem 


rum  peccecur )  auc  fatrs£i- 
dendo  vobis  ( ita  criim  pcc- 
caca  purgancur*  Itiud  vero 
cft ,  fe  purgare ,  fr  cxcufare) 
corrigemus ;  cC  A^.  IV,  4 , 
1.  Qui  h.  1.  Dohacum ,  auc 
cuicui  exciderinc  illae  quif- 
quiliae  :  refellit  y  qui  negat  ^ 
purgat ,  quifatetur  &  fic  de- 
fendit  &c  fequicur  ,  uihil 
?idec. 

I  Si  Tcro.  Accingit  iam 


caufas ,  quae  in  alcera  parce 
conliftanc. 

1  Quam  blande  hanc  qua- 
lcificumque  reprehcnfionem 
regic  finibus  dccori ,  &  fc 
ofHciofiim  &  humanum  gct 
ric! 

-  3  Conftrue  :  eo  (ob  id  ) 
fiudeo  (  velim  )  ut  haecredeat 
domumyprius  quam  ille  redeat. 

4  rlonefta  affinis  oracio- 
nc  mocus  Phidippus  fc  pri- 


€ 


%u 


P.    TERENTII 


Novi:  >  et,  quaedicis,  omiiiaefle»  ut  didsy  ai 

mum  induco; 
£t  te  hoc  mihi  cupio  credere :  iUam  ad  vos  i 

dire  fludeo » 
Si  £icere  poflim  ullo  modo.  JL  quae  res  te 

cere  id  prohibet? 
Eho,  numquidnam  accufat  virum?  P.  minurne 

nam  poftquam  attendi 
Magis,  et  vi »  coepi  cogere  ut  rediret,   fan^ 

adiurat  4, 
Non  poffc  apud  vos  Pamphiloft  '  abftntc  perduTA 
Aliud  fortafle  aliis  vitii  eft  :  ego  fum  animo  le 

natus  * : 


mum  purgat  cie  eo,  quod 
dubicaiTe  videacur  de  cura  5c 
atledu  Lachecis  &  fuoruin 
( ciicic  cnim  non  tuam  ,  fed 
roflram  )  ;  dein  de  re  ipik 
xefpondec  fuo  modo.  Refcr- 
tur  dilig:.  ad  dida  v.  1 5  Simt- 
tuis  &c  bemgnius  ad  dida  v. 
26—20. 

t  Sqq.  comicer  didba  fic 
exponas  :  Sicuci  nuUus  du- 
bico  dc  iis ,  quae  miki  con- 
iirma(U  ^  ica  ce  oro  y  uc  vi- 
cidlm  miKi  fidem  habeas, 
me  quidem  percupcre  (Qiam 
ineam  ad  vos  redire  ^   fed 


non  pofle  eam  cogere. 

1  Sed  haec  purgacio  vi 
valec  ad  fufpicionem  Lacb 
tis  augcndam,  in  Soflra 
culpam  eife. 

3  Acrius  urgendo»  ji 
bendo» 

4  Quod  eciam  forcias  ei 
quam  iuraty  3c  nocat  pen 
caciam  filiae.  Neque  vei 
ilie  cau(as  reddic ,  quas  ip 
non  noverat,  fuis  obfeq 
do^us. 

5  Confkvit fe  Pdmpfu  d 

6  Refpondec  iis ,  quae  L 
ches  primo  obiecerat  r. 


H  E  C  Y  R  A.  187 

Non  pofTum  advorfari  meis.  L.  hem  Softrata  *  ! 
S.  heu  me  miferam  * ! 

L.  Certumne   eft  iftuc  >  ?  P.  nunc  quidem ,  ut 
videtur.  fed  numquid  vis  -♦  ?  30 

Nam  eft ,  quod  me  tranfire  ad  forum  iam  opor* 
tet.  L.  eo  tecum  una. 

ACTUS    II.    SCENA     III. 'i 

SOSTRATA. 

JlV^Edepol  nae  nos  ^  fumus  inique  aeque  om- 
nes  invifae  viris, 

Propter  paucas  7  :  quae  omnes  faciunt ,  dignae  ut 
videamur  malo. 

Nam ,  ita  me  dii  ament ,  quod  me  accufat  nunc 
vir  ,  fum  •  extra  noxiam. 


fq.  confefnone ,  &  fic  fimul 
praevenic  Lachecein  ,  nc  is 
denuo  pofcac,  uc  cogac  filiam 
imperaca  facere. 

I  Redic  fcnex  iracior  in 
uxorem,  fignum  odii  hoc 
novum  efle  credens. 

1  Iniuriarum  ,  adverfus 
quas  fc  cueri  copia  non  efl , 
feila  exclamac. 

3  Tc  non  cogere  vclle,  uc 
fedeac. 


4  Formula  abeuncium. 

5  Sofl.  falfo  fufpe^a ,  ei 
rei  dolens,  ica  fccumloqui' 
cur ,  uc  ex  eius  oracionc  pla- 
ceanc  mores  cius  animufque 
micis. 

6  inc.  mulieres  eacque 
focrus. 

7  Cf.  Eurip.  lone  v.  199 
Crcufam  funilicer  quercn- 
cem. 

8  Quod—fiim^  ifit,  inc«. 


i88  P.     T  E  R  E  N  T  I  I 

Sed  non  fiicile  eft  expurgatu  ' :  ita  animuiii  i|i 

xerunt ,  focrus 
Omneis  ejQTe  iniquas  K  haud  pol  me  quidem 

nam  nunquam  fecus 
Habui  illam ,  ac  fi  ex  me  eflet  nata  :  nec  ,  < 

hoc  mihi  eveniat ,  fcio  : 
Niii  4  pol  filium  multimodis  iam  ex£pt€tOy  ut : 

deat  domum. 

ACTUS    JII.s    SCENjt     I. 
PAMPHILUS  ,  PARMENO ,  MYRRHINA. 

Ptf/w.XN  Emini  ego  plura  acerba  efle  credo 
amore  ^  homini  unquam  oblata  ^ 

Quam  mihi.  heu  me  infelicem!  hanccine  ego  yita 
parfi  perdere  7  ? 


X  Sufpicionem  dlmovcre 
jifficlllimum  efl. 

1  Scil.  nuribus. 

l  Scil.  ciTe  iniquam,y^£9; 
quod  verbum  ipfa  fq.  verfui 
fubdit.  Quam  perfede  aucem 
poeca  fermone  exprimic  aoi- 
xnum  micem  &  innoxium, 
fenfumque  purum  feminae 
fecam  loquencis' 

4  £  fed. 

5  Crefcunc  curbae*hoc  ac- 
ra  ez  advencu  Pamphili»  qui 
piecace  macri ,  (ed  oxori  a- 


more  dcvindlus  nunc  a  fi 
vo  in  icinere  edoc^us  de 
bicuuxoris  >  iras.credens  i 
ter  hanc  &  illam  incerced 
fe^  in  tragicos  quefhis  < 
fundicur  Sc  i  ;  &  ex  par 
Philumenae  dandeftino ,  c 
incervenic  Pamph.  de  qi 
dein  dicecur  Scy^. 

6  Don.  obfervac :  Niin 
cochurnaci  &  cragici  in  h 
dolores  elfenc»  non  comi( 
nifi  adderec  ex  amore. 

7  h.  e.  fervavi. 


H  E  C  Y  R  A,  289 

Haccinecaufa  ego  eramtantopere  cupidus  redeundi 

domum  ? 
'  Cui  quanto  fiierat  praeftabiliiis ,  ubivis  gentium 

agere  aetatem , 
Quaiii  huc  redire  ?  atque  haec  ita  effe  » ,  miferum 

me  refcifcere  ?  5 

Nam  ncs  omnes, . .  *  quibus  eft  alicunde  aliquis 

obieftus  labos, 
Omne  quod  eft  interea  tempus ,  pritis  quam  id 
.    .  refcitum  cft,  hicro  eft. 

Par.  Atfic  >,  citius  qui  te  expedias  his  aerumnis, 

reperias. 
Si  hon  rediffes  ,  hae  irae  faftae  effent  multo  am- 

pliores  : 


I  Lacrimaiuis  vcrba  funt. 

1  Haerent  In  hac  cofi'- 
ftrudlionc  abrupta  a  Pon. 
fcrc  omnes  intcrpp.  fic  Codtl. 
nonnulli ,  quos  {equicOr 
Bcncl.  lcgunt  nam  nobis  omr- 
nihus.  Alii  foloccifmuiTn  fu- 
munc ;  ncque  aptis  tucmur 
ezemplis.  Alii  fubaudire  ma- 
lunt,  quod  7«  Graecorum 
x«7«i:efpondeat ,  circa  f.  quod 
atttnet  ad  n.  o.  ica  ut  cafu 
quarto  vcrba  (int.  Scd  malu- 
mus  foloccifmum ,  qucm 
fcicns,  perturbatiooem  Paai- 
Tcrcntius  T.  //. 


philiimitaturus,fecerit  poe- 
ca ,  adcoquc  non  vitio  ha- 
bcnduiB  ,  immo  antiquitace 
dcFcnfum.  Sic  cnim  Plaut. 
Epid.  II  ,  1  ,  I  Pleriquc  ho- 
mincs  ( fubaudi  iifunt ) ,  quos 
cum  nihil  refirt ,  pudet,  Im- 
mo  &  Salla/Uus  Cat.  '37  lo- 
cutioacm  abruptam  imicacuf 
vidccur :  Stdurhanaplebes,  ea 
veropraeceps  ierat&cc.  Sc  dcin: 
praeterea  iuventus  &c. 

3  h.  d,  quod  in  (cmpore 
renifti. 


190  P.    TERENTII 

Sed  nunc  adventum  tuum  sunbas ,  Pamphile  ,  fi 

reverituras  '. 
Rem  cognofces ,  iram  expedies  ^ :  rurfum  in  g 

tiam  reftitues. 
Levia  funt ,  quae  tu  pergravia  effe  in  animum  i 

duxti  tuum. 
tam.  Quid  confolare  me  )  ?  an  quifquam  uiqu 

^gentium  eft  aeque  mifer? 
Prius  quam  hanc  uxorem  duxi »  habebam  alib 

animum  amori  deditum : 
lam  in  hac  re  f ,  ^t  taceam ,  cuivis  fecile  icitu  e 

quam  fuerim  mifer : 
Tamen  nunquam  aufus  fum  recufare  eam ,  qua 

mihi  obtrudit  pater. 
Vix  me  illinc  *  abftraxi :  atque  impeditum  in  < 

expedivi  animum  meum, 
yixque  huc  7  contuleram;  hem  nova  resorta  e( 

porro  ab  hac  quae  me  abftrahat. 


I  Ne  alcera  alteram  accu* 
fare  audear ;  L  ac  iras  finianr. 

1  £  dilToWes.  Rarior  ver- 
bi  conftru^^io.  Nequeenim 
irae  funt,  nifi  in  amicitia. 
Sic  fc  Andr.  III ,  i  ,  iiirat 
0mantium  &c.  Moz  rurfim 
^refi.  pleonafmo  follenni. 

l  FrufVra  fibi  folacium 
adhiberi  dicic ;  &  ezplicac 
iam  iiludi  quod  dizerac,fi- 


bi  ex  amore  ohLua  cSc  t 
acerha. 

4  Moilefte  Bacchidcm  i 
nuit. 

5  Amorc  fdL  Baccbidi 
cui  adTcrGurius  erac  pud 
patris ;  c£  fupra  I » i  ,47. 

6  A  Bacchide. 

7  Ad  uzorem  Pbilai 
cofouleram  inc.  animum 
amorcm. 


H  E  C  Y  H  A.  a^f 

Tum  matrem  *  ex  ea  re.me ,  aut  uxorem » in  culpa 

inventurum  arbitror  : 
Quod  cum  ita  efle  invenero ;  quid  reftat^  niii  porro 

ut  fiam  mifer?  %o 

Nam  matris  ferre  iniurias  me  ^  Parmeno ,  pieta$ 

iubet : 
Tumuxori  obnoxiusfum :  ita  olim  fuo  me  ingenio 

pertulit, 
Tot  mea$  iniurias  ^  quae  nunquam  in  ullo  pate« 

fecit  Ipco. 
Sed  magnum  s  nefcio  quid  neceiTe  efl  eveniiTe  | 

Parmeno  , 
Unde  ira  inter  eas  interceffit ,  quae  tam  perman£c 

diu.  /  ij 

Tar.  Aut  4  quidem  hercle  parvum;  ii  vis  vero 

veram  rationem  exfequi. 


I  Tum  HM/Ti—mox  tum  i^ 
xorL  Sive  iUam  ,  five  h;|iie 
in  colpa  inveneriCj  mifer 
eric.  Ez  hac  vcro  oracione 
piom  Pamphili  ingeiiiuiii 
pogQofeas. 

X  Cf.  fupra  I ,  i  I  ^o  fq« 
(ed  conflrue  :  quae  nunq*  M, 
meas  in$pat.  in  uilo  loco;  ne-^ 
que  nugas  Dotaci  &  aliorum 
8u:cipe« 

l  Id  fufpicamt  9  eum  ucri^ 
^^ue  moscs  leiio#  MfcviU 


Ec  fic  praeparatur  id ,  quod 
dein  ez  panU|  quem  Phi-* 
lumena  celare  debebgt  fo<^ 
crum ,  maximum  intercclr' 
iifTe  cogaofcetur. 

4  Aui  h.  L  corrigic  minuiC'» 
que  fuperius  mapmnu  Ec  fi^ 
invenic  in  quodam  fuo  libr^l 
Faem.  indepraetcr  quod  oo 
pus  eft ,  (aciens  at  pro  v^ulg^ 
Atftf^quod  fcribs  folicum  ^m/ 
ex  illo  aut  orcum  fic ;  oequtf 
tero  fcnfui  'coiiveni(#  Ideitl 

T  2 


191  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

<  Non  maxumas ,  quae  maxumae  funt  inteni 

irae ,  iniurias 
Faciunt.  nam  laepe  eft  ^  quibus  in  rebus  sdius 

iratus  quidem  eft; 
Cum  de  eadem  caufa  eft*  iracundus  £i£lus  inii 

ciflimus. 
Pueri  inter'fefe  quam  pra  levibus  noxiis  iras  | 

runt  ! 
Quapropter  *?  quia^nim^qui  eos  gubernat  a 

mus,  infirmum  J  gerunt. 


Faern.  audoritatc  Bembini 
aliofumcjue  .icD^M,  parvum 
xcilicuic  pro  parum  efly  quod 
nuiltas  cdd.  obfidei.  mox  ve-. 
ro,  int,  vcibo."  Nani  exfequi 
iimpliciter  etiam  diciturpro 
verbis  exfequu 

li  Verrum,in  quointerpp. 
prurimumliaerent>  condruc: 
-quue  maxumai  fiint  interdum 
iraty  iniurias  ronfaciuntma^ 
ximas,  fcil.  quac  rcvcra  fimt 
minimac  \  h.  c.  nou  tantae 
lunt  iniuriac ,  quantae  ex  iris 
vidcntur./ircwh.  Lviin  habct 
oflendendi  f.  prohandi ,  quod 
iam  aliis  placuiilc  teflatur 
Don.  Haud  abiimilc  vidctur 
illud  Ad.  IV>  I,  i^  egotefa- 
€10  ap.  illum  Deum  ,  h.  e.  ita 


eflcro ,  verbis  augeo  ,  nt 
;  :yidcaris  Deus.  lani  vide 
Bentl.  tcmerc  fjLcit :  Non^ 
xumae  (eas  )  juac  maxun 
funt  interdum  inje,  imur 
fdciunt.  Neque  ctiaiii  op 
cum  Dacieria  crcdere»  fc 
rtim  praetcr  ingcniufn  ph 
lofophantem  perinifccreoj 
nia.  Talia  hodic  arridei 
Loquax  quidcm  fcrvus  fua 
iapicntiam  iadat  \  fcd  pc 
lurbatus  nobis  non  videtu 
.'  »  Vidc,uidialefticcfua 
inflfuit  rationcm  homo  (ej 
vus  ,  vcrbaquc  fundit.  Ita 
quia  enim  ap.  Plaiit.  fervis  i 
fitatuni. 

3  Int.  cum.SicEnniusa] 
Cic.  o£  I ,  ip  Fos  ctenim 


H  E  C  Y  R  A;  19? 

Itidem  illae  mulieres  funt  ferme ,  ut  pueri , ;  levi 

fententia  '  :  -. 
Fortaffe   unum  aliquod  verbum  hanc  inter  eas 

iram  conciverit.    , 
Pam.  Abi,  Parmeno,  intrp,  ac  meveniffe  nuntia  K 

Par.  hem  !  quidhoc  eft  ^ ?  Pam^tzce  4. 
Pdr.  Trepidari  fentio ,  curfari  rurfum  prorfum  t : 

agedum  ad  fores  ^  :  35 

Accede  propius,  hem ,  fenfiftin'  ?  Pam.  7  noH  fa- 

bularier. 


luvenes ,  animum  geritis  mU" 
liehrem  ,  Illaque  virgo  viri  ;  8c 
jpfe  Cic  Parad.  V  ,  i  g€re 
igituf  animum  iaude  dignum. 
Vellei.  II,  74  Fulvia  nihil 
muliebre  praeter  corpus  gerens. 
cf.  Sili,  lug.  ^4  inic.  Plauc. 
Afin.  n ,  1 , 9  &c. 

I  Cf.  Phomi.  V,  7  ,^6. 
&  Hor.  art.  p.  1^9  in  pucri 
DOtatione  :  &  iram  coUigit, 
ac  ponit  temere ,  &  mutatur  in 
horas.  De  muliebfibus  iris 
Prr>pert.  11,  p,  3^  Quam 
cito  feminea  non  conftat  foe-' 
dus  in  ira ,  Sive  ea  caufa  gra^ 
vis  y  five  ea  caufa  levis, 

1  Pro  refponfo  id  iftam 
fapientiaQi  iubet  fer^rum  a- 
^j<^<t9  ft  vxori  (uiiitiare  adx 


ycntum  :  quod  morls  craf 
percgrc  vcnicntibus  ;  ct 
Plaut.  Amph.  1,1,  40. 

3  Adicn-s  fores,  fubito  au- 
ditis,  quac  in  aedibus  gerun*- 
tur ,  confiftit.^ 

4  Non  loquerc  altius. 

%  Don.  habet :  rurfum  pro  - 
pric  retro  :  prorfum ,  ante  fig» 
nificat.  &  cft  provcrbialc  , 
ut  dicimus  rurfum  deorfum , 
iatro  foras  ,hac  iUac  &c.  Ipfe 
adco  ordo  (ignum  habct  pcr- 
rurbationis. 

6  Pamphilum  propius  ao- 
ccdere  iubet ,  ut  ipfc  audiat ; 
Aatim  altiori  voce  rogac 
hem!f 

7  Submiftius  primum  mo- 
oet.  fervum;  fed.ipfe  ftatim 

T3 


»94  P.    T  E  R  E  H  T  1  I 

Pro  luppitcr !  damorem  audio  ••  P^r.  tute  loq» 

ris  ,  me  vetas  *  ? 
M.  Tace,  obfecra^  mea  gnata  *.  Fam^  snatris  vo 

vifa  eft  ^  Philuiftenae. 
Nullus  fum  t.  Par.  qui  dum  ?  Pam.  perii  !   fa 

quam  ob  rem  ?  Pam.  nefcio  quod  maj 

num  malum 

ProfeftOjParmeno,  me  celant  ^Far.  uxoremPli 

liimenam  4 

Pavitare  7  nefcio  quid ,  dixerunt.  id  ii  forte  efl 
nefcio. 


idtius  indamat  pro  lup*  &c 

I  Credc  clamorem  fuiiTc, 
quem  ciolor  parturienti  ex- 
prefferat ,  qoamlibct  obfcu- 
tius. 

1  Mirt  txprejfus  tft  mo$ 
mijcultantium*  Don. 

3  Myrthina  aufiicur ,  non 
videtur;  monet  vero  filiam, 
tkt  ipla  proilat  cltmandoy 
^uae  dam  fieri  debebant. 

4  Sc  audiri.  Verbum  in  om* 
))!  fenfu )  maximeauditu  ad- 
kibetur;  plenius  infra  fc  8, 2. 
Eun.1II,i,t  audire  vocem  vift 
fiun^  cf.  Virg.  Aen.  VI,  1^7. 

5  Sic  ,  qui  fupra  fe  mifi^ 
nm  9c  iQfelicem  dixerat. 


nunc  Cum  magnum  nejcioqm 
eveniffe  fubito  inteliigecet 
cf.  fupra  V.  24. 

6  Celantur  proprie  tur 
piter  fafVa ;  fed  nihit  tale 
alia  quaevis  pericula  fufpl 
catur  Pamph.  hinc  mectlani 
quippe  quia  a  nobis  abiit 
aeque  remiffa  eft.  Alii  vero 
ut  EraGn.  Ald.  Steph.  Fa< 
bric  Vefterh.  Bentl.  contn 
fidem  MSS.  optt.  edidere  ct' 
lasy  ot  qood  fqq.  di£lis  con- 
gruere  putaat.  Eligantledlo* 
res. 

7  Pavit.  ad  corporis  per- 
turbationem  refertur ;  qaalis 
9A  etiam  in  ftbiis  lcceflionei 


H  E  C  Y  R  A. 


^95 


Pam.  Interii  :  cur  mihi  id  non  (fixti  ?  Par.  qiiia 

non  poteram  una  omnia, 
Pam.  Quid  morbi  cft  ?  Par.  nefcio.  Pam.  quid  ? 

nemon'  medicum  adduxit?  Pau  nefcio. 
Pam.  Ceffo  hinc  irejntro  ,  ut  hoc  quamprimum, 

quidquid  eft ,  certo  fciam  ? 
Quonammodo,  Philumena  mea  > ,  nunc  teofFen- 

dam  affe£^am  *^?  45 

Nam  ii  *periclum  ^  in  te  uUum  ineft  ^  periffe  me 

una  haud  dubium  eft. 

ACTUS    III.     SCENA    1 1 4. 
P  A  R  M  E  N  O- 

xN  On  ufus  fefto   eft  mihi  nunc ,  himc  intro 

fequi: 
Nam  invifos  omneis  nos  effe  illis  fentio  K 


I  Amatorlaapoftrophe. 

i  Inc.  morbo.  Quancam 
vero  afficiecur  amacor  marl- 
cus  ,  parcui  (uperTeniens  , 
quem  allenum  pucabac !  ne- 
fciui  virginem  a  reipfo  c«m* 
prefTam  ance  nupcias. 

3  Inc.  vicae. 

4  Poeca  h.  1.  Sc  dein  arre 
amovec  fervum ,  qui  axorem 
m  Pamph.  aliquamdia  ince* 
gram  ez  ipfe  aukliferac,  nt 


Philumenam  peperifle  fen- 
ciac ;  nedum  vcram  rei  racio- 
nem  de  comprefTa  a  Pamph. 
ance  nuptias  virgine  refcif* 
cac  garrulus  fervus  ,  ez  eo« 
qnt  aliquisalius^quemhaec 
fcire  £as  non  cffec ;  cf.  Ad. 
V,fculc. 

^  Acuceinvenicpoecacau- 
fam ,  qua  continerecur  &  fer« 
Tus  curiofus ,  &  ob  id  ipfum 
focrus  fupervencura. 

T4 


29«  P.TERENTII 

Heri  nemo  voluit  Softratam  intro  admittere  ». 

Si  forte  morbus  amplior  faftus  fiet , 
Qiiod  fane  nolim ,  maxume  heri  caufai  mei  : 
Servom  illico  introiifle  dicent  Soflratae: 
Aliquid  tuliffe  comminifcentur  mali  , 
Capiti  atque   aetati  iilorum  * !  morbus  qui  au 
tus  fiet. 

Hcra  in  crimen  veniet,  ego  vero   in  ^nagnu 
malum  f. 

JCTUS    III.    SCENA    III  ^. 
SOSTRATA,     PARMENO. 

S.  x\  Efcio  quid  iam  dudum  audio  hic  tumu 

tuari,  mifera  : 
Male  metuo  ,  ne  Philumenae  magis  morbus  aggr; 

vefcat : 


I  Quod  0(1ii  argumcnrum 

1  Quoil  malc  fir  jlli^,  fcil. 
Homcftici«;  Phitiippi  ,  qui 
falfa  comminifcantur  dc  in- 
noxiisnobis.  dcformularid. 
ad  Phorm.  III  ,  2  ,  6.  Cavc 
vcro  cum  Don.  purcs,  pcr 
Ulorum  intclligi  ipfam  Phi- 


lumcnam. 

5  Quacflioncm  &  cruccr 
4  Softrata  tumnltu,  qi 
in  vicinis  acdibus  affuiiu 
cft,cxcita,&  Jc  nurutimcn 
hanc  pro  bonitatc  in  cam  fi; 
vifuracrat,  fcd  fervo  dinu; 
dcntc,  maximc  audito  ad 
vcntu  filii ,  rctinctur. 


H  E  C  Y  R  A. 


197 


Quod  te  ,  Aefculapi ,  et  te ,  Salus  ' ,  ne  quid  fit 
huiiis  ^ ,  oro. 

Nunc  ad  eam  vifam.  far.  heus  Softrata.  S.  ehem. 
Par.  iterum  iftjnc  excludere  '. 

S.  Ehem  Pantieno,  tune  hic  eras  ?  perii,  quid 
faciam  mifera  ?  5 

Non  vifam  uxorem  Pamphili  4 ,'  cum  in  proxumo 
hic  fit  aegra  ? 

Par.  Non  vifas  :  ne  mittas  quidem  vifendi  caufa   ^ 
quemquam  t. 

Nam  *  qui  amat,  cui  odio  ipfus  eft,  bis  facere 
ftulte  duco  7  : 

Laborcm  inanem  ipfus  capit ,  et  illi  moleftiam 
afFert. 


1  AefcalapH  ft  Deae  Sa- 
luth  numina  iundlim  cole- 
bamur ,  quomodo  &  eorum 
flatuae  iundlae  eranc  ap. 
Graecos. 

1  Scil.  quod  male  mctao. 

3  Reftnrurus^heram  aJ- 
monct  ipfam  iniuriae  prius 
accepcae  ;  eoque  forcjus  di- 
cic  excludirc ,  cum  fupra  I , 
1  ,  114  dixiflec  admijit  nemo* 

4  Sic  dicendo  animum  ma- 
tris  bonaeque  focrus  oftcn- 
Hic  aptius^  quam  fi  diziflcc 


Pbilumenam. 

^  Tancum  abfit,  ut  vifas 
eam>  ut  nequidcm— mittas. 
Cui  minus  non  licet  ^  ille  5c 
maius  non  audcat. 

6  En  iterum  fcrvus  verba 
fundens  uc  pbilofophus. 

7  Cic  ad  fam,  V  ,  ^,  n.  7— 
fin  autem  ingrata  ejfe  fentiam , 
non  committam ,  ut  tibi  ipfi 
infanire  videar.  cf.  &  Plaur. 
Trin,  III  ,  i ,  f  1.  Hor.  arc. 
p,  467  Sc  ep.  I,  10  ,  16. 


198  P^    T  E  R  E  N  T  I  I 

Tum  filius  tuus  introiit  videre ,  ut  venit  » ,  qi 

agat. 
S.  Quid  ais  !  an  venit  Pamphilus  ^  ?  Par.  vei 

S.  dis  gratiam  habeo. 
Hem !  iftoc  verbo  animus  mi  rediit ,  et  cura 

cordc  exceflit. 
par.  lam  ea  te  canfa  maxume  nanc  huc  intrc 

nolo  : 
Nam  fi  remittent  quippiam  Philumenae  dolon 
Omnem  rem  narrabit,fcio,  continuo  fola  foli, 
Quae  inter  vos  intervenerit,  undeortum  eft: 

tium   5  irae, 
Atque  eccuM  video  ipfum  egredi.  quam  triftis  < 


ACTUS     III.    SCENA      I  y  4. 
SOSTRATA,    PARMENO,   PAMPHILUS 

S.K^  Mi  gnate  ! 
Pam.  Mea  matcr ,  falve.  S.  gaudeo  venifle  lalvi 

falvan' 


r  Statim  ciim  advcnic* 
Tandcm  (Ic  advcntum  filii 
nunti.ir;  quo  quid  laccius 
cfTc  poterat  matri  ? 

1  Poeu  benc  imitatur  j/^ 
fcilum,  Don. 

5  Piconafaius;  uti  inctpU 
initlum  Andr.  IV,  i,  a5  & 


fc.  f .  T.  I  &  2  inidwn^', 

exordiar. 

4  Salutationem  habet 
cris  amantiflimae  fbllicj 
quc,  &  filiipii ,  fcd  oli  i 
do  vifa  ,  quae  matrem  c 
larc  dcbct ,  fc  fq.  folus 
rabit ,  triftis. 


H  E  C  Y  R  A.  19^ 

PKilumena  eft  ?  fam.  meliufcula  eft.  J.  utinam 
iftuc  ita  dii  faxint ! 

Quidtu  igitur  lacrumas  ?  aut  quid  es  tamtriftis? 
Pam.  refte  ' ,  mater. 

5.  Quid  fiiit  tumulti  *  ?  dic  mihi  J :  an  dolor  re- 
pente  invafit  4?  j 

Pam.  Ita  faftum  eft.  S.  quid  morbi  eft  ?  Pam,  fe- 
bris  f  •  S.  quotidiana  ?  Pam.  ita  aiunt  ^. 

I  fodes  intro  7 ;  confequar  iam  te  • ,  mea  mater. 

S.  fiat  ^ 
/^tf/72.  Tu  ^^  pueris  curre,.Parmeno,  obviam,at- 

que  eis  onera  adiuta  >■• 


I  FormulareticeD(li,quae 
dicere  noliSyabfqueiniuria  . 
incerrogantis.  Cf.  ad  Heaut. 
1,3,16. 

%  Antiquus  genit.  uti  & 
•p.  SallufV.  Stnati  pro  5e* 
natus.  DoR. 

%  Eft  curiofius  interro-* 
gantis. 

4  Imprudens  ▼erum  tan- 
git.  Parturientes  enim  dolor 
rcpenre  invadit. 

5  Neque  haec  abeft  a  puer» 
peris.  Tta  nii  mentitnr  filius. 

€  Religiofe  hoc ,  quod 
praeter  verum  eft|  ad  rumo* 


rcm  refert. 

7  Rogat  id,  timens,  ne  iti' 
grediatur  ad  foceros,  &  (i« 
mulneampiiusinterrogctur. 

8  Addit  hoc ,  ut  lubentcr 
praeeat  mater.  lam  h.  1. 
mox^  uti  Andr.  III,  2,  5. 

9  Cohcedendi  h.  1.  viin 
habet. 

10  lam  quoque  ablcgat 
^fcrvum  curiofum. 

n  Antiquay  inqult  Don. 
iocutio  figurata  ;  &  ejl  vwmX^ 
>Myfi  pro  onera  portantes  ad- 
iftta.  Sic  &  Phorm.  I ,  a  , 
Hf^funiu  adiutarc. 


^oo 


P.    TERENTII 


Far.  Quid  ?  non  fctunt  ipfi  yiam »  domum  ( 
redeant  •  ?  Pam.  ceflas  ? 


A  CT  U  S    II J.   S  C  E  N  A     V   \ 
PAMPHILUS. 


N. 


Equeo  mearum  rerum  initium   ullutn  in 

nire  idoneum , 
Unde  exordiar  narrare ,  quae  ncc  opinanti  a< 

dunt  : 
Partim  ,  quae  perfpexi  his  oculis ,  partim  ,  q 

accepi   auribus  : 
Qiia  me  propter  ^  exanimatunx  citius  eduxi  fo: 
Nam  niodo  intro  me  ut  corripui  timidus  ,  z 
fufpicans  ■     . 

Morbo  me  vifurum  afFeftam ,  ac  fenfi  efle  ,  m 

rem  :  hei  mihi  4 ! 
Poftquam  me  afpexere  ancillae  advenifle  ,  ill 

omnes  fimul 


1  Pi^cr,  aequc  ut  curio- 
fus  &  loquax  oninis ,  fervus 
acgrc  fert  manciatum. 

2  Tandcm  abadlis  iis  , 
cjuos  hacc  fcirc  non  liccb.it, 
Pamphilo  locus  eft  ,  ubi  c- 
ius  dolor  ex  moilo  vifis  & 
awditis  cirundatnr  in  queftus^ 
qui  &  rcm  omncm  dccla- 


rant ,  &  affe«f^um  magis  a 
loris ,  quam  mariti  ,.  pi 
&  pudicum  eius  ingeni 
proferunt. 

I?  r^fiirtc ,  quapropur  i 
cf.  infra  v.  1 6  fq. 

4  Mirc  intcrponitur  d 
lenris  formula  ^  a  qua  in 
piat  «TaJ«a'iP* 


H  E  C  Y  R  A.  301 

Laetae  «xclamant ,  YtnU  ;  id  quod  »  me  repente 

afpexerant. 
Sed  continuo   voltiim  *   earum  fenfi   Immutari 

omnium  , 
Quia  tam  incommode  illis  fors  obtulerat  »  adven- 

tum  meum.  10 

Una  illarum  interea  propere  praecucurrit,  nun* 

tians 
Me  veniffe  :  ego ,  eius  4  videndi  cupidus,  refla 

confequor.  ^ 

Pofleaquam  intro  advjeni,  extemplo  eius  morbum 

cognovi  mifer. 
Nam  neque ,  ut  celari  5  poflet ,  tempus  fpatium 

ullum  dabat: 
Neque  voce  alia ,  ac  res  *  monebat ,  ipfa  poterat 

conqueri.  15 


X  Elegancer  oxnittititr  ob 
id  qaod. 

1  Cic  de  orat.  III,  57 
Omms  enim  xnotus  animi 
fitum  quenddm  a  natura  habct 
Ttdtum ,  ifi»  fonum  ,  &  gejlum 

&C. 

3  Offeruntur  infperara  C 
bona  f.  mala. 

4  Int.  Philumenae.  Ge- 
rundium  enim  in^non  mo- 
do  cum  genit.  plur,  (  ut  le- 
{eadi  librorum;  &  Hieguc. 


proL  ip  )  quod  frequens 
cfl  ap.  Ciccroncm  ,  fcd  & 
cum  gcnit.  (ing.  conftrui  mo- 
nuit  iam  Sandins  Min.  III  ^ 
^*  P-  4^^  F^  i7oa  cx  ipfo 
noftro,  Plauto,Ovidio.  Ncc 
tamen  huc  trahimus  Ph.  II , 
I ,  »4 ,  ubi  uon  rcfcrtur  ad 
amicae  f.  uxoris,  fcd  ad  a-» 
moris. 

$  Int.  partus. 

6  SciL  partus. 


501  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Poftquam  afpexi » o  facinus  indignum  '  /  inqiii 

et  corripui  illico 
Me  inde,  lacrumans»  incredibili  re  atque  at 

percitus  *. 
Mater  confequitur  :  iam  s  ut  limen  exirem; 

genua  accidit^ 
Lacrumans  mifera.  miferitum  eft  4.  profedo 

fic  eft,  ut  puto. 
Omnibus  nobb  ut  res  dant  fefe  ^  ita  magni  at 

humiles  fumus  f. 
Hanchabere  orationem  mecum  principio  inftiti 
O  mi  PamphiU^  abs  u  quamobrcm  hacc    abid 

caufam  vidcs  7  ; 
Nam  vitium  tjl  oblatum  virgini  olim  ab  nejcio 

improbo  •  ; 


I  lac.  quod  fgo  nonpromt- 
fitusfum.  Acque  una  Kac  ez- 
claxnacionc  quanra  vis  dolo* 
ris  cx  aiuore  repencinl  ez- 
primicur  magis,  quam  que- 
ftu  3:  furore  ! 

1  Supra  V.  4  mt  exanima* 
tum  ciiius  eduxif* 

5  Inc.  crat^  ut  &C. 

4  Formula  mireranrium ; 
cf.  Phorm.  I,  &»  49.  Acquc 
eidem  affc^lui  cgregic  fub- 
fervibic  fi>#^tfi<i»,  qua  mot 
oraciooem  macris  Philume* 


nac  refcrec. 

5  ApoUod.  hl^ff  vut 

%xu94f.  Scd  &  vide ,  uc  i 
fcncenciam  poeca  priac 
Odyff.  S>  135  expreffe 

6  f.  primum  cocpit, : 
fine  labore. 

7  Ira  iam  Softrata  in 
sda  agnofcicur  filio. 

8  Ex  eo  inveniccur  exi 
cum  Pamph.  invenictur  i 
improbum  id  facinus  imj 
demcr  feciffc }  quod  cx  fi{ 


H  E  C  Y  R  A. 


l<55 


tfunc  huc  confugit  ,  u  atquc  alios  partum  ut  cdant 

fuum. 
Sed  cum  brata  eius  reminifcor  ,  nequeo  quin  Ia« 

crumem  mifer  <•  ^5 

Quacquc  fors  fortuna  cfl^  inquit,  nohis  quac  tc 

hodic  obtulii^ 
Pcr  cam  u  obfccramus  ambac  ,  Ji  ius  ^Jifas  cji,  uti 
Advorfa  cius  ^pcr  tc  tccla  tacitaquc  apud  omncsficnt^ 
Si  unquam  crga  tc  animo  cffc  amico  i  fcnfifii  cam  ^ 

mi  PamphiU.y 
Sinc.  lahorc  hanc  gratiam  u  Uf  fibi  dcs  pro  illa  , 

nunc  rogat  :  30 

Ccurum  dc  rcduccnda  id  facias  ^  quod  in  rcm  fit 

tuam  4  : 


cognofcecar  fub  A^m  V» 

I  Mire  fiia  verba  incerpo* 
nic,  uc  lacrumis  oftendac, 
quam  infeliz  fic  ex  amore  , 
quem  honefte  recinere  fe  non 
pofle  videc;  &  quam  infelir 
fic  Philunu  ez  cafu  indigno. 

%  Neque  eoim  ip(a  in  cri» 
fnineerac 

3  Quem  ipfe  laudaverat 
Pamph,  fupra  fc  I,  t2  fq. 

^Verecundia  cegic»  quae 
quidem  opcac  ,  fed  verbis 
prare  non  andec.  Orac  igicur 
MHtBJn,  uc  rcm  omnem  dam 


habeat ;  fed  argaii\enca,  qua^ 
fubiicic,  ambiguae  preci  ido* 
nea  func  :  primum  ab  ucili, 
(  fi  enim  non  redu^rus  e«- 
rar»  docem  rcfolverc  ,icne- 
bacur)  :  dein  ab  eo  ^  quod 
non  indecore  ficri  pofiic» 
cum  folus  rci  confcius  (ic : 
tum  a  £udli ,  quod  cancum 
lemporis  a  nupciis  cfBuxe* 
ric ,  uc  Philumeoam  aborcum 
fiecifle  (cf.  V.  ^8),  pror 
babilitts  dici  po(Ec :  deniquc 
ezimic  fcrnpulum,  qui  uous 
in  hac.  re  fiiperfici  co  quoi 


3o^ 


P.    TERENTII 


Panurire  tam  ,  nequc  gravidam   effc    cx  u , 

confcius  ' : 
[Nam  aiunt  *  tccum  pojl  duobus  concubutfTt  < 

fibus  5  .' 
Tiim  ,  poflquam   ad  tc   vcnit  4  ,  menjis   agitu 

iam  fcptimus  ) 
Quod  tc  fcirc  f ,  ipfa  indicat  rcs  :  nunc  Ji  potis 

Famphilc  , 


infans    concinuo  exponen- 
dus  lic.  . 

I  Conftruc  &  cxpone  : 
qui  folus  confcius  ps,  eam 
paru  neque  ^.  ^.v  te. 

1  Hoiicllius  pro  ait^  fciL 
Pkilumcna. 

3  Scil.  quam  cibi  nupta 
cfrct.  Duos  igicur  menfcs  ab- 
ftinucrac  ab  uxorc  j  dcin 
cffluxcrc,  quoci  niox  zMyfcp^ 
tem  menfcs.  lain  cum  par- 
lus  adcflcc ,  agcbacur  deci' 
mus  mcnfis  ,  fcil.  lunaris  ; 
(  quoci  conftac  cx  A(fl.  V  , 
3,  14  5  cf.  Ad.  ni,-^,  25?.) 
fcquitur ,  inccr  rapcum  illum 
&  nupciarum  follcntiia  in- 
rcrccfliflc  mcnfcm  unum.  In- 
tcrpp.  omncs  inde  a  Don. 
incptc  laboranc  in  compucan- 
dis  menfibus ,  rcmqae  impll- 


cant.  Ceterum  locutio 
duob.  menjibus  ]>ro  Juobu, 
m.  anciquisacLjue  ufitaia 
uc  duo  p.  menfes  pro  p, 
m.  cF.Liv.  XXXil,^. 
47  &  57.0bviA  4U04UC 
ap.  Cic.  Ncp.  al.  po/Ipj 
poft  aliquanto,  pofl  non  mu 
quodpcr  «»7<a-r^«<^i,»  di^ 
volunc  Gramniacici. 

4  Loquicur  modcfVe,  \\ 
nuprias  confunimatas  \\\ 
bus  mcniibus,  poftquam  n 
fiflcc.   Ica  &  Ovid.  de 
am.  II,  57P  ad  foedus 
niunt  atftantes. 

%  Pamph.  fcil,  nifl  P 
mcnoncm  confcium  fcclfl 
cf.  Ad.  I,  2,  61  &  63,  : 
lus  fcicbac ,  parcim  cffc  al 
num ;  quippc  cum  ipf^  d 
nium  abliinc  fcptcm  mcn 


H  E  C  Y  R  A.  305 

Maxume  volo  doqut  opcram  ,  ut  clam  eveniat  partus 

patrem  , 
\Atque  adeo  omneis.  fed  Ji  fieri  id  non  potefiy  quin 

fontiant , 
Dicam  abortum  ejfe  :fcioj  nemini  aliterfufpe3umfore, 
Quin ,  quod  verijimile  ejl  ^  ex  te  reSe  eum  *  natum 

putent. 
Continuo  exponetur  *  :  hic  i  tihi  nihU  ejl  quidquam 

incommodi ;  et  40 

Illi  miferae  indignae  faSam  iniuriam  ^ontexeris. 
Pollicitus  fum  -♦ ,  et  fervare  in  eo  certum  eft,  quod 

dixi,  fidem. 
Nam  de  reducenda ,  id  vero  neutiquam  honeftum 

'  effe  arbitror  : 
Nec  faciam;  etfi  amor  mc  graviter  confuetudo- 

que  eius  tenet. 
Lacrumo  ^  quae  pofthac  futura  eft  vita ,  cum  in 

mentem  venit,  4j 

Solitudoque.   o  Fortuna,  ut  nunquam  perpetuo 

es  bona! 


bus  cum  Philuni.  rem  habere 
coepic.  Aliis  fi  palam  fietety 
Philumenam  pepcriffc  ,  vb- 
deri  poterac  anceverciffe  de- 
cimum  menfcm  (lunarem  ). 

1  Scil.  quem  abortum  di- 
ccrec. 

1  Tamquam  ce  iubence , 
qui  eum  collere  nolis. 
Terentius  T.  //• 


3  in  hac  re  ;  h.  e.  (1  noa 
tollacur  puer ,  quem  Pamph. 
alienum  fcibac. 
\  4  Scil.  uc  pcr  rac  omnia 
tcfta  effenc.  Acqueinco  mi- 
fericordiam  &  amorcm  eius^ 
quam  camen  rcducere  ,  non 
honcAum  habebac ,  oflendic^ 


4 


3o«  P.     TERENTII 

Sed  '  iam  prior  amor  *  me  ad  hanc  rem  e 

citatum  >  reddidit : 
Quem  ego  tum  confilio  miflum  feci  ^  eidem  i 

operam  dabo  4. 
Adeft  Parmeno  cum  pueris.  hunc  minime  eft  < 
In  hac  re  adeiTe  :  nam  olim  foli  credidi^ 
Ea  me  abftinuifle  in  principio,  cum  data  eft. 
yereor ,  fi  clamorem  eius  hic  crebro  audiat, 
Ke  parturire  intellegat.  aliquo  mihi  eft 
Hinc  ablegandus,  dum  parit  Philumeiuu 

ACTUS    III.     SCENA     V 1.  n 
PARMENO,    SOSIA,    PAMPHILUS. 

Panj\\vCtx\  ^y  tibi  incommodum  eveniffc  i 
•S.  Non  hercle  verbis,  Parmeno,  dici  poteft 


I  Capit  tandcm  cx  nc- 
CcfTitatc  confiljuari  fortc. 

%  Scil.  Raccliidis. 

3  Scil.  id  cdofliim,  qiiod 
Cic.Tiirc.IV,35r.74ficdi- 
cic :  F.Viim  novo  quid,tm.  amore 
veiercm  amorem  tamqudmcla- 
vo  cLvum  eiiciundum  putanu 

4  Deitinavcr:\:i.\mmi{rani 
faccrc  ux«rem;  lcdyi;/i/tfie- 
i7rmodit  :  icaquc  nuncvctc- 
rcra  amorcm  rcpcterc ,  & 
(jic  fibi  coufulcte  itatuit^ 


5  Sccnacomicosluru 
kcns  ,  primum  (ervoru 
itincrc  fabulantium  de  ] 
culis  itincris  mariciml, 
Parmcnonis  ainaadatio] 

6  Quac  formuU  admj 
tis  rcfcrt  fc  ad  ea,  qitae; 
dc  itincris  niarkiml  pei 
lis  maximis  ia^hiverac.  I 
fupra  III,  I  ParapK.  rcdii 
hanccinc  ego  vitam  parfi 
dere* 


H  E  C  Y  R  A.  307 

Tantum,  quam  *  re  tpfa  navigare  incommodum  eft. 
Par.  Itane  eft  ?   S.  o  fortunate   ^ !  nefcis  quld 

mali  ) 
Praeterieris  ,  qui  nunquam  es  ipgr/efliis  mare.     5 
Nam  alias  ut  mittam  miferias ,  unam  hancsvide  : 
Dies  triginta,  aut  plus  eo  ^  in  navi  flii  , 
Cum  interea  femper  mortem  exlpedabam  mifer  : 
Ita  ufque  advorfa  tempeftate  ufi  fumus. 
Par.  Odiofum  4,  J.  haud  clam  me  eft  t.  denlque 

hercle  aufiigerim  10 

Potius ,  quam  redeam ,  fi  eo  mi  redeundum  fciam. 
Par.  •  Olim  quidem  te  caufae  impellebant  leves  y 
Quod  nunc  minitare  facere  ^  ,  ut  faceres ,  Sofia. 
Sed  Pamphilum  ipfum  video  ftare  ante  oftium. 
Ite  intro  :  ego  hunc  adibo  ,  fi  quid  me  velit.  i  J 
Here,  etiam  tu  hic  Aas}  Pam.  equidem  te  exfpefto. 

Par.  quid  eft  ? 
Pam.  In  arcem  <  tranfcurfo  opus  eft.  Par.  cui  ho* 

mini  ?  Pam.  tibi. 


X  Tantum^^quam  ufitatum 
etiam  Varroni  &  Livio  pro 
iantum  quantum. 

2  Sic  &  ap.  Hor.  ^crnu 
I  y  1 ,  3  miles  fradlus  exda- 
mac :  0  fortunati  mercatores  l 
cf.  Virg.  Georg.  II,  45«. 

3  Mcnander  :  w^  ,  xta 
5«eA«cr«,  xMi  yuFif,  kma  l^tm. 
Quam  perfe  Ae  aucem  in  r^(j« 


poeta  fcquicur  hominum  id 
gencris  fcnfum&  ferraones  l 

4  Quod  ego  nunquam  ex- 
periri  audcam. 

5  At  ego  eipcrtus  fum. 

6  Ita  aflcntitur,  ut  iocofe 
pcrftringat  homincmlcvemj 
tamquam  fugitivum. 

7  Scil.  fugam. 

S  Ajcpoxo>itf ,  in  medio 

V    i 


3o8  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Par.  In  arcem !  quid  eo?  Pam.   Callidemi 

horpitem 
Myconium,  qui  mecum  una  veftu '  ft  ,  con\ 
Par.  >  Perii  :  imtrifre  hunc  dicam,  (i  falvus 

niiim 
Rediffet  unquam,  ut  me  ambulando  ninnp 
Pam.  Quid  ceffas  ?  Par.  quid  vis  dicam  ?  an  < 

veniam  modo  *?  w?  • 

fam.  Immo,  quod  conftitui,  me  hodie  con^ 
turum  eiim, 

Non  poffe  :  ne  me  fruftra  illic  exfpeftct,  vo 
Tar.  At  non  novi  hominis  faciem  ^  tam.  at  faci; 

ut  noveris  4 : 
Magnus,  rubicundus  ,  crifpus  f ,  craffus,  cacli 


urbis  (itam.  En  ut  piger  & 
curiofus  ftupet ,  laborcm  in 
alium  transfcrrc  cupicns;^ 
liberius  agit ,  in  heri  rebus 
confcius ,  ciufque  fcrmonum 
lolim  pafticcps, 

1  Sibi  loquitur.  Faccte 
«rcro  dicit ,  hunc  ifovijfc;  fol- 
lcnne  cnim  pcrcgrinantibus 
in  iilncrc  vota  faccrc  de  rc- 
ditiT. 

1  Homo,  cui  eofTrc  Cil, 
jrri.ict  licro  ,  qui  rcni  non 
nianlavfiit  CTtqucndam. 

3    Dcnuo    iinpaticntiaiU 


profcrt. 

4  Ludit  iam  fcrvum,  t 
gcndo  liomine ,  quem  qu 
rcndo  nufquam  gentiura 
vcniar.  Itaillecuriofus& 
gcr  mcrito  abigitur,  ca 
cctur. 

5  Argucbatur,  tcftcD' 
Tcrcntius  impcrite  fcc 
Wwonium  ilium  crifpu 
qucm  y^  pollodor.  fcccrit  i 
vum  cx  pror.  Graeco  H 
jcAv/cf  (puXuKptc  C  uti  La 
lius  habet  :  MyconP  ca 
Ofhuls  iuvcntus  ;  cf.  &  PJ 


H  E  C  Y  R  A.  309 

Cadaverofa  »  facie.  Tar.  di  illum  perduint ! 
Quid,  fi  non  veniet?   maneamne  ufque  ad  ve- 

fperum  ? 
tam.  Maneto  :  curre.  Pau  non  queo :  ita  defeffufi 

fum. 
Pam.  lUe  abiit.  quid  agam  infelix  *?  prorfiis  nefcio  ^a 
Quo  pafto  hoc  celem,  quod  me  oravit  Myrrhina, 
Suae  gnatae  p^rtum :  nam  me  miferet  mulieris. 
Quod  potero,  feckm,  tamen  ut  pietatem  colam: 
Nam  me  parenti  potius ,  quam  amori  > ,  obfequi 
Oportfet,  at ,  at ,  eccum  Phidippum ,  et  patrem  3  5 
Video:  horfum  pergunt.  quid  dicamhifce,incertus 

fum. 


H.  XI»  47.  Putat  aJeo  Don. 
Terentlum  fcientem  facetius 
^xifle  crifpum.  Certe  Pamph. 
▼eram  imaginem  reddere  no- 
luit.  Tum  calvum  natura, 
&  crifpum  (  non  rafo  capite) 
cfle,  nonrepugnai.  Moz  cacf, 
cf.  Heaut.  V ,  8 ,  17  fq«  ubi 
▼irgo  dicitur  rufa  ,  catfea. 

I  In  hac  voce  incerri  hae- 
renr  a  Don.  omnes  interpp, 
Nos  a  vero  minus  aberra- 
xnus,  (x  locum  Lindenbro- 
gio  excitatum  ex  Sidon.  A- 
pollin,  XIII,  ep.  i  adfcri- 
bimus :  Sordidior  efi  atqut  dc- 


formior  cadavere  rogali,  Hinc 
ante  Faernum  legebatur  ca* 
davcrofa  facics  ;  tamquam  a 
Parmenone  difhim. 

t  Certus  enim,  non  re- 
ducere  uxorem ,  &  caufam 
tamen  celare,  incertuscrat, 
quomodo  id  bceret,  ut  ne 
mater ,  iam  immcrito  fufpec- 
ca ,  haud  ultra  in  crimen  ve- 
niret. 

3  int.  uxoris ,  quippe 
quem ,  nondum  animo  amil^ 
fum ,  mittere  laborabat.  Cf» 
Fhorm*  II,  I,  !}• 

V   I 


310  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

JCTUS    JIL    SCENA-  yil.^ 

LACHES,    PHIDIPPUS,    PAMPMLUS. 

£•  JL>/ fxtin'  dudum ,  illam  *  dixifle,  y2  txfptSUn 

filium  ? 
Ph.  Faftunt,  L.  veniffe  aiunt  > :  redeat.  Pa.  quam 

caufam  dicam  patri, 
QuamobTtm  non  reducam  ,'nefcio  4.  £.  quemego 

hic  audivi  loqui  ? 
Pa.  Certum  c  bilTirare  eft  viam  me,  quam  decrc 

vi  perfequl  ^ 
l.  Ipfus  eft  ,  de  quo  hic  agebam  tecum.  Pa.  lalvc, 

nii  patcr.  j 


1  II."\hc:  pA:ris  ac  foccri 
Co:»i;r(*:^:ir.;T  c.  u,  P;.i  y'^^,  Cm\ 
illi  r.  cor.  :,1:  if/  riiilr,nic;- 
nain  1  .!M)r.;pr  ;  IVd  P.inipl>, 
icci'iiin.  primuin,  pictatcm 
in  matr'^'ni  pracK'rt ;  dcinfc 
cxcufaiis  aiuorcm  Philumc- 
nac  \ix  prodit,  ut  fc  cxpc- 
dirc  nccjijcat,  nili  abciindo, 
&•  ilivcrr.ic  lulpicioni  lr>cuin 
rciincjuat.  InJc  &  fcnum  a 
fc  inviccm  dilTculIo  &  dif- 
Ccflus. 

1  Scil.  fili.i.n  tuam.  Cf. 
fupra  II  ,  1  ,  17. 

$  Int.  iiliuni.  Rcdfot  igU 


tur  Philumcna. 

4  Ecnc  inccrruiTi  fiicir  poc- 
ra,  cum  nihil  aliud  panum 
cdaic  volcnti  ruperlit,  quam 
uc  rccafationcin  tegat  obfc- 
cjuio,  cjuod  praeftiirc  malic 
parcnti,  quam  amori  cius, 
quac  illi  concedcrc  ncfciai. 
Aiquc  hoc  fecum  loquinir 
ahius ,  icaut  audiatur  prius» 
quam  convencrit.  Ita  folec 
pocta  pcrfonas  iuducere. 

5*  h.  e.  animo  obfirnial« 
pcrfequar,  quod  decrevi , 
fcil.  dc  noo  rcduQcnda  Pki« 
luixien<v 


H  E  C  Y  RA;  311 

L.  Gnate  mi^  falve.  Ph.  bene  fadum  te  advenifTe  ^ 

Pamphile , 
Et  adeo  ^  quod  itiaxumum  eft ,  falvum  atque  va« 

lidum  ".  Pa.  creditur.  ' 

Z.  Advenis  modo?  Pd.  admodum.  L.  cedo,  quid 

relliquit  Phania, 
Confobrinus  nofter  *  ?  Pa.  fane  hercle  homo  vo- 

luptati  obfequens 
Fuit,  dum  vixit:  et  qui  £c  funt,  haud  multum 
.  heredem  iuvant ;  iQ 

Sibi  vero  hanc  laudem  relinquuht :  yixit^  dum  vixie^ 

btnc  >• 
L.  Tum  tu  igitur  nihil  attulifti  huc  plus  una  fen-f 

tentia  ? 
Pa.  Quidquid  eft,  id  quod  rellquity  profiiit  4«  £« 

immo  obfuit  f  : 


I  Menanier  in  Nauclero 
inverfc  :  titlvxuflm  xm  rtrmt'' 

0HU9, 

%  Videyntfenes  capidie- 
res  habendi  primum  fcire 
curant  quancttm  reifecerint» 
an  caucior  illud  quaeric  prius, 
quam  id ,  quod  volc  maxu- 
me) 

3  h.  e.  in  ocio ,  in  con- 
viviis ;  aliis  &  fibi  vizic ;  uci 
Micio  Ad.  V ,  » ,  9— !!•  Vi- 
decur  aucem  Pamph.  coa- 


fulto  diftis  hifce  extenuare 
kereditacem,  uc  Phidippo, 
cuius  filiam  non  reduflurur 
erac,  minus  aegre  fiac. 

4  Quamvis  hereditas  par-' 
Ta  fic,  au^ior  tamen  indo 
eft  res  noftra. 

5  Vidccur  Donaco  dolo- 
rem  f.gnificare  ,  poflquam 
iibi  rem  ex  heredicace  auc« 
tam  incellexerac,  qui  mos  eA 
heredum,  quorum  fictus  fiib 
fcrfina  rifiu  efl;  cf.  Syri  Mi^ 


s  efl;  cf 


311  P.     T  ER  E  N  TI  I 

Nani  illum  vivom  et  falvom  vellein«  Ph.  impu] 

optare  iftuc  licet. 
IUe  revivifcet  iam  nunquam  ' :  et  tamen  ,  utruii 

malis,  icio. 
L.  Heri  '  Philumenam  ad  fe  arceffi  hic  iuflit  4.  i 

iufliffe  te. 

Ph.  Noli  fodere.  iuffi.  L.  fed  iam  eam  remitl 

Ph.  fcilicet  f. 
Pa.  Omnem  rem  fcio,   ut  fit  gefta-:  advenii 

audivi  omnla  *.  Z.  at 

Iftos  invidos  dii  perdant,  qui  haec  libenterni 
tiant ! 


mos  V.  ipo.  Amblguctaincn 
vidctur  didum  fenis ,  qui 
Bcrclo  an  in  mente  habuic , 
quoci  abicionc  ortumcft  in- 
commodum ,  neque  cvcntu- 
lum  fuiflc  putat,  li  Pamph. 
^omi  rcmandlTct. 

1  Dou.  obfcrvat,  ncfcio 
an  cx  fc  mcticns  homincs: 
mirc  pocu  his  verlis  PhiJip" 
pum  quoque  fulinvidctc  inJi- 
cat.  Quomodo  enim  Phidip- 
pus,  bonus  alias ,  invidcre 
potuit  affinibus ,  dum  certo 
fperabat  ,  filiam  rcduclum 
iri  ?  Itaquc  maj^is  ridcntcm 
)tacc  dixifTc  coniicimus. 


X  Vivum  an  mornni 

5  Poft  ambages  tan 
co  vcnit ,  quo  a  princ 
voluit. 

4  Quo  menciaclo  ut 
ut  tc^^at ,  uxorem  fpont 
abiiflo  j  &  (imnl  fbrtius 
dit  Phidippum,  dic  Scc 

$  Scil.  confirmantis  { 
nucntis  (  ut  Andr.  V 
48),qnippecuidixcrit 
Je  cxfpeSlare  Pampfu 

6  Rcfponfo  hoc  abr 
pit  omncm  (imulationer 
num ;  &  ftatim  quod  c  ri 
crctum  ipfi  cft ,  declarai 


H  E  C  Y  R  A.  315 

Pa.  Ego  me  fcio  caviffe,  nc  uUa  merito  contiK 

melia .  ^o 

Fieri  a  vobis  poffet  2  idque  fi  nunc  mcmorare  hic 

velim  , 
Quam  fideli  animo   et  benigno  in  illam  et  ck- 

menti  fui  »  , 
Vere  poffum;  ni  te  ex  ipfa   haec  magis  velim 

refcifcere. 
Namque  eo  pafto  maxumc  apud  te  meo  erit  in- 

genio  fides ; 
Cum  illa  ,  quae  nunc  in  me  iniqua.  eft ,  aequa  de 

me  dixerit.    '  25 

Neque  mea  culpa  hoc  difcidium  eveniffe,  id  te- 

ftor  deos. 
Sed  quando  itit,  effe  indignam  *  deputat  matri 

meae , 
Cui  concedat ,  cuiufque  mores  J  toleret  fua  mo- 

deffia ; 


'  I  Prb  fuerlm^ 
X  h,t.fc  non  aptam  y  ae^ 
quam  cjjjt  y  non  congmere  ma- 
tri  meae  ;  pkne  uti  Graeco- 
lum  «{i«f  &  etftiluf.  Verba 
ab  aequis  lancibus  rumpta , 
<juae  practer  genit.  rei ,  e- 
tiam  dativum  perfonae  ad- 
jnittunt.  Proprietatem  igitur 
vocis  &  Graecam  rationem 
fe^uitur  Ter.  .{LmilciQ  ilU 


decetvobis.  Sic  Eun.  V,  1 , 
15  at  tu  indi^us  ^  ribi  non 
conjruens  crat,  te  non  de- 
cebat ,  qui  faceres  contumc- 
Jiam.  Ncque  igitur  deocbat 
Bcntl.  lejfbioni  Codd.  anti- 
quiffimis  probatae  vim  in- 
fcrre  v.  fq.  quae  conc,  quae- 
que  eius  &c.  Al.  interpp*  in 
luto  haefltant. 

3  Quos,iit  TCtuftior,haud 


314 


P.    TERENTII 


Nequc  alio  pa£lo  componi  poteft  inter  eas  grao; 
Scgrcganda  aut  matcr  a  me  eft ,  Phidippe ,  aut  Phh 

lumcna.  30 

Nunc  me  pietas  matris  potius  commodum  fuadd 

fequi. 
I.  Pamphile  ^  haud  invito  ad  aures  fermo  nubi 

acceffit  tuus  * , 
Cum  te  poftputaffe  omncs  res  prae  parente  in- 

tellego. 
Vcrum  vide,  ne  impulfus  ira  *  prave  infifias  S 

Pamphile. 
Pa.  Qulbus  iris  ^  impulfus  nunc  in  ilUm  iniquus 

fim  ?  jj 

Quae  nunquam   quidquam    erga  me  commerita 

eft  Y ,  pater  , 

Quod  nollem :  etfaepe,quod  vellem,  meritam  fcio: 
Amoquc  •  ,  et  laudo ,  et  vehementer  defidero : 


«lefcrp.r.  Tiivcni  mulicri  au- 
lem  li:  moJcftiiU  Sc<\  modcfluim 
C|uoquc  inairis  laudat  fiiius 
IV,  I  ,u. 

I  LacKcs ,  pruHcnti  di(f\o 
filii  pictatcm  pracfcrcntc  cx- 
arnvatus  ,  lcninri  gravitatc 
icrpondct  monetquc  3  cf. 
AnJr.  V,  I,  S^  fq. 

1  Non  acidit  m^tris,  fcd 
eam  innuit. 

l  Inc.  cam  >  fcil.  iram , 


tamquamalicniim  vcftijrium. 

4  Filius  pulchrc  diluic, 
quod  matri  tribucre  vidc- 
baturpatcr.  Pluralcm  diccni 
/Vj/,  ncque  matrcm  nequc 
uxorcm  arguic ,  &  a  le  traaf- 
movet  culpam» 

^  Commcrcri  in  malamfu' 
mitur  partcm ;  mcreri  pro- 
pric  ii?.  bonam. 

0  la.n  prorfus  amorcim- 
pulfusloquitur,  cuius  cmn 


H  E  C  Y  R  A.  515 

I  Nam  fiiiffe  erga  me  miro  ingenio  ,  expertus  fum, 
!|  Illique  exopto,  ut  reliquam  vitam  exigat        40 

Cum  eo  viro,  me  qui  fit  fortunatior  : 
I  Quandoquidem  illam  a  me  diftrahit  neceflitas  '• 
Ph.  Tibi  id  in  manu  eft ,  ne  fiat,  L.  fi  fanus  fies, 
lube  illam  redhre.  Pa.  non  eft  confilium,  pater: 
Matris  fetvibo  commodis  *.  L.  quo  abis  ?  mane;  4$ 
Mane  ,  inquam  :  quo  abis  ?  Ph.  quae  haec  eft  per- 

tinacia  )  ? 
Z.  Dixin',  Phidippe  ,  hane  rem  aegre  laturum 

effe  eum  ? 
Quamobrem  te  orabam ,  filiam  ut  remitteres  4. 
Ph.  Non  credidi  aedepol  adeo  inhumanum  fore. 
Ita  nunc  is  fibi  me  fupplicaturum  putat  ^  ?        50 
Si  eft,  ut  velit  reducere  uxorem ,  licet : 
Sin  alio  eft  animo ,  renumeret  dotem  huc;  eat. 
L.  Ecce  autem ,  tu  quoque  proterve  iracundus  es. 


bene  fervantem,  quamvis 
reducere  nolentem  ,  fecit 
poeta  'y  quo  perveniatur  ad 
Mttlttf^o^iif ,  ubi  uxorem  re- 
ducet  volens. 

X  Quae  quomodo  eft  in- 
cxorabilis ,  ita  ipfecertum  fe 
cffc  innuit.  NeceJJitatem  vero 
praetendit,  quam  fencs  re- 
fum  ignari  non  intelligunt. 

X  Lenius ,  &  ob  honeflam 
taufam  reculkts  ac  ne  iiltra 


patrl   repugnare    cogatur , 
abit. 

3  Phid.  qui  interhaec  ftu- 
pebat ,  tandem  crumpit. 

4  Lachcs  artificiofe  dicit, 
id  a  fe  pracdiftum  effc  ,  cf. 
II ,  1 ,  i^  ;  quo  minus  id  mi- 
retur  &lndignetur  Phid. 

5  Qui  in  fuos  lcnis  erar, 
nunc  ardcfcit  in  contcmpto- 
rcm  iiliac. 


3i6  P*     T  E  R  E  N  T  I  I 

Ph.  Percontumax  redifti  huc  nobis  ,  Pamphile 
£.  Decedet  iam  ira  haec ;  etfi  merito  iratus  eft  « 
Ph.  Quia  paululum  vobis  J  acceflit  pecuniae  , 
Sublati  animi  funt.  L.  etiam  mecum  litigas  ? 
Ph.  Deliberet ,  renuntietque  hodie  mihi  , 
Velitne,  an  non  :  ut  alii,  fi  huic  non  £it  ,  fie 
L.  Phidippe ,  ades ,  audi  paucis.  abiit !  quid  meai 
Poftremo  inter  fe  tranfigant  ipfi ,  ut  lubet : 
Quando  nec  gnatus,  neque  hic  mihi  quidq' 

obtemperant ; 
Quae  dico ,  parvipendunt.  porto  hoc   lurgiut 
Uxorem  «  ,  cuius  haec  fiunt  confiUo  omnia. 
Atque  in  eam  hoc  omne ,  quod  mihi  aegre 

evomam  ^. 


1  Magnae.  inciignacionis 
eft ,  abfentcm  alloqui.  Don. 

1  Mcdius  inrer  Hlium  ab- 
fcntcm  ciufquc  foccrum  ira- 
tum  cffc  volcns ,  huius  ira- 
cundiam  in  fe  vcr;it. 

l  Etiam  cx  invidia  iracun- 
Jior  ,  culpam  Pamphili  ad 
patrcm  rcfcrt. 

4  Ipfc  Phid.  iam  ira  fub- 
latior  concludit  ,  &  abir 
iratus ,  ad  filiam  haccperla- 
turus. 


^  Itacum  Lachctem 
reconciliandae  graiiac 
ftrata  eflct,  rcdit  ignaru 
rum  ad  iurgia  cum  ux 
modeftc  importunitaten 
ri  ferente.  Scd  mox  cri 
vcrtctur  in  aliam  inno( 
tcm ,  Philumenae  mati 
quoad  turbis  maioribu 
ncm  facict  »«7««>^«^9. 

6  Bcne  hoc  verbo  ut 
Aegritudincmenim  vonc 
rclcvat.  cx  Don. 


H  E  C  Y  R  A.  317 

ACTUS    III.    SCENA    FIIL^ 
MYRRHINA,     PHIDIPPUS. 

'  jtf.jL  Erii!  quid  agam  ?  quo  me  vortam?  quid 

viro  roeo  refpondebo 
Mifera  ?  nam  audiviffe  vocem  pueri  vifus  eft  va- 

gientis :  ^ 

Ita  corripuit  d^repente  ^  tacitus  fefe  ad  filiam. 
jQuod  fi  refciverit  pepcriffe ,  id  qua  caufa  clam  mc 

habuiffe 
Dicam  ,  non  aedepol  fcio. 5  j 


I  A  fcena  hac  ordiuntur 
omnes  inde  a  Don.  llbri  Ac- 
cum  IV  j  &  ea  novi  crroris 
ex  reredo  partu ,  iiodi(|ue 
difficilioris,  in  ^uem  FampK. 
ob  uxoris  recufatioAem  in- 
cidet  Adu  IV,  initia  ferir. 
Verum  is  mos  efl  Terentii ; 
ut  auditores  exfped^atione 
teaeantur  Adus  venturi. 
Tum  bene  obfervat  Dacie- 
ria ,  quac  una  re^lc  Aft.  fqq. 
divifit ,  fcenam  h.  1  non , 
fed  pcracVa  hac  fcena,  va- 
cuam  fieri.  SciL  Phiciippus 
indignabuBdus  a  litigio  ad 
filiamibat^vid.  v. 7.  ibi  iam 
repente  novam  rem ,  partum 


filiae ,  cum  vifurus  effet , 
proterretur  uxor ;  quam  is 
revertens  ilatim  infequitur. 
Ita  ille  iam  ante  iratus,  boc 
minus  fufpicatur  veras  cau- 
fas,  fed  iratus  ,  lenius  ta- 
men ,  quam  Laches  cum  fua 
11, 1,  agit  cum  uxore,  quae 
partum  celaverit. 

1  Uaam  partem  oratio- 
nis  effe  notat  Don.  neque 
divifim  fcribendum  de  rt^ 
pente, 

l  Subito  crepitu  oftii  at- 
re£^a  tacet,  refpicit  foresj 
tum  erumpit  formido  fcd  ^ 
flium  &<;. 


3i8 


P.     T  E  R  E  N  T  I  I 


Sed  oflium  concrepuit :  credo  ipfum  ad  me  exire; 
nulla  fum. 

P.  Uxor  ubi  me  ad  filiam  ire  fenfic ,  fe  duxit  foras  '• 

Atque  eccam  video.  quid  agis  *,  Myrrhina?  heus, 
tibi  dico  ^  M.  mihine  4, 

Mi  vir  ?  P.  vir  ego  tuus  fiun  f  }  tu  virum  me  ,  aut 
hominem  ^  deputas  adeo  efle  ? 

Nam  (i  utrumvis  horum ,  mulier  7 ,  unquam  tibi 
vifus  forem  ,  lO 

Non  fic  ludibrio  tuis  faftis  habltus  efifem.  M.  qui- 
bus  ^l  P.  at  rogitas  ? 


c  Egrefla  cft  citius  (  cf. 
Plaut.  Bacch.  IV,  3,  8& 
'Aul.  IV ,  8 ,  8 )  argumcnto 
culpae.  Eo ,  quod  cclabat  u- 
xorjPhid.  nefcio  quid  uifpi- 
catur.  Celantur  vero  ea , 
quac  fcire  aliorum  inreifltj 
cf.Cic.T)fF.  III,  16. 

1  Forfan  int.  te;  h.  e.  quid 
xnt  fugis.  Id  vero  Don.  in- 
nuere  videtur  :  Apparct  mu- 
lierem  fugere  ^  6»  viri  averjdri 
praefentiam. 

3   Inclamat  ,   ut   reftet  j 
cf.  Eun.  II,  3  ,  4^ 

4  Ita  anxia  fui  (cf.  Andr. 
V ,  1  ,  8  &  p  j  &  iiraul  blan- 


de  mi  vir ;  cf.  Hcaut.  III,  f ,  ^, 
$  Cf.  Plaut.  Amph.  II ,  1 , 
180. 

6  Crtfcit  indignatio.  Ma- 
ximc  cjiim  indignum,  ho- 
niincm  non  pu:ari.  Nimium 
ftulrus  au:  inhumanus,  homo 
non  pucatur,  fcd  lapis ;  cf. 
fupra  II,  I  ,  17.  Ad.  IV, 
1,40.  Andr.  I,  ^  ,  I  &c 

7  Irarus  acerbe  fic;  non 
ut  prius  Myr  h'ma. 

8  Timcns  ramen  callide 
rogdt ,  licuri  nullius  culpae 
coDfcJa  ;&  uc  vidcret,  quox* 
fum  is  ircc. 


H  E  C  Y  R  A.  319 

I  JPeperit  fiUa  ?  hem  !  taces  "  ?  ex  quo  }  M.^  iftuc 
patrem  rogare  aequom  eft  ? 
JPerii!  ex  quo   cenfes,  nifi  exillo,  cui  data  eft 

nuptum,  obfecro? 
P.  Credo  « :  neque  adeo  arbitrari  patris  eft  aliter. 
feddemiror, 
.    Quid  fit  9  quam  ob  rem  tantopere  hunc  omnes 
nos  celare  volueris  15 

Partum ;  praefertim  cum  et  rede ,  et  tempore  fuo 
pepererit  4. 

Adeon'  pervicaci  efle  animo^  ut  puerum  prae-» 
optares  perire, 

Ex  quo  firmiorem  inter  nos  fore  amicitiam  poft- 
hac  fcires : 

Potius  5  quam  advorfum  animi  tui  lubidinem  eftet 
cum  illo  nupta? 


2  Claadeflinus  partus  in- 
ilicat  deli^um  y  hinc  rogat 
€X  quo  ? 

%  Bene  diiCmulans  defen- 
dit  fe,  accuGmdo  virum  in- 
iuriae  haud  paternae.  Scd 
tamen  nefciens  dicit,  quod 
vcrum  cflc,  Aft.  V  manife- 
ilum  crit. 

3  Cto  uxoris  correptione 
lenltur ,  crimenquc  tantum 
iof^rt  4p  <^Co  panu» 


^Duae  funt  caufaepartum 
celandi :  i)  (i re^  h.  e.  nihll 
momftri  x )  fi  pro  tenpore , 
praeter  f|i{picioncm  ftupri , 
evenerit.  Earum  nullam  efle 
credit  fenex.  EfHuxifle  pu- 
camus  menfes  novem  a  nnp*- 
liarum  foUcnnibus.  Id  fatis? 
vidcbatur  patri.  Alii  partunx 
feptimcftrem  fumunt,  quf 
patri  iuftus  vifus  (it.  Sed  cf. 
not.  ftdm,  J,  33. 


310  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Ego  etiam  >  illorum  efle  hanc  culpam  credidiyqoat 

te  eft  penes.  20 

M.  Mifcra  fum  K  P.  utinam  fciam  ita  cffe  iftuc  3, 

fed  nunc  mi  in  mentem  venit, 
£x  hac  re  quod  locuta  es  olim  y  cum  illum  gen^ 

rum  cepimus  : 
Nam  negabas  nuptam  poiTe  filiam  tuam  te  pad 
Cum  eo  9  qui  meretricem  amaret  ^  qui  pemoda- 

ret  foris. 
M.  Quamvis  caufam  hunc  fufpicari  ^  quam  ipfaa 

veram  ,  mavolo  ^.  ij 

P.   Multo  prius  ftivi  ^  quam  tu  »  illum  amicam 

habere,  Myrrhina. 
Verum  id  vitium  nunquapj  decrevi  effe  cgo  ado- 

lefcentiae  f  : 

Nam  id  omnibus  innatum  eft.  at  pol  iam  aderit  S 
fe  quoque  etiam  cum  oderit. 


I  h.  c.  adhiic.  lam  ipfc  in 
crroiem,  tamquam  uxor  ,a- 
vcrfetur  gcncrum  ,  labitur ; 
quo  utitur  callicia  uxor  ad 
virum  porro  fallendum. 

1  Formula  innoccntiam 
tcflantium,  praefcrtim  mu- 
lierum. 

3  h.  e.  tc  cflc  innocentem, 
non  fcelcftam.  Scd  convin- 
ccre  cam   tentat. 


4  Hoc  (ibi  loquicur  (cot^ 
fim. 

5  Non  ingcnio  '  tribui: 
Pamphili ,  fed  actatis ,  ut  fi: 
communc  vicium  omnium, 
non  illius  propriura. 

6  int.  Hmpus  (  quod  aL 
ingcrunt ),  cum  f.  quo  ipfbm 
pocnitcar  nioruni  fuorum. 
Eliipfls  fucta.  c£  And^  1 , 


rt  tC  YR  A.  jii 

i   Scdutolim  te  oftendifti,  eandem  efle,  nihilcefla- 

vifti  ufque  adhuc  * , 
Ut  filiam  ab  eo  abduceres  ,,neu  ,  quod  ego  egif- 

fetn,  eflet  r^tumi  30 

Id  nunc  res  *■  indicium    haec   facit ,    quo  pado 

faftum  volueris  3. 
M^  4  Adeon*  me   efle  pervica^em  V  cenfes ,  cui 

ftiatet  fiem  j 
Ut  eo  eflem  animo  * ,  fi  ex  ufu  efl"et  noftro  hoc 

nlatrimonium  ? 
P.  Tun'  profpicere ,  aut  iudicare ,   kioftram   in 
*-:'  t?em  quOd  fit>  potes? 

Jkudifti  ex  aliquo  fortafle,  qui  vidifle  eum  diceret  3  5 
Exeuntem ,  aut  introeuntem  ad  amicam.  quid  tum 

poftea- , 
Si  modefte  ac  raro  hbc  fecit  ?  nonne  ea  diffimu- 

lai-e  rios 
Scire  magis  humanum  eft,  quam  dare  operaih  id| 

qui  nos  oderit  7  ) 


t  h.  e.  un  alias  (aepe  &^ 
fienSfliy  te  nunquam  raoruiki 
morum  poenlcere ,  ita  mhil 
€tJfavifitLC»  Ai.  ordinem  rer- 
biorum  aliom  praefarendo^ 
gberrant* 

%  Partus^  quemcelatiCtf 
l  Ut  filia  ab  iUo  redu^ 
ceretur» 

Tirentius  T.  //• 


4  Quae  credita  (eni  funt ; 
tallide  ad  fui  defenfionem 
trrlpiti 

5  int.  eanird  eamy  C  quod 
alii  e  Don.  in  texcum  incur 
lere^  ii^  cuim.f. 

6  Scil.  alieno  ab  bis  nup- 
tiis. 

7  Si  lapimus  ,  dif&mula- 

X 


r 


3" 


P.    TKRENTII 


Nam  fi  is  poflet  ^b  ea  fefe  derepente  avellerey 
Quiaim  totconfueffietannos;  non  eumhominem  ' 

ducerem ,  ^o 

Nec  virum  fatis  firmiun  ^  gnatae.  M.  mitte   ado- 

lefcentem  obfecro  j 
Et  quae  me  peccaffe  ais  s :  abi ,  folum  folus  con- 

.vcni  4 : 
Roga ,  velitne ,  an  non  ,  uxorem?  fi  eft,  ut  dicat, 

velle  fe, 
Redde  :  fin  efl  autem  y  ut  noUt ,  rede  ego  confu- 

lu\  meae. 
P.  J  Si  quidem  ille  ipfe  noh  volt ,  et  tu  fenfli  effe 
in  eo,  Myrrhina  ,  45 


inus  podus  ,  nos  ea  fcirc ; 
.^uam  lca  agimus ,  uc  cum 
nos  cun£la  indagare ,  &  eius 
amorem  aegre  fcrre  ridec , 
nos  eciam  oderic.  Sed  vide 
plura  in  nocc.  cric,  ubi  refti- 
tuci  a  nobis  vcrborum  or- 
dinis  raciohes  damus. 

I  Sed  ferum  ,  qui  nulla 
confuecudine  teneacur,  der- 
vinciacur  j  cf.  fupra  Ul  j  ^  , 
44.  Andr,  I,   I,  83  ,  loS 

fq.m,3,8. 

i  SciL  fucurum. 

3  Myrrhina  callide  a  fe 
xem  fummam  transferc  in 


Pamph.  qui  fidem  dederac , 
fe  rem  cclacurum ;  adeoque 
foius,  G.  rcducere  amplius 
nollec ,  culpam  lacurus  erac. 

4  Mecuic,  ne  alii  refcif- 
cahc ,  quos  haec  fcire  non 
aequum  erac  ^  Sc  mecuere  po* 
tuit^  nc  tandcm  veraiti  cau-  ' 
'fiim  divorcii  proderet  Pam- 
^philus. 

5  Phid.  iam  Pamphili  len- 
xentiam  cognitam  habens  , 
Myrrhinae  confiiium  re- 
ipuit ,  ^amque  denuo  accu- 
fat,  quod  ipfa  haec  gerere 
iine  confilio  &  iuflu  maricl 


H  E  C  Y  R  A.  323 

Peccatum  :  aderam  ^  ciiius  confilio  ea  par  fuerat 

profpici. 
Quam  obrem  incendor^ira,efleaufamfacere  haec 

te   iniuflxi  meo. 
Interdico  * ,  ne  extuliffe  extra  aedes  puerum  uf* 

quam  velis  *• 
Sed  ego  ftultior ,  meis  di£lis  parere  hanc  )  qui  po- 

ftulem : 
Ibo  intro ,  atque  edicam  fervis ,  ne  quoquam  ef- 

ferri  fmant  \  50 

M.  NuUam  pol  credo  mulierem  me  miferiorem 

vivere  f : . 
Nam  ut  *  hic  laturus  hoc  fit,  fi  ipfam  rem,  ut 

fiet ,  refciverit  , 
Non  aedepolclam  me  efl;  cum  hoc,  quod  levius 

eft  7  ,  tam  animo  iracundo  tulit. 

aufa  erat.  4Re£lepoeca  facic  luben- 

I  Interdicimus  y  quod  ve"         tem  hoc  maritum)  ne  quod 

xzvans  &^ny  edicimus  y  c^oA        Myrrhina    voluerac  ,    puer 


fieri  iubemus. 

2  h.  e.  ne  cfTeras,  fcil.  per 
alios.  Eft  aucem  formula  ve< 
tandl  antiqua ;  cf.  Cato  c  f 
ne  quid  emiffe  velit  infciente 
domino,  neu  quid  dominum 
celaviffe  veliu 

'3  Iracus  ttxorem>  demon- 
ftrat,  quafi  diceret ,  mulie- 
rem  hanc  pervicacem.  Sibi 
enim  hacc  lo(\\xii\xt  fedjlnant. 


exponeretur,  fervandus  in 
\6k,  V,  quem  Pamph.  ut 
fuum  tollet. 

f  Calliditas  Myrrhlnae 
exhaufta  :  hinc  maiora  me- 
tuit  pericub;  quibus  fuc- 
curret  ttulttf^oftfj  crifliaque 
mucabic. 

6  £  quo  modo,  quamjm« 
moderace. 

7  De  exponendo  puero* 

X    2 


314  P.    t  E  R  E  N  T  I  I 

Nec  9  qiia  via  fententia  eius  poflit  mutari  ^  fcio J 
Hoc  mihi  unum  ex  plurimis  miferiis  relliquum 

fiierat  maium^  ^5 

Si^puerum  ut  toUam^  cogit,  ciiius  nos  qui  fit 

nefcimus  pater  :  • 

Nam  cum  comprefTa  eft  gnata  ' ,  forma  in  tenebris 

nofci  non  quita  eft  ^ : 
Neque  detra£him  ei  tum  quidquam  eft,  qui  poft 

poflit  nofciy  qui  fiet : 
Ipfe  eripuit  vi  ^  in  digito  quem  habuit  ^  virgini 

abiens  anulum  ^ : 
Simul  vereor  4  Pamphilum  ,  ne  orata  noftra  nc- 

queat  diutius  60 

Celare,  cum  fciet,  alienum  puerum  toUi  pro  fuo  ^ 


X  Narrando  malum ,  ea 
dicit,  quae  &  dlf&culcaces 
A£i.  IV  evencuras  eafque 
infuperabiles  praeparenc  ;^ 
fimul  ad  exicum  £iibulae  ipec- 
tanc. 

1  Ancique  queory  a  queo 
SalL  lug.  c  3 1  p.  II 6.  ed.  Bip. 
X.  Lucrec.  I,  1044  queatur* 

3  li\c  anulus  inicium  erit 
cognofcendi,  virginem  olim 
a  Pamph.  comprcffam  efle  , 
tx  eoque  hunc  puerum  na-* 
fumjcE  V,  X. 


4  Magni^jgicur  metus  c- 
runt  ucrique  parci  per  A£l« 
IV. 

5  Vacua  dcmum  fcena  fic, 
neque  ullum  (ignum  fit ,  quo 
liuic  fcenae  (equencem,  quam 
cum  Daderia  prlmam  novi 
aAus  facimus,  concinuam  ef> 
fe  appateac.  Incervallum  au- 
tem  ,  intler  hanc  ulcimam 
fc  Att.  III ,  &  fq.  aif^um , 
dacum  efl  motibus ,  quos  fe« 
nes ,  in  uzores  iraci  ucerque^ 
donu  coDcicabunt. 


H  E  C  Y  R  A.  ,    ixf 

ACTUS     /r.«     SCENA    /. » 
SOSTRATA,    PAMPHILUS. 

S.  ±S  On  clam  mc  eft,  gnate  mi,  tibi  me  effe 

furpeflam,  uxorem  tuam 
Propter  meos  mores  >  hinc  abiffe :  etfi  ea  ^  difli- 

mulas  fedulo. 
Verum  ita  me  dii  ament ,  itaque  obtingant  ex  te  , 

quae  exoptem  mihi  ^  y  ut 


I  Adu  koc  Fampiu  ob 
fimulacas  cau(as  oondlii  de 
con  reducenda  uxore  In  fum- 
mas  adducltur  diificulcates 
ex  modeiUa  matris  rus  con* 
ceflurae  ,  &  errore  alio  Phi* 
dippl ,  quo  uxorem  filiam- 
que  tmm  odii  in  Pamphi* 
lum,  velut  amore  Bacdii- 
dis  etiamnum  devindum, 
arguiu  Itaque  inter  ambos 
fenes  convenit,  evocare  Bac^ 
chidem ,  minis  precibufque 
permovere,  ut  Pamphilum 
a  fe  fegregec.  Ea  vero,  haud 
de  vulgo  meretricum>  fcd 
praeter  opinionem  bona  mu- 
lier ,  (ibi  nihil  rei  cum  illo 
inde  ab  eius  nuptiis  fiiifle 
confirmat  j  ^  ad  idcm  Fiu^ 


lumenae  eiafqae  matri  con* 
firmandum  promptam  fe 
modeflius  gerit. 

X  Softrata,  cum  a  vir» 
refciviiTet,  filium  nonreda» 
cere  velle  uxorem ,  ut  ipfius 
matris  ferviret  commodisy 
miro  permota  afFedu,  filium 
monct>  fe  rus  concefluram 
ede  ,  &  ne  amplius  cun^le- 
tur  uxorem  reducere. 

3  Senum  &  anuum  maxi- 
mtfui  mores  funt;  unde  mo- 
rofa  firuSus  dicitur.  Don. 

4  Refertur  abfolute  ad  fu- 
pexiorem  de  fufpicione  fen« 
tentiam ;  &  ordo  eil :  etfi  ea 
diff*  fedulo ,  non  clam  me  ejl 
&c  cx  Don. 

$  IttsiurandmTi  plenom  ai 


316 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


Nunqoam  fciens  commemi,  merito  ut  caperet 
odiiun  illam  mei : 

Teque  ante  quam  me  amare  rebar,  ei  rei  fir- 
ipafli.fidem  '  :  5 

Nam  mihi  intus  tuits  pater  narravit  modo  *  ,  quo 
pafto  me  habueris 


jnoris ,  quo  ipfum  (imul  cic- 
vincire  cupit,  ut  prccibus 
fbturis  obfcquarur. 

X  Vcrfus  hic  cft  crux  in- 
tcrprctum  inde  a  Don.  Du- 
plcx  cius  nomine  cxpoficlo 
lcgicur.  Prima  :  clccft  tam  ; 
ut  ftt  ordo  :  &  quam  te  amjre 
me  rehar ,  tantum  firmafti  fi- 
dtm  ei  rei.  Alia  ,  forfan  aS 
alio :  ordo  &  fenfus  liic  cft  : 
6»  nnod  ante  rebar ,  ei  reifir- 
mafli  flJem  meam  :  neque  me 
ftfellit ,  quod  ante  rehar  ,  te 
me  amnre.  nam  ei  rei  hodie 
firmafli  fidem  ,  id  eft  y  proba- 
tionem  attulifti.  Tntcrpp.  rccc. 
l.uic  ultimac  fententiae  fcr- 
me  acccdunt  omncs.  Scd 
Bcntl.  fibi  ance  alios  fapiens, 
gravius  dicic :  »  Satagit  hic 
Don.  agic  nihil.  Rem  con- 
ficict  nollcr  vetcrrimus  Te^ 
que  antt  quod  me»  &c.  Ordo 


cll  :  quodque  ante  rehar  ,  tt 
me  am.  ei  rei  fi  fi  »  Quem- 
admodum  autcm  vctcrrimus 
illc  Bcncleii  apercc  ex  alccro 
fcholio  mutuum  acccpic  il- 
lud  quod ,  ica  &  ipfc  magnus 
cricicus  nihil  ab  co  divcrfi 
protulit.  Donati  quidcm  f. 
quifquis  ei  fuum  attcxueric, 
poftrenia  cxpofitio  adiuvc- 
cur,  fi  quam  lcnius  cmcndes 
in  quum^  uc  (ic  &  quum  ante 
rehar,  te  am,  m.  5dc.  nifima- 
lis  anfe  quam  dici  pro  prae 
quam  f.  praeut.  Sic  ccrcc  ma- 
gis  laudarec  filii  in  fc  amo- 
rcni ,  quam  (i  cx  prima  Don. 
cxpoficionc  credas,  quantum 
te  am.  me  a.  r.  tatftum  ei  reif.f 
1  Sic  opcima  maccr  filli 
caufa  ccgic  aegritudinem  om- 
ncm  ;  vcrbifquc  lcnic ,  quod 
in  illam  cvomucric  Laches, 
quod  filius  macri  conccffu* 


HECYRA.     -  317 

Pracf)ofitain  amori  tuo  « :  nunc  tibi  me  certom  teft' 

contra  gratiam 
Referre  ^^  utapud  me  praemium  cKt  pofimm.pie* 

tati  fcias  ?.  ... 

Mi  Pamphile  4  ,  hoc  et  vobis  ,  et  mejae  commo- 

dum  famae  arbitror: 
Ego  nis  abituram  hinc  cum  tuo  me  effe  certo 

decrevi  ^  patre ,  10 

Ke  inea  praefentia  obftet ,  neu  caufa  ulla  reftet 

relliqua , 
Quin  tua  Philumena  ad  te  redeat,  Pa.  *  quaefo , 

quid  iftuc  confili  eft  ? 

Illiu'  flultitia  vifta  ,  ex  lu-be  tu  rus  habitatum 
migres  ^  ? 


rus  crat,  quamvis  uxorem 
amcc  ipfc. 

I  Sic  augec  mcrltum  filii. 
PIus  cnim  dixit,  quam  fi 
uxori  tuae  dieeret. 

z  Quam  humaDC  agit  cum 
filio! 

3  Id  ftudct  matcr,  nc  quod 
diifhim  cft ,  f.  tacdio  f.  do- 
lorc  f.  ira  vidla  facerc  videa- 
tur  filio.  Cf.  Plauc.  Poen. 
V,  4,  17.  Virg.   Acn.  I, 

4  Quam  blandis  vcrbis 
praemollit ,  quidquid  durius 


dccrctum  vidcatur  filio  !  cs 
Don. 

5  Dcnuo,  quod  ccrtum 
fibi  cffc  dixcrat,  id  confir- 
raat ,  nc  ditTuaderc  vclit  fi. 
lius.  fx  Don. 

6  Confilium  matris  fuo 
dc  non  rcduccnda  uxore 
quam^maxumc  advcrfarium 
vidcns  ,  &  timens  ,  omnia 
congeric ,  ut  illa  mutct  vo- 
luntatcm. 

7  Scil.  ab  bominibus  re- 
legati  videbantur,  quibuscx 
Urb^  rus  migrandum  crat* 

X  4      , 


Haud  fecies  » ;  nequc  fiixam  ,  ut  ,  qui  nobi^^  ma- 

ter  ,  malediftum  velit  * , 
Mea  pertinacia  t  efle  dic^t  &dum,  haud  tua  mo.- 

deftia,  1 5 

Tum,  tua»  amicas  te,  et  cognatas  deferere,  et 

feftos  dies  4 

Mea  caufa ,  nolo.  S.  nil  pol  iam  iftae   rcs  f  mi 
voluptatis  ferunt: 

Dum  aetatis  tempus  tulit ,  pcrfunfta  fatis  (lim  j 

fatias  iam  tenet 
Studiorum   iftonun  :  ^  haec  nuhi  nunc  cura  efl 

Qiaxuma  ,  ut  ne  cui  meae 

X-onginquitas  aetatis  obftet ,  mortemve  exfpeftet 
meam  7.  lo 


I  Blandius  difluadencla 
forinula. 

\  h.  e.  inimici  noftri. 

3  Pcrtlnacla  vitio  datur  j 
cique  opponitur  moderdtio  f^ 
pioJeJlu,  Rctinerc  cupit  j^ 
qua(i  dixerit :  n;iea  intereft,j, 
|ie  id  fiar ,  quod  dccrevifti^ 

4  Qui  folcnniter  lac^i  c- 
lant.  Poft  facrificia  cnim  a- 
gitabantur  epulac ,  ludi ,  fc- 
liae.  Li.ndcnbr.  huc  chariftis 
{,^  convivia  propinquorun\ 
Wa|bit.  c€i  y aL  Majt.  II,  i,  %y 


f  Scil.  ainicae ,  cognatac  ^ 
fefti  dies. 

6  Cum  ante  pro  matrc  ^ 
anu  locuta  cffct ,  nunc  fcrio 
nimis  &  velut  ex  dolorcob 
iniuriam  £  'invidiam ,  quam 
immcrito  patiatur,  fqq.  pro- 
nuiitiat.  Taliafacit  poeta  uc. 
aii  Don.  ad  morcs  cxpri- 
mendos ,  i:cddendafque  pcr-^ 
fonas. 

7  Ea  faepc  fdncdus  prae*^ 
V^^.  ingrva  habc^  ab  ajiis„ 


H  E  C  Y  R  A,  3Z9 

Hic  video  mc  effe   invifam  immerito  :  tempus  eft 

concedere : 
Sic  optume  ,  ut  ego  opinor  ,  omnes  caufas  prae^- 

cidam  omnibus^ 
Et  me    hac  fufpicione  cxfolvam ,  et  illis  '  morem 

geffero» 
6ine  me ,  obfecro  ,  hoc  efiligere  ,  volgus  *  q\'  •  l  > 

male  audit  mulierum. 
Pa.  4  Quam   fortunatus  ceteris  fum  rebus ,  abfque 

una  hac  foret  t,  aj 

Hanc  matrem  habens  talem,  illam  autem  uxorem ! 

S.  obfecro ,  mi  Pamphile  , 
Npn  titt^  incommodam  rem,  ut  quaeque  eft  *,  in 

animum  induces  pati  ? 


I  Mire  UU^,  noo  nurui, 
ScH  nmrcm  gejfcrq  actius  diq- 
cum ,  camquam  ilU  C  ilUc  o- 
lira  volucrint ,  ut  cxpellcrc-i 
tur  ipfa.  Non  mirum  vero, 
homines  -felfo  fufpc^os  , 
a,uc  immcdto  invifos,  tan- 
dcm  fieri  fufpiciofos. 

X  SciL  indodlum  &  cx-t 
pcrs  honcfli^ 

3  ObquodjfciLillud  II, 
1,4  uno  animo  omnc^  ficrus 
ojcrunt  nurus. 

4  Pamph,  matris  inno- 
f^ntk  ^  bonitate  mirumi^ 


moduin  afFc^us ,  &  fimul  a* 
morem  Philumenae  dimlc- 
tere  non  valens  j  ita  fcnfus 
fuos  prodit ,  ut  &  pie  matri 
refpondeat,  neque  veram 
difcidii  caufam  cfTerat. 

5  Nifi  haec  una  res  cffcc 
incommoda,  Ipfe  quidein 
parcum  uxoris  alicnum  pu- 
tans ,  icadicit ,  ut  matercre- 
dat  difcordiam  Philumenac, 
ob  quam  ipfe  haercat  intcr 
pietacem  &  amorcm. 

6  h.  c.  qualifcunque  ill^ 
rcs  fit,  Njhii  cnim  definito 


330 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


Si  cetera  ita  funt ,  ut  tu  vis  ,  itaque  «  ut  effe  ego 

illam  exiftumo , 
Mi  gnate,  da  veniam  hanc  mihi,  reduc  illam.  Pa^ 

rae  mifero  mihi  * ! 
5.  Et  mihi  quidem  s !  nam  haec  res  non  minus  me 

male  habet ,  quam  te  ^  gnate  mi.         30 

ACTUS    IV.     SCENA    II  a. 
LACHES,  SOSTRATA,  PAMPHItUS. 

L.  \J\Jem  cum  ifloc  fermonemhabueris,  procul 

hinc  ftans  accepi ,  uxor  : 
Uhic  eft  fapere  »  ,  qui ,  ubicunque  opus  fit ,  ani- 

mum  poflis  fleftere ; 


iixerac  Pamphilus.  Dacic- 
ria  h.  1.  aliena  ciicir. 

I  Et  ica,  uc  — cxiftumo. 
Caute  cum  filio  locjuitur  de 
uxore  y  quam  amare  is  vide- 
tur. 

1  Nec  ncgat ,  nccpromit- 
lit,  fed  intumcfcit  ( cf.  Andr. 
II ,  I  ,  3  ) ;  utpoce  qui  a- 
miiTa  fpe  rccinenclac  uxoris 
acfluni  animi  iani  diffmiulare 
non  pocef^. 

5  Ingcmifcic  paritcr  ;  inc. 
vae  miferdc  nuhi  l 

4  In  icmporcadvcnicLa- 


ches  ad  intendendam  rurfiis 
adjonem ,  cum  coUoquium 
matris  &  filii  tandem  abiif- 
fec  in  geniirus.  Laches  ve- 
ro ,  qui  iilud  prbcul  audive- 
rac ,  uxori  rcconciiiacus,  ncc 
tamen  nimis  benignc  ,  fcd 
more  fuo  refpondens ,  nunc 
indac  magis  filio. 

5  Quam  ne  nunc  quidem 
de  praecerica  culpa  purga- 
cam  fibi  habct,  ci  tamen  rc- 
conciliarur;  quod  nunc  illa 
videacur  fapere  ,  animum 
fle(flcndo.  Primum,  qui  ( ab- 


HECYRA.  331 

Qiiod  faciundiim  fit  poft  fortaffe ,  idem  hoc  nunc 

fi  feceris. 
5.  Fors  fiiat  pol  « !  £.  *  abi  nis  ergo  hinc :  ibi  ego 

te ,  et  tii  me  feres. 
S.  Spero  mccaftor  i.  L.i  ergo  intro,  et  cqmpone, 

qiiae  tecum  fimul  y 

Ferantur :  dixi  4.  S.  ita  ut  iubesy  feciam.  P.  pater  «. 
L.  Quid  vis,  Pamphile  ^}  P.  hinc  abire  matrem? 

mjnume  7,  £.  quid  ita  iftuc  vis  ? 


lat.  ant. )  h.  e.  un^ie  f.  cx 
qMo-^poJ/ts  {q.  d.  Ea  demura 
cft  fapientia  ,  quae  neceffi- 
tati  parere  doceat;  cf.  Cic. 
ad  fem.  IV ,  ^ ,  5. )  dein  y? 
feceris  idem  h.  nunc^  quodf. 
f  P^fl  fi'^'  f'  ^  fponte  prae- 
vertas  nece/Iitatem  ;  cf.  Ad. 
III,  ^,44.V,  3,  ifq. 

I  Adverfus  triftius  viri 
didura  ( triftis  enim  cft  ne- 
Ceflitas )  tv^tifttfffta  ufam  di- 
cit  Don.  Forsfuat  f.  cvcniat 
fane  bona;  q,  d.  hona  dicito 
potius. 

i  Animum  ad  mitiora 
fledens  fqq.  dicit  ,  quafi 
querens  odium ,  quod  frufti 
pro  labore  a  filiis  habeant 
iencs  parentes  y  neque  his 
rcliquum  cffc,  quo  fruan- 


tur,  fcJ  quomodo  ft  invi- 
ccm  ferant ,  qui  non  ab  aliis 
(erancur. 

3  Modefla  (cmper ,  ut  fe 
talem  fore  promitt?t,  non 
opus  cil  j  fcd  quem  fe  dcin  fo- 
re  promittit  vir ,  fpcrat  ip(a. 

4  Confirmat  (lc  priora* 
ut  fentcmiam  ccrtam  oilen- 
dac. 

5  Filius  perculfus  vultu 
&  vocc  patrem  permovct. 
cf.  Andr.  V,  3  ,  18. 

6  Celeritas  ac  brevitas, 
qua  filii  di^  excipit ,  non 
fedatum  ,  fed  dolentem  ani- 
mum  indicac. 

7  int.  abeat ,  f.  fino.  A- 
mantcr,  non  fupcrbe  refi- 
flen:is  cft  j  uti  fupra  IV,  i, 
17  neio. 


33^  P,    TER  E  N  T  I  I 

P.  Quia  de  uxore  incertus  fum  etiam »  quid  fim 

fadurus.  L.  quid  eft  ? 
Quid  vis  fecere ,  nifi  redducere  » ?  P.  *  equidem 

aipio ,  et  vix  contineor : 
Sed  noa  minuam  meum  confilium  :  ex  ufu  quod 

eft,  id  perfequar.  lo 

Qedo ,  ea  gratia  concordes  mage  ,  fi  non  red-. 

ducam,  fbre  ). 
£.  Nefcias  4  :  verum  tua  refert  nihil,  utrum  illac 

fecerint ; 


I  Sic  loc^uitur  Laches ,  uc 
firuis  non  audeat  praccife  nc- 
garc. 

X  Igitur  cauce  reducendi 

cupiditacem  verbis  cufio  & 

vixcont.  fingit ,  fcd  nimc  mi- 

uime  confilium    elTc   dicit. 

Ita  quidcm  Don.  qucm  cum 

interp.  Italo  Fabrini  fequi-> 

mur.  Dacieria  ex  mente  Do- 

nati  quidcm   interpretatur , 

fed  practcr  cam  libi  f,  feor- 

fim  dixiflc  vult  vcrba  eqid- 

dcm-^perfiquar ;  quod   cum 

aeftu  patris  rcfponfum  ex- 

fpeftantis  non  congrucre  pu- 

tamus.  Erafm.   vcro,  Mur. 

Guyet.     fccum   dubicantem 

{aciupt ,  ati   rcm  de   partu 

filieno  aperire  dcbeat^&  liacc 


adeo  {eorfim  a  patrc  locu* 
tum.  Sed  haec  aliena  om- 
nino  fant  a  mente  &  fide 
Famphili. 

3  lam  ipfum  confilium  fi- 
mulat^  cur  eam  rcducercad- 
huc  ccflct.  Credo ,  inquit ,  C 
fpcro ,  fl  vidcat  uxor ,  fe  non 
rcduci ,  nec  matrcm  domo 
expelli ,  facilius  mca  caufa 
moveri  pofle  ,  ut  ad  con- 
cordiam  rcdcat  cuin  matrc, 
Fingit  hacc  Pamph.  ut  pa- 
tcr  matrem  non  cogat  nunc 
abire  ,  &  fpatium  quaerit , 
intcrca  alium  remcdium  ex-* 
fpeflans.  Don.  artiiicium 
non  vidit ,  cuin  fublataaffini- 
tate  amicas  faltim  forc  putar. 

4  SciL  id ,  an  concordes 


H  E  C  Y  R  A.  333 

Qiiando  haec  aberit.   odiofa   haec  aotas  adolef- 

centulis  : 
E  medio  aequom  excedere  «  eft.   poflremo  nes 

iam  fabulae  * 

Sumus ,  Pamphile  :  fenex ,  atque  anus 15 

Sed  video  Phidippum  egredi  per  tempus  :  acce«- 

damus. 

ACTUS    IV.    SCENA    111.% 

PHIDIPPUS,    LACHES,    PAMPHILUS. 

Ph.    J[  Ibi  quoque  aedepol  fum  iratus,  Philu- 
mena  , 

fucurae  fint  pocius ,  quaxn  in 
difcorclia*  Cenfet ,  non  opus 
efTe  tentare ,  quod  Incertum 
iit;  cum  certius  remedium 
fit  ex  abitu  Softracae. 

I  h.  e*  e  vitae  conimuni- 
tate  ablre^  h.  L  ex  urbe  mi- 
grare ,  (icutl  qui  fabulam  vi- 
tae  fere  peregerint.  Ita  fe  & 
uxorem  quali  iam  mortuls 
aequiparat. 

%  Sic  dicuntur ,  qui  vixi- 
re  ,  non  inter  vivos  funt , 
nuuusy  de  qnibus  fiunt  fabu- ,. 
lae.  Perf.  V,  i$i  cinis&ma'  ' 
fus  &fabulafi€s.  Hor.  Caxm» 


I5  4 ,  \6  iam  te  premet  nox, 
fahulaeque  manes.  Hinc  fta- 
tim  ipfe  fcnex,  qua(i  pro- 
ximus  morci ,  per  i^^^ounv 
initium  fabulae  incipic  ifenex 
atque  anus  olim  fuere  &c. 
Sed  abrumpicur  per  cempus 
advenience  Phiciippo. 

l  Sc.  haec  habec  ulcimum 
errorem,  quo  poft  parcum 
rete£):um  a  Softraca  cranf- 
movecur  culpa  di/lldii  in 
Myrrhinam,Philumenae  ma- 
trem.  Inde  Pamphilus,  de 
alendo  puero  (  quem  alie- 
i^^m  ciedit),  Sc  de  ozorc 


^54  P-      T  E  R  E  N  T  I  I 

Graviter  quidem  :  nam  hercle  abs  te  fadum  eft 

turpitcr  »  : 
Etfi  tibi  caufa  eft  *  de  hac  re.  J  mater  te  impulit : 
Huic  vero  nulla  eft.  L.  opportune  4  te  mihi , 
Phidippe ,  in  ipfo  tempore  oftendis.  Ph.  quid  eft  ?  5 
Pa.  ^  Quid  refpondebo  his?  aut  quo  pado  hoc 

operiam  ^  ? 
L.  Dic  filiae  7,  rus  conceffuram  hinc  Softratam: 
Ne  revereatur,  minus  iam  quo  redeat  domum. 

PA.  ah, 
Nullam  de  his  rebus  culpam  commeniit  tua  : 
A  Myrrhina  haec  funt  mea  uxore  exorta  omnia.  ..10 


rcducenda  follicitatus  a  fcni- 
bus  profugit  y  eoque  ip(e 
fufpedtus  Hc  amoris  mere- 
tricii  nondum  mifli.  Senes 
igitur  Bacchidem  evocan  - 
dam  curant.  Sic  omnia  ccn- 
dentad  exitum  fabulaeprozi- 
inum.Verf.  iPhid.afuis  de- 
grediens  ,  poft  gravius  iur- 
gium  cum  uxore  de  celato 
parto ,  filiam  quoque  incre- 
pac,  fed  lenius  ;  uc  quae  non 
tam  fponte  ,  quam  roatris 
impulfu  peccarerit. 

I  Quod  difcefieris  a  ma- 
rito. 

&  Etfi  habes,  quo  te  exctt* 
fcs  3  cf.  Andr.  I,  %^  ir. 


3  Dccft  nam,  Sic  ipfc  pa- 
tcr  ,  indulgens  libcris  ,  cau- 
fam  dicit. 

4  Quippc  qucm  quaerc- 
bam. 

5  Hac  fcorfim  anxius  di- 
cit. 

6  Uci  fupra  III,  ^  ,  30 
prorjus  nefcio  ,  quo  paHo  hoc 
celcm.  Et  Don.  rede  :  hoc 
modo  oflendit ,  nec  ejfe  quod 

fimulet  ( quid  re(p.  his  ) ,  nec 
id ,  quod  verum  efl^  dicendum 
fibi  ejje  (  quo  pa£lo  opcr.  ). 

7  Don.  Blande  non  addi" 
dit  tuac  ,  quafidicat,  coia^ 
muni  filiac. 


H  E  C  Y  R  A.  135 

Pa.  Mutatio  fit  '.  Ph.  ea  *  nos  perturbat ,  Lache. 
Pa.  Dum  ne  reducam ,  turbent  J  porro ,  quam 

velint. 
Ph.  Ego  4^  Pamphile ,  effe  inter  nos ,  fi  fieri  potei^ 
Affinitatem  hanc  fane  perpetuam  volo : 
Sin  efi,  ut  aliter  tua  fiet  fententia,  15 

Accipias  puerum  ^  Pa.  fenlit  peperiffe  :  occidi! 
L.  Puerum'  !  quem  puerum  ?  PK.  natui  eft  nobis 

nepos : 
Nam  ahdufia  a  vobis  praegnans  fiierat  filia, 
Neque   fuiffe  praegnantem   unquam    ante   hunc 

fcivi  diem. 
L.  Bene,  ita  me  di  ament,  nuntias :  et  gaudeoio 
Natum  illum ,  et  illam  falvam  :  fed  qiiid  muUeris 


I  Scil.  rerum,  ex  com- 
mutatione  furpiciohis.  Sic 
Pamphilus  feorfim^  fperans 
inde  fibi  eiFugium  fore. 

-L  Scil.  uxor. 

3  Rcfcrcur  ad  prius;?^r- 
turbat.  Quam  f.  ^uancum.  Ec 
hoc  ad  fpedhicores  dixic. 

4  Don.  Hoc  pronqmeninl' 
tium  contiaet  orationis  gravi'' 
terinceptaey  utAndr.  /,  i,  8. 

5  Quanco  brevius  hoc  di- 
cit  focer,  canco  gravius  in 
aures  Pamphili  incidic.  En 
nutatio  fadhi  ^   fed   unde 


Famph.  omni  fpc  cxddir. 
Promiferac  vero  focrus  III, 
5,3^  fqq.  ut  clam  eveniat 
patremy  atque  adeo  omnes\fedfi 
fieri  id  non  poteft ,  dicam  ahor- 
tum  ejfe.  —  Continuo  expone^ 
tur.  lam  uci  vifus  ab  avo  ne- 
pos  difHculcatem  afFcrcmaxi- 
mam  Pampliilo ,  icaftupenc| 
opponune  fubvenic  fubica 
laccicia  alcerius  avi  ex  naco 
nepote.  Ec  plerumque  avo 
iucundior  cffc  folec  ex  filio 
foboles  prima* 


336  P.    T  E  R  E  N  T  I  I 

Uxofem  '  habes  ?  aut  quibus  moratam  moribusi  ? 
Nos  ne  hoc  cdatos  tamdiu  »  i  nequeo  fatis  , 
Quam  hoc  mihi  videtur  faftum  prave  ,  proloqui. 
Pk.  Non  tibi  illud  fadum  minus  placet,   quam 
mihi,  Laches  '•  25 

Pa.  Etiamfi  4  dudum  fiiefat  ambiguum  hoc  mihi. 


I  Indlgaaas  ob  celatum  a 
IMyrrluna  parmni  contem- 
tim  dlcit  quid  mulUris  ux. 
fcfll  tamen  yerbis  temperat, 
^uo  minus  gravius  dioit  pef- 
fimam  mulierem  &  male  mora- 
tam  ux.  habes.  Coniicit  talem 
ex  pravlfnmo  fado. 

X  int.  oportuit.  tioc  autem 
refertur  ad  praegnantemfuijfe. 

3  Hacc  conftrudio,  quam- 
vis  clegans  (it ,  &  ad  modc- 
ratiorcm  Phidippl  animum 
exafla ,  oftcnfioni  gramma- 
ticis  Sc  intcrpp.  foit.  Donaci 
nugas  mittimus ;  £ftd  fim- 
plicitcr  exponimus  minus 
pUcet  pcr  magis  di/plicet, 
Hinc  fcnfus  :  Si  tibi  hoc  do- 
let ,  id  certe  mihi,  viro ,  maps 
dolei.  Eadcm  formula  ucitut 
Cic.  dcor,  Ily^CraiTum  in- 
cluccns  loqul :  ego  enim  nun- 
quam  mihi  minusy  quam  he^ 
fierno  die,placui,  i\  aunquam 


mihi  magls  dilplicui  ^  quam 
tieri,  f.  Ci  quidcm  unquam 
mihi  difplicui ,  hcri  ccrte 
maxlmc.  Comparativum  e- 
leganter  fic  ufitari  j  ut  vim 
fuperlatlvi  habcat ,  quis  ne- 
fcit  i  lam  vidc ,  ut  temere 
Bentl^  invenlat  i  Non  miki 
iltud  f.  minus  doiet,  quam 
tihiy  JL 

4  Pamph.  fccum  loquitur. 
Etiamfi  dudum  dubicarim» 
reducerenme  ujcorem.  mlki 
amatam  ( (i  partus  celatus  8c 
expoficus  fucrlc),  an  non, 
ambiguus  fcil.  amoris  & 
honefll;  nunc  certus  funi 
de  non  reducenda,  quum 
fequitur  puer  non  exmena- 
tus.  Poeta  eum  fcmpcr  fe- 
cit^  qui  amorem  uxoris  ez 
animo  acgrc  dimittat.  Da- 
cicria  pcrironiamica  dixifle 
pucat  Pamphilum ,  fibi  non 
cunftaxidum  efle,  imnc  rc* 


HE  C  YR A 


337 


Nunc^  non  eft ,  cujn  confequitur  alienus  puer. 
L.  NuUa  tibi ,  Pamphile ,  hic  iam  confultatio  eft. 
Pa.  Perii  ' !  L.  hunc  videre  faepe  optabamus  diem. 
jCum  ex  te  *  effet  aliquis ,  qui  te  appellaret  pa- 

trem ,  30 

Evenit :  habeo  gratiam  dis.  Pa.  nuUus  fum  ! 
L.  Reduc  uxorem  ,  ac  noli  advorfari  mihi. 
Pa.  Pater  »,  fi  ex  me  iUa  Uberos  veUet  fibi, 
Aut  fe  effe  mecum  nuptam ;  fatis  certo  fcio , 
Non  me  clam  haberet ,  quod  celaffe  inteUego.    3  J 
Nunc ,    cum   eius  aUenum   effe   a    me  animum 

fentiam , 
Nec  conventurum  inter  nos  poflhac  arbitrer; 


ducere  matrem  ,  quac  lu- 
Crum  apporcec  ex  pucro  a- 
licno.  Abfurda  fanc  Pam- 
phili  ingenio  honcdo,  nunc 
follicico  niaxime  ,  ironia  ; 
cui  locum  dedic  inficcca  ve- 
teris  grammacici  obfenra- 
tio ,  quad  fubiic  mecaphora 
a  peCoribus ,  de  quiijus  illud 
dicicur  :  Partus  fequitur  vr/z— 
trem.  Unde  quoque  fadlum 
credimus ,  ucinderecur  eam^ 
quod  vufgo  fic  lcgicur :  cum 
tam  conf.  a.  p4  nos  omicci  muS| 
quod  praerer  fcnarium  eA^ 
dcpatrem  fequcbmCar  libcri, 

Ttnntiiis  T.  IL 


X  Sibi  loquitur. 

X  Bene  (ic  pucac  fenet^ 
quod  Pamphilus  non  pucaf« 
(  Neque  camen  iUud  nuoi; 
refucabic,  ob  fidem  daCam. 
Sic  cum  in  exicu  agnofcec 
Pamph.  et  fe  nacum ,  poeca 
ica  rcgic  fines  decori,  ucvif 
cium ,  ^virgini  fa«^um  ance 
nuprias,  ceftum  maneac.)  Ce- 
Tcrum  facis  hamane  &  paceX' 
ne  admonec,  honacur  hliunb 

l  Ex  verbis  pacri»  Pam- 
philus  CattCim  aliam  difcidil 
nadus  eft«  £x  ceiatO  entm 
partu  appatere  anioium  j1« 

Y 


33« 


P.      T  E  R  E  NTII 


.Quam  ob  rem  reducam  *  ?  L.  mater  ^  quod  fuafit 

fua ,  ^ 

Adolefcens  mulier  fecit.  mirandumne  id  eft  ? 
Cenfen*  te  poffe  reperire  ullam  mulierem  ,       40 
Quae  careat  culpa?an  quia  non  delinquunt  viri  5? 
PA.  Vofmet  videte  iam  4 ,  Lache,  et  tu  Pamphile, 
ftemiflan'  %  opus  iit  vobis  ,  reddudan'  domum : 


lius  plane  alienum  ab  ipfb. 

I  Firmior  conclufio  fit  per 
htenvgauonem  ,  qiuun  fi  ejfct 
fronuntiativa*  Doiu 

X  Reie^a  omni  culpa  in 
snatrem  uxoris^  quomodo 
&  Phid.  fupra  v.  3 ,  excu(at 
iUam,  quodjSZuf  &t,  reve- 
ritamatrem,jiib/f/2r^;z^  ( quae 
aetas  imprudentiae  affinis 
efl )  mulier ,  cui  hoc  magis 
Gondonandum  (it  ,  quando 
Aec  ip(i  vjri  non  delinquant. 

3  Simiiis  conftrudio  re- 
dit  inFra  fc  5,  x8. 

4  Ex  didis  Pamphili  col- 
ligit  focer,  generum  tantum 
aegre  fcrrc  abitioncm  uxo- 
ris ,  eiquo  fatisfieri  poffe  pu- 
tat ,  (i  ipfa  uxor  a  parentz- 
bus  rcmitterctur. 

5  Ambiguum  faciunt  in- 
terpp.  diiHrumne  fit  retro  mip 

y^,  uti  fupra  l ,   a,  ii£  » 


III,  7 ,  17 & 48;  quibus  in 
lods  remitti  dicitur  filia  a 
patre  ad  maritum ;  an^  quod 
alii  volunt  repudiats;  quod 
innuit  Don.  ad  v.  41 ,  &  cum 
Guyeto  Dacieria.  Sed  po-^ 
Aerior  fenfus  difficoltatem 
creat.  Neque  tam  koc  (tnCn 
remitti  uxoT  dicitur^  quam 
ei  remittitur  mmtius  ,  uti  Ph. 
V  }  9  >  l^  fpoafae repudium. 
Quum  filiam  peperifle  ez 
Pamph.  credebat  focer  ,  is 
certe  non  cogitabat,  Pam- 
philum  etiam  nanc  (erio 
noUe  amplius  uxorem  j  fcd, 
reducere  noUc,  remitti  veUc. 
Impatieatior  ,  antequam  pe- 
perifle  fciviflet,  dama:  fupra 
III,  7,  fo  ita  nunc  is  fibi 
me  fiippUcaturum  putat  &c. 
Icaque  non  dubitamus  prio- 
remfenfum  fequi.  Alterum 
ne  etiam  pro  an  ufurpatur. 


ttfiCYRA.  J39 

Uxor  qliid  faciat ,  in  manu  non  eft  me^  * : 
Neutra  in  re  *  vobis  difficultas  a  me  erit.  45 
Sed  quid  faciemus  puero  5  ?  I.  ridicule  4  rogas* 
Quidquid  fliturum  eft  ?,  huic  reddas  ,fuum  fcilicet^ 
iJt  alamus  noftnim.  Pa.  quem  ipfe  neglexit  pater  ^ , 
Ego  alam  ?  L.  quid  dixti  ^  ?  eho !  an  non  alemus  ^ 
Pamphile  ? 


I  Ego  quidcm  cogere  ic 
t>rare  nolo  uxorein  meam. 
Sl  rciniccenda  tt\  a  nobis  u^ 
sqr  ,  adeacis  ipfi  ad  illam , 
pecicuri ,  uc  remiccar.  Bene 
hod  in  eum  congruic ,  qui 
fupra  II,  1 ,  ip  dixcrac ,  fc 
(Uis  ^dver&ri  non  poflc.  Ica 
ecrcc  plana  func  cunfta,  nc* 
quc  opus  efl  quifquiliis,  quae 
nomine  Don.  feruncur. 

1  Sivc  remicrehda  ad  yos 
fic ,  (ivc  rcduccre  ipfi  Velicis , 
promicco  mcam  facilicaccm. 
Quomodo  cam  ptomicccre 
pocueric  in  repudio,  nemo 
Tideac^ 

3  De  puero  rogat ,  qula 
Pamphili,  pacris,  cft,  iuberc 
tolii.  ) 

4  Veladv,  ejl,  velttomerL  Si 
nomen  eft  ,  fuhdiftinpu  ridi- 
€ak :  rogas  i  Don* 


5  Pamphili  patcr  fiUunl 
fuum  cxcufauorcm  haberd 
pocuit,  ccrce  videri  voluic^ 
quod  reducere  nollet^  Illa 
enim  defcruerac  maricum*  Ec 
fi  Myrrhiua  remittcre  nol-» 
lec  filiaAi ,  fieri  poterac ,  u( 
difcidium  mancrct. 

6  Pamph.  feorfim  ad  (pec^ 
tatores  f.  fecum  obmurmu-- 
rans  vcrba  quem  ipfe  negL  pa* 
ter  ;  cum  pfo  afifcdu  forciui 
erumpic  in  vcrba  dyo  alam? 
ica  ut  haec,  non  ilia,  au- 
direncur  a  fene. 

7  Laches  ulcimistanrum  ob^ 
murmurancis  filii  verbis  audi'> 
tis  indignacur  candem  fiiioj 
&  nunc  demum  fufpedum 
habcc  amorc  merctricis.  Fa^ 
cic  jgicur  ira,  uc  filium  ml<< 
Dus  iam  excufacum  habcat| 
immo  ipfe  arguat. 


340 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


Prodemus  quaefo  potiiis?  quae  haec  amentia  eft?  50 
Enimvero  prorfus  iam  tacere  '  non  queo : 
Nam  cogis  ea,  quae  nolo,  ut  praefente  hoc  loquar. 
Ignarum  cenfes  tuarum  lacrumarum  efie  me  ^  ? 
Aut  y  quid  iit  id ,  qudd  follicitere  ad  hunc  modum? 
Primum,  hanc  ubi  dixti  caufam,  te  propter  tuam  5  5 
Matrem  non  poffe  habere  hanc  uxorem  domi  ; 
Poilicita  eft  ea,  fe  concefluram  ex  aedibus. 
Nunc  9  poAquam  ademptam  hanc  quoque  tibi  cau* 

fam  vides ; 
Puer  quia  clam  te  eft  natus ,  nadus  alteram  es. 
Erras,  tui  animi  ii  me  efle  ignarum  putas  ^.    60 
Aliquando   tandem   huc  4  animum  ut  adiungas 

tiium  , 
Quam  longum  fpatium  aroandi  amicam  tibi  dedi? 
Sumptus^  quos  fecifli  in  eam^  quam  animo  aequo 

tuli  f  ? 


I  Eft  fclL  parennim ,  uc 
fillonim  vicia ,  quamvis  ipft 
improbenc ,  ap.  aiios  occul- 
ta  efle  velinc;  cf.  Andr.  I, 
I  ,  117—110. 

z  Apparet  iilum  a  Sojhata  aU' 
divijfe.  Nam  ipfafilium  dcpre- 
henderat  Lsrumantem,  Don. 

cf.iii.4,4. 

g  Tercjus  igicur  error, 
quo  Lacbcs  nunc  filiun»  in 
crimen  yocac* 


4  Ad  uzorem.  Conflme, 
Quam  L  fp0  a,  a.  r.  dedi—tuli  ; 
ut  tandcm  al*  adiungas  huc 
oiu  tuum? 

%  Filium  lenicacis  fuae  , 
qua  ipfum  ea  quae  ferc  ado- 
lefcemia  (acere  paflus  erat  , 
ea  (pe,  ut  candem  meliora 
faperec ,  niemorem  fecic , 
undc  is  fe  pacri  devinftum 
mulcimodis  incelligerec;  dein 
quod  olim  pacri  obfecucus 


«  E  C  Y  R  A.  341 

Egi  atquc  oravi  teaim ,  uxorem  ut  duceres  : 
Tempus  dixi  effe..  impulfu  duxifti  meo.  65 

Quae  tum  ,  obfecutus  mihi  » ,  fecifti  ut  decuerat. 
Nunc  animum  rurfum  admeretricem  induxti  tuum: 
Cui  tu  obfecutus,  facis  huicadeo  iniuriam  ^ 
Nam  in  eandem  vitam  te  revolutum  J  denuo 
Video  effe,  Pa.  mene  h?  I,  te  ipfum  :  et  facis  in- 

iuriam,  70 

Confingis  f^Uas  cauias  ad  difcordiam , 
Ut  cum  illa  vivas ,  teftem  hanc  f  cum  abs  te  a« 

moveris. 


erat»  laudac»  quo  minus 
illc  nunc  paternis  monitls 
adyerlari  audeat  \  tandem 
quem  denuo  in  eandem  vi- 
cam  putat  revoltttum  repre- 
hendir.  Sic  illum  varie  per- 
movere  cupit. 

I  h.  e.  au£^«ritati  meae 
iionefte  poftpofuifti  amo- 
rem  illum.  ' 

%  Meretrice  procaoe  im- 
pulfus  nonc  uzorem  iniufte 
amoves. 

3  Don.  ex  koc  verbo  eli- 
cit,  filium  quafi  invitum, 
aut  nefcium  facerej  uc  ve- 
niam  (aciliorem  habeat ,  & 
corre^ior  effe  velit.  Sed 
Aobis  acrius  didtum  vide-. 


tur»  ut  pudorem  ofFundac 
gnato ,  qui  in  eodem  luto 
cum  illa  rurfus  volutctur.  Se- 
nes  fcil.  cum  veram  caufam 
nefcirenr  ,  quare  is  uxorem 
reducere  noliet ,  quam  cul- 
pam  priroum  Softratae  « tum 
Myrrhinae  tribuerunt ,  nunc 
in  ipfum  Pamph.  vcrtum; 
unde  huic  fumma  difHcuItas 
ez  celato  vero^ 

4  Ob  falfam  patris  fufpi- 
cionem  gravius  commove- 
tur,  ttt  qui  Bacchidis  amo* 
rem  uxoris  caufa  mKfum  fe- 
cerat ;  nequ^  nunc  amor em 
uxoris  expulit  animo. 

5  Laudata  eft  hic  ,  inquic 
Don.   uxor   modefta^  quum 


344 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


Propterca  haec  ira  eft  :  nam  iffyi  narravit  ■  mihi : 
Id  ego  hoc  praefente  tibi  nolueram  dicere  :  90 
Neque  illi  credebam  primo  * :  nunc  vero  palam  eft. 
Nam   omnino  abhorrere  animum  huic  video  a 

nuptiis  '• 
L.  Quid  ergo  agam,  Phidippe  4?  qnid  dasconfili? 
Ph.  Quid  agas?  meretricem  hanc  ^  primum  ad- 

eundam  cenfeo: 


OvM.  art.  anu  II,  ^jj.Dotu 
addlc  :  non  enim  laudat ,  fcd 
j^ufam  dicit ,  undc  uxor  offtn-- 
dtrlt  Pamphilum*  Mox  idem : 
Non  facUe  feruntptlUcatum  , 
mque  amorem  aliarum  in  vi- 
m. 

I  Don.  utrum  finxit  haec 
dixijfefiliam  fihi  ?  an  vero  »«- 
7«  7o  vt»%vfaifv  faftum  efl? 
Tuin  fciolus  ali^uis  gram- 
macJcus  illis  adfperfic  :  ego 
neutrum  puto ,  &  fic  intelligo  « 
^uod  de  uxore  fua  dicai  ipfa 
n*  ni.  ficundum  illud ,  quod 
fupra  dixit  (III,  6y  il ). 
Hinc  ille  crror  ,  rcccpcus 
Codd.  plerifque  omnibus, 
quem  depulimus  v.  87 ;  cf. 
iiofi.  cric.  Dacleria  gravi* 
cer  errat ,  cum  Doiiaci  verba 
Ron  diftinguit  ab  ils ,  quae 


alias  aflttic.  Donati  vero  m« 
7«»  7«  rr«ir.  incelligimas  de 
eo ,  quod  talia  patri ,  fufpi- 
cionem  quaerenci  ,  tacite 
nuta  oculorum  refpondeiit. 
£f«^««  nobis  eft  a  rtiiv  mo« 
▼eo,  &  m'^. 

%  Scil.  quia  mulieresyu/z/ 
faepe  de  nihilo  fufpiciofae. 
Don. 

l  Quod  amoris  meretricii 
fignificacionem  habec.  Si  di- 
ziflec  ab  uxore ,  pofTic  pucari 
tancuromodo  iracus  Philu^ 
menae.  ex  Don. 

4  Don.  Conturbatur  pater  , 
quafi  res  fua  tantum  agatur. 
Et  vide,  qtumadmodum  poeta 
latenter  feflinet  ad  rerum  cog^ 
nitionem. 

5  Don.  Bene  hanc  ,  quaji 
tam,  quae  interturbatt  Moz  pri^ 


H  E  C  Y  R  A. 


345 

95 


Oremiis  » :  accufemus  gravius  :  denique 
Minitemur  ,  ii  ciun  illo  habuerit  rem  poftea. 
i.  Faciam ,  ut  mones.  eho  puer.,  curre  ad  Bacchi- 

dem  hanc  ^ 

Vicinam  noftram  :  huc  evoca.verbis  meis  *. 
Et  te  oro  porro  ,   in   hac  re  adiutor  fis  mihi  J.' 

PA.  ah, 
lam  dudum  dixi,  idemque  4nunc  dico  ,Lache,  lOO 
Manere  affinitatem  hanc  inter  nos  volo , 
Si  wllo  modo  eft  ut  poffit ;  quod  fpero  fore. 
Sed  visne  adeffe  me  itna  ,  dum  iftam  convenis  t  ? 
L.  Immo  vero  abi ,  aliquam  puero  nutricem  para. 


mum  h.  e.  priufquam  Panv- 
philum  rurfus  aggrediamur. 

I  h.  e.  agamus  cum  ilb  , 
ius  oraAdo  9  roonendo;cf. 
fupra  V.  ^4«  ( Inde  oBor  cau- 
fae  dicitur  orator.)  Ita  pofcic 
ordo  veiborum.  Et  indig- 
Bum  foret  fenibus ,  certc 
Phidippo  ,  rogare  &  obfc- 
crare. 

i  Bene  fervata  funt  per- 
fonis  congruentia.  Socerum 
monere ,  coniUium  dare  tan- 
tum  dccuit ;  patrem  facere , 
qui  niitius  iUo  cum  pellicc 


agere  poterat ,  ut  obfequen- 
tem  habcrct.  ex  Don. 

3  h.  e.  apudTuas  eaagas, 
quae  ad  concordiam  faciant. 

4  C£  fupra  I V ,  3  ,  1 3  fq. 

5  Egregic  fincs  decori  re- 
git  poeta ,  dum  focerum  fa- 
cit  a  primo  congrefFu  refu- 
gientem  ,  interca  quacCtu- 
lum  nutrlcem.  Sic  focer  ad-* 
iutor  erat  in  pueroalendo^ 
contra  quam  Pamphilus  e- 
iufquc  adiutrix  focius  defll' 
navcrant» 


346 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


ACTUS    IV.    SCENA    IV.^ 
BACCHIS,    LACHES. 

B.  X^  On  hoc  de  nihilo  cft ,  quod  Laches  me 

nimc  conventam  efle  expetit : 
Nec  pol  me  mukum  faltit ,  quin ,  quod  fiifprcor, 

fit  quod  velit  *. 
£.  Videndum  eft ,  ne  minus  propter  iram  hinc  > 

impetrem  ,  quam  poftiem ; 
Aut  ne  quid  faciam  plus,  quod  pof^,  me  minus 

fecifte ,  fatius  fit. 

5 


Aggrediar.  Bacchis ,  falve. 

i  Malc  ab  hac  fccna  or-  / 
diunrur  aclum  V  orones  ccld. 
praccer  unam  Dacicriam , 
quac  fapienrius  vidir,  fcc- 
nam  non  fieri  vacuam  ,  ne- 
que  ulli  roorae  ad  con- 
venicndam  Bacchidcm  lo- 
cum  cfle.  Lachcs  fanc  a- 
mandaro  (bccro  ipfc  oppc- 
riebarur  Bacchidcm,  vici- 
nam,  modo  evocaram  :  & 
illa>  non  fuperba,  fcd  bona 
mcrerrix,  propcrc  egredi- 
nrr,  reverens  Lachcrcm  ac  ri- 
mida.  Iravero  mifcercolo- 
rcm  poera,  ur  ci  adverfa- 
rium  Lachcrcm  faciar  ez 
iraro  mitioremj  rarione  pro- 


babili ,  ur  hoc  imperrabilior 
(ir  Bacchis.  Sic  poera  rcce- 
dir  a  confucrudinc  Comica, 
ad  mores  mcliores  expri- 
mendos  &  facUiorem  exi- 
rum ,  qui  t  Bacchidis  conv- 
modirarc  invcnierur. 

X  Conftrue  :  Pol  non  mul^ 
tum  me  falUt  (  parum  aberir) 
quin ,  quod  velit^fit  quod/k" 
fpkor. 

3  Ab  hac,fcil.  Bacchide; 
Cf.  Aor.  crir.  ad  h.  1.  Cere- 
rum  pluribus  effcrr  verbls^ 
quoi  ad  illud  Phorm.  III  ^ 
6 »  ir  paacioribus  dixeris  : 
nc  quid  plus  minufve  fkxlm  » 
qjuod  pofi  pigeat. 


H  E  C  Y  R  A.  347 

B.  Salve,  Lache.  L.  credo  aedepol,  te  nonnihil 
mirari ,  Bacchis , 

Quid  fit ,  quaproptcr  te  huc  foras  puerum  evocare 

iuffi. 
5.  Ego  pol  quoque  etiam  timida  fum  '  ,cum  venit 

in  mentem,  quae  fim  , 

Ne  nomen  quaefti  mihi  obfiet :  nam  mores  facile 

tutor  *. 
L.  Si  vera  dicis,  nihil  tibi  eft  a  me  pericli ,  mu- 

lier ;  lO 

Nam  iam  aetate  ea  fum  ,  >  ut  non  fiet  peccato 

mihi  ignofci  aequom: 


1  Expone  :  Pol  ego  quo^, 
jque ,  non  tancum  miror  ici , 
fed  etiam  (infuper)  timida 
fum-^ne—ohjiet. 

2  Abfque  hoc  uno  facere 
confueviy  quae  bonas  par 
ell  facere,  f.  uti  ipfa  He  fe 
dicit  V ,  1 9  3  8  nunquam  a-. 
nimumquaefii  gratia  admalas 
^ducam  parteu 

3  Conftrue  :  ut  nonfiet  ae* 
fuom  ignofii  mihi  (  h.  e.  ut 
di/Hcilius  mihl  ignofcatur) 
peccato  (  cum  a  me  pecca- 
tum  fucrit ).  In  peccato  hae- 
rent  multi ,  qui  pcr  graecif- 
«xum  velim  ii&vimpro pec- 


canti  nfut^nK^lt.  Venim  po- 
tius  ablativus  eft  abfolucus 
f.  confequentiae,  uti  ap.  Cic 
de  L.  agr.  II ,  t  cui  errato 
( h.  e.  cum  erratum  eft)  nidla 
venia  ;  reHefaBo  ( cam  re£te 
fadttm  eft )  exipta  laus  ;  quod 
monent  Dacicria  ad  h.  1.  8c 
Gefn.in  thef.  y occ peccatus. 
Cf.Tac.H.II,x8T.IIIed. 
Bip.  p.  1 1 1  ^reto ,  centurio^ 
ndfus—laudari ,  quidam—cla" 
mitahant,  Id.  Ann.  II,  7  aU" 
dito-'Obfideri"duxit ;  IV ,  3  ^ 
ahjolvitur ,  comperto  y  fiSla  in 
eum  crimina.  Pluxa  habcnc 
grammauci. 


34«  P.    T  E  R  E  N  T  1  I 

Quo  magis  omnes  res  cautius  ' ,  ne  temere  fadaniy 

accuro : 
Nam  fi  hciSj  fa^rave  es^  bonas  quod  par  eft 

facere : 
Infcitum  ^  ^  offerre  iniuriam  tibi;  immerenti,  ini« 

quom  eft. 
B.  Eft  magna  ecaftor  gratia  de  ifthac  re  ,  quam 

tibi  habeam :  15 

Nam  qui  poft  fa&am  iniuriam,  3  expurget,  pa- 

rum  mihi  profit. 
Sed  quid  iftuc  eft  ?  L.  meum  receptas  -♦  filium  ad 

te  Pamphilum. . .  £.  ah  ^' 
X.  Sine  dicam.  uxorem  hanc  priu'  quam  duxit , 

voftrum  amorem  pertuli  ^ 
Mane  7  ;  nondum  etiam  dixi  id  ^  quod  volui.  hic 

nunc  uxorem  habet : 


I  Senilicer  additnm  dicic 
Don.  /le  tmere  faciam, 

1  h.  e.  abfurdum  ,  inele* 
gans  ;  Gallis  impolL  Tihi , 
fcil.  ur  mulieri ,  eique  lucu* 
culencae.  Scite  loquicur  (e« 
Acx  cum  fcita  ;  cf.  Phorm. 

1^1,    ^o. 

3  Idc.  eam.  AL  ingenmc 
fe^  quod  verfui  obefTe  Faern. 
yidic ;  6c  cf.  Ad.  .II  >  x ,  f i. 

4  fircribus  crimen  pro- 
ponic;  Sc  rirc^/7/<fifigtuficaa- 


cius  eft,  quam  recipis. 

5  Dolencis ,  uc  quae  falfo 
arguacur;  &  concradi^ura 
erac,  nid  fenex  orare  per<* 
gerec. 

6  Sacis  honefte  voftrum  a- 
morem  didc,  &  paciendam 
faam  oftencac ,  qua  mericus 
fic,  oelaedacur  ulterius. 

7  Bacchis,  crimen  fhicim  a 
fe  amoirere  cupiens,  iam  iam 
rerponfura  erac;  quod  cum 
▼ultii  oftenderic>  (cnex  loa* 


H  E  C  Y  R  A. 


<. 


349 


Quaere  glium  tibi  Hrmiorem  '  ^  dum  tempus  ^ 

confulendi  eil.  lo 

Nam  neque  ille  s  hoc  animo  erlt  aetatem  ^,  neque 

pol  tu  eadem  ifia  aetate. 
B.  Quis  id  ait  f  ?  L.  focrus  *.  B.  men'  ?  L.  te 

ipfam  :  et  filiam  abduxit  7  fuam  ^ 
Puerumque  ob  eam  rem  clamvoluit,  natus  qui 

eft,  extinguere. 
B.  Alid  fi  fcirem  * ,  qui  firinare^meam  apud  vos 

poflemfidem. 


glorem  audienciam  poftulat. 
flLoxhk-habXMm  denunciaclo- 
ne  pronunclandum  eft ,  qua- 
£  dicac :  alia  nunc  res  efl.  Don. 

I  Amacorem,  magis  fide- 
lem ,  quam  Pamplillum  (  cf. 
I ,  I ,  I  )•  Hinc  etiam  incel- 
ligas,  BacchidemfuifTe  difli- 
milem  illis ,  quae  fe  omni- 
bus  pervulganc  ;  fed  eam^ 
quae  uni  amacori  (e  dederec. 

1  h.  1.  eft  aecas  amorum 
felix ,  fed  5c  velox. 

3  Scil.  PampKilus. 

4  Quam  vocem  in  Codd. 
omifTam ,  Don.  habec.  Moz 
lepecicur  diverfo  cafu,  unde 
figura  efl ,  graciam  habens. 
Quamvis  enim  attatcm ,  uc 
alibi ,  vim  adverbii  habeac , 


eft  tamen  ipfe  accu£  ab  o- 
mifTa  praepod^er. 

5  Ncgledis  confiliis  iuvc- 
nilibus  ad  ipfum  crimen  re- 
dit,  /tf  rtcept.  Pamph.  5c  fua 
innogenria  fidens  quaeric, 
quo  au^ore  eius  arguacur. 

6  Gravius  hoc  pronun- 
tialfe  vidccur ,  &  mox  vchc- 
mencius  te  ipfam  ;  addicque 
fbtim  fadba ,  e  quibus  inccl- 
ligac  Bacchis,  quam  gravi- 
ter  ab  ipfa  animadvercendae 
forenc  iaiuriae^  quasfecerit. 

7  Scil.  ut  quae  a  viro  li- 
bidinofo  abflraherecur. 

8  Dum  ^uaerit  quo  fidem 
firmetf  fidemfihi  adquifivit  at* 
que  adfirwfit.  Don.  Alis^  alidf 
ancique  pro  aiius ,  aliud. 


.J. 


350  P.    T  ERE  N  T  I  I 

SandiuSy  quam  iusiurandum;  id  pollicerer  tibSj 
Lache  :  ^5 

Segregatum  habuiiTe  ^  uxorem  ut  duxit  ,  a  me 
Pamphilum. 

£.  Lepida  es.  fed  fcln',  quid  volo  potius  fodes  fa- 

cias  « ?  i?.  quid  ,  cedo  ? 
'£•  Eas  ad  mulieres  huc  intfo ,  atque  iftuc  iusiu-i 

randum  idem 
^Polliceare  illis  :  expie  animum  iis,  teque  hoc  cri« 

mine  expedi. 
B.  Faciam  *.  quod  pol ,  fi  effet  alia  ex  hoc  quaeftu, 
haud  facerecy  fcio,  30 

Ut  de  tali  caufa  nuptae  mulieri  fe  oftenderet  J. 
Sed  nolo  Mfs,  fama  effe  gnatum  fufpefium  tuum  , 
Nec  4  leviorem   vobis ,  quibus   eft  minime   ae- 

quom,  viderier 

Immeritd  :  nam  meritus  de  me  eft  S  ^^o^  queam^ 
illi  ut  commodem. 


1  Poeca  per  Lachetcm  in* 
Tcni:  confilium ,  quo  intro- 
eac  ad  mulieres  bona  mc- 
retrix ,  uside  eric  improvifus 
cxitus. 

X  Sanc  cutatur  nrores. 

3  Icaquc  mulier  haec  pu- 
dori  malo  praeponit  hone- 
ftum. 

4  Iac«  yolo )  quod  cx  iUo 


cft  noh  f.  non  volo— nec. 

5  Et  ex  hoc  mclior  videatuf 
Bacchis  ,quod  omnino  uoit 
aegre  tukritamicidifceffumj 
fcd  facile  conccfTcri:  uxori# 
Faifo  igitur  fervus  pucabac 
malignam  fa^lam  effc  poft 
nuptias,  quod  diiHcilior  lam 
etfec  in  Pamph.  c£  I|  x  ^  84 


H  E  C  Y  R  A;  351 

£.  Facilem  benevolumque  lingua  >  tua  iam  tibi  me 

reddidit  *.  35 

Nam  non  funt  folae  arbitratae  haec  5 :  ego  quoque 

etiam  crcdidi  4. 
Nunc  cum  ego  te  effe  praeter  noAram  opinio- 

ncm  y  comperi ; 
Fac  eadem  ut  fis  porro :  noflra  utere  amicitia^  ut 

voles  *• 
Aliter  fi  facis. . .  reprimam  me  7,  ne  aegre  quid- 

quam  ex  me  audias. 
Verum  te  hoc  moneo  unum :  qualis  fim  amicus,' 

aut  quid  pofiiem,  40 

Potius  quam  inimicus ,  pericium  facias  ^ 


I  SclL  animl  incerpres» 
Ut  oratio  virorum  fit,  ita  ma- 
gis  mulierum  lingua  videtur. 

z  Quantomagis  fadla? 

3  f«  ha€y  quod  vulgo  ha- 
bent.  Sed  illud  verfusiubet. 

4  Credcre  ( pro  vero  Kabe- 
re )  plus  eft ,  quam  arbitrari 
(  h.  1.  putare  )•  Etiam  efl  m- 
fuper  y  ut  V.  7. 

5  Scil.  bonam  1  moratam; 


6  Places  >  fenez  ,  qui  pro 
amore  filii  promittis  amici^ 
ttam  tuam. 

7  Bene  fenex  fe  repreflir^ 
ne  infcite  ageret  cum  fcic» 
&  bona, 

8  Hoo  genus  admonitio- 
iiis  minns  habet  amaricudi- 
nis^  fedplurimam  grayicacis* 
t%  Don. 


351  P.    T  E  R  E  N  TI  I 

ACTUS      IV.    SCENA     V  ^. 
PHIDIPPUS  ,  LACHES  ,  BACCHIS. 

-P.JL^  Ihil  apud   me  tibi 
Defieri  patiar  ,  quin,  quod   opus  fit,  benigne 

praebeatur. 
Sed  cum  tu  fatura ,  atque  ebria  eris ,  puer  ut  fatur 

fit,  facitg  ^. 
L.  Nofter  focer,  video,  venit:  puero  nutricem 

adducit. 
Phidippe  ,   Bacchis  deierat  perfande.  P.  haeccine 
ea  eft  ?  L.  haec  eft.  5 

P.   Nec  pol    iftae    metuunt    Deos  :  neque  has 

refpicere  Deos  opinor  ». 


X  Laches,  qui  pro  pacerna 
indulgencia  filii  olim  amo- 
rem  perculerac,  nunc  poft 
commoda  dida  Bacchidis  fa- 
lis  huic  benevolum fe  oftcn- 
dic.  Sed  foccr  fupervenieiis> 
filiac  caufa  accrbiorcmfeah 
inicio  praebec,  quam  ilia  dig- 
na  crac  ingrcdicur  aucem 
e  priori  fcrmone  apcc  difTe-  . 
lens  cum  nucrice ,  quam  fc 
4  arcedicum  icrac. 

1  Quod  cum  Piauco  dixc- 
tis  coinice  nKigis  ^  uc  Pfeud. 


1^1,51  uhi  tu  tuum  panti" 
cem  (  abdomcn  ,  fc  fcmpcr 
pandcns  )  madtftceru  ,  pmr 
ne  ftccus  fit ,  facito. 

3  Quamvis  Phid.  acrius 
invehacur  pro  opinione  in- 
iuriae,  quam  feccric  iiliae 
rocrecrix  ( praeccr  ipfiis  opi- 
nionem  bona  )  r  poeca  ta" 
men  pcr  ipfum  profcrt  dic- 
cum ,  fapicnciac  &  piecacis 
plenum.  Quos  nimirum  ( uc 
viilgus  merccricum  )  Deo- 
rum  non  metiienccs  ,  nec  Dil 


H  E  C  Y  R  A.  353 

B.  Ancillas  dedo  »  :  quolibet  cruciatu  per  irie  »» 

exquire. 
Haec  res  hic  agitur  5  :  me  facere ,  Patnphilo  u^ 

redeat  uxor , 
Oportet  :  quod  fi  perficio  ,   non  poenitet   nie 

famae  , 
Solam  fecifle  id  ,  quod  aliae   meretrices  facere 

fi.igitant.       ^  lo 

X.  Phidippe,   noftras  mulieres  fufpeftas  4  fuiffe 

falfo  , 


refpiciunc ,  h.  e.  curant ,  f. 
quibus  Dii  iraci  func  >  il  ica 
perdici  func,  infelices^  uc  fce* 
lera  quaevis  adnuccanc.  Cic 
pro  Rab.  Poft.  13  uhifcmel 
fuis  pcieravtrit,  ti  credi  po^ 
flea^  etiamfi  per  plures  Deos 
iurety  non  oportet,  Don.  Bc 
poft  eum  alii  ambiguum  fin- 
gunc  'y  quod  non  eih  Homi- 
num  eft,  metuere  £  vereri 
Deos.  Dii  lntjpifpiunt  homi^ 
nes  graciofe^cf.  Andr.  IV  , 
I  ,  18.  Ph.  V,  4,  *3)  1.  ii« 
irafcuncor.  Sic  cura  8c  ira 
Deorum  fibi  opponuncur. 

I  Bacchls  y  quo  laelior 
efl: ,  hoc  concicacior  j  obiuf* 
iurandum  repudiacom,  offert 
aliud  docamencum,  quod  fii- 

Tcrentius  T.  IL 


mius  habecur. 

X  h.  e.  me  permictejice. 

3  h.  e.  hic  non  de  verbis , 
fed  res  agUur.  ex  Don.  Et  fic 
ex  iis ,  quae  faciam ,  melius 
de  me  exiAimabitis.  Atque 
cum  fe  promptam  ad  perfi* 
ciendum  quod  velint  fenes, 
ollendat,  non  opuserit  quae« 
flione.  Ita  vero  haec  pro- 
nuntiat ,  ut  non  modo  La- 
ciies  permoveatur ,  fed  8c 
Phid.  acquiefcac. 

4  Cavc  f\xtes'fifpeSias  h. 
1.  paflivam  vim  habere,  dc 
nocare  quasfufpicio  falfa  in^ 
fecuta  fit ,  qua  dudum  fuai 
abfolveranc :  Soflracam  IV  t 
l  y  9\  Myrrhinam  mox  v, 
74  &  ^i*  StA  h.  1.  aAiva 


554  P-    TERENTII 

hi  re  ipia  invenimus :  porro  hanc  nunc  experia^ 

mur  '•  nam  fi 
Compcrerit  crimini  tua  fe  falfo  uxor  credidifle; 
Miflam  iram  faciet  :  iin  autem  eft  ob  eam  rem 

iratus  gnatus, 
Quod  peperit  uxor  clam  ,  id  leve  eft :  cito  ab  eo 

haec  ira  abfcedet*  1 5 

Profedo  in  hac  re  nihil  mali  eft,  quod  iit  difcidio 
dignum. 

P,  Vclim  quidem  herde  K  L.  exquire  :  adeft  3 : 
quod  fatis  iit ,  faciet  ipia. 

P^  Quid  mihi  iftaec  narras  4?  an  quia  npn  tute 
ipfe  dudum  audifti , 


iumitur  pto/li/picatas ,  fiifpi- 
dentes^utap.  Caton.  didiclr» 
IV  ,  44  fufpeSus  cave  fis-^ 
nam  timidis  &fujpe6iis  aptif" 
fima  mors  ejl,  cf.  Hor.  Carou 
I,  17  ,  2f.  Sufpicatas igitur 
dlzit  fidfo  mulieres  nojlras , 
h.  e.  Philumenam  Si  Myfr-- 
binam ,  quas  eafdem  fcena 
priori  verf.  zZmulleres dlxe- 
rat,  &  quemadmodum  hac 
fc.  y.^nojlerjbcer,  Quod  igi- 
tur  a  mala  gloflfa  in  teztum 
irrepferat  nobis ,  vulgo  prae« 
miflum  V.  fq.  unde  hic  re- 


dundabatj  hoc  magis  dek- 
mus  y  quod  etiam  Don.  no- 
f^rae  fententiae  favet ,  &  cum 
vocem  fiifpe&as  ambiguam 
efle  diziflet ,  addit  :  Nohis 
aut  abundaty  hcummoUJUa 
nofira  (ignificat. 

I  £  huius  nunc  opera  u« 
(amur. 

X  Falfum  fuiffe  crimen, 

3  SciL  Bacchis. 

4  Phid.  iam  fatis  perfiia- 
fus  acquiefcit,  ac  denuo  con- 
firmat ,  manere  hanc  affini- 
tatem  perpecuam  k  velle. 


H  EC  YR  A.  i55 

De  hac  te  animus  meus  ut  fit ,  Laches  ?  illis  * 
modo  explete  animum» 

L.  Quaefo  a^depol ,  Bacchis ,  quod  mihi  es  polli* 
cita  * ,  tute  ut  ferves.  la 

A.  Ob  eam  rem  vis  ergo  intro  eam  ^  ?  I.  i ,  atque 

exple  animiun  iis,  ut  cfedant. 

B.  Eo :  etfi  fcio  pol  his  fore  meum  confpe£lum 

invifum  hodie :  .^ 

Nam  nupta  meretrici  hoftis  4  eft ,  a  viro  ubi  fe-; 

gregata  eft* 
£.  At  hae  amicae  erunt ,  ubi ,  quamobrem  adve^ 

neris,  refcifcent. 

P.   At  easdem  amicas  fbre  tibi  promitto ,   rem 
ubi  cognorint  M  ij 

Nam  illas  errore ,  et  te  fimul    fufpicione  ex"> 
folves. 

£.  Perii  ,pudet  Philumenae  ^  fequimini  me  intro 
huc  ambae* 


I  SciL  itiulieribus  noftrii 
€XpUte,  Poenitet  iprum  Bac- 
cKidesn  alloqui  ^  itaque  fixnul 
Lachetero  refplcit. 

%  SciL  iusiurandum  apud 
mulieres. 

l  Pudore  Cunftans  de- 
nuo  quaerit« 

4lnic|uiorin  meretricem. 


i  Tandem  ipfe  focer,  iam 
mitiorfiadhislingua  &  vulta 
Bacchidis  ,  promittit  ^  mu- 
lieres  amicas  fore.  ac  fore^ 
credit  Terae  caufae  ignarus^ 

6  Hoc  (ibj ,  amabilis  ob 
pudorem  ^  mulier  dixit :  ce- 
tera  ad   pediiTequas    mtffm 


j^6  P.  .T  E  R  E  N  T  I  I 

X«>  Quid  efl;  qubd   mihi  mdlim,  quam   quoct 

huic   intellego  evenire, 
>jLJt  gratiam  ineat  fine  fuo  difpendio  * ,  et  miha 
j  profit? 

Nam  fi  eftj^ut  haec   nunc   Pamphilum  vere  a]> 

fe  fegregarit.,  30 

$cit  fibi  nobilitatem  ex  eo  J ,  et  rem  natam  ,  et 

gloriam  'efle : 
Keferet  4  gratiam  ei ,  unaque  nos  fibi  opera  aml-« 
" '  cos  iungct. 


^^l  In  verff.  fq<^.  incerprc- 
les  liacrenc,  &  Cri:ioi  cos 
corrumpunt.  Nosnihilmu- 
lamas  ,  &  cxpolicionc  po- 
dus  confulimus  texcui  tjuid 
ejl  ,  ifupd  rnaiim  SCQ,  pcc  /zi- 
hil  cfly  quod  tnihi  nudim  cvc^ 
nirc ,  quam  quod  Auic  evenire 
int,  Quod  eQim4p(i_glbria0> 
eric  abfK^ue  f.  d.  id  quoque 
nobis  ab  illa  fummum  eve- 
nict  beneficium,  quo  i\bi 
tkos  adiuiigat. 

z  S\  quidem  dudum  filium 
a  fe  fcgregatuin  habuic ,  ni- 
kil  certe  nunc  atiiirtit. 

3  f.  cx  moribus  ,  quos  ta* 
tara  maritum  coniugi  nunc 
reconciliat  ,  nobilitatem  ,  h. 
c.  pracmium  viitutis  fcrcc. 


non  in  gloria  f.  fama  fa^ 
rarioris  tanrummodo  pofi- 
cum  ,  fcd  in  re  f.  muncribus 
cx  patrocinio  fenum  &  ami- 
citiamulicrum  fperandis.  Ita 
inSrmac  quac  crant  nuptiae, 
per  ipfam  iirmiorcs  ,  in 
remBacchidis  futuraccrant, 
"  qiiA4'I%ilecium ,  quamvis  a- 
lia*.ih  aniinohabcns ,  opta- 
verat  T  ,  1,27. 

4  Senex  natura  loquacior, 
&  Attnc^ujiliXpetumcns,  & 
i0.ia{n4^ief(i.]geiVa  gaudens « 
efliinditt|F'i^  fermonem  ita  y 
ik'41'^^  <icn«o  aliis  verbis 
dicat  :  dum  gratiam  refcrc 
PaTnphilo  (cf:  fc.  priorem  v. 
34)  t  dum  facit ,  uc  Para- 
philo  redeat   uxor ,   neque 


.y»v 


*   iKXC  Y  R  A. 
AtTVi  TK    SCENA   .7». 


357 


A 


;.  >'-A  ^  M.E  KlO.y 


r-y 


ipfarn  fam^  p«cnitchir(  cf.  • 
•^pni  V.  t  f<|.)  &  nos  invc- 
nict  ainicos  munifico^.-Nunc 
flemum  poll  introitum  Bac- 
chidis,  fcnibus  eciam  difcc- 
^encibus  ,  vacua   Hc  fce^a  ; 
&  locus  intcrvallo  cft,  qt|«^;;; 
jntus  HittiCf^Aftf  fic  cx  .agnlco  , 
a  mulicribus  anulo,   qucm 
olim  a  Pamph.  vi  crcpcuni 
virgini,   datumqUe  Bacthi- 
di,  h?.ecfortc  in  digito  ha- 
buit.  Indc  au^or  raptionis 
nofcitur  fuifle  ipfe  PampKi-  " 
lus  ;  qui  non  amplius  caram 
uxorcm  rcducerc  dubitabit. 
1  Aftus  V  poft  fadlanj  pcr 
jntcrvallum,   quo  a  priori 
dirimitur,  K»iaf^»q>$i9 ^  cxi- 


Edepol  nae  meam  h^is.ene  operam  depii- 
tat  parvi  preti  ^.^Vy.^ . .    ,^ 

morei  i-fiq?*:  tWfWp.  ««*;- 
ta.  cft  optirrmr,  nobilior; 
quaii  ovans  ,  *  ob  conpqi;;- 
diam  fuo  latcrventu 'Veci^ 
ditam:  -'lii^veib  rcgit  pocta 
fitfes  "difCoii ,  qucki  iam  mo« 
;«uV^|  ?ji.  IV,,  3,  30,  ut 

•  rcLatonis^Y^^^'^^^'^^^^*'^ 
jgnari  maneant  ceccri,ma- 
ximc  fencs^  undc  .maiorcm 
ab  omnibus  varie  ihitura  fic 
graciam ,  '&  qiiod  rcs  cd  y 
Philumcnae  dccus  fcrvetur. 

%  Curlbfus  fcrvus  ,  fecro- 
corum  olim  panrccps  ,  fcd 
ea  male  cuflodiens,  &  (imul 
piger ,  cx  crroribus  candem 
rcdux  inercdicur ,  nunc ,  fe 
f^JlilEa  ^crcitum  y  dom^* 
tum  fabulae  liQntam^ipio  ^thims/ffe  irtcni  nunc  oppbf- 
habct,  quantfnarattvcb^ttc'- '*  ^tunc^dvcnlent  dcnuo  cxcr- 


brcvioreft.  Quoxnodo  auf^jt) 
in  primo  aftu  pracivit  Philo- 
tium  ,  haud  mala  n.erctrix  , 
ita  nunc  in  fabula  exeunte 
a^^venit  altera  meretrix,  ob 


^ccbitur  nuntjus  laecorum^, 
quac,  rpfc  ncfciat ,  exeunte 
fabula  ridcndum  fc  pracbi-* 
turus. 


55«  P,     TE  R  ENT  I  I 

Qui  ob  rem  niil'am  mifit ,   fruflra  ubi  totum  dc- 

fedidiem, 
Myconium  hofpitem  diun  exfpefto  in  arce  Calli^e* 

piidem^ 
Itaque  ineptus  hodie  dun;!  illic  fedeo  ^  ut  quifquQ 

venerat , 
Accedebam  :  adoUfctns  :  dic  dum  ^  quacfo  ,  tun  *  es 

Mycomus  ?  j 

Non  fum,  ai  Callidemides  ?  non^  bofpium  ccqucm 

Pamphilum 
JH€  hatts  ?  omnes  negabant :  neque  eun:i  quem^ 
'  quam  efle  arbitr6r« 

Denique  hercle  iam  pudebat :  abii.  fed,  quid  Bac^ 

chidenv 
Ab  noftro  affine  exeuntem  yideo  ?  quid  huic  hic 

eft  rei? 

ACTUS    r,     SiCENA    II. 

BACCHIS^  PARMENO, 

iP,  Jl  Armeno ,  opportime  te  ofFers :  propere  cur^ 

re  ad  Pamphilum. 
P.  Qiud  eo  » ?  B.  dic  me  Qrare  ,  ut  veniat.  P^  ad 

te  ?  B*  immo  ad  Philumenam. 
P^  Quid  rei  eft  *  ?  ^.  tiia  quod  nihil  refert :  per- 

contari  defmas^ 

t  int,  ad  Pamphilum.  laborem ,  dummodo  ca ,  dc 

i^   Curfofu^  aoa  iccufa^        ^uibu^  agUur,rciac« 


H  E  C  Y  R  A.  J59 

P.  Nihil  aliud  dicam  « ?  B.  etiam  *  :  GOgnoffe  anu* 

lum  illum  Myrrhinam 
Gnatae  fuae  fuiffe  ^  quem  ipfus  olim  mihi  dede- 

rat.  P.  fcio.  5 

Tantumne  eft  3  ?  B,  tantum  :  aderit  continuo,  hoc 

ubi  ex  te  audiverit. 
Sed   ceffas  4  ?  p.  mimime  equidem  :  nam  hodie 

mihi  poteftas  f  haud  data  efl: : 
Ita  ciurfando  atque  ambulando  totiun  hunc  con<* 

triri  diem. 


Q 


ACTUS     F.   SCENA     III.  ^ 
B  A  C  C  H  I  S, 

yantam    obtuli    adventu   meo   laetitiam  * 
Pamphilo  hodie  ! 


1  Repalfus  ftudct  colli» 
gere  rem  ex  mandacis. 
.  z  Eft  reminifceQtis  >d , 
quod  paene  praecerierit.  Sed 
id  (ic  dicit ,  ut  id  1.  fi^um  L 
minoris  momenti  efle  cre« 
dat  fervus. 

3  Parum  fe  procefliile  in 
indagando  intelligit  fervus. 

4  Curiotior  quam  impi- 
ger  abigendus  e(V. 

$  int.  ceffandi. 

€  Sceiu  haec  conuaet  n  v- 


rationem  eorum,  qaae  ia- 
tus  gcfta  erant,  ac.neminem 
fcire  oportebat,  praecer  hoSj^ 
quorum  imererat.  Hinc  Bac* 
diis  fibi,  gaudens  bono  » 
quod  per  ipfam  concigerat , 
fola^  quoad  cum  Pamplu, 
redeat  fervus ,  gaudium  e- 
rumpit^et  &c  aftcCtum  prodit^. 
ut  ipccUtoies  rem  omneai 
quafi  ob  ocolos  ficam  videant« 
7  Ei  reftituto  g^iaco ,  i^ 
paeuc  periit  (  v.  |  J, 

24 


360 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


Qiiot  commodas  res  '  attiili !  quot  autem  ademi 

curas  * ! 
Gnatuiti  ei  reftituo ,  qui  paene   harum  ipfiuique 

opera  periit  : 
Uxorem,  quam  nunquam  eft  ratus  pofthac  fe  ha- 

biturum ,  reddo : 
Qua  re  ^  fufpeftus  fuo  patri ,  et  Phidippo  fliit  , 

exfolvi.  j 

Hic  adeo  his    rebus  anulus  4  fiiit  initium    inve- 

niundis. 
Nam  memini,  abhinc  menfes  decem  f  fere  ad  me 

hofte  prima  * 
Confugere  7  anhelantem  domum^  fine  comite  ^  vini 

plenum , 


I  Ex  rcddita  uxorc  ( v.  4, 
Cuius  confuctudinc  tcncba- 
tur  fupra  III ,  6  ,  44  ,  cjuain 
hivitus  repudiabat  ,  viccm 
fuam  ac  folitudincm  vitae 
iolcfis  ;  cf.  infra  v.  i^. 

%  Ex  iris  fcnum ,  quibus 
fufpeflus  erac»  quafi  ctiam- 
num  obnoxius  cffet  Bacchi- 
ii ;  cf.  V.  ^. 

3  Subtilius  fic  dicit  cri- 
lftei\,  quo  Pampbilus  ad  ip- 
f^i  redilffe  falfo  putaba- 
ttir. 

'  4  Cf.  quae  de  eo  praefata 
•ft  Myrrkina  III  ^  8 ,  f  .^t 


j  Re^c  id  meminic  ,  or 
ex  Pamph.  gravidam  £a£Vam 
effe  Philumcnam  conftct.  Cf. 
quae  notavimus  ad  III ,  8 , 
55,  fq.  p.  304. 

6  A  vcfpcra  dicebatur  pri* 
ma  nox  f.  fax.  Pofl  illam 
erat  concubia ;  indc  intem« 
pefta. 

7  Fere,  quot  verba,  tot  fi* 
gna  proferr,  e  quibus  col- 
ligi  facilc  cft ,  hunc  efle  , 
qui  virginem  vitiaverit.  Con" 
figere  ,  quod  timcbat,  anht-* 
lantem  >  coIIud>atus  fuerat  » 
damum ,  Celari  volebac»  JFne 


H  E  C  Y  R  A.  361 

Ciim  hoc  aniilo.  extimiii  illico  :  mi  PamphiUj  in- 

quam ,  amabo  , 
Quid  txanimattis  es ,  obfecro  ?  aut  unde  anulum  £- 
^  jlum  naclus  '  ?  lO 

Dic  mihi.  ille ,  alias  res  agere  fe  ,  fimulare  *.  poft- 
quafn  vldeo  5 ; 

Nefcio  quid  fufpicarier  ,  magis  coepi  inftare ,  ut 

dicaf. 
Homo  4  fe  fetetur  vi ,  in  via  ,    nefcio    quam  ^  , 

compreflifle :  ^ 

Dicitque  ,    k(e  illi   anulum ,   dum    luftat  ,  de- 

traxifle. 
Eum  haec  cognovit  Myrrhina  in  digito  * :  modo 

ma  habentem  15 


com,  in  pudendo  facinore^ 
vmi  pL  in  vino  Vcnus  eft 
4c  temeritas  ,  cum  h.  anulo^ 
qui  raptum  indicat.  ex  Dop. 

I  Perturbatio  5c  anulus 
funtpraecipua  fignacommif^ 
fi  facinoris.  Minim  addic 
Don.  Brevitati  confulit  Tf- 
rentius  :  nam  in  Graeca  haec 
amntur ,  non  narrantur. 

z  Don.  Alias  res  agen^ 
lem  fe  fingere.  Pudebat  enim 
•amicae  de  alterius  ftupro  fateri^ 
^  ei  amicae^  quam  tum  de^ 
J^eribau 


3  Alia   agcnrem,  nec  re- 
fpondentem  qaaefitis. 

4  Bene  addttur  h^mo  ad 
reum  notandum ;  uti  Eun.  V> 

^  Atquc  hacc  ignoratio 
perfonac  fabulam ,  &  qui  in 
ea  errorcs  funt,  pfperit;  fi- 
mut  exc^ifaTum  facilius  ha- 
buit  Bacchis  ,  qui  non  a- 
more  illam  ,  fcd  tcmere  in- 
▼afcrit. 

6  Scite  aeqae  &:  verc  e: 
mulierum  indole  inrenitxi 
^^•f  «r.  Quam  rmjn 


3«!  P.    T  p  R  E  N  T  I  I 

Eogat^  unde  fit :  narro  omnia  haec  :  inde  efl  cog*^ 

nitio  &£la, 
Philumenam  compreflam  efle  ab  eo ,  et  filium  inde 

hunc  natum. 
Haec  tot  propter  me  gaudia  illi  contigifle  laetor : 
Etfi  hoc  meretrices  aliae  nolunt :  neque  enim  eft 

in  rem  noflram  , 
Ut  quifquam  amator  nuptiis  laetetur.  verum  eca- 

flor  20 

Nunquam  animum  quaefli  gratia  ad  malas  addu- 

cam  partes. 
Ego^  dum  illo  licitum  eft»  u(a  fum  benigno  et 

lepido  y  et  comi, 
Incommode  mlhi  nuptiis  evenit  » :  feftum  fateor : 
At  pol  me  fecifle  arbitror ,  ne  id  merito    mihi 

eveniret  *• 
Multa  ex  quo  fuerint  commoda  9  eius  incommo- 

da  3  aequom  eft  ferre.  15 


lcae  iftze ,  ad  alinrum ,  (juae 
acccdunc ,  ornatum,  veftcs , 
aiuum ,  gemmas  luflrandas  l 
Melius  yero  (ic  h.  I.  diftin^» 
gucre  di^a,quam  cum  BcncL 
mox  corrumpcre  hdbcnum 
in  habenu*  Expone  auccm  : 
me  ,  quae  cum  nunc  habe-* 
rcm  ,  rogat ,  undc  (ic. 

I  Incommode  cum  illis  a- 
gUuiia  ^uibos  amici  dirce« 


dunc.  Cic  Lael.  4.  h.  I.  fiac- 
cUidi  inc,  ex  nuptiis  evcnlt^ 
quod  eam  dcrerebat  a« 
mator. 

%  Ea,  quae  culpa  noflra 
eveniunt  incommoda»  dole* 
mus  magis. 

l  h.  e.  quac  ab  eo  oriua- 
tur  incommoda  ;  uti  Ad.  II^ 
ly  %  iniuria  adoUfcentium  \u 
ۥ  quae  ab  adol.  fit^  3c  a* 


H  E  C  T  R  A.  36} 

ACTUS    V.    SCENA     IV.^ 
PAMPHILUS,    PARMENO,    BACCHIS. 

Tam.  V  Ide ,  mi  Parmeno ,  etiam  fodes ,  ut  mi 

haec  certa  et  clara  *  attiileris  ; 
Ne   me  in  breve  coniicias  tempus,  gaudio  hoe 

falfo  frui. 
Par.  Vifum  eft  ^  Pam.  certene'?  Par.  certe.  Pam. 

Deus  fum,  fi  hoc  ita  efl.  Par.  venim 

reperies. 
Pam.  Manedum ,  fodes  :  timeo  ne  aliud  credam  ,' 

atque  aliud  nunties. 
Par.  Maneo.  Pam.  fic  te  dixiffe  opinor,  invenifle 

Myrrhinam ,  j 

Bacchidem  anulum  fuum  habere.  Par.  ^dum.  Pam. 

eum  quem  olim  ei  dedi : 
Eaque  hoc  te  mihi  ,  nuntiare  iuffit  :  itane  eft  fac* 

tum  ?  Par.  ita ,  inquam. 
Pam.  Quis  me  eft  fortunatior  ,  venuftatifque  adeo 

plenior  ? 


libi  inmriam  patrum. 

I  Incqrea  cum  Bacchis 
^Qce  odium  opperirecur  , 
advenic  Pamphilus ,  in  icine- 
Te  cum  fevvo  loquens,  cum 
vario  affe£lu  ,  modo  verens, 
jagJQ  k  cgcrens.  Ci  A4. 


IV,  ^,  ^. 

1  Re<fle  audlca; 

3  inc.  mihi  ,  pro  vifitsfiun 
certo  audire.  Eun.  III,  1,1 
&  Plauc.  Aul.  V,  14.  pari- 
Cer,  uc  perfeiafiim  mHu  cjl  , 
gerfiiafus  fiwi% 


3^4 


P.    T  E  R  E  N  T  I  I 


Egon'  te  pro  hoG  nimtio  quid  donem  ?  quld  ? 

qiiid  » ?  nefcio. 
Par.  At  ego  fcio.  Pam.  quid  ?  P^.nihil  enimr  lo 
Nam  neque   in  nuntio ,  neque  in  me  ipfo  ,  tibi 

boni  quid  fit ,  fcio  *-. 
Pam.  Egon' ,  qui  ab  Orco  mortuum  me   redu- 

cem  in  lucem  feceris  » , 
Sinam  fine  munere  a  me  abire  ?  ah ,  nimium  me 

ingratum  putas.  ;   ^        '^ 

Sed  Bacchidem  eccam  video  ftare  ante  onhim  -♦ : 
Mcexfpeftat  credo :  adibo  ^  5.falve,Pamphile.  i  5 
Pam.  O  Bacchis ,  o  mea  Bacchis ,  fervatrix  mea  * ! 
B.  Bene  faftum  ,  et  volupe  eft.    Pam.  fadis   ut 

credani ,  fecis  7 : 
Antiquamque  adeo  tuam   venuftatem  obtines , 
Ut  voluptati  obitus^,    fermo  ,   adventus :  tuu^i 

quocunque  adveneris , 


1  Formnla  quacrcntls. 

2  Imi  ut  curiofiis  magis 
fciie  vult  y  quam  munus  ac- 
cipcre.  Scifcitatur  ille;  fed 
quo  magis  curiofus  cft,  tan- 
to  magis  nefciecillay  quae 
ciipic,  ex  Don. 

5  Quoii  pro  benefidio  fum- 
mo  cft ;  cf.  Cic  poft  rcd,  itl 
Scn.  ^. 

Af  Bcne  fit ,  quod  gaudcns 
nimis,    a  icrvo   incpto  a- 


vcrtatur  ad  ipfam  vcnuftatis 
reducem. 

5  Dum  adit  cam ,  'fcrvus 
remaneat. 

6  Gratiffimis  verbis  ,  (i- 
mul  &  venufte  ^illam  falu- 
tar,  amantior  Pbilumenac. 
Ncqiie  minus  blande  refpon- 
^t  memor  Bacchis. 

7  Quod  alias  vix  credi 
poffit,  facis. 

8  f.  occurfus ,  quem  cafus 


^  •  H  E  C  Y  R  A.  365 

Semper  fiet.  ^.,t^»tii.«ta^f  •  marem  antiquum, 
'^^ue  ingi^nnim  ali^ir^y  10 

Ut  unus  omnium  homo  te  vivit  nunqiiam  quif- 
quam  blandior. 

¥am.  Ha ,  ha ,  hae ,  tim*  mihi  iftuc  »  ?  B.   refle 
amafli ,  Pamphile ,  uxorem  tuam  : 

Kam  nunquam  ante  hunc  diem  meis  oculis  eam , 
quod  noffem  ,  videram  : 

Perliberalis  vifa  eft.  ?am.  dic  verum  *.  B.  ita  mc 
di  ament,  Pamphile. 

Ptf/w.  Dic  mihi ,  harum  rerum  numquid  dixti  iam 
patri  3  ?  B.  nil.  Pam.  neque  opus  eftj  15 

Adeo  mutito  :  placet ,  non  fieri  hoc  itidem ,  ut 
in  comoediis  4^ 


dat ,  uti  advtntum  volun- 
cas. 

I  Tun*  ('cui  incommode 
cvenjt  nuptiis  meis  )  mhi 
(  pcrfugae  )  ijiuc  beneciicis  \ 
Prudehter  miffis  ambagibus* 
traducit  Pamphilum  ad  ta,^ 
quae  ipfi  i^m  honeAius  pUr 
ceant.  

1  Volens  audit  UTOrcnf 
laudari  ab  elcganti'  mulie?e  ^ 
eaqae,  qdae  videri  pbtuir 
aemula. 

l  Poft  gaudium  cura  efl , 


ne  quid  de  raptu  Tefcifcanc 
patres  \  qui  cognicioni  anuU 
non  imerfuere.  Igitur  haec 
.fec&ni'agunt ,  nihil  audiente 
fervo.  Tcdlis  (ic  vcris  caufis 
idorum,  fola  etiam  Bacchis 
<i  fenibus  iiiibix  redncis  con- 
Cordiae-gratiattn. 

4  Min  :  qua/i  haee  camoe* 
iia  non  fity  fed  veritas.  Don* 
Ita  fapienter  cgreditur  poeta 
Hnes ,  qui  praefcribantur  fa* 
bulis.  Scd  tamen  praeivic 
iam  Plauc  Amph.  I£I,  4, 


i 


366  P.     T  E  R  E  N  T  I  I 

Omnia  omnes  ubi  refcifcunt.  hic ,  quos  par   fue» 

rat  refcifcere  , 
Sclunt ;  quos  non  autem  fcire  aequom  eft  »  ,  ne- 

que  refcifcent ,  neque  fcient. 
B.  Immo  «tiam,  qui  hoc  occultum  iri  facilius  cre- 

das ,  dabo  : 
Myrrhina  ita  Phidippo  dixit,  iuriiurando  meo  30 
Se  fidem  habuiffe ,  et  propterea  te  fibi  purgatum* 

Pam.  optume  eft : 
Speroque  hanc  rem  effe  eventuram  nobis  ex  fen- 

tentia, 
Par.  *  Here  ,  licetne  fcire  ex  te ,  hodie  quid  fit 

quod  feci  boni  '  ? 

Aut  quid  iftuc  eft ,  quod  vos  agitis?  Pam.  non  li* 

cet.  Par.  tamen  fufpicor  4 : 
EgorL  hunc  ab  Orco  mortuum  f  ?  quo  pa£lo  ?  Pam. 

nefcis ,  Parmeno  *  ,  35 

Quantum  hodie  profiieris  mihi ,  et  ex  quanta  ae- 

rumna  extraxeris. 


'3  in  ipfa  comocdia  comoe- 
dlam  memorando. 

I  Scncs,  5:  fcrvum  curto- 
fum. 

-u  Redic  (ervus,  qui  in 
Idfce  nihil  incclligic ,  aci  ex- 
pifcandum,  quod  ipfum  fci- 
le  non  aequum  crar. 

l  laepcus  nihil  in  hac  re 


fecit  boni,  nifi  quoH  arcef- 
ferec  Pamphilum. 

4  Par.  (ibi  loquicur. 

%  Inc.  reducem  feci  ,  ex 

V.   IJ, 

6  Pamphilus  ferviim  vi- 
dens  curiofiorem,  addic  e- 
ciam  flimuios  ,  quibus  magis 
conficiacur  fruilra  laborans^ 


H  E  C  Y  R  A;  367 

f 

Par.  Immo  vero  fcio,  neque  hoc  imprudens  feci  '. 

Pam.  ego  iftuc  fatis  fcio  *.  B.  an 
Temere  quidquam  Parmeno   praetereat  ,   quod 

fafto  ufus  fit  3  ? 
Pam.  Sequere  me  intro ,  Parmeno  4.  Par.  fequor  U 

equidem  plus  hodie  boni 
Feci  imprudens ,  quam  fciens  ante  hunc  diem  un- 

qiiam.   Plaudite.  40 


I  Se  iam  fciVe  omoi^  (1- 
mulando  ,  fruflra  perconca- 
tur  herum  ,  quem  ez  fuo  in- 
genio  iudicac  I «  x ,  3  5  fq.  ac 
meritum  fuum  iadac ,  eo 
quod  prudentem  fe  fecifTe 
fingit. 

X  Pamph.  ridec  hominem. 

3  Senfus  (ic :  nihil  facile 
Parmeno,  profua  diligen- 
tia  praecermictiCy  quod  aliis 
ufui  iic.  T.  noc.crir.  ad  h.  v. 


4  Pamphilus  cum  Bac- 
chide  abfcedic. 

5  Quod  folum  refpondec 
abeunci.  Cecera  ad  fpedaco- 
res  dicit^  facens  quidem  ig- 
noranciam  (uam^  fed  ta« 
men  quidquid  Pamphilo 
boni  contigic ,  fua  opera  fac« 
^bim  iaflac  imprudens  nun« 
tius.  Icaque  explodendus  eft 
ille  a  plaudencibos. 


36S 

N  O  T  A  E 


JD    FIRMANDAM    LECTIONEM 
TERENTIANAM 
S  P  A  R  S  A  E. 


AD    ADELPHOS. 

Jl  Ag.  9  lin.  3.  Ed.  anon.  ap.  Wefterh.  et  ed.  no- 
(Ira  c.  figg*  habent  faciu  ut  vtftra  atquanim,  Sed  verba 
utveftrah.  1.  non  iunt  a  Codd.  melioribus,  ct  re- 
pugnant  verfui. 

iin.  4.  Quod^  defiderat  Don.  veftra  ante  aequanim. 
illud  huic  verfui  cum  aliis  addimus,  ut  conftet  ver- 
fus^qui  fine  eo  vacillat.  Dacieria  quoque  fic  edi- 
dit.  Benti.  vero  integrum  verfum ,  quo  faciie  care- 
mus  y  fubiiciendo,  inanem  operam  ludit. 

p.  10  lin.  3  atquc  aru  obf.  Sic  vetuftus  quifque 
Cod. ap.  Faern.  et  BentLet  ed.  noftrac.  figg.  Alii  cum 
Donato  et  h.  1.  edunt  aut,  Sed  nihil  in  eo  eil  di- 
verfi  ab  amando  1.  potando. 

lin.  17.  VulgO  H^ingyxMTit  illicontra^haec  omnia.  Sed 
v.  Ph.  Ill,  5  ,  36.  verius  ,  quod  cum  Bentl.  fequiinur. 

lin.  l&.  Ruri  agert  femper  vitam.  Sic  certe  ed.  anon. 
ap.  Wefterh.  vetu/que  ed.  noftra  cum  figg.  melius 
quam  vulg.  ruri  agere  vitam  :  femper  parce,  &c,  T«  y^m- 
per  enim  addit  didioni  id  quod  urbanis  viJetur  odio- 
fum.  Similiter  infra  V ,  2 ,  9  ///<  fuam  femper  egit 
vitam  in  otio,  in  conviviis, 

p.  II  lin.  10.  Infuevcrit.  Sic  plures  Codd.  et  priA 
cae  edd.  etiam  noftra  ,  habent ;  dcfenditque  Boecl. 
Alii  infuevit.  Ap.  Martian.  Capellampag.  160  inftituc- 
rit.  Bentl.  vero  ex  ingenio  fubftituit  ita  uti  fit.  Scii. 
non  intelligit  connubium  futuri  perfefti  et  imper- 
£t&i  infueverit ,  aut  audebit  ,  ex  ipfa  re  natum  ,  qui 
vel  olim  infueverit  ,  vel  primum  audebit., 
ibid.  aut   audebit.  Verba  aut  audebit  a  quibufdam 


A  D      A  D  E  L  P  H  O  S.  369 

Codd.  {ecundariis  abdint,  eoque  Boeclero  glofTema 
audiunt.  Ea  igitur  expungit ,  et  mox  ingerit  is ,  le- 

fendo—falUre  infucvcrU  Patrem  tanto  magis  is  aud.  cet» 
equuntur  eum  inter  alios  Dacieria  et  Miilerus. 

p.  12  lin.  4.  clamans.  Al.  clamitans  y  quod  repug- 
nat  metrt) ;  ct  fruAra  interciditur  a  faepe  ,  quod 
alii  praeponunt  verbis  ad  me.  Quamvis  autem  et 
X)on.  legat  ad  me  faepe  cUmitans  ;  lequimur  tamen 
cum  Guyeto  et  Bentl.  metri  rationes ;  et  infra  re- 
currit  IV ,  8 ,  9  clamas, 

lin.  6  fumptum,  Sic  Bemb.  et  Donat.  et  ed.  vet» 
^»  figg-  cett.  Alii  fumpius, 

iin.  18.  Alii  cum  Donato  :  Ille  quem  b.  adi.  ex 
animo  /icir.  rNollrum  ad   metrum  aptius. 

p.  13  liA.  I.  patrium.  Quidam  libb.  et  {cripti  et 
editi ,  in  quibus  funt  ed.  Anon.  Wefterh.  et  no- 
ftra  c.  figg.  patrum.  ita  et  edidit   Fabrini. 

lin.  12  ehem.  Sic  Codd.  Bemb.  Bafil.  Don.  et 
Eugr.  habent.  Alii  (  ut  et  noftra  vetus  )  hem.  lllud 
commotius  in  re  fubita  videtur.  cf.  Eun.  III ,  5,  9« 

p.  14  lin.  II.  Mulcavit.  Sic  reAe  antiqui  iibri 
omnes.  Alii  male  et  ufitato  errore  mulElavit.  Mul- 
care  eft  vcrberare;  mulMare^  punire,  condemnare. 

p.  itf  lin.  4  adigis.  Ai.  Codd.  et  Don.  rediges'^  aL 
redigis, 

iin.  12.  Obfonat.  Sic  omnes  Codd.  Varro  L.  L.  6 
legit  Scortatur  «  potat ,  &c*  Sed  lapfus  eft  memoria. 
Statim  enim  addit  Micio  :  amat. 

p.  17  iin.  3  fq.  Vulg.  male  inde  ab  Erafmo  eji,  dis 
gratiaj  Et  unde  haec  fiant ,  et  adh,  n,  m.  f  DonatUS  certe 
iun£lim  legit  ejl  dis  gratia  ,  cura  poft  et  unde  haec 
fiant  iterum  (ubaudiat  efi.  Atqui  infra  v«  59.  iun- 
guntur  efi  dis  gratia  quum^-efi.  Tum  inepte  conftrui- 
tur  efi,"et  unde  haec  fi^nt  j  et^funt.  Sed  et  fic  defi- 
cit  verfus ,  in  quo  primum  efi  cum  ultima  prioris 
concurrat.  Itaque  tandem  addimus  quum  efi  ,  unde. 
In  quibufdam  MfC.  abeft  etiam  %  et  ante  unde. 

lin.  9  ab  Hlis.  Donatus  iegit  aliis. 

Terentius  T.  IL  A  a 


370  AD    A  D  E  L  P  H  OS; 

ibid.  ven  fciunt.  Fruftra  Palmerius,  cui^  acccdunt 
Guyetus  et  Dacieria ,  coniecit  vert  Jiem.  Venis  efle 
poteft  pater  animo,  quamvis  non  natura  fit.  Verus 
opponitur  (Iinulato ,  C  ei  qui  putatur  pater  ,  noa 
eft  ;  qualis  foret  Chremes  in  Heaut.  A&.  V,  fi 
reSe  Clitipho  fufpicatus  fuidet  ,  fe  iubditum. 
Bentl.  vero  poft  illos  pro  libidine  correxit  veriJUm  • 
'  nec  meminit ,  &  adverbium  fic  iungi  Eun.  III ,  j  , 
58  tum  pol  ego  isejfem  vere,  quifinudabar.  Tacemus  pliira. 

p.  18  lin.  10.  ullum,  Sic  plures  MfT.  &edd.  prifcae» 
in  quibus  noftra  :  denique  Bentl.  mavult  quam  vulg, 
unum.  cf.  Andr.  I,  5  ,  22.  Eun.  I,  2^  8. 

lin.^ii.  an  non  credis  ?  Pareus  ex  Mf.  Pal.  edidic 
4^1  non  credis?  quod  quidem  nobis  aptius  videtur, 
quam  cum  Don.  fubaudire  :  me  irafci. 

iin.  1 5.  quidquam  vulgo  omittitur  ,  quod  reftituimus 
iubente  metro  ex  MflC  quibufdam  ap.  Wefterhov. 
&  ed.  noftra  vetere ;  8c  fic  Cic.  Phil.  i  j  11  nt  gravius 
quippiam  dicam. 

pag.  20  lin.  I.  defervijfe.  Alii,  tefte  iam  Donato,  le* 
gebant  male  defaevijfe. 

p.  21  iin.  4.  Quamquam  ejl  fcel.  Ai.  Codd.  ed.  anon. 
Tarvif  &  noftra  c.  figg.  Quamquam  fit  f. 

lin.  6.  {q.  Meorum  morum.  Mur.  mavuit  ob  metnim  mo* 
rum  meum ,  quod  probat  Fr.  Fabr.  &  fequitur  Dacieria* 

p.  22  lin.  9.  Alii  male  i\xng\xnt  praefirenue. 

lin.  II.  Al.  omittunt  tu,  quod  eft  in  Mf.  Reg.  ap. 
Lindenbr.  &  rationi  metricae  verfus  convenit. 

p.  23  lin.  7.  miferum.  Inde  certe  ab  Erafmo  vulg. 
indignum;  quod  in  Codd.  abeft«  qui  plerique^  ut  edd. 
veteres  noftrum  habent. 

lin.  8.  hei  miferiam.  Sic  vetufti  Codd.  &libri  &  Bentl. 
Al.  hei  mifero  mihi. 

p.  24  lin.  14.  heic.  Al.  Codd.  ap.  Wefterh.  &  BoecL 
ed.  14(59  noftraque  vetus  hoc  y  quod  Rivius  laudat. 

p.  25  lin.  12*  quod  ad  te  attinet.  Sic  ed.  noftra  vetus  , 
&  Erafmica  I.  Vulg.  ex  Codd.  plerifque  inferit  id  quod 
etc.  fed  praeter  metrum. 


A  D    A  D  E  L  P  H  O  S.  371 

p.  28.  lin.  4  fq.  Vulgo  hic  verfus  poftponitur  fe- 
quenti.  Nos  cum  Benti.  priorem  facimus^  re  ipfa 
iubente. 
V    p.  2p  lin.  6.puto,  Ante  Faernum  eAch^tux  deputo. 

p.  30  lin.  I.  Sic  Faern,  edidit  ex  Bemb.  noftraque 
vet.  editio  habet.  Aiii :  Concertationtm  comp,  quam  quac  h, 
i.  n,  f 

lin.  ^.facercm,  Sic  Faern.  ez  Bemb.  &c.  noftraque 
vetus  ed.  Al.  agerem, 

lin.  10.  hul  Sic  Codd.  &  edd.  inter  quas  noftra  vetus. 
Guid.  luv.  Erafmianae ,  Dacieria ,  Wefterh.  hanc  in- 
terieftionem  tribuunt  Sannioni  (ridentif  re(puenti 
diclum  fervi )  ut  infra  III ,  4  ,  48  &  Eun.  IV  ,  7  ,  35 
&  mox  pariter  Sannio  interiicit  hem,  Neque  aiias  in- 
terieftio  in  medio  (ermone  obvia.  Itaque  audemus 
contra  Codd.  Bemb.  &  Badlic.  e  quibus  Faern.  eam 
quoque  Syri  effe  vult.  Faciunt  cum  eo  Heinfius  cx 
Mtf.  Leid.  4  '&  Bentl.  ex  fais.  ^ 

pag.  33.  lin.  \i,dcfrudet,  Sic  Don.  iegit ,  &  Erafin. 
Dacier.  Wefterh.  Bentl.  ex  fuis  Codd.  Sed  Eugr.  ^- 
fraudat;  &  fic  ed.  noftra  vet.  Heinf  Miller.  dederunt. 
pag.  34.  lifl.  5.  reddat,  Al.  reddatur,  contra  metrum. 
lin.  6,  Benti.  fruftra  Scio  non  te  ejfe  ufum, 
p.   35  iin.  3.  nunc  te,  Benti.  ad  aurem  fuam  tranfpo- 
nit  te  nunc.  Sed  vul^.  rcclior  ;  &  vis  eft  pcaecipua  in 
7«  nunc-^cm  refponoet  ?•  mmquam, 

lin.  7.  alios,  Bentl.  inepte  fingit  dias;  provocans  ad 
Andr.  I,  I  ^  31.  Sed  quod  aiterum  laudat  Andr.  I,  i  ^ 
95  potius  eft  pro  vulg. 

lin.  9.  homininemini,  Mittimus  abfbnam  varictatem  : 
homini  neminem  I.  hominum  neminem  1.  (  uti  noftra  yetus  ) 
hominem  neminem  8cc,  Noftrum  quoque  iegunt  Don.  3c 
Eugr.  cf.  Eun.  III,  5,  i.  Fhorm.  IV,  2,  i. 

iin.  12.  ellum.  Don.  alios  tradit  h.  1.  id  interrogative 
legere  ellum  ? 

lin.  13.  Illlus  opera  nunc  vivo,  AI.  h.  I.  in/erunt  Syre ; 
Bentl.  ponit  poft  nunc^  Noftra  vetus  poft  vivo,  Syre^o. 
/  c.  Hac  inconftantia  moti  facimus  cum  ed.  anen.  ap. 

A  a  X 


371  AD     ADELPHOS. 

Wefterh.  Tarvif.  1481.  Ven.  1490.  Heinfio&  Dacieria; 
qui  verba/e/?.  cap,  interie6ta  voiunt  a  Syro  aflentiente, 
uti  ticin  Nihil  pote  fuprd.  Sic  nec  verms  iaborat. 

lin.  1 5.  Verfum  ^  in  quo  i.  emendandoi.  exponendo 
laborarunt  editores  &  interpretes>  hodieprimo  inte- 
grum  damus.  Primo  Don.  legit  quin ,  idque  admira* 
tive  pronuntiandum  dicit.  Nugae.  Sed  Bemb.  Cod.  a 
prima  manu  qui ;  a  fecunda  ,  uti  Vatic.  quin  ^.  ic  alii 
quine,  Nos  illud  cum  ed.  noftra  vetere ,  Erafino ,  & 
pluribus  aliis  praeferimus,  quod  reipondeat  7«  iUms. 
Tum  flufluant  Codd.  in  \etho  poftpuiavit ;  pro  quo  alii 
pojlputarit ,  quod  penderet  ex  ifto  quin ,  a  nobis  reie£lo. 
Neque  vero  moramur  in  permixta  ledione  ed.  noftrae 
Veteris  qui  omnia  fibi  poflponenda  putarit  prae  m.  c.  lilud 

fonenda  certe  aglodatore  eft,  qui  non  meminerat  (iniile 
leC.  Ui,  7  (al»S)  V*  3  3  ^*""  tepoftputajfe  omnes  res  prae  pa-- 
rente  inteUego.  Et  ibi  reftius  coniunguntur  in  unam  vo- 
cem»  quae  h.  1.  dividenda  ceniemus  ob  7#  ejfe.  Quo  enim 
referas  7«  ejfe ,  nifi  ad  poft  ,  uti  Sall.  Cat.  23  extr.  — 
invidia  atque  fapientia  poft  fuere,  Sed  quamvis  etiam  cum 
Erafmo,  Wefterh.  aliifque  legas  Qui  omniajibi  poftputa* 
rit  ejfe  prae  meo  commodo  ,  ( quae  reftior  illa  quin  omnia 
fibi  poftputarit  ejfe  prae  m.  c. )  defit  tamen  O^onario  in 
ultiinis  ,  quod  expiemus  vocula  uno,  interpofita  con- 
tra  7«  omnia  ;  idque  omiflum  librarii^  corredor  mar- 
gini  adicripferat,  e  qua  dein  in  textu  mendofe  adii- 
tum  ^AT  qui  provenit  illud  quine  ,  quod  turbas  has  dedit. 
Unum  autem  commodum  dicitnofter,quodiamfrua- 
tur  fua  ;  cf  Eim.  II ,  3 ,  80. 

iin.  17.  laborem,W\x\g.  amorem^  quod  quam  falAim  fit, 
nemo  hominum  criticorum  ienfit.  Quamvis  certe  Ae- 
fchinus  fufpicionem  amoris  in  fe  tranftuUru  (ut  in  Ciiniam 
Heaut.  IV,  i  (al.  4 1.  5  v.  52  )  haud  tamen  amorem  fra- 
tris  in  fe  tranftulit;  cf  Hec.  1,2,  94.  At  ab  Erafmo  in 
ed.  Froben.  I  &  fqq.  veriorem  leftionem  adfcriptam 
invenimus  :  dWdiS  lahorem.  Recentiores  omifere. 

pag.  35  lin  I.  A^/7  pote  fupra.  Ai.  &  haec  tria  verba 
tribuunt  Ciitiphoni.  Multum  autem  &  ia  hoc  verfu 


A  D    A  D  E  L  P  H  O  S.  J7} 

laborant  Critici ,  quorum  cura  hoclle  maior  oftonario 
evafit.  Diverfimode  vero  eduntur  Nil  pote  fupra,  fid 
(  aliis  omittitur  )  aulfnam  (  al.  quidnam  )  forts  (  al.  foris  ) 
crepuit,  Sy.  manc  ,  mane  !  ipfe  exii  foras,  Cum  ap.  omnes 
verfus  excedat  o£lonarium,  omittimus  cum  Erafmo 
alterum  mane;  Sc  crepuit ,  quod  libraidis  in  mente  erat , 
ubi  vox  fores  legebatur ,  emendaniius  in  exit,  lifdem 
verbis  refpondet  Syrus  Ipfe  (frater  quem  laudafti  )/I 
€.  Piacuit  ita  magis^  quam  alia  emendatio  :  /ed  quid 
tam  foris  crepuit,  r  . 

'    lin.  6.  me.  Sic  Bemb.  Al.  praeter  rem  men. 

lin.  8.  quaero.  Sic  plerique  MiT'  AL  quaeritoy  praeter 
metrum. 

lin.  lO.  triftitiam.  Bemb.  triftitiem. 

lin.  12.  Verfiis  hic  magna  inconftantia  edltur.  Fri« 
mum  plerique  Ego  illam  hercle  vero';  noftra  vetus  Ego 
vero  illam  hercle  8cc.  aiii ,  ut  Mf  reg.  ap.  Lindenbr.  Mfl 
Graev.  Lipf  &  Boeci.  cuni  ed.  14^9  Mediol.  luntina 
&  Mureto  Ego  illam  facile  vero.  Bembinus  vero ,  om- 
nibus  prior ,  neque  hercUy  nt(\}XtfaciU  habet ;  unde& 
nos  omittimus  cum  Dacieria.  Tum  illud  quidem  &  te 
locum  mutant.  Flerique  qui  quidem  te  fratrem  h.  &c.  Sed 
Bemb.  Erafin.  Faern.  "Wefterh.  Benti.  qui  quidem  te  ha- 
beam  fratrem^  &  Dacieria  qui  te  h.  f.  quidem  ,0!  Nos  ill 
hac  inconftantia,  &  cum  ex  omnibus  metrum  laboret  j 
aufi  fumus  huic  mederi ,  omittendo  7«  hercU ,  quod 
fiemb.  non  habet,  legcndo  r^o  vrro  cum  noftra  vetere« 
&  quod  iocum  mutaverat ,  in  omni  leflione  auribus 
infcftum  qtudem  retrahendo.  Sic  utrique  voci  ego  &  illam 
vis  additur ;  dc  fic  paffim  Plaut.  &  Cic. 

pag.  39  iin.  2.  obfecro  hercU  te  hom.  &C.  Metri  cauia 
addimus  c.  Bentl.  te. 

lin.  18.  Obfecro  te.  Al.  male  omittunt  te. 

pag.  41  iin.  3.  E  re  nata.  Bentl.  inepte  leA.  corruptam 
quorundam  (jodd.  &  edd.  praefert  e  re  natae.  Sed  ap< 
Ter.  femper  eft  gnata  ,  uti  infra  v.  42.  neque  Latinus 
homo  dicat  e  re^-melius. 

lin  .7.  ingemo.  Vulg.  gtncre  ;  e  quo  Bentl.  pulchre  in? 


374  A  D    A  D  E  L  P  H  O  S. 

Tenit  noftrum.  Terentius ,  ut  alii  fcrlptt.  paflim  iun« 

5it  ingeniuin  animumout  y  uti  infra  V »  i  (al.  3  )  v.  42  {q. 
Lndr.  I>  1 ,  85  fq.  Et  (ic  faciie  caremus  nugis  DoHatij 
diftinguentis  pnus  icfamilum ,  quae  Terentio  promif- 
cue  adhibentur  infra  Sc.  IV ,  4^  &  V  ^  2. 
.  lin.  IJ.  omnia  omnu.SiQ  numerofius  fcripti  optimiy 
edd.  prifcae ,  &  ex  recc.  Benti.  Ai.  omnts  omaia. 

pag.  42  lin.  5.  impiutm*  Vuigo  impurumj  quod  metro 
repugnat.  Itaque  luntinam,  Aidinam  y  Heinfl  &  Bent- 
leium  fcquimur. 

lin.  8.  fq.  mqm  illiu.  Vulgo  illum;  in  quo  elegantiam 
quaerunt  quim-^iUumy  laudantque  infra  v.  17;  &  III, 

29  4  iUum—ttiam  eum,  Scd  abiudunt  exempia  ;  neque 
odie  Geta  currens  venatur  elegantias  Criticonim. 
Alii  uUa ,  quod  ferri  magis  poteft.  Noftrum  perplacet' 
ex  Andr.  I,  ^s%6  Toi  me  impediunt  curae—Amor  ,  miferi- 
cordia  iiuius  >  nuptiamm  foUicitudo ,  tum  &c.  Hec.  1,2, 
^2  Animus  uxoris  mifericordia  defun^us,  Apocopen  in 
iUlu  iubet  metrum  ,  ut  Eun.  II  ^  3  ,  78. 

pag.  43  lin.  7.  Verftis  tentatur  ab  aliis,  non  in  me- 
lius.  Guyet.  quidem  more  {iio  expungit  totum.  Bentl. 
amputat  verba  dum-^modo,  Sed  haec  eft  manifefta  vis. 

lin.  1 3  {q.  Faern.  ex  interpolato  h.  i.  Cod.  Bemb. 
male  edidit  SuhUmem  medium  primum  arr.  &  cap.  in  t,  ft. 
cum  ante  in  editis  (  ut  in  plerifque  Codd.  }  illud  pri- 
mum  poft  capite  poneretur  ;  &  fic  quoque  hodie  multi 
retinent.  Sed  Palmer.  id  pridem  fcite  &  vere  correxit 
in  pronum  ,  quod  rec.  Benti.  cf.  Virg.  Aen.  1 ,  115.  ?«'- 
mus  Scpronus  facile  in  MfT  permutabantur. 

lin.  15.  difpergat.  Cave  cum  aliis  corrumpas  in  difper^ 
geret,  Habet  enim  prius  imperfeftum ,  uti  cetera  om- 
nia  ,  vim  futuri ,  e  quo  confequatur  praefcns. 

lin.  1 8.  /i//2<i^r^m.  Bentl.  refcribit /i/i</<frem  ,  quod  fri- 
gidum  coniccerat  Guyet. 

pag.  44  lin.  4.  uhi  es,  Vulgo  uhi  ea  eft,  Bentl.  facit  uhi" 
nam  cs.  Sed  omitte  nam  ;  &  fic  demum  procedet  verfus. 

lin.  9,  Animam,  Edd.  prifcae   animum, 

lin.  14.  C|.  hei  mihi^  Perii.  Vulgo  hem,  Perii,  Sed  hem 


A  D    A  D  E  L  P  H  O  S.  375 

aeque  in  fetninam»  eamque  &  praeparatam  nuntio 
malo^  &graviu8  doientem,  convenit,neque  o&ona- 
rium  explet.  In  re  quidem  Aibita,  fed  non  trifti  dicitur 
Andr.  V  y  2 ,  19.  Cohiungit  vero  Softrata  duplicem 
iignificationem  doioris. 

pag.  45  iin.  3.  certum.  Sic  Bemb.  meiius,  quam  cum 
Don.  certo;  aut  al.  Scifne  hoc  certo  ^  1.  certe. 

lin.  5.  Ah.  Al.  omittunt  hoc  alterum  ah  ,  quod  ge- 
minatum  eft  in  ed.  noftra  vetere.  Quae  omiffio  fecit , 
ut  dein  al^  contra  Bemb.  praepoftere  redderent  iam 
eredas. 

lin.  y.Noftram,  Sic  Codd.  omnes.  Alii  nojhantm. 

lin.  12.  patris.  al.  patrem,  Noftrum  melius  habent 
Bemb.  &  Vatic.  Quod  huic  verfui  vulgo  addunt  ita  , 
redius  (q.  verfui  praeponimus. 

lin.  13.  Se  tix.iL.  fibi.  Plures  omittunt.  Sed  Cod. 
Bemb.  habet/.  Cod.  Petr.  re£tiusy^,  quod  latinius, 
&  noftro  folenne  Hec.  prol.  alt.  v.  3.  Heau(.  III  ^  5 
(al.  IV,i)  V.  33.11,  3,21.  Virg.  Eci.  1 ,  41. 

lin.  \6.confuU,  Sic  Vatic.  Sctres  veterrimi  ap.  Bentl. 
Alii  legunt  cum  Don.  projhice. 

pag.  4<5.  lin.  i.  au.  Cod.  Bemb.  Vi6l.  &  Doq.  femel 
habet  au  ;  alii  geminant  au  au  !  Retrahimus  vero  ad 
integrandum  verftim  ex  fequenti  an. 

lin.  3.  Al.  ordinant  hocprof.  tibivid.  ufq.eJft.SeA*wtt-- 
fus  fic  non  procedit,  cui  ut  conAilamus,  fequimur  or* 
dinem^  quem  multi'e  melioribus  habent. 

pag.  47  lin.  I.  quidages?  Sic  Faem.  edidit  ex  Bemb. 
alii{que;  cui  aptius  videtur  proferam^  quam  7«  a^  ? 
quod  quidam  habent.  Sed  3c  funt  (cripti  &  edd.  qui 
legant  quid  aisy  quad  miraretur  Geta;  idque  praefert 
Bentl.  idemque  hem ,  mea  Sojtrata ,  v.  q.  r.  a  tribuit 
Cantharae ,  quod  7#  mea  fit  blandimentum  muliebre. 
Sed  cogites»  fervo  herae  iuae  addiftiflimo  pius  iicuifle 
&  libuiiTe. 

lin.  9.  5/.  Al.  male  fin. 

lin.  1 3.  intercejfe.  Sic  Era/m.  Dacier.  Bentl.  antique 
<c  iubente  metro  pro  intercejjijfe. 

Aa4 


37^  A  D    A  D  E  L  P  H  O  S. 

Itn.  1 5.  quid  iftic,  Sic  dedit  Bentl.  ex  MfT  Priiciani» 
baec  verba  laudantis.  Vulgo  quid  iftuc. 

p.  48  lin.  I.  €ius  &c^  Sic  Bemb.  tcc.  Alii  huius  enar^ 
f4lo  rem  omnim  ordUu.  al.  iuarato. 

lin.  12.  Unafiujft.  Sic  Bemb.  &  fiipra  Attdr.  I,  i  , 
54.  Alii  affuijfe  ;  quod  nimium  videtur. 

pag.  4p  lin.  i.  eum  irAfoy«{f«.  Abeft  vero  in  aliis  Mi£ 
in  aliis  locum  mutat. 

pag.  5 1  lin.  3 .  Tautifper.  Sic Bemb.' a  prima  manu.  Al. 

p4ulifpir-  '  venero. 

lin.  4.  Nobis  quidem  h.  1.  additum  videtur  a  {ciolis 
librariis ;  ut  paflim.  Demto  iUo  verflis  conftat. 

p»  52  lip.  I  3.  Vifi'  tuam  tu  mihi?  Vulgo  h.  1.  addunt 
fuurras  ;  quod  gio(Iema  expungimus  cum  Bentl.  & 
revocamus  in  hunc  verfum  ex  (a,  mcido, 

pag.  53  iin.  6.  quem..^ic  Don.  Sed  Cod.  Bemb.  qui. 

lin.  lo.  iurgio  eft,  T#  eft  reddimus  ex  Codd.  cum  Bentl. 

lin.  12.  de  pf  hac.  Ita  refte  dedit  Benti.  pro  ifiac. 

pag.  54  lin.  J.fpero  eft  fimilis.  &c.  Bentl.  verfum  cor-» 
rumpit  lingendo  crit ,  quod  (peretur  de  futuro  ,  non 
pracfenti.  Parum  is  memor,  verbum  id  &  praefentibus 
(utiEun.  V,  3,  II  ;  III,  3  ,  II.  &  paflim  ap.  Cic.  )  & 
praeteritis  (ut  ap.  noftrum  fupra  I,  2  ,  72.  Andr.  11, 
4,  4.  Eun.  I,  2  ,  123  &c.  >coniungi.  Tum  eftidem» 
ac  fi  dixiffet   Quod  fpero  ,  eft  fim. 

pag.  55  lin.  7.  0  Demea.  Vulg,  non  habet  o  ,  quod 
Bentl.  ex  Cod.  antiquo  repofuit. 

pag.  ^6  lin.  6.  hincibis,  Sic  Faern.  exBemb.  &  Vift. 
Alii  tuentur  abis »  quo  dein  utitur  Demea  iam  iam 
ituru.*J.  Idem  Faern.  ex  fglo  Bemb.  reda.  Sed  h.  1.  pla- 
cet  vulg, 

pag.  57  liix.  I,  is  hcrcle^  Vulgo  is  hercle  eft.  Veriim  fic 
verfus  non  procedit.  Itaque  Cod.  Petrenfem>  qui  o- 
inittit  eft ,  cum  Bent).  fequtmur. 

lin.  7.  vah ,  quod  poft  video  vulgo  ingeftum  legitur, 
omittimus  cum  Bentl.  Nequc  enim  hic  eius  vis  eft: 
Opportuna,  &  verfus  afficitur. 

fin^  i  2.  Quod*  Vui^o  ^uid,  Nos  praefcrimus  lc^ioaen 


A  D    A  D  E  L  P  H  O  S*  377 

PrifcUni  L.  XVIII ;  cf.  Ph.  V,  8,  19  fq.  Eun.  V,  5 ,  i. 

lip.  i5.  De  pf  hac,  Quidam  MiT.  hky  quod  foHan 
verius  ;  ut  mox  v.  7.  Heaut.  11«  2,  22.  Hec.  III9  3^ 
52.  Bentl.  ex  uno  Cod.  dedit  hoc. 

lin.  17.  pater  is,  Guyetus  mavult  id. 

pag.  59.  iin.  I.  tf/z  quid.  Sic  Bemb.  Al.  ^ uii^KiSjR. 

lin.  12.  Vulgo  legitur  menjis  hic  decimus  eft  ,  &  fic 
citat  Ladant.  ad  Theb.  I.  Sed  Bentl.  expungit  hic, 
quod  verfus  reipuit ,  nec  fenfus  defiderat. 

pag.  61  lin.  7.  iusy  quod  melius,  quam  aliorumviJ^ 
quae  duae  voces  in  MiT.  {aepiifime  permifcentur. 

iin.  12.  parvolis.  Sic  Bemb.  Ai.  malcparvoli. 

pag.  62  lin.  I.  Yy.fratrem  convemam,  Ifegio.  Nil  aliud 
certe  refpondere  poterat ,  quippe  cum  filius  natu  ma- 
ior  effet  in  poteftate  patria  Micionis.  Abfurde  igitur 
vulg.  aflliit  verfum  a  librario  quodam  ex  Ph.  III,  3  (al. 
II ,  3,4)  Zl  Id  quod  mihi  de  hac  re  dederit  conjilium,  idfe- 
quar;  quem  uti  Mur,  h.  1.  alienum  pridem  fapienter 
monuit :  ita  nec  agnofcit  Cod.  Bemb.  a  prima  manu  , 
nec  Don.  legifTe  videtur.  Ceteri  MflT.  habent ;  unde 
apparet ,  quam  fit  imus  Bemb.  iilis  omnibus  praeftan- 
tior.  Nos  expungere  omnino  non  dubitamiis. 

pag.  64  iin.  5.  nunc  cummaxume.  Sic  e  Bemb.  &  Va- 
tic.  dedit  FaerQ.  ut  Phorm.  I,  4,  27.  Heaut.  IV,  i , 
40.  Cic.  pro  Cluent.  5.  Sed  alii  libri  hunc  autem  max.  1. 
nunc  autem  max.  1.  nunc  eum  max.  1.  nunc  eum  cum  max.  Ne- 
que  nos  in  vario  metro  contra  audemus.  Hos  verfus 
enim  trpchaicos  ftatuunt.  Nos  7*  nunc  ex  huncj  8c  hoc 
ex  glofTa  ortum  fufpicamur.  Sic  prodit  ofton.  lamb. 

pag.  6^  iin.  3.  Mifere  nimis  ut  coepi ,  cupio  &C.  Ed« 
Arg.  &  al.  mi  Syre ,  nimis  cupio  ut  coepi  flcc. 

iin.  .5.  Alii  huic  verfui  praeter  metrum  addunt 
prope  efl ,  quod  cum  Erafmo  fequenti  praemittimus. 

lin.  7.  Vulg.  prius  huic  verfui  praemittitur ,  qui  fic 
totus  aberrat  a  metro  :  cui  ut  mederemur  porro  feci- 
jnus  revqrtUr  pro  revorti.  Sic^  non  opus  vi ,  quam  alii 
inferunt. 
.    Un»  13.  mhUn€  ia  mentem  i  Sic  Don.  legifie  vide- 


37«  A  D    A  D  E  L  P  H  O  S. 

tur ,  et  Faerno  placet.  Sed  Bemb.  in  mentem  efl ,  quoef 
Piautinum.  AL  in  meme  efi,  cf.  aci  Heaut.  V ,  4  ^  9. 

pag.  66  lin.  5  fervu  a  ferv  ,  vi,  ere,  KV  fervet, 

lin.  13.  Ed.  noftra  vetus  Arg.  C.  Paternt,  S.  ip^ 
fus,  Bene  in^erit  Bentl.  ex  Ph.  1 ,  3  ,  26  ix  ip/iej ; 
quod  et  metrum  pofcit.  Al.  minus  bene  C.  Pater 
eft  l  S.  ipfu  *  eft,  Al.  peius  ;  pater  adeft  l  S.  ipfus,  Quof- 
ium  enim  illud  adeft  l  Et  in  {ubita  re  redius  omit- 
titur  eft ,  quod  iam  praeceflit  in  illo  :  quidnam  eft^ 

lin.  19.  Vulg.  A^<f^  e^o  homo  fum  inf  &c.  Sed  fic 
verfus  iufto  iongior ;  eoque  eiecit  Bentl.  7#yiwii,quod 
retinendum  videtur.  Sed  homo  in  Mflr  et  edd.  prifcis 
locum  mutat ,  in  duobus  ap.  Bentl.  abeft.  Itaque 
hoc  aliunde  ingeftum  potius  abfit.  Sic  et  Eun.  II , 
a  9  13  j4t  ego  infeli^^-poffum ;  et  pafllm  infeiix  fim- 
pliciter  dicitur,  infra  IV,  5  ,  33.  et  Hec.  lll ,  6,  i. 

pag.  67.  lin.  4.  ouid  eftl  5ic  Bemb.  cett.  Faerniani 
et  ed.  prifca  etiam  noftra.  Vulg.  quid  ais  l  Nibil  vero 
narravit.  Al.  aps, 

pag.  70.  lin.  12.  hac  deorfum,  Al.  male  hanc  j  et  v. 
fq.  furfum  praeter  metrum. 

pag.  72.  lin,  5.  odiofe  cejfat.  Btntl,  mavult  o/ioykf^ 
uti  Eun.  IV,  6,  16,  Vett.  edd.  otiofe. 

pag.  73.  iin.  6.  expoftules,  Omnes  ante  Faernum 
legebant  male  expoftulanfy  in  qua  mendofa  leftione 
ipfe  fe  torquet  Don.  ut  recentiores  taceamus.  Sed 
Faernus  ex  Bemb.  verum  reftituit,  ut  mirari  opor- 
teat ,  cur  in  obfcura  et  fai(a  leftione  haerere  maiint 
plerique  editt.  Heinf  Dacieria ,  Wefterh. 

lin.  8.  agifne  gratias  ?  Vulg.  agis  gr.  cui  Wefterh. 
et  Bentl.  fignum  rogandi  addidere  refte.  Id  enim 
innuit  Don.  Sed  ct  metrum  pofcebat  agifne  gr. 

lin.  1 5  fq.  Sic  Bentl.  e  Cod.  Mead.  reddidit  reftius  , 
quam  vulg.  fiatrem  eius  effe  et   illam  pf, 

lin.  17.  fqq.  Hos  verfus,  qui  fequuntur ,  multa 
exemplaria  non  habere  teftatur  Don.  eoque  Guyet, 
quatuor  fqq.  expungit.  Sed  Bemb.   habet. 

pag.  74.  lin.  6.  latditr.  Vulgo  negligi  j  et  Cc  Codd, 


A  D    A  D  E  L  P  H  O  S.  379 

et  editi  plerique.  Sed  Don.  f.  quifquis  (it ,  obfer- 
vat :  Legitur  et  claudcn  et  claudicarc.  Sed  haec  lec- 
tio  fane  claudicat.  Cod.  Bemb.  vero  habet  claudier  j 
unde  Faern.  fecit  calvier ,  antique  pro  decipi.  Quam- 
vis  autem  ei  accedant  Lindenbr.  H.  lunius^Pareus, 
T.  Faber  et  Dacieria,  haud  tamen  probamus  ver- 
bum ,  quod  hac  in  re  non  fatis  aptum  videtur. 
Non  enim  ob  impotentiam  decipimur ,  (^d  facilius 
Jaedimur.  Potentes  vero  magis  decipiendi  veniunt. 
Bentl.  vero  ex  eodem  claudier  ,  f.  quae  antiquior 
fcriptura  fuerit  cludier ,  faciie  reperit  ludier^  qaod 
non  tnagnam  vim  habet ,  cum  ante  de  contunuUis  fT 
iniuriis  dixerit,  quibus  magis  laedimur^  quam  ludimur. 
Et  laeji  placandi  funt  purgatione. 

ad  Aft.  IV.  Sc.  5.  Ver/us  priores  feptem  huius 
Scenae^mifere  turbatosabeditt.  nos,partimcum  Hein- 
flo ,  aiia  ratione  facilius  ordinamus  in  lambicos,  qui 
tan>en  ,  quae  hodie  eft  vulgata,  non  omnes  aflfur- 
gunt  in  o£lonarios. 

lin.   ij.  ^uid  de  me.  Al.  ^«/i/ we ,  praeter  metrum. 

lin.  17.  obftupuit.  Al.  amdint  obftipuit. 

liu.  Kj.  nihil  confili  quidquam  poteft,  Vulg.  nihil  con- 
plii  quit,  Sed  vet.  Cod.  ap.  Lindenbr.  confdii  quid  po^' 
teft ;  unde  noftrum,  quod  et  HeinC  agnoicit,  ad  fer- 
monem  Aefchini,  &  rationes  metri  aptius.  r#  /iMi/— 
quidquam  eft  moris  Ter.  et  faepicule  in  Mff.  quid-' 
quam  decurtatum  reperitur. 

pag.  75.  lin.  I.  turha  tanta?  tanta  n.  f  Ai.  femcl 
tanta  legunt.  Faern.  (ignum  rogandi  pofuit  pofl; 
tanta,  Alii  fqq.  iungunt.  Nos  malumus  id  repetitum 
a  poeta  credere;  et  fic  o^lonarius  pofcit.  Simile  ha- 
bes  Sc.  fq.  v.  53. 

lin.  5.  id  anus  fecit  indicium  miht,  Al.  id  anus  mihi 
indicium  fecit ;  Heinf  anus  indicium  id  fecit  mihi.  Nos 
fequimur  ordinem ,  quem  et  Weflerh.  recepit ,  et 
verfiii  aptiorem  quifque  fentiat. 

iin.  1 3.  Al.  nobis  ppft  v^rba^  quod  non  eft  in  Bemb. 
fed  a  glofla.  .  ^ 


38o  A  D    A  D  E  L  P  H  O  S: 

lin.  17.  reprehendi  Sic  ineliores  fcripti  et  cdd.  in-  ' 
terque  hos  Erafmi  princeps,  Steph.  Ald.  Faern.  Lin- 
denbr.  Dacier.  Wefterh.  ct  Bentl.  Al.  vero  fcripti 
et  editi,  interque  hos  Tarvir  Arg.  c.  figg.  Genev. 
in  Corp.  poet.  1611.  Heinfius  reppreffi  1.  reprej/i  (  ut 
Heaut.  1,2,  25  ct  Hec.  V ,  i ,  39  )  eadem  fenten* 
tia.  Cic.  ad  Attic.  XIII ,  I  Sed  me  ipfe  revoco. 

pag.  j6.  lin.  1.  dicamne.  Al.  dicam, 

lin.  3*  iam  mitto.  Vulgo  age  m,  quod  in  his  amba* 
gibus  ineptum  videatur.  Sed  Mf.  Bemb.—  ac  mitto^ 
ct  Vidor.  efferri  amitto\  unde  noftrum  facilius  elici- 
tur.  Al.  quoque   omitto  fcii.  dubitare.  cf.  infra  fc.  8, 

lin.  5.  Ipfum  id,  Malimus  ipfum  iUud,  Sed  trochaicos 
hos  et  iam  priores  duos  efie  iubent  magiftri.  Ne- 
que  eos  amplius  tangamjiis. 

iin.  \i,  Ut  erat  gefia,  Sic  plerique  MflT.  et  edd. 
prilc.  Sed  Don.  legens  utut ,  h.  e.  f  bene  f.  male 
gefta  erat ,  quoquo  modo.  Verum  id  parum  verbo 
h.  1.  quadrat.  Narramus  rem,ut  gefta  eft.  Quando 
autem  utut  fuo  loco  ponatur  ,  vid.  *  Heaut.  1,2, 
26.  Ph.  III,  4,  4,  et  5,  46.  Plaut.  Bacch.  V,  2, 
73.  Tand«m  cf.  Gron.  obflT.  L.  III,  c.  6  extr. 

pag.  77.  lin.  I.  {q.  occipio  mifer,  Sic  Viclor.  aliique 
habent;  ac  Riv.  ct  Faern.  volunt.  Sed  Bemb.  legit 
mtfer  fores 'y  alii  fcripti  et  ed.  noftra  vetus  fores  mif 
e  qua  inconftantia  coliigi  poteft,  denuo  additum 
elTe  fores  a  ploflTa. 

pag.  79.  lin.  4.  Opinor,  Sic  ed.  noftra  1495.  Fr. 
Fabr.  Heinf  Dacicr.  et  ipfe  Ter.  Andr.  V,  4,  25 
Al.  Ut  opinory  in  quo  emendando  fruftra  laborant 
Wefterh.  et  Bentl. 

pag.  81.  iin.  5.  ^ui  illi  conf  Sic  plures  MflT  et 
editi  vett.  (  inter  quos  noftra  Arg. )  et  recc.  item- 
que  Don.  qui  tamen  et  legi  dicit  illam  ;  quod  ferri 
nequit.  At  Bemb.  habet  ilU  ,  unde  Guyet.  fecit 
illa  cum  fuevit.  Multi  praeter  metrum  legunt  cum  ilU 
conf 

lin.  7.  praefentem.  Sic  bene  Bentl.  emendat  vulg. 


A  D    A  D  E  L  PH  O  S.  381 

praejfenti  (quod  perplexum  eft)  praeeunte  Serv.  ad  Virg. 

lin.  13*  ^-  ^^^  Ulinc.  Sic  MfT.  multi;  et  habent 
Ald.  Erafm.  Faern.  cet.  Sed  alii  MflT.  et  ipfe  Don. 
legunt  hincillinCf  quafl  proverbialiter  di^lum;  quod 
nobis  placet. 

pag.  82.  lin.  3«  Ridiculum,  Don.  legit  ridicuUy  idque 
vocativum  efle  vult.  Idemhabet  ed.  Arg.  1496.  Erafni. 
adverbialiter  ridicuU.  Sed  leve  eft. 

pag.  83  lin.  7.  quam  u  non  ius  f.  &c.  Sic  Bemb.  Alii 
ius  non  erat  l.fucrat^ 

iin.  9.  Alii  femel  magnum  dant ;  fed  duplex  pofci  a 
metrp  vidit  Faem.  &  Muret.  reftituit^  quem&fequim- 
tur  Dacier.  Wefterh.  &  Bentl.  cf.  fupra  fc.  5 ,  v.  5. 

pag.  84  lin.  7.  Al.  poft  uxorem  intrudunt  hanc, 

iin.  17.  Ai.  omittunt  ego.  Bentl.  id  reftituit. 

pag.  89.  lin.  3.  i^r^iriij.  Vulg.  a  Faern.  atgratiis;sLntca, 
vel  gratis.  Sed  ut  iam  Bentl.  notavit ,  Fiautus  ac  Ter. 
nunquam  dicunt  gratis ,  ied  trifyliabo  ifto  utuntur  , 
cf.  Ph.  III,  5  (  al.  2  )  1 5.  Tum  Cod.  Bemb.  neque  ar, 
neque  vel  habet. 

pag.  90  lin.  1.  Gemmatum  probe  fub  perfbna  De«* 
meae  ex  Cod.  Bemb.  Faernus  edidit.  Alii  omittunt, 
&  flc  metrum  corrumpimt.  Neque  Bentl.  audiendus 
eft,  qui  dedit  Et  tute  &c. 

pag.  92  lin.  5.  Ohe  iam !  tu.  Sic  Bemb.  ed.  noftra 
c.  figg.  &c  Faemus  diftinxit  poft  iam ;  alii  ante  iam. 
Erafmus  legebat  Eho  iam  tu.  Al.  denique  Mfl!  habent 
Oh  iam  &c.  quod  fere  nobis  placeret  prae  vulg.  ut  re- 
petat  iilud  oh  Demeae. 

pag.  93lin.  I.  Bentl.  exemplo.  Bemb.  fcil.  exempla. 

lin.  6.  potafti.  Sic  Faern.  Bentl.  &  Wefterh.  e  Codd. 
Sed  Doii.  legens  potaftis  id  vult  oratorie  di£him.  Error 
ortus  ex  feq.  iitera. 

pag.  94  lin.  i.paululus.  Sic  e  Bemb.  monente  Vic« 
torio  dedit  Bentl.  pro  vuig.  parvuUis.  Liv.  XXXV,  1 1 
homines  pauluU  &  graciUs. 

lin.  i5.  ut  dixi.  Vulg.  ita  ut  d.  Nos  cum  aliis  omitti- 
mus  ita,  quoJ  mttro  repugnat. 


38x  A  D    A  D  E  L  P  H  O  S. 

pag.  9($  lin.  3.  ilicei.  Sic  Cod.  Bemb.  Serv.  ad  Virg« 
Aen.  II,  424.  quibus  (e  opponens  magnus  ilie  correc- 
tor  vei  corruptor  Bentieius  propugnat,quod  alii  men- 
dofe  habent  praeterque  fenfixm  fcilicet.  Neque  enim 
convenire  ilicety  quod  defperantis  fitj  in  Micionein. 
At  audiamus  Donatum  ad  Ph.  I,  4,  31  liicet  fcmpet 
finem  rei  Jignificat.  Hinc  (aepe  in  re  defperata  dicitur. 

pag.  98  lin.  I.  duo.  Ita  Serv.  ad  Virg.  Aen.  1 ,  285, 
tc  Charif  ediditque  Faem.  Al.  praeter  metnim  diics. 

ibid.  tolUbas.  Faern.  haud  bene  coniecit ,  &c  Dacie- 
ria  recepit  toUrabas  y  qnoA  dicitur  de  adultis.  Adul- 
tum  Aefchinum  toUrabat  C  aiebat  Micio. 

lin.  4  rationem  ant,  ini.  W vAgO  rationem  ant,  obtine^  Fal-- 
fum  fane  h.  1.  verbum,  quod  verfum  aflicit,  idem  dicit 
ac  conferva,  &  mox  iniucunde  repetitum  foret.  In- 
geilum  vero  aliunde,  quod  amiquum  obtinere  Terentio 
communiter  diflum  ftt.  Sed  Micio  h.  1.  iubet  De- 
meam  redire  ad  antiquam  rationem  de  duobus  alendis, 
eamque  fervare,  cum  inde  ab  adoptione  unus  ex 
eius  cura  trarifilTet.  Male  proinde  aiii  ?•  conferva  con- 
iunxerunt  fqq.  Quid  enim  fic  intereflet  inter  confcrva 
&  parce.  Quaerenda  vero  prius  funt,  quae  parcantur 
3fl  conferventur. 

iin.  6.  obtine.  Male  Bentl.  id  h.  I.  expunxit,  quod  v. 
atf  corrigendum  erat,  &  fubdens  tibi  (quod  eft  a  glona) 
ex  fuis  M(r  hoc  trahit  ad  reUnquas. 

pag.  99.  lin.  6.  Ica  Don.  Sed  Bemb.  habet  quae  ego 
inejfc  illis  v.  A\.--ep  in  illis  ejfe  1.  effe  in  illis  &c. 

pag.  100.  lin.  II.  fubvortant.  Alii  legunt  yi^vorrtf/. 

iin.  ij.  tempus  eft.  Vulg.  praeter  metrum  fert.  No- 
ftrum  eu  ex  Heaut.  Ill ,  5  ,  54.  Hec.  IV,  2 ,  21.  &c. 

lin.  15.  Cum  primo  lucu.  Sic  Don.  Bemb.  noftraque 
vetus  8cc.  uti  nodu ,  diu  ,  &  illud  ap.  Varr.  de  L.  L, 
IV,  19  extr.  no£lu  lucu  h.  e.  interdiu  &  noftu.  Sed 
Bentl.  incertum  magis  refcribit /i/c/;  quod  Gron.  ad 
Plaut.  tuetur  Cafin.  IV,  2, 7.  Merc.  II,  i,  31 ;  Ciftell. 
II,  I  ,  49.  Pauciores  legunt  cum  prima  luce.  Sed  porro 
legitur  vuigo — ibo  hinc.  M.  immo  de  /1.  c.  Faernus  vero^ 


A  D    A  D  E  L  P  H  O  S.  383 

audore  Bemb.  Cod,  omifit  immo ,  ne  verfiis  fenariam 
excedat.  Sed  alii  Codd.  omittunt  potius  ibo  hinc^  (quod 
omnino  a  giofTa  videtur  }  3c  retinent  immo  ;  quos  cum 
Bentl.  fequimur;  &  credimus  interruptum  Demeae 
ardorem  per  iocum  Micionis. 

pag.  loi  lin.  13.  cogam,  Vulg.  cogas,  quod  non  con- 
yitnit  mmlm  cquidemj  verfumque  interficit.  Noftrum 
e  Bemb.  Vatic.  aliifque  voiutt  Faem.  deditque  BentL 

lin.  15.  i^o.  Alii  male  iftoc, 

lin.  17.  Reddimus  verfum  ex  Bemb.  Vatic.  &  Ba« 
filic.  &c.  ed.  1469.  cum  Dacieria  &  Bentl.  Alii  inter- 
poiatum  liabent,  ut  fit  odionarius :  —  &  cui  rei  opus  eft^ 
hilarem  hunc  f  d. 

pag.  102  iin.  4./itfr.  Vulgo  fuit;  male.  Sic  enim 
dein  dicendum  apportarety  moneret.  Noftrum  invenit 
Bentl.  quod  &  eft  Hec.  IV,  3,4.  ap,  Virg.  &  Plaut. 
paffim.  Hic  quidem  Capt.  II,  3,  71  Nec  quifquam  tam  au^ 
daxfuat  homo  &c. 

pag.  103  lin.  I.  Prope  decurfo  fp,  Sic  Prift.  inft.  Gr. 
L.  VIII,  XI  &  XVIII  quinquies  citat,  &  Plaut.  habet 
Merc.  III ,  2 ,  4.  Stich.  1,2,14,  aliique.  Vulg.  libri 
fcripti ,  qui  hodie  funt ,  &  editi  praeter  Bentl.  prope 
iam  excurfo  fp.  Excurrere  iatinis  dicitur  abfblute ;  non 
tranfitive.  Erat  fere  feptuagenarius ,  maior  fcil.  Mi- 
cione,  annos  nato  65. 

pag.  lOC  lin.  7.  iam  experiar.  Vulg.  plurallter  experia-^ 
mur ,  quod  Don.  comicum  cfle  vult  ;  fed  unus  Pal. 
ap*  Pareum  ,  &  unus  reg.  ap.  Bentl.  habent  experiar^ 
quo  metrum  melius  procedit. 

pag.  107  lin.  14.  nirni'.  Subtraximus  7«^,  ut  verfui 
melius  confuleremus ,  quam  alii ;  quod  iam  paflim 
fecimus  in  modum  antiqui  fermonis. 

pag.  109  lin.  3.  Vulg.  Adducet,  &  fiimptum  admittet 
multa  :  q.  m.  Faern.  ex  Demh.  Adducet ,  fumptum  amittef: 
rmlta  &c.  Sed  ed.  noftra  vet.  Addueet ,  &  adfumptum  ad^ 
mittet  muita, 

lin.  5.  Sumus  audentiores,  ut  vulgatam  diniamuSy* 
inetro  qooque  adverfariam ,  ac  refciibamus  uhi  nunc 


584  A  D    A  D  E  L  P  H  O  S. 

kern  9  quo  fq.  vernim  conciliemus.  In  hoc  enim  had-* 
rent  Don.  Sc  ab  eo  omnes  incerpp.  neque  quifquam 
Cridcorum  invenit »  quomodo  hanc  crucem  eflfugiat , 
aut  Babylonem  illum  retineat.  Quare  Guyet.  duoa 
verfus  16  8c  17  pro  more  fuo  expungit;  Boecierus  fo^ 
lum  V.  17.  Sed  omnes  icript;!  habent ,  &  ipfe  Don. 
qui  9  i.  qui{quis  ilie  dt,  adeo  incertu»  eft  h.  i.  interpres^ 
ut  niinifi  nugas  vendat ,  quas  aliorumque  fbmni» 
mittimus.  Bentl.  quidem  formuiam  iube  nunc  iamy  tam- 
quam  ab  infultante  Demea  ieordm  di6lam  ,  ex  Plaut. 
Moftei.  III,  1 ,  70  defendit.  Verum  ea  h.  1.  neque  {en- 
fjii ,  neque  metro  apta.  Dixerat  haec  omnia  fenex, 
antequam  Syrum  ipmm  iubet.  Aefchinum  vero  etiam 
ferius  rogat :  quU  tu  ais  ?  Nemini  igitur  dicere  potuit 
iube;  idque  quocunque  referas,  inepte  fit.  Ceterum 
ad  V.  17  Faern.  notat  :  Bembino  libro  hic  finienti  pbwa  fqlia 
deficiunt. 

lin.  9.  ilUc,  Sic  lunt.  Ald.  &  R.  Steph.  dedere.  Vulg. 
legunt  illds ,  &  traieftionem  tuentur  ex  Hec.  IV,  4,  64. 

pag.  110.  lin.  2.  hac,  Sic  Mf.  reg.  &  vett.  Codd.  ap, 
Lindenbr.  &  Bentl.  Sed  hic  (ic  otdinat  ex  fuis  hac  nunc 
duci  per  viam ,  quae  ipfa  erat  fcena. 

lin.  8.  ubi  is,  Vulg.  ubi  is  efi ,  e  quo  cum  redun- 
det  verfus ,  alii ,  ut  Dacieria ,  ubi  ejl.  Atque  di£hi- 
rum  fuiffe  credimus  plenius  iilud,  ni(i  ipfb  ftatim 
vifo  oratio  mutanda  fit.  lilud  eft  igitur  a  glofla  fuerit. 

pag.  113.  lin.  8,  omittitis,  Al.  praeter  perfbnas  et 
inetrum  omittis. 

pag.  115.  lin.  I.  D.  merito  tuo  te  amo,  Quod  alii 
Aefcnino  quoque  tribuunt ,  nos  cum  R.  Sceph.  De- 
meae  j  addimufque  cum  Bentl.  ri/a,quod  vulgo 
abeft ,  et  a  metro  pofcitur.  In  ceteris  ordinandis 
Bentl.  abibne  facit  a  perfonis. 

lin.  2.  confice,  Vulg.  confit^  unde  parum  (cite  in- 
terpp.  verba  haec  in  medio  fermonis  ardore  fecum 
et  averfum  dixifle  volunt.  Neque  aiii  fubveniunt  in 
sieliuj  ,  qui  faciunt  hoc  cum  fit  q,  v,  Nos  vero  credi- 
mus ,  his  verbis  Demeam  exorare  firatrem ,  ut  con- 


A  D    A  D  E  L  P  H  O  &  38; 

ficiat  I  quod  velit ,  quod  reftet;  cf.  Phorm.  V|  6>  j^ 
Sic  omnia  prona. 

lin.  3.  M.  Quidnunc  l  Vuig.  haec  Demeae  addun^ 
tur ,  tamquam  continuo  loquatur.  Bentl.  Micioni  tri' 
buit  Quid  nuac  ?  quid  nftat  l  ilia  re6le  ;  male  vero  fe- 
cit  quidy  et  haec  redius  Demeae  reddimus« 

lin.  19.  (qq.  Tres  iqq.  verfus  Bentl.  (ic  ordina- 
vit  meiiuS)  quam  vuig. 

pag.  119.  iin.  I.  Prolubium.  Sic  meliores  fcripti  ec 
Don.  A  Servio  ad  Virg.  Aen.  III,  217  in  alid» 
Ter.  iibros  venit  proluvium,  Sed  voci  au^loritas  deeft* 

lin.  7.  Benti.   Scd  aJlfcnt,  atque  ind,  et  Urg, 

pag.  120.  lin.  7.  Bentl.  ex  ingenio  Acdil—Mrrlgeri 
quemj  obf,  in  loco ;  ne  verfus  exfuperet- 

pag.  121.  iin.  3.  ifluc  reBe.Al.  fatis  inepte  dicliun 
ab  Aefchino  volunt*  Re^tius  id  Don.  Miciooii  ipfi 
tribuit;  qui  iftuc  reite  y  non,  ut  cetera  oiim,  a  Demea 
fieri  dixerit.  Similes  fenfus  prodidit  I9  2»  39  fqq. 


AD    PHORMIONEM- 

Jr Ag.  129.  lin.  i.  fcripfit.  Alios  legifli  yicf/V,  tefta- 
tur  Don«  f.  quifquis  eft.  Aiias  quidem  bonum>  fed 
h.  1.  illud  regerere  voluit  Ter.  &  fic  quoque  eft  Eun# 
proi.  V*  10.  Parum  acute  BentL  praetulit/eW/. 

.  pod  iit^.  7.  Quem  ex  prol.  Andriae  v.  3  ingeftuni 
a  fciolo  Huc  habebant  edd.  Et  magis  pUcirent ,  quae  ft'* 
cijfet  falmlas ;  is  abeft  ab  antiquilliinis  JVKT  Bemb^ 
Vatic^  &  Vi6lor.  Sc  pridem  a  Faerno ,  ut  /purius^  Do-- 
tiato  praeteritus^  nec  antecedenti  aptus^  recle  expunc" 
tus.  Attamen  funt ,  qui  retineant. 

pag.  131  lin.  I.  An  refle  Bencl.  a  Don.  (ibl  peirfiiao' 
deri  paflTus^  ut  ederet  Epidicaiomemn?  quod  iam  ed« 
Ven.  1490.  noftraque  c-  tigg.  8c  Mf.  Mark.  ap,  We- 
fterh.  habent.  Noscefte  maiumus  curo  ipfo  Tef.qu^iil 
errafTe  ait  f^on.  i.  cum  iilius  melioribuj»  Codfl.  8^  cddt. 

teremius  t,  IL  B  1| 


3S6      AD    P  H  O  R  MION  EM. 

errare »  8c  retinere »  quod  Tulgacum  eft.  vid.  lod: 

lin.  2.  Vulg.  Graecif  Latini  Ph.  nominam,  No8  iequi** 
mur  Beotl.  codice  vecuftif&mo  8c  uno  Mead.  tum  re 
ipia  nixum.  Neque  enim  Latini  nominabant ,  ante- 
quam  edita  fuerat ;  &  Piaut.  ubique  utitur  h^c  in  re 
abverbiis  Graece^  latine;  v*  g.  roen.  proi,  53.  Mil. 
U,  1,8. 

lin.  4.  gereiur.  Al.  ageiur.  No«  {equimur  meiiores. 

pag.  1 3  llin.  7.  comperjii.  Al.  comparfit ,  Ut  FeftllS  lau* 
dat.Sed&Bemb.  &  Noniusv.  f^/iiif/n  habent  comftrfit. 
a  comparco» 

pag.  135.  lin.  lo.fimus.  Al.  cum  Don./m.  Sed  me- 
liores  codd.  &  edd.  fequimur. 

pag.  138  lin.  I.  fq,  Fenere^-calces.  Male  vulg^  haec 
tribuuntur  Davo ,  quafl  interioquenti.  Sed  id  in  Ge- 
tam  meiius  convenire  fenfit  Don.  qui  dicit :  h^e  dk» 
tum  &  fiiperioris  perfitnae  ejffe  poteft  ,  &  alterius,  Nos  Getae 
reddimus  fua,  in  quibus,  cum  Davo  tribuantur,  mox 
haerent  interpp.  Alii  enim  nam  quae  verterunt  in  nam- 
quej  in  quo  Prifcianum  fequuntur  magis ,  quam  Don* 
tum  defiderant  infinitivum  poft  infcuia  eft;  inde  pro* 
verbii  Graeci  memores ,  w^^s  «ly?^*?  >Mxlit^uit ,  quo  uii 
Aefchyl.  Eurip.  Pindar.  &c.  (  cf.  Acl.  Apoft.  IX , 

2}  eiiipfin  fumunt)  &  inteliigunt  ia^are^  lufto  durioi 
aec  ellipfis  vi(a  Adr.  Tumebo  ;  fed  nec  is  rem  iatis 
expediviife  videtur  aliis,  calces  verbum ,  haud  nomea 
putans  j  hinc  exponens  :  Adeo  es  infcitus  &  fiuUus  ,  ut 
contra  ftimutum  calcaturus  h.  e.  calcitraturus  fis.  Sed  quts 
fic  non  defideret  ut  ante  ad*  ftim.  calc^  Haud  igitur 
illi  accedunt  interpp.  Nos  duo  facimus  haec,  quae  ia 
mentem  venere  Getae.  cf.  not.  ad  h«  1.  Si  ifta  Davus 
dixiffet )  nonne  Geta  vel  verbulo  reBe  ei  acceffiflet> 
quod  h,  I.  non  fit. 

pag.  140  lin.  3.  Bentl.  cum  Prifciano  fapere  maluit» 
quam  cum  Cicer.  Sall.  Livio,  Nepote ;  fruftraque  cor^ 
rexit  vifa  eft ,  quod  &  pauci  fcripti  habent.  Exempla  , 
quibus  vulgata  approbetur ,  pueris  nota  fimt. 

pag«  142  lin.  2«  UU  enm  negat.  Male  ex  gloflfa  ifi 


A  D    P  H  O  R  M  I  O  N  E  M.       387 

Codd.  irrepftt  ft  poft  enim  ;  quo  fenartus  interficitur^ 
Et  fruftra  funt ,  qui  id  retinendo  metrum  excufant. 
Frequetitius  pronomen  omittitur ,  quam  ipfum  ver'» 
bum.  cf.  Andr«  II,  1,  21  &c,  utrumque  faepiflimc 
omittitur.  Eun«  II,  i  ,  5  &  4,  25  &c. 

lin.  10.  lUe.  Al.  contra  metnim  &  Cod.  Bemb« 
UUney  quod  e  glofla  flt. 

pag.  144  lin.  3.  Ptrfu^tm  eft.  Sic  e  Bemb.  Faernus 
&  pofcit  tenor>  quo  fluunt  fqq.  Wefterh.  cum  aliia 
snaie  perfuafit. 

pag.  145  iin«  3*  amitte,  Al«  omtte,  Ulud  ferimus* 
lin«  $.  a^idat.  Al*  addit.  Noftrum  pofcit  oratio,  fui— 
oret-^addat. 

pag.  146.  ad  A&.  II.  Sc.  I.  Contra  omnem  artificii 
fcenici,  eiufque  Terentiani  intellifentiam ,  editores 
inde  certe  ab  Erafmo  duas  priores  fcenas  huius  A£hi8 
addunt  A£lui  I ,  &  fecundum  demum  ordiuntur,  ubi 
nobis  Adus  III  initium.  Nos  (equimur  rem  ipfam  8c 
Don.  qui  edicit  :  Primus  ABus  eft  in  coUoquio  Davi  & 
Getae,  per  quos  difcet  populus  argumentum.  Secundi  Adus  r<- 
nor  continet  adventum  Senis  turhulentum  ,&  eiufdem  iurgium 
adverfus  Getam  &  Phaedriam.  Ac  fane  iam  fcena  eft  va- 
cua  utriufque  di(ceflu.  Scenae  verofqq.  ita  coniunfhie 
funt  turbulento  adventu  fenis,  ut  nuUo  inter  illas  & 
hunc  intervailo  locus  fit ;  quod  cuiufque  finis  doce- 
bit.  Noftra  quoque  ed.  vetus  c.  figg.  refte  ab  hac 
fcena  Aftum  II  orditur.  Bentl.  talia  videre  non  fblet; 
fed  roiramur,  quod  Dacieria  hoc  non  viderit. 

pag«  147  lin.  2.  adventi,  Sic  DoA.  6c  Prifc«  legunt. 
Sed  Cod.  Bemb.  adventus, 

pag.  149  lin.  3.  ni  unum  defa»  Al.  tmttm  hoc  def  Sed  7# 
hoc  non  agnoicunt  Codd«  Bemb.  Vi£h>r.  &c.  neque 
Eugr. 

lin.  5.  Qi/oi/. Don.  legit£r>f;  wl.quid?/!.  Nosme- 
liorum  le£tionem  fervamus. 

lin.  13.  Retinere  amorem^  an  mittere,  Vulg.  abfltrde 
habet  retinercy  amare  ,  amitterep  et  fic  Codd.  BentL  uU 
timum  corrigit  an  mittert.  Sed  pritea  aemo  correxit 

£b2 


3S8       A  D    P  H  O  R  M  I  6  N  E  M. 

Quid  vero  Phaedria  niinere  poterat  ?  Certe  non  ami' 
cam,  quam  nondiim  habebatt  seque  mittm^  nequ» 
amittere  poterat  y  fed  amorem.  Sic  Cic.  de  amic.  n 
Retinent  caritatem  in  paftorss  ,  fuos  patres  effe  iuxenuu.  £c 

Suomodo  diverfa  funt,  retimere ,  amare  ?  Pariter  de  ic 
knt.  mox  duo  diver/a  facit,  uti  infra  III ,  5  ,,%%. 

pag.  150.  lin.  I.  Bentl.  male  iapit  mutando  eim 
in  itfi.  Mittendi  ius  non  eft  h.  1. 

lin.  5  fq.  Faern.  dedit  ^uam  hic  ntme  mihi  mtntiai  rem. 
Aiii  aliter.  N06  fequimur  Codd.  et  rationcm  BeatL 
qutbuicum  congruit  ed.  noftra  vetus. 

lin.  y.  nij!  iam  aliquod  3cc.  Sic  Faerq.  ex  Codd. 
fiiis  et  Donato  correxit ,  ordl-navit.  Sed  Bentl.  cum 
Frifciano  fibi  non  conftans  edidit  nifi  aliquod  iam  conf. 
ceL  repereris,  Variant  Codd.  et  edd.  fed  nemo  prae- 
ter  Bentl.  omiiit  tihi.  Mulu  is  refingit,  quae  mitterc 
malumus. 

lin.  II.  Al.  minus  apte :  /m  nunc  imp.  fuhito, 

ibid.  te  impendent,  Bentl.  facit  in  me.  Apud  DoQ. 
quidem  h.  1.  nota  legitur  :  hic  tranfitum  fecit  ad  prunam 

ferf  Sed  haec  nota  potius  ad  v«  fq.   pertineat ;  cf. 
Uaut.  Epid.  I,  I,  75  fq.  et  aeque  facile  fit  legere 
in  te. 

pag.  151  lin.  I  iq.  Verfuihuicvulgo  fubiicitur  alius> 
cjuem  cum  ex  Andr.  I  >  3 1  3  primum  margini  ad- 
fcriptum ,  deln  textui  maie  ingeftum  viderit  quifque 
fapientior  ,  tandem  omittimus :  Quae  fi  non  aftu  pro^ 
vldentur  ,  me  aut  herum  pejfum  dabunt,  Ibi  Davus  per  he^ 
rum  fignificabat  iuniorem ,  (ed  ipfe  Geta  mox  herutn  di- 
cit  fenem  ,  qui  adfit. 

pag.  152.  lin.  I.  convafajfem.  Sic  legunt  et  Don. 
figuratum  dicens ,  a  coUigendis  vafis ,  et  Nonius  » 
qui  exponit :  furtim  colUgiJfem.  Sed  hoc  Bentleip  non 
ex  vero  videtur.  Et  eft  in  Cod*  Bemb.  Bafiiic.  &c* 
convafijfem  ;  unde  aiii  conrafijfem ,  tfuod  haud  ineptuisr 
fuerit;  cf.  Ph.  I,  i ,  (S.  et  Ad.  U,  4,  34.  Fugitivi 
fblent  aiiquid   auferre.  Eun.  IV,  3,  19. 

iin.  irprotinam.  Sic  ex  Doa.  Nigidium  laudaate » 


A  D    P  H  O  R  M  I  O  N  E  M;      3«9 

et  Fefto  refcribit ;  quomodo  et  Plaut.  antique  pro 
protinus. 

lin.  i8.  htm  !  Vulgo  hoc  male  tribuunt  Getae.  Noa 
cum  Bentl.  fequimur  Don.  qui  ex  propria  cniuique 
perfbna,  Antiphonis  ex  praefagio  metuentis  iilud  oc- 
cidi ,  hoc  Phaedriae  antea  fecuri ,  haec  difta  obfervat» 
Et  fane  concinunt  oceidi-^quid  agam  ?  cthem''-quidaisl 

pag.  154  lin.  II.  faevidicis  diHis.  Al.  contra  me- 
Irum  faevis  di^is.  * 

pag.  155.  iifl.  4  fq.  AfU,  maney  mane  ,  &C.  Fruftra 
Faern.  deiet  prius  mane ,  quod  abfit  in  Cod.  Bemb» 
et  Vat.  Sed  quam  faepe  fafhim  a  librariis ,  ut  in  pa^ 
rium  fyllabarum  vocumque  concurfu  alteram  omi- 
ferint.  £t  requiritur  duplex  mane  ab  illo  inquam.  Bent!. 
ipfi  accedit  et  fatis  pro  imperio  edicit ,  quo  non  pati 
fynaloepbam  ;  fed  vide  Hec.  III ,  7,  45. 
pag.  157.  lin.  2.  in  infidiis,  Retinemus  Donati,  Prifc. 
et  meliorum  Codd.  et  edd.  ieftionem.  Al.  Codd.  ipfe- 

?ue  BentL  praeferunt  infubJidiis.Suhfidium  quidem^(ut 
ronto  de  difF.  voc.  ait  )  e/! ,  quod  fuheft  dcficientihus.  Sic 
Tac.  H.  II,  24  extv./uper  hos-^miUe  equites,  cumulusprofperis^ 
aut  fuhfidium  lahorantihus  ducehantur.  Sed  fic  neque  plur 
raK  opus  eft*,  neque  illud  in  bene  iungitur. 

Itn.  3.  defieias.  5ic  Bemb.  cetL  Probat  Faem.  rec« 
Bentl. 

pag.  159  lin.  i.placet.  AIii,ne(cimus  quam  bene^ 
ptaces.  Getam  cum  Phaedria  loqui  credimus. 

lin.  14.  Sic  manifefto  legendum  cum  Cic  qui  Tufc. 
III,  14  (ex  hos  verfiis  11— itf  laudat;  cum  vulgo 
edatur  Per  damna,  exfiUa  p»  r.  fmper  cogites»  Illud  exfilia 
male  ex  Eurip.  verfibus,  ab  eodem  Cic.  L  c.  conver*. 
fis ,  male  h.  1.  irrepfit. 

pag.  %6o.  lin.  i  ^.  Reddimus  poft  Bentl.  hunc  ver- 
ium  cum  Cic.  verius  et  pulchrius  ^  quam  in  libris 
Terentii  iegitur  et  vulgo  editur :  Com.  e.  haec :  fieri 
poffe :  ut  ne  quid  animofit  novum,  Abundat  fane  fieri  pofi 
fe  :  quod  e  glofla  additum  videtur ;  tum  melius  re- 
^ondent  kk  leftione  Cic.  vcyrba  Getae  v.  20« 

B  b  j 


^      ADPHORMIONEM. 

liii.  5.  utatMUk  fuMum.  Refte  fic  emeodat  Beiid« 
quod  vulgo  eft  tncndibiU  eft  quMtum.  Sic  enim  mox  le-. 
fenclum  foret  Mtueeam. 

lin.  9.  Codd.  Bemb»  Vi&ot.  cett  poft  wtoknjkm 
liabent  tje ;  pro  quo  aliis  vifimi  ufqug ,  ouod  utrumqutt 
legi  teftarur  Don.  fed  ap.  Laftant.  aiv.  Inft.  Vu  » 
%7  male  praeter  metrum  iungitur  moL  tfft  ufnu/tm  f. 
Sic  enim  veritit  ezcreicit.  Ben^.  raavult  moUtf^  in  p. 

lin,  i^;.  Sid  $u  &c.  Inlerimus  tu ,  Maue  quo  oc« 
tonariua  non  procedit.  Scribebant  yb » unde  fecile  fvit 
abfbrberi  tu.  Antea  de  ie  ad  Ph.  dixerat;  nunc  ip- 
fiim  monet.  Ita  iaepe  Sed  eg^  ceffo. 

iin.  17.  incipiunt  ienarii.  Primum  plerique  turbanty 

rlegunt :  Phaedriam  m^i  fr.  Sane  ipfiim  nomeare« 
idat. 

pag.  itfi.  lin.  7.  m  id.  Vulgo  an  tu  id.  Sed  m 
ntc  Don.  nec  Bemb.  &x.  agnofcunt ;  neque  id  &* 
tis  blandum  h.  L  fit. 

lin.  10.  Duri  jn  eon/p.  Vulgo  h.  1.  inieritur  miUf 
quo  metrum  interficitur.  Et  quis  gioflram  defideret? 
cf.  ap.  Cic.  de  div.  I»  20  Ennii  v.  14. 

Un.  14.  Unum  eognoris.  Ellipfis  7»/,  udtata  no-- 
ftroy  etaliis  optimis  au6tt  cf.  Sand.  L.  IV,  7  de 
eliipn.  FacefTat  igitur  illud  gloflae  inftar,  quo  Bentl. 
textum  contaminat  C/num  cum  noris, 

iin.  1 5.  Verfiim  ex  A/conio  in  Cic.  Verr.  AGt. 
II,  12  corrupte  fic  fe  habentem  :  Hic  innoxaefl,  ilh 
ad  defendendam  caufam  adtfl  ,  reftituimus.  Tres  enim 
primarii  Codd.  Faerni  habent  noxia ,  ut  in  (cena  fii^ 
periori  v.  48.  Tum  caufam  addidit  fcioius;  qui  vim 
propriam  vcrbi  defendere  h.  e.  depeliere  ,  non  vidit. 
Sed  idem  ille  v.  48  docet ,  referri  del>cre  ad  ean- 
dem  illam  noxiam.  Hinc  iam  Bentl.  fecit  Cum  kic  in 
uoxia  efl,  iUe  ad  defendendum  adefl.  Nos  lenius  COrrigi* 
mus ,  retrahendo7«  efl,  ut  non  opus  fit»  cum  ilio  con« 
t^^quere  metrum. 

pag.  173  lin.  8  {q.  Verfiim  hunc,  quem  vulga 
poftponunt  iequenti^  praeponimus  cum  Codd.  ve-* 


ADPHORMIONEM      391 

tuftioribus ,  ed.  noftra  vet.  cett.  &  Bentl. 

lin.  10  fq.  Vnlgo  huic  verfui  fubiungitur  alius  ad  ^ 
imitationem  prioris  flagitationis  3c  explendum  no<- 
mcn  inepte  ingeftus  :  Ph-  Nca  Stilphorum  ipfiun  fiire^ 
qui  fiuru  l  G.  negau  Sed  eum  ,  qui  jc  h.  1.  abeft  in 
Cod.  regio  ap.  Bentl.  hoc'  certius  fpurium  habemus 
&  expungimus ,  quod  &  Dem.  infra  v«  37  enixe  no- 
men  id  rogat ,  velut  nondum  fibi  auditum  ^  nec  cre« 
dibiie  eft  9  parafito  mendaci  tam  cito  excidiflfe  infra 
v.  38,  quod0&it9  cum  res  ad  iudices  delata  eiTet» 
di£lum  erat  nomen  patris.  Quis  tandem  repetitam 
iilam  negationem  eiufdem  rei  ferat  ?  In  priori  certe 
flagitatione  femel  tantum  Geta  refpondet. 

pae.  174  iin.  i.  maUtiae.  Ita  Faern.  8c  BentL  ex 
Codd.  Al.  avaruiat  tuentur. 

lin.  7.  cuiopera  viia  erat.  Bentl.  temere  facit  in  opera. 

pag.  175  iin.  i  fq,  i  in  malam  crucem.  Ita  Bemb* 

quem  cum  Erafm.  &  Benti.  fequimur  potius»  quam 

Don.  qui  •miilb  i  adverbialiter  dt6him  putat  in  maL 

cr.  Aiii  legendo  abi  in  &c.  verfum  contaminant. 

lin.  3.  ni  ita  eum  exift.  Sic  cum  Don.  vulgo  legi- 
tur.  Sed  Bemb.  habet  ni  eum  effe  exift.  &  (ic  eum  pro 
xiufinodi  (  fcil.  optimum  )  dicitur. 

lin.  4.  voftram.  Ita  Don.  legit»  habetque  liber 
Bemb.  ediditque  Faem.  8cc.  Alii  ,  ut  Erafm.  We- 
fterh.  k  Bentl.  malunt  noftram.  Sed  is  inimicitias  C 
inimicum  capere ,  coliigere  ,  fufcipere  dicitur  aclivo 
jfenfu,  qui  prior  aliis  adverfari  coepit,  lites  inten- 
^it,  non  is  ,  cui  nolenti  quis  inimicus  fit.  Hec.  11» 
I  ,  34  Cum  pueUa  anum  fiifiepijfe  inimicittas  ,  rwn  pudul 
Tac.  Ann.  V,  ll"^ faciUs  capeffendis  inimicitiis  &  foro 
exercitusi  cf.  Andr.  IV^  2 ,  12.  Praeterea  ineptum 
fuerit ,  de  fe  uno  dicere  noftram  famiUam. 

pag.  175  lin.  6.  nunquam  cejfavit  dicere  &C.  VuIgO 
ingeuum  legitur  hoMe  ;  quod  verfiis  refpuit ,  nec 
Don.  agnofcit.  Omittimus  igitur  cum  ed.  noftra  vet. 
&  Bentl. 

pag*  178  lin,  3.  Aberrant  onmes  edd.  in  verbiS| 

Bb  4 


39X      AD    P  H  O  R  M  I  O  N  E  NL 

legendo  ego  $um  fi  &c.  L  tum  euM ,  in  quo  &  yeriiit 
laborat.  Sed  Bemb.  congniit  cum  Don.  8c  aperte  il* 
hxd  fi  eft  a  glofla,  unde  cumfi  dein  comiptam  in 
fumfi,  tandem  contaminate  tum  cum. 

pag.  181  lin.  I.  tuis  dsgntm  fadu  fiHsLcret  verfiis 
in  $uu  ;  kinc  maliemus  hu  foBis ,  quod  fi  feceris , 
4ign.  fec.  C  dignus  eris ,  ut  8cc. 

pag.  183  lin.  II.  Dacieria  male  hunc  verfiiin^quo 
icena  iq.  priori  coniungitur^  contra  Codd.  expuneit, 
rem  fcil.  exiftimans  ex  vuigata ,  quae  a  fc.  fq.  Ad. 
III  orditur.  Nos  fupra  cum  Don.  A(t.  III  a  II  rec« 
tius  divifimus ,  ac  per  tres  icenas  continuamus  cum 
ed.  noftra  vet. 

pag.  184  iin.  5.  pateretur.  Don.  iegi  quoque  poti^ 
wur^  idque  verbum  f^i^^f  elTe  notat.  Vuig.  tutius. 

pag.  185  lin.  2.  iratum  fenem.  Sic  e  Bemb.  Faem. 
Al-  Codd.  edd.  prifcae  ,  Nonius  v.  confutare ,  legunt 
fatrem, 

lin.  3.  Eu.  Vulgo  male  heu.  Nos  cum  Bentl.  for- 
jnulam  laudandi  reddimus.  cf.  fupra  fc.  2,  v.  50. 

pag.  188  lin.  2.  impudentem.  Noftra  vetus  impruden* 
temf  h.  e.  rerum  imperitum;  quod  Bentl,  edidit. 

pag.  189  lin.  5  fq.  Verfiim  hunc  fufpecVum  facit 
Bentl.  non  advertens »  k  Graece  addi :  7»y  »74^»  t;^«  ao- 

pag.  190  lin.  7.  Obtundis.  Faern.  in  Codd.  Bafil.  & 
Vat.  invenerat  obtunde ;  hinc  Bentl,  pro  lubitu  facit 
pptume  y  ut  trochaicus  proveniat. 

lin.  1(5.  dignum.  Alii  malunt  dignus^  quod  iiguratum 
magis  putant.  In  eo  igitur  fe  oble£lent. 

pag.  191  lin.  9.  Quoad  dares  &c.  Vulgo  quam  ad. 
Sed  quod  iam  Guyet.  voluerat  ex  Plaut.  Pfeud.  II, 
2,  28  argento  haec  dies  praeftimta  */?,  qiioad  rtferret  no- 
Hs ;  id  Bentl.  edidit  ex  Cod.  Petr.  cf.  fupra  1 ,  2,  98 
Senem  quoad  exfpeSkitis  veftrum.  Noftra  vet.  C.  figg.  ha- 
,.  bet  qu4  dares  »  huic  praecouftltuta. 

pag.  19  j  lin.  yadiuvcrit,  Faern.  mavuit  ,  cxigente 
vcrfu  (  ut  fyU./tt  brevis  'iiat )  adiuerit^  quod  &  probat 


ADPHORMIONEM.      393 

Mur.  (ut  Ennius  ap.  Cic.  de  Seneft.  init.  adiuero) 
Don.  notat  :  Secundum  v  pronuntiari  debet  y  adiuverit, 
Hinc  Faern»  coliigit,  non  fcriptum  fuifle  fecundum 
V ;  fed  quid  inde  verfiii  confliiitur ,  fi  ttoen  pronun-' 
tJandum  fit?  Itaque  alii  legunt  ap.  Dpn.  non  pron. 
debet ,  quod  piacet ,  ne  nil  dixifle  credatur  Don. 

lin.  7.  experimur,  Sic  Faern.  coniecit,  eumque  {e- 
quuntur  omnes.  Sed  Bemb.  experiemur.  Al.  Codd.  & 
cdd.  vett.  fere  omnes  experiamur. 

pag.  194  lin,  (5.  Bentl.  audafter  pro  crucem  refcribit 
malum. 

pag.  195  lin.  4.  Alii  haud  bene  omlttunt  hem. 

lin.  5.  Quin  igitur  &c.  Codd.  &  edd.  mire  variant, 
&  Faern.  ex  Bemb.  dedit  Tum  ig.  Nos  cum  Bentl« 
ftquimur  Serv.  ad  Virg.  Aen.  IX ,  484. 

pag.  195  iin.  9  fq.  0  Upidum  caput.  Faem.  delet  caput^ 
quod  abeft  a  Bemb.  &  verfum  aliter  ordinat,  auget- 
que  verbis  G.  iam  feres.  Neque  id  malum  videtur. 

ibid.  aufer  te.  Bentl.  nii  videt ,  dum  edit  aufene. 

pag.  I97*lin.  1  fq.  Alii  fubiungunt  huic  verfui  ver- 
fum  prorfus  inutilem,  al.  praeponunt  v.  28.  PA.  Abi 
vero  ;  dic  ,  pratfio  ut  fit  domi.  Faernus  vero  pridem  ex- 
punxit,  ut  {iibdititium  ;  ut  quem  neque  Bembinus^ 
neque  contextus  Cod.  Vi£lor.  agnofcant. 

pag.  200  lin.  I.  Neque^-experirier.  Sic  legit  Prifcian. 
bis ;  idque  probant  Riv.  Heinf.  Bentl.  cett.  Sic  & 
verftis  pulclire  fe  habet.  Sed  Cod.  Bemb.  habet  Neque 
adeo  defetifcar  unquam  exp,  Sic  verfus  non  con(lat«  Aliae 
ciid.  prifcae ,  in  iifque  noftra  :  Neque  def  ego  unquam 
adeo  exp.  Quod  fi  mutes  unquam  in  ufque ,  probemus» 
Ufque  adeo  noftro  quoque  Jicitur  Andr.  IV,  i  ,  38. 

lin.  12.  Ubi  Phaedriae  &c.  Pronuntiandum  Phaedriai, 
&  quod  vuigo  fubiicitur  fe  in  verfum  fq.  poft  ami" 
cum  inferendum;  quod  cum  Bentl.  fequimur,ut  u- 
terque  verfus  procedat, 

lin.  18.  Ai.  fed  quid pertimui autem\  Nos  cum  Heinfio 
mctri  caufa  {pernimus  fed ,  quod  redundat.  Sic  £un# 
V ,  8 ;  5  Perii  quid  hoc  autem  cfl  mali  ? 


394      AD    PHORMIONEM 

pag.  20X  lin.  lo.  Vulg*  Adhofic  :  o  nofter  Chrtmis.  Sedf 
iequimur  cam  Benti.  CocU  Bemb,  docente  &  tuente 
Faerno. 

pag.  ^ox  lin.  i.id cum hoc  ageham  &c. Mf  reg.  tefte 
Dacieria,  Chremeti  aptius  tribuit»  quae  vuigo  De- 
miphon&s  faciunt  verba.  Scil.  Chremes,  qui  filiae  cau(a 
id  magis  curae  habet,  etiam  promtior  efl:  ad  loquendum. 
lin.  2.  Metri  caufa  quidcm  poft  id  ex  Codd«  Vat. 
Bafilic.  &  Vi6lor.  reftituimus  cum  Bentl.  Bembinus 
non  habet ;  hinc  Faernus  &  alFeclae  omifere. 

lin.  4  fq.  quid ^  Geta?  Aiii  &  haec  verba  Demipho* 
ni  tribuunt*  Nos  cum  Faemo  &Bentl,  Bembinum  fe« 
quimur. 
pag.  203  lin.  8.  cius  Guyetus  &  Bentl.  ci. 
pag.  204  lin.  5.  at  primo^  Alii  a  primo. 
ibid»  ccdo  quid  poflulat  ?  Alii  id  tribuunt  Chremeti. 
Sed  convenit  magts,  Demiphonem  clamantem  id  ro- 
gare  ,  cuius  erat>  orbae  dotem  dare. 

lin.  7.  Verfum  hunc  reddimus ,  quomodo  Celfuf 
Gramm.  ap.  Charif  p.  185  laudavit ,  &  ap.  quofdam 
legi,  Don.  innuit ;  voluitque  Lud.  Carrio,  &  BentL 
edidit.  VulgO  eft  Quid  ?  nimium  ?  quantum  libuit.  C.  dic 
&c.  Sed  illud  Ubuit  incertum  eft ,  &  addituni  videtut 
a  vetere  gloflatore,  qui  verborum  vim  non  intelligcr 
ret.  Nimium  quanCum  dicitur ,  ut  immane  quantum. 

lin.  9.  immo  malum  hercle.  Imprecationem  hanc,  quae 
vulgo  tribuitur  Chremi ,  reclius  alii  Codd.  adfcri- 
bunt  Demiphoni* 

pag.  206  lin.  13.  hoihci.  Sic  Bemb.  quem  fequuntur 
Faern.  &  Bentl.  Vulgo  pro  hei  habetur  hui.  Hei  eft 
ingemifcentis  f.  dolentis;  hui  admirantis;  hinc  iiiud 
convenientius. 

lin.  1 6.  Vulgo  repetitur  opus  ejl ;  ut  fit  Supp.  opus  cft  ; 
$fus  efi  fumptu  ad  n.  Sic  verfus  claudicat;  neque  Don» 
bis  legit.  Ad  verba  enim yimpftf  adn.  dXl^opus  e/f  (ubau- 
ditur.  Itaque  ut  &  cum  Don.  confentiamus,  &  verfus 
non  deficiat ,  repetimus  tum  ante  fumptu. 

pag.  207  lin..  i.fcribito  &c.  Alii  hic  ingerunt  potius; 


A  D    P  H  O  R  M  I  O  N  E  M.      395 

Suod  cum  abfit  ab  optinii$  Codd.  verfumque  impe- 
iat,  merito  ciecit  Faern.  A  glofla  vero  t&potius, 
fciL  quam  &  has  decem  minas  a  me  accipiat. 

lin.  7.  Mea  caufa.  Malimus  antiquius  &  Plautinum 
mei  caufa  legere  ,  ita  ut  mei  in  unam  fyil.  coeat. 

pag.  209  lin.  2  (q.  Cum  priora  verba  Huic  manJes 
legantur  &  Ad.  III »  4  /9  »  fadum  eft  »  ut  quae  ibi- 
dem  fequuntur ,  h*  1.  fere  eadem  adderentur :  quod 

Iuidem  rede  curatum  velis  ,  &  omitterentur  in  ipfis  Mill 
iemb.  Vi6lor.  &  Bafil.  veriora,  quae  in  cet.  libris  om- 
nibus  in  contextu  funt :  qui  te  adfcopulum  e  tranquilh 
auferat ;  aiii  quidem ,  ut  priora  illa,  fuperfcripta  ha- 
beant,  alii  omittant.  Neque  Faerno,  Bembinum  fe- 
cuto,  noflra  improbatur,  quam  Heinf.  &Bentl.  prae- 
tulere ,  qubd  ledio  Bembini  W«A«yi«f  infert :  Sed  quid 
velis—quod  quidem  velis.  Et  quis  non  fentiat ,  iliud 
re6le  curatum  frigidius  continuatam  ironiam  referre , 
quam  in  iratiflimum  convenit  ?  Dixerat  vero  Geta  111, 
1,1  y-adhuc  tranquilla  res  eft.  cf.  Plaut.  Merc.  1,2,  84« 

pag.  210.  lin.  4«  Indc  ifte  reddet.  Sic  Cod.  Bemb.  AL 
Jd  ifte  iliis  reddet. 

lin.  %i  per  impluvium.  Guyet.  &  Bentl.  refcribunt  in 
impluvium  ex  Piaut.  Amph.  V,  i,  56.  cf.  Eun,  III,  5,40. 

lin.  10  fq.  ante  brumamautem.  VuIgO  vetuit^  ante  hru- 
mam  aliquid  ( fl  quid  }  novi  Negoti  incipere  ;  quae  caufa  eft 
iuft.  Sed  antiquiflimi  libri  non  agnofcunt  aliquid ,  fed 
pro  eo  habent  autem.  Tum  vetare ,  ne  quid  ante  bru- 
mam  inciperetur ,  non  erat  harufpicis  f.  harioli ;  fed 
homines  vulgo  nefas  ducebant,  ante  brumam  aliquid 
incipere.  Id  dariflime  innuit  Don.  dicens  :  Aneirrifit 
homines  Ter.  quibus  religioftts  aggredi  negotium  aliquod  die- 
bus  decrefcentibus.  Vidit  id  quoque  Bentl.  fed  bonus  ilie 
medicus  medendo  ipfum  morbum  intulit ,  quo  pal* 
leat  Ter.  Cum  enim  haec  divififlet  a  prioribus ,  & 
reddidiflfet  autemj  fq.  verfum  deturpat  fic  :  Negoti  nihil 
incipere^  eaufa  eftfontica»  Nil  certeharioiatuseft,  fed  de- 
liravit.  cf.  TibuU.  I,  9,  51.  Nos  leniflGune  emenda- 
mu8  ad  mentem  Donati ,  &  ut  quam  m.inime  abfi* 


39^      ADPHORMIONEM. 

inus  a  libris^  legendo- -incipenm  quid?  \.  fi  malis  aliquid?, 
caufa  et  iujl.  Ipfa  vero  rogatio  fortius  negat. 

pag«  211  lin.  13.  &  matura»  Sic  iibri  omnes  prifci; 
&  Heinf  edidit.  BentL  &  mature.  Vulgo  at  matunu 
.  pag.  212  lin.  13  fq.  Maie  vuigo  hunc  verfiiin  tri- 
buunt  Demiphoni,  interrogative  editum.  Error  eft 
ab  eius  nomine  prius  exprefTo.  Nos.  cum  Bentl. 
Chremeti  fuum  reddimus  ,  notamque  rogandi  toili* 
mus.  Ceterum  in  varietate  leftionis  fequimur  Bemb.' 
ita  ut  quod  fuadet  Faern.  &  quidam  habent  idfi  non 
pro  Ji  id  non  metri  caufa  noflrum  faciamus. 

iin.  18.  eonvenit.  Ita  Bemb.  Alii  congruu  1.  congrutt. 
Congruunt,  qui  idem  (entiunt,  ad  idem  tendunt  f  fb- 
cietate  coniun6li;  cf.  Heaut.  III,  i ,  91. 
'  pag.  216  lin.  6,  hem,ifti  ipfi.  BentL  ez  fuis  Codd. 
edldit  ifti  inquam  ipfi* 

lin.  17  fq.  conciliatam  amore,  Vulgo  conlocatam  filUm. 
Filiam  in  quibufdam  MfK  omittitur  ,  &  fubditum  a 
fciolo  i  verfuique  repugnat.  Sed  Bemb.  habet  cordo^ 
*catam  jmjri  ;unde  legendum  putat  Faernus  conUcatam 
grutam ,  ut  lambicus  fit  tetrameter  catal.  Nos  eundem 
verlum  fervamus,  lenius  in  noftrum  emendando.  Pof- 
cit  illud  ut  voUbam ,  ne  fruftra  diflum  (it>  amore.  Dixe- 
rat  fcii.  Sophrona ,  ut  amans  habcre  pojfet  fine  dott.  Con^ 
iocatam  vero  cum  aliquo  quis  ferat  ?  Ref^ius  conciiiari, 
Ut  rcconciriari ,  cum  quo*  Et  eo  verbo  ufus  eft  Plaut. 
in  honeftis  nuptiis  Trin.  II,  104.  &  ap.  Nep.XXV, 
12,2  dicitur  conciUator  nuptiarum* 

pag.  2i7lin.  I  maxume.  SicM/!  reg. ap. Lindenbr.  Ic 
duo  ap.  Bentl.  Al.  fine  cura  noftra  maxuma,  quod  infii- 
num  eft.Ceterum  Bentleium  quisferat,  quimultanu- 
gans  probare  cupit,  verfiim  hunc  efle  expungendum! 
ad  A61.  V.  Sc.  I.  Hinc  cum  Don.  ordimur  Aft. 
V  ,  quod  iam  Dacieria  auAoritate  Mf  reg.  fecerat. 
Ita  certe  iubet  ratio  fcenica.  Scena  enim  deferta  erat, 
quum  abiiflet  Chr.  cum  nutrice  ad  fiiiam  ia  aedibu» 
Demiphonis  vifendam. 

pag.  MO  iin«  5«  Phormionem*  Suipefta  videtur  le^. 


A  D    P  H  O  R  M  I  O  N  E  iM.      397 

tio  (  cum  Phormionem  id  non  rerlo  velle  probe  iam 
fciret  )  hoc  magis ,  quod  fic  non  patet ,  quo  mox  eiu ' 
referri  debeat.  Bentieius ,  correftor,  in  peius  edidit: 
Ne  quid  vereatur  Naufifiratam ,  neque  eius  orationem,  Si 
quid  audendum  fit  contra  Phormionemi  ienius  &  rec- 
tius  ei  fubftituas  Demiphonem,  a  quo  omnino  timere 
potuit  Phanium. 

pag.  222  lin.  4.  natum.  Alii  natam.  Sed  latinius  re- 
fertur  ad  virum. 

lin.  7  {q.  Vulg.  ne  te  adoL  mul.  defatiget,  Noftrum 
re6lius,  e  quo  verfiis  proficit,  deditBentl. 

pag.  224  iin.  5  fq«  nunq.  hodie  concedes.  VuIgO  ad- 
ditur  mihi ;  fed  eft  a  glofTa ,  &  redundantem  facit 
verfiim;  fi  %  neque  fequenti  verfui  addas,  hic  la- 
borat. 

lin.  7.  perdis.  Sic  Bemb.  &  Viftor.  fed  aliipergis^ 
quod  fi  verius  fit»  fignum  rogandi  addas.  Nos  iUud 
iequimur. 

pag.  227  lin.  15.  Curaviy  propria  Ph.  &c.  Al.  inge- 
runt  ea ,  quod  tamen  abeft  a  Bemb. 

ibid.  poteretur.  Sic  Bemb.  verfuique  convenit  ma- 
gis ,  quam  vulg.  potiretur.  Idem  iegitur  ap.  Catuil.  Ar- 
gonaut.  398.  Propert.  II,  7,  62.  Ovid.  Met.  XIII , 
ito  j  XIV  ,  641.  Val.  Fiacc.  VII ,  54  iSc  Aufon.  epi^ 
Her.  35,  V.  4. 

pag.  228  lin.  7.  abfiimere.  Ita  in  antiquiffimis  legi 
teftatur  Faern*  &  in  fuis  pleriique  Bend.  Vulgo  fit" 
mere. 

iin.  II.  Te  fuas  &c.  Ita  cum  Bemb.  legimus.  Alii 
inale  ordinant  :  Te  fuam  r.  r.  u.  4.  caufam  ;  ut  pro  fe  dic. 

iin.  i^.  qul  ita  Faem.  ex  Bemb.  &  ratione  verfus^ 
Vulgo  male  quis. 

pag.  230  iin.  8.  mftiteris.  Ita  ex  Codd.  Guyeti  & 
BodieL  cum  Bentl.  iegimus,  iubente  verfli,  pro  vuig. 
infiitueris. 

iin.  9— 13*  Reftitutos  plane  tres  verfll  damus,  qui 
in  omnibus  edd.  iacerati  ^  flc  vuigo  hodie  fic  i^** 
guatur; 


398      ADPHORMION£liL 

G'  Ptrgu  hmU,  nunquam  tu  q£o  tMO  m  vbues*  A*  j 

manul 
G-  Vspulabis.  curiaDs  venmU  tfi^  fui  me  vocui* 
A.  Id  quidim  iam  tiU  fia  g  alfi  ^^M^^  verhrum 

Scdy.i  excedit  pede  trocKidcUm  oftofl.  catld.  8c 
Bemb,  habetp<rgiii  8c  fic  plerique  ap.  BeiitL  ic  umeii 
Faefii.  ihale  edidit  iufiae  F&gis  imU  ?  Tuin  ^.  2  Bedifcs 
&  Vat.  cum  Fefto,  in  nott^  iam  laudato»  leKuitt  v^ 
pula  9  quod  yerius  eft.  Hinc  BentL  ftovidime  adhlhito 
remedio  verfC  inftnudt: 

G.  Ptrpn  ?  ksrck  wunfuam  iu£e  o£a  tu  mc  vimes.  A*' 

non  manes  ? 
G.  Vapula.  A,.  id  quidem  tiH  iamfiet,  nifi  refifiis yetkro» 

In  primo  (uo  verfii  id  boni  habet,  ut  vocem  koA 
abfumptam  odio  reftituerit»  alterum  ad  optimos  Codd« 
in  quibua  eft  Bemb.  8e  Vat.  multafqae  edd»  vet.  exe- 
gerit ;  (ed  verba  curialis-^ocat ,  ut  a  nebulone  «liquo 
illata  y  expungit  y  (  quae  eadem  verba  iam  olim  omi- 
fit  Erafm.  in  ed.  fua  princ. )  Tantum  vero  abeft ,  ut 
infiticia  fint  verba»  ut  potius  ioco  mota  fiio  liaberi 
debeant.  Atque  ea  invenit  Mur.  in  Cod.  Ven.  poft 
verfum  Vamda—verbero  ;  quomodo  &  aliae  prifcae  edd. 
in  iifque  Tarv.  1481.  Ven.  149^  &  noftra  Arg.  1499 
habenL  Neque  iis  omnino  fubiatis  eft  >  quo  referas 
famUiariorem  v*  1 2.  Itaque  ea  in  locum  fuum  revoca- 
mus^  unde  maie  exciderant«  Scil.  in  primo  verfii  libra* 
rius  a  voce  fecunda  hercU ,  de/cilcens  ad  alterum  hercU^ 
quod  decimo  verfii  redibat,  soxhdLCurialis-vocat  omifit; 
quae  vifa  cum  correclor  in  margineadfcripfiilet,  deia 
alieho  loco  in  textum  ingefta  funt.  Repetimus  vero 
vocem  hercU ,  iungimufque  fqq.  nunquam  hodU  ^  quae 
&  allas  coniun£ta  leguntur ,  ut  ap.  noftrum  Ad.  iV, 
2,12  Nunquam  hetcU  hodie  ego  iftuc  committam  tibi.  Aitas 
praeterea  rationes  ordinis  verfuum  noftri  faciie  colli- 
gent  peritif 


A  D    P  H  O  R  M  I  O  N  E  M.      399 

pag,  231  lin.  4*  domum.  Scil.  eo  rediturus  cum  fervo 
Demea ,  illum  milit  domum  ad  Phanium  ;  ipfe  vero 
Chremetis  uxorem  Naufiftratam  prius  adiit;  cf.  fc.  i. 
Feflime  igitur  magous  ilie  corre^or  Bentl.  domum 
mutavit  in  ad  Chremem.  > 

pag.  233  lin.  5*  A.  Quod?  Inepte  quidem  recentio- 
res  Phormioni  tribuunt ,  quod  Antiphonis  fcire  ma- 
xime  ihtereft  ;  &  dein  Ant.  ac  Geta  fibi  invicem  re- 
ipondent. 

pag.  134  lin.  I.  A.  Atqut  kercle.  Inepte  vulgo  Phor- 
mioni  ad&ribunt,  redius  Antiphoni  Bentl.  Huic  enim 
reipondet  Geta. 

ibid.  maudivL  Sic  legit  Don.  &  dicit  de  occultis, 
^uae  audiuntur.  Inaudiverat  certe  a  nutrice  uxoris , 
patremefle  civem  Athenienfem^  qui  Lemniconfueve- 
rit  cum  Phanii  matre. 

iin.  7  fq.  eius  adhibendae  daru  VulgO  hahendaefe  dare* 
Sed  iequimur  cum  Faerno  au6ioritatem  Bembini* 
Aliique  libri  &  fcripti  &  edd*  legunt  dari  fine  fe; 
unde  metri  caufa  iliud  verum  effe  credas. 

pag.  136  lin.  4.  Verfiim  revocamus  hunc  primi  in 
locum  fuum;  quem  alii  omnes  &  fcripti  &  editi 
verfibus  12  &  i  ^  vel  orationi  Phormionis  male ,  certe 
ita  ut  fruftra  adhuc  in  eo  exponendo  defiidaverint  in- 
terpp.  collocatum  habent.  At  h.  1«  ita  aptus  eft ,  ut 
nuiia  amplius  interpretatione  opus  fit. 

pag.  237  iin*  I.  verehamini  &c.  Sic  Bemb.  fine  in- 
terrogationemelius,  quamvulg.  an  vereminil  Con&ruC' 
tio  iilud  poftulat ;  cf.  Eun.  111 ,  i  >  62.  Senfiis  eft : 
ridiculum  feciftis,  fiverebamini  &c. 

lin.  5.  Perturbate  in  omnibus  libris  hunc  verfiim 
infeqiiitur  ille  nobis  primus.  Hinc  in  eo  haefi^re  in- 
terpp.  ad  unum  omnes. 

pag.  238  lin.  7.  difcrip/i.  Sic  Faern.  ex  Bemb.  refti- 
tuit  pro  vulg.  perfcripji.  Cum  Bembini  leftione  con- 
gruit  interpretatio  Don.  &  quod  in  aliis  MflT.  eft 
defcripfi.  Itaque  Faemum  fequimur  cum  Pareo  & 
Bentleia 


400      ADPHORMIONEM. 

pag.  23^  \itu  10.  Vulgo  huic  verfiii  praeponttur 

in  ius?  quaii  haec  verba  Phormio  cum  indignanti  ro^ 

f;arione  repetifTet.   Verum  fic  verfiis  abundat  pede. 
taque  fuadente  Faemo  cum  Bentl.  omittin.us»  quae 
ad  v.  88  male  huc  accommodata  fuere  a  fciolo. 

pag.  242  lin.  9.  contumtliam.Si(f&QTh)j.  Al.  comumtUas^ 

pag.  243  iin.  5.  accurn,  Vuigo  addunt  huc  ,  quod 
non  eft  in  Bemb.  ac  Vatic.  verfumque  af&cic. 

lin.  16.  exfculpe,  Sic  Bemb.  aiiique  multi  »  verias 
quam  quod  ei  alii  praetuierunt  excludty  quod  ap.  Plaut. 
Pfeud.  I,  5,  95  iegitur.  Noftra  ed.  Arg.  Itabet  ex^ 
cute.  Convenit  magi)  fenibus ,  muiieribua  »  pueiif 
exfculpere. 

pag.  244  lin.  6.  ohftipmfii,  Vulgo  okicuifti  ^  (ed  nos 
Bemb.  fequimur. 

pag.  246  lin.  2.  dicis  ?  quod  ex  Bemb^  reftituimuf 
pro  vulg.  narras  ;  &  (equitur  mox  diBo. 

lin.  1 2.  P.  hoc  oBum  eft.  Alii  id  male  tribuunt  De- 
miphonl ,  quos  (equitur  Benti.  putans,  efk  formu- 
lam  alias  {ollennem ,  periiy  adum  e/l'^  cui  quis  credat 
praeponi  hoc  ;  8c  fic  melius  ea  conveniret  in  ip- 
fum  Chremetem.  Quae  dein  iratior  iam  Nauflftrata 
clamans  incufat  coram  marito,  an  quidq.—fenes  Bentl. 
fiios  quofdam  Codd.  fecutus  perturbate  adfcribit  Phor- 
mioni ,  honeftius  putans  v.  12  dici  ab  homine ,  quam 
a  femina.  Neque  nos  id  honeftius  ab  illo  coram  fe- 
xnina  dici  cenfemus ,  quam  ab  ipfa  irata.  Quoixiodo 
ille  dicere  potuit  ?  qui  mihi  -fiunf^  cf.  fupra  1 ,  a,  90. 

pag.  247  iin.  I.  hocpol  damus  ex  Charif  pro  vulg. 
hoc  ipfo  y  a  quo  verfus  redundat.  Bentleius  ifto. 

lin.  8.  Sed^ea  quin  fit  ign.  Qua  formula  non  intel- 
le<^a,  a  vera  leclione ,  quam  Bemb.  fervat,  deflexe- 
re  libri  ad  vulg.  fed  eam ,  quae  fit  ign.  * 

pag.  248  lin.  7.  qui  fit  in  hac  re  fcr*  Revocamus 
illud  fity  quod  Faern.  e  Bemb.  dedit,  pro  vulgato 
fuit.  Quid  enim  fuerit  fcrup.  ante  rem  palam  fadlam  ? 

iin.  13.  Sed  quifp.  Sic  eft  inCod.  ap.Lindenbr.  edi« 
ditque  Bentl.  pro  vulg.  quid  fcil.  cius  fp. 


ADPHORMIONEM.       401 

pag.  250  lin.  I  faxo  -fiu  Praeferiqius  leftionem 
Bemb.  &  aliorum  MfT  pro  vuigata  faxo  tall  eum  mac- 
tatum  8cc.  quod  videtur  efle  a  frada  minulque  intel- 
leda  giofla  Donati. 

lin.  8.  Singulatim.  Sic  Bemb.  ceterique  meliores. 
Sed  alii  \uigo  finpUatim. 

pag.  252.  lin.  I.  D.  mulier  fapicns  es^Nauf  Demi- 
phoiaetus  exitu,  rede  iudicante  Bentleio,  iu  dicit^ 
quod  vulgo  Phormioni  tribuunt.  Parafiti  certe  fuerit, 
AictT^femma'y  neque  voce  famiiiariori  muUer  uti. 

iin.  3.  Satitt^  tibi  cfl ,  Chremc  l  Et  id  qucque  •  fi  quid 
aliud ,  bene  iudicavit  Bentl.  ad  virum ,  antea  reura , 
dici;  idemque  interpoluit,  quod  vulgo  abeft  Chreme; 
ic  (ic  qudque  verfus  integer  fit.  Refpondet  igitur  non 
Phormip,  (  cui  vulgo  male  tribuunt  verba  immo"^ 
fpem  )  fed  ipfe  antea  reus ,  qui  puichrius ,  quam  fpe^ 
fuit,  in  caufa  hac  difceffit. 


tuum 


lin.  <.  Bentl.  ex  Cod.  reg.  edidit  tibl  pro   vulg. 
m,  liiud  meiius  refpondet  7«  min. 


AD     HECYRAM. 

Jl  Ag.  265  lin.  13-  caufam  accipite.  Male  alii  h.  I.  ex 
Heaut.  proi.  41  fuperaddunt  pronomen  hanc  ,  quod 
neque  habet  Bemb.  &  refpuit  verfus  ,  exiftimante 
Faerno.  Scil.  mea  ut  monofyilabum  pronuntiatur. 

lin.  14.  Cave  aliis  corrumpas  cum  Bentl.  in  alias. 
Sic  enim  deforet ,  quod  refpondeat  I0  mihi*  Verba  8c 
fcribcrey  &  difcerc  referuntur  ad  novasy  pretio  emptas  meo, 

pag.  266  iin.  4.  paucis.  Sic  pro  paiicos  ab  aliis  legi 
iam  obfervat  Don.  fuffragantc  verfu  Apollodori 
Craeco  •  qui  vero  in  exempT.  Donati  adeo  frade  er- 
preffiis  eft,  ut  de  reftitutione  eius  defjperandum  fit. 
Neque  Tan.  Fabro ,  neque  BentL  conata  fatis  bene 
cvenifli  videntur. 

pag.  26j  iin.  4.  En.  Alii  iam  pridem  &  hodie  lc- 

Terentius  T.  IL  C  c 


401  ADHECYRAM. 

guot  hem.  Varlant  enim  Codd.  &  in  Comm.  J^otu 
dupiex  eft  obf.  diveria  fentientium.  Prior  enim  di- 
cens  ipronuntia,  ut  mirantem  oflcndasy  legiflTe  videtur  hem:^ 
alius  dein  :  adverbium  demonftrantis  eft^  ut  hcm.  Sed  vi* 
detur  potius  legendum  cn  alter.  Bemb.  corrupte  ha- 
bet  ex.  Nobis  videtur  en  meiius  convenire.  in  inU'- 
lierem ,  quae  modo  haec  audiverat  ab  ipfa  Bacchide , 
&  indignanter  id  meminit.  iUud  enim  adv.  demonftr. 
etiam  vim  habet  indignandi. 

iin.  5.  mifcrcas.  Antiqui  fic  pro  te  mifereai  y  ut  En- 
nius  in  Hecuba  ap.  Non.  Vll ,  58  Afi/ime  anuis  &c. 
&  Ann.  5  cogebant  hoftcs  ,  lacrumantes  ut  mifererent.  Lu- 
crct.  Ill ,  894  Ipfe  fui  miferct.  Congruit  certe  in  anum 
archaifmus ;  quem  Faern.  ex  Cod.  Bemb.  approbat 
prae  vulg.  mifcreat ,  omiflb  te ,  auomodo  Don.  legerat. 
Ai.  ingerunt  re,  l,  ante  1.  poft  cuiufquam. 

lin.  6,  Quemquem.  Faern.  ex  Bemb.  qucmqtu.  No- 
ftrumiubente  verfu,  &  Cledonio  tefte  p.  1908  rcc- 
tius  cum  aliis  refcribimus.  ' 

pag.  272  lin.  4.   Bemb.   ille  fe  primo  negare. 

lin.  18.  perJant,  Vulgo  editur  perduint  ,  cum  alii 
fcripti  habeant  noftrum ,  quod  a  verfu  pofcitur,  iu- 
dice  Faerno.  Bentl.  male  omittit  verbum,  &  contra 
Bemb.  refcribit  ^oc. 

p.  273  lin.  I.  Vulg.  utadp,  Noftrum  iubetur  a  verfu. 

pag,  275  lin.  7.  Bona  vcrborum  conftruftio ,  fimi- 
lis  fere  illi  ap.  Plaut.  Trin.  IV,  2,  58  ita  Qifplicuit 
B.ntl.  ut  praeter  rem  Cc  CodJ.  pro  ad  e^cmplum  da- 
ret  ad  cmujfm,  Certe  ad  talia  exempla  ingenium  Cri- 
tici  iftius  exiftimare  licet. 

lin.  8.  devi^us—vifhis.  Don.  wM^$fi6i4f  efle  dicens  in 
verbis  fic  videtur  legifle,  uti*  8c  in  eius  Mfl".  legi- 
tur  :  hnbentque  idem  plures  Codd.  &  prifcae  edd. 
Ter.  quas  fequuntur  Heinf.  Dacier.  8cc.  Alii  vero 
legunt  devin^us. 

pag.  275  lin.  II.  ad  matrem.  Sic  Bemb.  &a  prima 
manu  Vi£lor.  tefte  Faern.  reddiditque  BtfntL  Vulgo 
alii  a  matre.  — 


A  D    H  E  C  Y  R  A  M.  40J 

pag'  279«  lin.  I  fq.  Perinde  eft ,  quomodo  hanc 
amphiboliam ,  quae  videtur  e  coniunttis  eire,  expo- 
nas ,  five  focrus  omncs  iniquas  eflTe  (  in  nurus  ),  ut  Sofl:. 
ait  ic.  3 , 4  (q.  five  nurus  omnes  odium  capere  focruum 
(  ut  iniquarum  )  quomodo  Laches  mox  v.  22  6c  Soft. 
V.  38  verbo  utitur.  Nuiia  inde  eft  in  fenfu  ambi- 
guitas ,  quam  inutiliter  quaerunt  Don.  ad  h.  1.  8c 
Hieron.  adv.  iov.  3c  in  Mich.  Sed  quid  in  Bentieium 
dicamus ,  qui  hunc  verfum  (  omnibus  ita  agnitum  , 
ut  ex  eo  credatur  fabula  nomen  invenifie;  &  quem 
vel  ipfa  Softrata  fc.  3,4  confitetur  )  ut  fpurium  8c 
ex  nota  marginali  ingeftum  expungit ,  quod  pede  de- 
ficiat,  ambiguitate  iaboret,  8c  filum  orationis  inter- 
Tumpat.  Neque  fane  ambigua  eft  fententia  :  &  op- 
time  congruit  cum  oratione  Lachetis.  Benti.  dicit : 
cmnium  mulierum  crimen  in  commune  proferri ;  male 
jgitur  inferri  hoc  focruum  fingulare.  Atque  hoc  ip- 
fum  non  eft  tam  finguiare  quam  commune  omniumr 
mulierum,  quae  quidem  focrus  fint;  cf.  v-  43—45, 
uti  &  illud  viris  advorfas  tjft  aeque  omnium,  quae 
qtiidem  nuptae  fint.  Pridem  denique  verfum  exple- 
funt  pede'»  addendo  huic  verfui  yiris\  quam  vocen% 
Bentl.  feq.  praeponit ,  facitque  viris  advorfari  atqut  Scc. 

lin.  16.  fcio.  Bentl.  id*  verbum  male  addit  di&ia 
Softratae. 

pag.  285.  lin«  II.  magnificart,  Erafmus  dedit  magni" 
factrt ,  quod  h.  1.  &  ap.  Plaut.  Bentl.  praefert  ex 
fiiis. 

iin.  14  fq*  to  domum  ftudeo — rtdtat,  Sic  Faern.  edi- 
dit  ex  tribus  antiquiflimis.  Alii  ut  rtdtat;  8c  Bentl. 
praeterea  hatc  vertit  in  hanc ,  3c  fubaudit  rtdire  1.  re- 
vocart,  ita  ille  magnus  Bentl. 

pag.  287  lin.  ^.  Alii  fcripti  ic  edd.  poft  fumus  inge- 
runt  mulitrtsi  8c  funt,  qui  vocem  a  glofl&  infertam 
contra  verfus  trochaici  rationem ,  au6loritatem  Bemb. 
ac  iudicium  Faerni  retineant.  Nos  hunc  cum  Bentl. 
fequimur.  , 

pagt  28^  lin.  3«  Cui  quamo  8cc*  Benti.  metri  8c  aflfec- 

Cc& 


404  A  D    H  E  C  Y  R  A  M. 

tus  caufa   emendat  ah  (  quod  priori  verfiii   addk  ) 
^uanto  pr.  uti  Andr.  il »  l  ,  8. 

ibid.  not.  2  ,  col.  2.  Loco  Piauti  excitato , 
alium  eiufdem  PoeR.  III,  3~,  47  addas  iTu^fi  te  Di 
4unent ,  agcrc  tuam  rem ,  occafio  eft. 

pag.  291  iin.  15  fq.  Bentl.  temere  mutat  ifi  vU 
veram  verba  ad  rationem  exigi  Quis   talia  ferat  ? 

pag«  295  lin.  6^  certo.  Alii  contra  antiquiilimos  Codd. 
certum. 

iin.  9.  in  te  uUum  &c.  Al.  contra  Bemb.  ordinant 
uUum  in  te }  quod  minus  concinnum. 

pag*  298  lin.  !•  Sic  Don.  legit,  &  ex  MiT  fuis 
dedit  Faern.  Confentiunt  ed.  Arg.  c.  figg.  &  Mflfl 
Bentieii.  £rafmu$  dedit  Tum  autem  filius  intr.  qyod  & 
hodie  alii ,  ut  Wefterh.  male  fequuntur.  Iinino  alii 
ium  autem  fil.  tuus  intr.  unde  verfus  redundat. 
.  iin.  9.  remittent.  Plenius  Latini  :  fe  rmi/reiu ;  unde 
abnorme  eft ,  quod  alii  &  ipfe  Bentl.  praeferunt  Pki^ 
lumenam ;  contra  D6natum  monitaque  Faemi. 

lin.  II.  intervenerit,  Sic  Bemb.  habet  ,  ediditque 
Faern.  &  fic  refer  ad  rem.  Ai.  intervenitj  quod  meiius 
referatur  ad  fq.  irae.  Benti,  fuapte  libidine  iubet  f«4/o 
efle  neutrum  plur.  &  facit  intervenermt, 

pag.  301  iin.  I.  Bentl,  pro  me  repente  tdXiit  dereptntei 
quod  certe  Donato  demum  infra  IV ,  i  obvium  eft. 

lin.  11«  intro  adveni,  Sic  ex  Codd*  primariis  Faern» 
pro  vuig.  introii. 

lin.  1 3  celari.  Bentl.  fruftra  mutat  In  celare. 

pag.  204  lin.  3.  concubuifft  int.  eam ,  quod  alii  in- 
farciunt  ;  fed  Cod.  Bemb.  non  habet,  ac  proinde 
Faern.  omillt. 

pag,  305  lin.  20.  lona.  Don.  f  quifquis  iliedt,  te- 
ftatur  ,  etiam  legi  data ,  &  fic  neceflario  pro  bona  in- 
telligi  vult.  Bentl.  inutiliter  hoc  praeferens  fingit 
perpctua  data.  Sed  &  ap.  Plaut.  Aul.  1 ,  2  >  29  bona, 
fortuna  dicitur.  cf  Ph.  V,  7,  i. 

pag.  206  iin.  3  fq.  Vulgo  omnes  legunt  :  idtm  nunc 
huic  operam  daho ;  idque  ita  inteliigi  YOiunt^  ut  mijfum 


A  D    H  E  C  Y  R  A  M.  40J 

pariter  faciam  hunc  amorem,  Verum  quis  talia  ferat ,  nifi 
Graminaticus  inops  confilii  &  amoris  ?  Operam  dart 
amori ,  non  miflfum  facere  amorem ,  fed  amare  ipfum 
eft.  tum  Faem.  iam  vidit ,  incommode  fic  poit  tot 
trochaicos  venire  iambicum  o£lonarium.  Bentl.  hine 
pro  {iio  ingdnio  etnendans  Quo  ego  eam  confilio  miffiim 
fecis  eodem  huic  operam  dabp,  parum  (cite  medetur.  Sed 
audiamus  Don.  ambigue  haec  explicantem  :  Si  idem  , 
ego;fi  eidem  ,  hoc  eft  ,  amori,  Nos  eidem  ampleftimur  > 
perfuafi  %  huic  ingeftum  efle  ab  liiis ,  qui  idem  lege- 
rant.  Omiflb  igitur  huic  procedit  &  ienfus  aptior,  ic 
trochaicus. 

pag.  309  lin,  I.  cadaverofa  facie*  Sic  Faern.  ex  Bemb> 
&  Don.  reftituit.  Sed  Bentl.  pro  fua  fapientia  L  lu- 
bidine  facit  lentiginofa. 

pag.  318  lin.  6.  m  virum  me^  Aptius  id  ad  fto^ 
machum^  &  magis  virile  edidit  Faem.  pro  tunt 
vir  &c. 

pag.  321  lin.  18  fq.  Vulgo  verfus  fic  ordinatur: 
magis  hum,  eft,  quam  dare  op.  id  fcire  j  qui  nos  oderit^  iti 
quo  exponendo  laborant  interpp.  Don.  quidem  nihil 
affert ,  unde  verfum  fenfumque  eius  ordines,  nifi  haec  : 
Qui,  unde  vei  quamobrem.  £t  reSle  ;  nemo  enim  dolens^ 
quod  rion  amatur,  id  facit^  qno  magis  odiofit,  Dacieria  ad 
hanc  mentem  fatis  pulchre  interpretatur  :  jWe  vaudroit 
il  pas  mieux  dij/imuler  cela  »  que  de  faire  tant  ^  bruit ,  afirt 
qu^il  nous  haiffe,  Verum  fic  7*  fcire  vulgo  male  inter- 
ponitur  didlioni  Ter.  dare  operam  id,  qui  (  pro  quo  1.  «r; 
cf,  Andr.  11,  I,  7  &  8.  )  unde  delapfus  eft  Fabrini 
(  cui  accedit  wefterh.  )  ad  aliam  rationem  ,  quaff 
fenfiis  fit :  quam  date  operam ,  at  proferatur,  utque 
inimici  noftri  id  fciant  j  atque  iaetentur.  Verum  nemo 
unquam  dare  operam  coniunxit  cum  alio  verbo  infi- 
nito ,  id  fcire  (  alios  )  pro  ut  fciu  ,  qui  nos  oderint ,  & 
fic  oportuit  dici  oderunt.  Ac  pauio  ante  dixerat  poe- 
ta ,  etf  (  quod  Bentl.  temere  delet  ,  nihil  ceterorumi 
iudicans  )  diff.  nosj  h.  c.  ut  Don.  ait ,  ignorantiam  fingeru 
Itaque  tandem  7«  fcirt^  quod  loco  motum  erat^  in 

C  c  j 


4o6  ADHECTRAM 

ibos  penates  rcducimiu »  ne  ampUus  in  alieno  torhat 
det.  Verum  fane  eft  Jiffl  nos  tafcircj  Sc  dein  «rp-  w£crr« 
fju.  Sic  fententia  Doa.  verbis  Dacieriae  comnKMie 
exi^refTa  prjciit ,  latina  ratio  iervatur ,  Sc  Terfus  trocfa. 
octon  cat.  procctlit  melius.  Addimus,  magU  kmmiM' 
num  cjl  h.  i.  Jici  pro,  fapientius  {.  prudentius  eil.  £un, 
IV  j   4,  54  tq.  Polj  fi  fapis,  quod  fcu  ^  tufcis. 

pag.  325  lin.  8.  Maiumus  cum  Bemb.  txoftm ^ 
quam  cum  omnibus  aliis  exopto  1.  opto.  v*  not-  ad 
h.  1. 

pag.  p8  lin.  7.  i/?<tf  rcs.  Nobis  videtur  1.  cum  Bemb« 
legendum  nil  iam  iftac  rcs  ;  &  Erafm.  Faem.  iilud  poi 
omifere ;  L  (i  id  retinere  malis :  nil  pol  iam  iJUac  mu 
voL  f  Sed  quod  vulgo  edunt  nil  poi  iam  ifiaac  ( ant. 
plur.  fem.  )  rcs  Bentl.  defendit,  fecundam  fyllabani 
in  voluptas  corripi  fblere  praecipiens.  Bembina  le&o 
melius  confulit  verfiii. 

pag.  330  iin.  10.  uxor.  Non  verfiis  (blum  caufa  ma- 
limus  Softrata  ;  fed  &  quod  in  placatiorem  modo  vinim 
melius  convenit,  quam  uxor ;  quonomine,  alias  dig- 
nitatem  habente ,  non  abfque  ironia  viri  fuas  appel- 
lant ,  certe  ap.  nofbrum ;  cf.  Heaut.  III ,  5  ,  9  Sc  V , 
1 ,  5.  Et  Laches  fupracum  fua  vehementius  agens,  vo- 
cabat  mulicr ,  lenius  Softrata. 

pag.  332.  lin.  7  fq.  Varie  hic  verfus  legitur.  Nos 
lequimur  ordinem ,  quem  poft  Don,  edd.  prifcas  , 
in  iisque  noftram  Arg.  Erafmus.  neque  Bemb.  aliter 
habet ,  ex  quo  rcdducam  fcripfit  Faernus  ;  fed  idem 
omifit  ma^c  ,  quod  in  Vat.  &  Bafil.  abfit,  verfumque 
longiorem  reddat.  Mur.  aliter  ordinans  Crcdo^  Jinon 
redducdm,  ca  gr.  con^  magis  forc  ,  aflecias  invenit* 
Nil  certe  prowantiare  audemus  ob  metri  varieta- 
tem.  Sed  non  ferimus  Bentleium ,  qui  contra  om- 
ntS  ,  pro  lubidine  eieSo  non  ,  facit  Crcdo  ca  gr.  conc.  ma^ 
gis ,  fi  KdJucam ,  fore ;  qua(i  Pamph.  per  ironiam  dixe- 
rit,  credo,  ut  fit  non  credo,  Quam  abfurda  foret  per- 
fonae  hoc  in  loco  antiphrafis;  quam  fibi  ipfe  adver- 
iarius  Pamphilus  ^  retinere  matrem  cupiens  1 


A  D    H  E  C  Y  R  A  M.  407 

pag-  333  lin,  I.  aberit.  Siq  edidit  Faern,  ex  ^Codd* 
antiquioris  fidei ,  reftius  quam  vuig.  abierit.  Sed  &  o- 
mifimus  poft  kaec  7«  efl^  quod  locum  mutat  in  MfT,  & 
obeft  trochaico  catal.  etiam  redundat  ob  efl  mox  ad- 
ditum. 

pag.  334  lin.  7.  operiam,  Contra  Donati  mentem  , 
immo  contra  Pamphili  deftinatam  animo  {ententiam 
III,  5, 42  Faern,  refcripfit ex fuis  Codd.  aperiam.  No- 
ftrum  verbum  eft  in  aliis  Codd.  &  probatum  Rivio  , 
Dacieriae,  Benti.  aliifque,  quibus  accedimus. 

pag.  335  lin.  14.  Vulgo  &  tibi  illamfalv.  Veteriores 
iUum  tibi  &  illamf.  Nos  tibi ,  quamvis  Don.  agnofcat  j 
a  librariis  maie  ingeftum  &  verfui  adverfiim  cum 
Benti,  delemus.  Et  quare  aiHnis  caufa  magis ,  quam 
fiia  gratia  gaudeat? 

pag.  338  lin.  7-  Remijfan  —  reduHan*  dom.  Sequimur 
le^ionem  Faerni  re6lius  conftitutam ,  quam  quod 
aiii  remljfam — an  reduBam  d,  vel  remiffan-^an  reduBa. 

pag.  339  lin.  5.  quem  ipfenegU  pater  ,e.  a,  Sequimur 
cum  Dacier.  &  Bentl.  leftionem  Bemb.  Vatic.  Bafil* 
&  aliorum^  a  Faerno  conftitutam,  quaro  ipfe  Don. 
praeferre  videtur  illi  quem  ipja  negiexit ,  pater,  ego  alam  ? 
Haud  /ane  patrem  decet  negiigere  puerum  ,  quem 
tnater  neglexerit.  Alius  poft  Don.  grammaticus  C 
Afper  fl  Cornutus  hanc  uitimam  leflionem  meliO'^ 
rem  cenfet. 

pag*  340  iin«  X  3«  adiungas.  ^Sic  Erafinus  &  Faernus. 
Alii  abducasy  fcil.  a  meretrice ;  quod  peiSme  legitur* 
Abducimur  enim  ab  honeftis  ad  minus  honefta.  Aiii 
tandem  veteres  male  ingefierunt  yolo  ut  adi. 

pag,  341  lin.  7  fq.  facis  iniuriam — cum  amoveris  ,  ut — 
vivas.  Neque  igitur  fequens  verfus  nifi  pro  interpofi- 
tione  habendus,  maleque  aiii  contra  vetuftifiimos 
Codd»  dedere  cum  fingis  pro  confingis.  In  confingendis 
cauGs  non  erat  iniuria ,  fed  in  amovenda  uxore. 

pag.  34J  lin.  6.  tollet.  Sic  Bs^mb.  ut  referatur  ad 
£blum  Lacnetem,  cuius^iUt  avi,  fumma  poft  patrem 
erat  poceftas  toUendi.  Vulgo  toUent. 

C  C4 


4o8  A  D    H  E  C  Y  R  A  M 

•  lin.  13.  uxor.  Fatfb  additur  vulgo  a  Faerno  gua^ 
quafi  eilet  Myrrhina ,  uxor  Phidippi ;  cf.  ad  v.  89. 
Sed  ingeftum  eft  praeter  rem  &  verfum  mca  ^  quod 
cum  ErafmOy  eiufque  aiTedis ,  Sc  ipfoBentl.  eiicimus* 
pag.  345  iin.  7.  hinc.  Ita  refte  BentL  pro  vulg* 
hdncy  quod  inutiliter  additur  7«r  iram.  Bentl.  excitat 
AJ.  111 ,  3,7  hinc ( a Syro )  fcibo.  Addimus ex Phorm. 
IV  ,2,14  p^tam  hinc  (a  Demiphonc  )  undt  a  primo  in-^ 
fiitui  :  isfidai,  fat  eft^ 

pag.  347  iin.  7.  quaefti.  Antiquum  genitivum  ex 
Bemo.  tiieMT  Faern.  pro  vulg.  quoiftus  ;  tum  idem 
verlus  caiWa  optime  emendat  vulg.  obftet  in  obfiet.  Sed 
&  cum  Bentl.  mihiy  quod  ante  quaeftus  vulgo  eft, 
poftponimu.<;. 

pag.  349  lin.  I.  Quaere  aL  r.  firmiorem.  Al.  addunt 
amicumy  «quod  Bemb.  praeponit,  in  plurimis  abeft. 
Ipitur  Fdcrn.  lubditicium  iudicat ,  ac  poft  multos 
Bentl.  omittit,  ne  verlus  exfuperet. 

lin.  3  <q.  Alii,  qui  hos  ver/us  ad  metrum  lam- 
bicum  exados  eflb  volunt ,  alium  verhorum  ordinem 
feq«mntur.  Sed  fequimur  Codd.  Sc  cdd.  meliores» 
unde  lunt  troch.  catai. 

lin.  9.  AUd,  Sic  iubet  Bentl.  ne  lambicus  inter 
Troch.  intercedat.  Et  mox  v.  %6  ex  vulg,  mefegr.  hah. 
reiicit  me  ;  quod  &  eleganter  abeft. 

pag.  351  lin.  13.  Alii  addunt  refponfum  Bacchidjs 
fdciam  fedulo.  Sed  Jd  abeft  in  Codd.  Faerno  &  Bentl. 
tratiatis,  aliisque  ap.  Wefterh.  3c  omidum  in  edd. 
prifcis  Tarvil.  Medioi.  Arg.  tum  Lindenbr,  Parei  &c* 
Fiernus,  qwem  &  fequitur  Bentl.  verfum  explet  qua- 
tuor  verbis  ex  fq.  fc.  Ac  iane  melius  filet  ad  dicla 
Lachetis ,  qui  comia  minis  mifcuerat ;  inter  quae 
Phid.  advenit  in  tempore. 

pag.  332  lin.  9.  adducii.  Al.  contra  Bemb.  adduxit» 
Sed  &  ante  ^knit  praefens  eft, 

pag.  354  lin.  3.  Haud  certe  iure,  Bentl.  huic  verfiii 
coniuiturus  delet  falfo,fdx\xm  vere  dicens,  crimen  om- 
ne  falfum  efTe.  £t  ap.  Cic/certe  crimen  (  accufatio- 


A  D    H  E  C  Y  R  A  M.  40^ 

nem  )  vemm ,  idemque  crmlnatlonem  falfam  OCCUrrit.  v- 
Gefn.  in  thef. 

pag.  3^3  lin.  5.  ne  me  in  breve  c.  t.  Al.  in  breve  hoc 
tempus.  Sed  Faern.  ut  confuleret  trochaico ,  delevit  hoc^ 
quod  liec  habent  Cod.  Vift.  aliique.  Aiia  vero  diffi- 
cultas  eft  in  verbo  coniicias,  &  conftruftione  cum  infin. 
frui,  Senfus  quidem  fere  idem  eft  cum  difto  iUo 
Heaut.  II ,  2  ,  5 1  /2^  mtf  i/z  laetitiam  frujhra  coniicias.  Sed 
alia  longe  verba;  neque  facile  approbari  credimus 
in  tempus  breve  coniicias  &C.  Hinc  Bentl.  pro  coniicias 
abfque  Codd.  ied  pro  ingenio  fuo  edidit  in  br.  pel- 
licias  t.  g.  h.  f  Nos  facilius ,  fi  coniefturae  locus  fit , 
audemus  :  ru  mi  in  br.  conficias  tempus  g.  h.f.fSc  infini- 
tivo  affignamus  vim  accufativi ,  gaudii  huius  falfi  fruc- 
tum.  Conficias  autem  foret  idem  ac  effeflum  habeas  {.  tar- 
tis  habeas  fecifle.  cf.  ad  Eun.  V,  4,  6-  An  malis  co/i- 
iiciam  ?  quomodo  mox  inverfe  v.  4  dicit  timeo^  ne  aliud 
credam  ,  atque  aliui  nunties^ 

pag.  366  lin.  5.  occultum  iri.  Quod  bene  irivenit 
Benti.  ex  occuUari ;  cui  aiii  praeter  verfum  addunt 
pojfe. 

pag.  367  lin.  2  fqq.  an  temere-''ufus  fit.  Quod  diftumi 
vulgo  tribuitur  Parmenoni ,  ita  ut  mox  iegatur  Par^ 
menonem  ;  Sc  Bemb.  Pamphiii  difto  addit,  ceterum 
reftius  habens  Parmeno  ,  quod  Faerni  monitu  &  verfu 
pofcente  cum  Benti.  recipimus  :  id  melius  Donato 
praeeunte  affignamus  Bacchidi ,  ut  Sc  haec  abiens  iti 
deridenda  hominis  curiofitate  &  ia6tantia  partes  ha- 
beat.  Sic  vero  Don.  f.  quifquis  Ct  :  convenit  hoc  dic-- 
tum  meretrici  abeunti. 


4IO 
INDEX    LATINITATIS 

POST  NOTAS    RELIQUAE. 


ASefl  pro  deefl.  Andr.  V ,  i ,  7.  Sic  Plaut.  Scich.  V,  4 , 
%9  modo  nofira  kuc  amica  accedat,  id  ahefi  :  aliud  nihil  aieJL 
Sic  Sc  iaepc  Cic.  &  Sall.  alii.  ^ 

j4hir€  diaimur,  quae  impune  fiunt.  Andr.  I,  i,  4« 

AMigwire.  Don.  expltcac  :  fuavibus  efcis  confumere.  Eun. 
ir  ,  X  ,  4«  Ligurire  dicicur  ,  qui  eleganter  f.  multo  cum  fadidio 
fbaviora  quaeque  deguftat.  Ablimrity  qui  mulca  liguiiendo 
abfumit ,  confumendo  perdir.  CF.  Heaut.  III ,  i  ,  48—^3. 

AbQrtus  ,  aborcivus  ,  f.  partus  immaturus.  Hec.  III ,  5  ,  3S 
ahortum  ejfe.  Alias  mater  dicicur  abortum  facere,  pati, 

Abje/7te nobis yEun.  IV,  3,  7  antiquc  pro  abfentibus nobis ; 
Qti  praefente  nobis  pro  coram  nobis  ^  quafi  pracpoficio  (ir. 

Abfolvere,  abfolvitur  creditor  reddcndo  prctio ;  &  (ic  rc$ 
cura  co  finitur.  Ad.  II  ,  ^  ,  13  &  18. 

A.cumbere  c.  aliquo ,  h.  c.  fupcr  codcmlcdo  c.  aliquo  afC- 
dcrc.  Eun.  III,  3  ,  ^. 

ASlum  efi.  Locutio  Comicis  freqiiens  in  rc  dcfpcrata;  uti 
in  iudiciis;  ubi,  C\  rcus ,  fententia  pronunriata,  cffec  danina- 
tus  ,  diccbatur  :  aiium  efi  ,  ilicet,  Eun.  I ,  i ,  ^  aSium  efl ,  iZi- 
cet^  perifii,  Andr.  III,  1,7. 

Acuercy  infligarc,  moncre.  Ad.  V,  i,  4P. 

Ad y  apud.  Andr.  IV,  4  ,  7. 

AJluderey  iocari ,  ofculari ,  ncc  manus  abflinere.  Eun.  III, 
1,34.  cf.  Heauc.  III ,  3  ,  1  Iqq.  ^ 

AJornare,  Eun.  III,  ^,  34  apparare  fc  neccflaria. 

Advigiiare ,  diligcntius  vigilarc ,  opcram  dare.  Andr.  IV , 
1,50.  Ph.  II ,  2,  i^. 

Advocatusy  Eun.  II ,  3  ,  48.  Cic.  Divin.  in  Verr.  XI,  4 
fui  defendit  alterum  in  iudicio  ,  aut  patronus  dicitur  ,  /i  orator 
€fi\  aut  advocatus  yfi  aut  ius  fuggerity  aut  praefcntiam  fuam 
coramodac  amico ;  aut  procurator,  fi  abfentis  negotium  fufcipit ; 
aut  cognitor  yfi  praefentis  caufam  novity  &  fic  tuetur  ,  ut  fuanu 

Aetatem  ,  omifTa  pracp.  per  y  advcrbii  vim  habet,  &  tem- 
pus  longum  notar,  1.  praccericum,  uc  Eun.  IV,  5,8;  1. fii- 
torum  ,  uc  Hcauc.  III ,  7 ,  3  8  &  Hec  I V  ,  4  >  xi. 


INDEX    LATINITATIS.        411 

Affe&are  viam  ad  ali^uam,  h.  e.  moliri  viam ,  L  ad  aliquam 
afpirare.  Hcaut.  II ,  i ,  60  j  L  ad  aggredicndum  fc  parare 
Phorm.  V ,  p ,  ?!• 

Age,  in(lar  advcrbii  hortandi  ^  corripicndi ,  concedcndi, 
vix  candem  confenciendi ,  finiendi ,  &  in  cranficionibus  &C. 
vim  habec. 

A^itare ,  excrcere  ,  infeftari.  Ph.  TH  ,  i ,  4. 

Alacris,  feftinans  ,  inquietus ,  aftuofus.  EunL  II ,  3  ,  ii- 

Alienusy  Ph.  III ,  ^  ,  n.  h.  e.  non  vefter. 

Alidy  ab  alisy  antique  pro  aliud^  ab  alius.  Hec.  IV^  4»  14. 

Aliud  aliquid^  vetuftc.  Ph.  V  ,  1,5. 

Allegatus,  fubornatus.  Audr.  V,  3 ,  i8. 

Amipy  pcr  fync  pro  ami/i/U.  Hcc.  II,  i  ,  9. 

Amo  te,  Formula  grates  agcntis.  Eun.  I,i  ,10^.  Hcaat.  II, 
1  ,  119.  Ad.  IV ,  6  ,  46  &  67.  Ph.  I  ,  1 ,  4  ;  III,  4  ,  14. 

Extrtma  Ihiea  amare ,  Eun.  IV ,  i ,  ii  e  longinquo  amare , 
&  ita ,  uc  fis  rcmotus  ab  amata.  Metaphoram  dudtam  putanc 
alii  a  ludo  tefferarum  ,  in  quo  (i  quis  promovcre  amplius 
non  pollit ,  confilii  inccrtus  eft.  Porphyr.  Don.  al.  ab  ex-^ 
trema  linea  fladii ;  Sc  amoris  curriculum  diftinguunt  quinque 
eradibus  amoris,  vifu ,  alloquio  ,  ta^u  ,  olculo  Scc.  cf.  Hor. 
I,  13,  13.  Phacdria  h.  L  non  tam  clcgans ,  duo  tantum 
difccrnit ,  tangere  &  videre.  Illud  (it  quan  intra  fladium  amo- 
ris  ;  hoc  extrema  linea.  Sic  Ladantius  f.  Lucatius  ad  Star. 
Thcb.  III ,  283  de  Hymcnaeo  adolefcentulo  :  puellam 
extrema  amoris  linea  diiigens,  flitis  animo  folo  faciebat  afpc£lu. 

Amabo  y  Eun.  I ,  i ,  50  &  alibi. 

Angiporrum,  Eun.  V,  i,  6.  h.  1.  neutrum  ,  uti  Ad.  IV, 
3  ,  i5%{Alias  &  angiportusy  uti  Ph.  V,  8,  9.)  eft  angufta  & 
curva  ,  fed  compcndiaria  via  ,  qua  in  portum  itur. 

Animum  inducere  ,  ftbi  pcrfuafum  habcrc.  Hcc.  II ,  3  ,  4. 

Animo  praefinti.  Eun.  IV  ,  6  ,  31.  h.  e.  conftanter,  fortiter. 

Appellaffis ,  antique  pro  appellavetis ,  h.  c.  appelles ;  ut  vim 
habcat  ftituri.  Ph.  IV  ,  6  ,  15. 

Ara,  Andr.  IV,  4,  5.  Don.  in  fragm.  de  Com.  &  Trag. 
obfervat  r  Infiena  duae  arae  poni  folebant^  dextra  Liheri  ,finiftra 
eius  Dei ,  cui  ludi  fiebant, 

Arrhaboy  pignus.  Heaut.  III ,  4  ,13. 
-    Aflutiay  calliditas,  verfutia.  Andr.  III,  4,  i^  Heaut.  III,  7, 4». 

Afymbolus ,  qui  fymbolam  non  dat.  Ph.  III ,  i ,  15.  c£  infra 
jymb. 

Atat,  eft  eius ,  cui  cx  improvlfo  aliquid  accidit.  Andr.  I^ 


411  INDEX 

1,^8.  Ph.  IV,i,  lo.&paflTim  fubiio  pcrculfi.  Eun.  IV^i^lS. 
y4u  ,  indignantis  interic£lio.  Ph.  IV,  6,  xy. 
Auhorcn  ejfe ,  fuadere ,  probare.  Ad.  V ,  ^ ,  1 6. 

c. 

Caefiusy  quad  felis  oculos  habens  &  glaucos.  Don.  Heauc 
y,8,i8.  Hec.  IH,  6,  z6. 

Calidum^  praeceps,  periculofum.  Eun.  11,  3  ,  88. 

Cantare ,  Hcaur.  II ,  t ,  19  repecendo  ufque  dicerc  Ph.  111, 
5 ,  10  cantilenam  eandem  canis. 

Caput ,  aurtor,  princcps.  Andr.  II ,  6  ,  17. 

Catus  y  prudens,  providus,  fapiens  \  anciquis  idem  quod 
cautus  a  ca\'eo.  Andr.  V  ,  t ,  14.  Ciceroni ,  Piinio,  Plauco& 
Horacio  etiam  ufurpacum.  Cic.  de  Leg.  I  ,  f.  45  c  16  Qms 
igitur  prudentem  y&  ut  ita  dicam,  cacum ,  non  ex  ipjms  habuu  ^ 
jed  ex  aliqua  re  externa  iudicet  ? 

Caufa.  Eun.  III ,  ?,  17  numparva  caufa  &c.  h.  c.  parvares^ 
ob  quam  me  pro  Eunucho  deduci  pafliis  (ira. 

Cautio  e{i  y\i.  e.  cavenJum  ell.  Andr.  II ,  3  ,  x6. 

CeUre  ,  Ph.  II ,  i ,  I.  Adv.  anc.  pro  celeriter. 

Cctarii,  qui  maiorcs  pilccs,  qualcs  func  marini ,  cete ,  vcn- 
ditant.  Eun.  II,  ?  ,  z6.  Intei  hos  Sc  pifcatores  id  incercft  , 
quod  hi  vivoj,  illi  muiiaticos  pifccs  &c  lalfamenta  fcrc  ven- 
dcrcnc. 

Clcmens  vita  ,  Ad.  I,  1  ,  17  h.  e. placida,  quieta  ;  diver(aa 
dura  vitay  in  qua  plus  irarum  cfl. 

Color  verus ,  nacuralis ,  non  Fucacus.  Eun.  II  ,  3  ,  x^. 

Commifiiy  pro  commijifii,  Eun.  V  ,  l ,  16. 

Comparare  y2it\iivn2ixc  ,  mctiri.  Anir.  IV,  1,4.  Efficlc  con>- 
paracio ,  ut  mcliora  cuiquc  fua  videancur. 

CompofitOy  Ph.  IV  ,  6,  x^.  Plcnius  dc  f.  ex  compofito, 

Conciere  (  curbas )  Hcaut.  V  ,  5,11;  (  iratn  )  Hcc.  III ,  r  , 
35,  concitarc,  commovere;  in  rc  magna,  turbarum  plena  ^ 
dicitur. 

Conciliatus,  emptus.  Eun.  IV  ,  4,  1. 

Confidens ,  conftans.  Andr.  V  ,  i  ,  14. 

Confidentisy  audacia  cum  improbitate.  Andr.  V  ,  3  ,  j. 

Confiidari ,  atteri  ,  interprctc  Donato.  Andr.  I,  i ,  66. 

Con^lutinas  (  meretricios  amores  nuptiis)  Andr.  V ,  4  ,  10  h. 
c.  ardiores  &  perpetui  uc  rianc  amorcs  coniugii  vinculo  , 
tacere  contcndis. 

Congruco ,  anciquc  pro  congruo.  Heauc.  III ,  i  ,  pi. 


L  A  T  I  NI  T  A  T  rs.  413 

Contaminari  (/ahulas),  Andr.  prol.  i6,  Don.  exponir  modo 
contingi  6*  pollid,  modo  ex  multis  unam  fieru  Scei  Wcdcrh. 
inavult  mutilari ,  cui  v.  16  oppofitum  fit  ^^  integro  facere  ^  lau- 
datque  Hor.  Ock  I,  37  >  P»  Cic.  Top.  18.  Ncque  hacc  mul- 
lum  divcrfa  funt.  Latinis  enim  purum  &  integrum  dicitur, 
quidquid  nihil  alieni  admixtum  hahet.  cf.  Heaut.  prol.  1 7. 

Conva/are  y  Ph.  II ,  i  >  13.  Don.  figuratum  dlclt  a  colli- 
gendis  vafis ,  &  Nonius  exponit  ryimVn  coliigere. 

Cor,  pro  mente  1.  animo  ;  Ph.  III ,  1,7. 

Creditur  ,  Hec.  III,  7  j  7  Ncfcio  ,  an  minus  blandc,  ccrte 
ftigidius  diftum ,  quam  credo ,  quae  formula  cft  rclpondcndi 
gaudcmibus.  cf.  Andr.  V,  4,  37  &  4 J. 

Creduasy  antiqae  pro  credas,  Ph.  V  ,  10,  4. 

In  crimen  vcnire  ,  h.  e.  accufari ,  argui.  Hec.  III ,  2  ,  9. 

Cupedinarii ,  cupcdianim  f.  lautiorum  efculentorum  vcn- 
ditores  in  foro  Cupedinis.  Eun.  II ,  i  ,  25.  Vett.  libb.  om- 
aes  cuppedinarii.  Bcntl.  practer  au^lorem  cuppediariL 

Curare  ,  coquere.  Andr.  I ,  l ,  J. 


Dare  (  fe  alicui)  Eun.  III ,  3  ,  10 ,  alicui  ftuflere,  fc  accom- 
modare  ,  proptcr  cum  cunda  agcrc. 

Deamo  te^  tortius  dicitur ,  quam  amo  te.  Hcaut.  IV  ,  1,  ir. 

Defrudans  ,  Ph.  I ,  i,  10  ,  antiquius  ouam  defraudans.  De- 
frudare  genium  h.  c.  (ibi  quafi  pcr  fraudcm  (ubduccrc  de  iis, 
quae  genius  f  natura  appctii.  Ubcrius  dicit  Plaut.  Aul.  IV  , 
^ ,  I4  Iq.  egomet  me  defraudavi ,  animumque  meum ,  geniumquc 
meum,  Divcrfa  funi  curare  geniumHor,  III  Carm.  17,  ij^'y  bene 
facere  genut,  Plaut. 

Deierarey  pcr  Deos  iurare.  Hcc  IV,  5  ,  f. 

Delibutus  ,  unftus ,  perfiifus.  Ph.  V ,  7  ,  17. 

Depecifci  L  depacifciy  eft  padione  tranfigerc.  Don.  ad  Ph. 
II ,  1  ,  14. 

Dkay  ^imf.  aftio.  Ph.  I,  1  ,  77;  HI ,  i,  ly  ;  IV,  J,  63. 
Dicam  fcribere  idem  notat,  TLcfirmulam  fcriberey  intendere  ali- 
cui,  quod  petitoris  eft,  f.  eius,  qui  alium  poftulatucus  advenic 
jn  iudicium  j  cf.  Quinft.  VI ,  3  ,  85  &  Sueton.  in  Vit.  7. 
Formulae  CTTLnz  certae  vcrborum  conceptiones  acformae.  Cic. 
pro  Mur.  1 3  firmulas  &  aSiiones  coniungit. 

DiHum  acfaBum  L  didum  faHumy  proverbium  celcritatis ', 
j.e.cito.  Andr.  II,  3  ,  7.  Heauc.  V,  i  ,  31.  diSlum  fa6lum 
reddere,  Heaut.  V,  l ,  12. 


414  I  N  D  E  X 

Dijfirre^  difturUare.  Andr.  II ,  4,  ^. 

Doliuniy  vas  vini  grandius.  Heauc.  III,  i,  ^T. 

Dolus ,  macKinacio  ,  veceribus  incer  medias  voces,  L  bonus 
f.  prudens ,  conlilium  advcrfus  cos ,  quos  decipi  (as  eft  ;  L  ma* 
lus  (Eun.  III ,  3  ,  9  )  quo  &  alii  male  circumveaiuatur.  Eft 
Tcro  nacum  nomen  ex  pracr.  medio  verbi  itkmy  unde  Bc 
/f Ai«( ,  /iam^iv  ,  incfco.  Capci  fic  &  vulnerati  dolcnu 


Ecctn.    Adv.   Plauco  foUcnnc,  pro  ecce  autcnu  Ph.  III, 

:i ,  5- 

Edudi  ,Ad.  III ,  ^  ,  49  f.  educati^  quod  quidem  eft  in  M£ 
ft  edd.  prifcis ,  fed  mecro  rcpugnac. 

Efferreforaiy  Ph.  V ,  p  ,  65.  a.  Ad.  IV ,  y ,  i4.  palam  pro- 
ferrc  j  uc  Ad.  III ,  x  ,  41.  Hec  1,1,31. 

EU^ans^  £un«  III,  i ,  18  fubcilicer  incelligens,  in  elig^ndo 
fadidioCus.  Ec  erac  ifla  vox  anciquis  non  folum  laudis,  led  & 
vicii.  Erac  in  viiio  mera  elcgantia,  neque  moderaca;  cf.  Gd- 
lium  XI ,  1.  Ica  fbrlkn  ambigue  dixeric  Gnacho.  C£  &  intra 

in,5,i8. 

Ellum  y  Andr.  V ,  i ,  14.  Ad.  II,  ^  ,  7.  Pronomca  f.  adverb. 
demonflrancis  ex  ecce  iiium,  EUanu  Ad.  III ,  4,  i^. 

Emungere  argento  y  Ph.  IV,  4,1  cft  dcfpoliare  ;  mecaph. 
fumpca  ab  iis ,  qui  nares  emungunc.  Nempe  ica  aufcrcur  ab 
fenibus  pecunia ,  (uc  aic  GeCn.  in  chef )  uc  ea  fc  libcrari  pri- 
mo  gaudcanc  :  deprehenfa  aucem  fraudc  prudcnciores  fianc. 
EmunSlus  ifhMZ  homo  efl  fagax  f.  uc  Don.  vcrbis  utaniur ,  ele- 
gans  &facetus :  ut  Hor.  ( Serm.  1,4,8)^«  Lucilio  ,  emuniflae 
naris ,  inquit, 

Ephebus ,  adolefcens.  Eun.  V ,  i ,  8. 

Epidica^omenos  y  Ph.  prol.  15  h.  e,  petitorln  iudicio,  qualis 
advenerat  ipfe  Phormio ,  a  quo  lacine  dida  cfl  6abula  ( d. 
Ph;IlI,  1 ,  48  )  virgini  orbae  ex  lcge,  (quac  Athenis  iu- 
bcbac  cognacum  proximum  ducere,  L  docare;  cf.  ibid.  I,  1, 
75  fq.)  nupcias  cfFcdurus.  Fuic  vero  fcripca  ab  ApoUodoro, 
uno  ex  novae  Graccorum  Comoediac  fcnpcoribus.  S^A  Don. 
turbas  affcrc ,  duas  fuifTc  Apollodori  fabulas  referens ,  alce- 
ram  Epidica^omenen^y  a  Tcr.  in  Phormionem  convcrfam, 
aiceram  Epidica^omenon  ^  ab  illa  diverfam ;  arguenfque  adco 
(  quod  ridiculum  cfl )  Tercncium  erroris  manifcfli  in  ciculo 
labulac  ,  a  fc  vcrfae  ,  hanc  Epidica^omenen  didam  vulc  a 
pueUa,  de  qua  iudicium  ejl;  quem  quidem  fenfum  ilia  vox  ap. 


L  A  T  I  N  I  T  A  T  I  S.  415 

Graecos  non  fundit ,  aim  (it  racdium ,  &  aftivam  habeat  vim 
(  cf.  Demofth.  or.  contra  Macart.  fub  inic.)  Vjdic  id  quoqne 
Dacieria ;  fed  non  bene  docet ,  eiufmodi  virginem  ,  c|uali9 
Pbanium  cffe  fcribitur  in  hac  feb.  dicendam  pocius  fiiifle  fwi- 
Jix0f  &  t^iKXii^tVy  quam  t^thtcet^cfii^n*»  lulio  Polluce  Onom* 
L.  c.  III.  c.  ?  f.  3?  docente,  filia  unica,  ad  paternam  herc- 
ditacem  edu^a,  dicebatur  txiKXn^^ff  aL  Trtcl^cox*^^  &  (^'^ 
»Xn^{\is ;  quieamducit  j^eueris  neceflitute,  «y;t;ffcc;f.  Eadcm, 
ii  plures  appetebant  coenationis  iure ,  &  twihKor  controverpi 
vocabarur;  led  quae  nullum  habebat  patrimoniuni ,  ^r,9^c»  L 
orka,  f.  indotatay  quam  proximus  genere  L  ducerc  ,  1.  u  iam 
nxorcra  habebat ,  dotare  cx  lege  debuic.  Neque  igitur  Pha- 
.fiiuny  ^^  tieittXn^ot  tvthxofy  fed  putabatur  ^nrtrt^  y  oibay 
antcquam  inventus  ci  pacer  fuit.         ^- 

£tiam,zdhuc.    Andr.  I,   i*,  8^. 

£i/,  approbantis  efl.  Eun.  I,  i,  74.  Ph.  III,  1,  ^o. 

Everfae  (  cervices  ) ,  rctonac  ,  f.  valdc  vcrfac. '  Hcaut.  II , 

Excrucior y  difcrucior  animij  Ph.  II ,  i ,  10.  Ad.  IV,  5  ,  l 
more  Gracco ,  Sc    Plautinum  efl ,  ut  angor  animi. 

Expeririy  Ad.  III,  i  ,  ci ,  dicuntur,  qui  ius  fuum  1.  con- 
vcntionc  ,  I.  fl  hac  non  lucccffcrAC ,  iudicio  tueri  conantur. 
Excmpla  affcrx  Gefn.  in  thcf. 

ExploratuSy  tutus.  Eun.  III ,  f  ,  5f.  Ph.  IV  ,  j  ,  13. 

Expofbdare.  expoflulamus  adveruis  eum ,  qui  fccit  inin- 
riam ;  pojlulamus  illum  ap.  alium  ,  ut  aw^or  ap.  indiccm. 
Andr.  IV ,   1,15.  Ad.  iV ,  4  ,  4. 

Exfcutpere  oculos ,  h.  e.  ungaibas  pctcrc  ,  effodcre  oc 
Pli.  V,  5>,5>^;cf.  Eun.  IV,  1^6. 

Extrarius  ,  Ph.  I V  ,  1,13  qui  extra  familiam ,  cxira 
forum  cfl.  AL  h.  L  habent  tritius  extraneus. 

F. 

Fahulari  ,  loqui ,  narrarc.  Ph.  IV  ,  3  ,  49. 

FaBa  tranfaOa  omniay  Andr.  I,  f  ,  14.  Don.  ajt  :  prover'' 
biale  ejl  in  id  negotii  ,  uhi  nihil  fupereft  ad  agendtmu  Clarius 
fueric  dicere  tranfaBa  idem  cfle  ac  praeterita  y  qaae  duo 
iungit  Cic.  Tufc.  IV,  f.  5^  c.  15  i/x  rehus  iam  tranfaS^  ^ 
pratteritis  fcribimus.  Idem  ad  Div.  XIV,  4  uxori  fcribit:  Si 
eft  fpes  reditus  noftri ,  eam  confirmes—fin  ,  ut  ev)  metuo  tranfat» 
tum  eft—fac  ad  me  vefiias.  Igitur  h.  hfaSa  (unt,  quac  antca 
conveneranc  incer  parcntes,  tranfada  ^  refciffa,  ica  uc  pacri 


4i6  I  N  D  £  X 

A>es  omnis ,  filio  mecus  ademtus  fueric.  ScU.  uri  concrorer- 
jiac  craniiguncur  conventione ,  ica  convenca  cranfiguncur  rc/cif' 
fiont,  vid.  intra  iranji^tre. 

FalLcia  alia  aliam  trudit ,  Andr.  IV  >  5  ^  40  h.  e.  pellir» 
f.  alia  alii  fuccedit ,  uti  dies  die  truditur  ap.  Hor.  Carm.  II* 
.18,  M. 

Famiiiariter  (ad  fiinilitudinem  amicorum,  fanuliarium,  amaa- 
tium  )ferre ,  Andr,  I,  i,  84  k.  L  gravitcr  ferrc.  SciL  qui  diu. 
turna  familiaritacc  coniun£^i  func ,  aut  amarc  Te  coDfucye- 
zunc,  graviccr  in  alterius  malis  coaxmoycniur.  fitmiJiariier  fe 
in  aliquem  reiicere  ,  ibid.  xo8  confueci  amoris  (ignifi* 
cationem  habec.  farniliaritcr  monere  eft  amici.  Heauc.  I ,  i ,  6, 

Fartores  difti ,  quod  avcs  farcireru ,  h.  e.  faginarent  3c  alci- 
les  faccrenc.  Eun.  II ,  i  ,  i6. 

Felicitates{  bonae)  Eun.  11,  ;  ,  35.  Dii  deaeque  ut  auc- 
tores  bonorum  omnium ,  dicuncur  boni,  luno  bona,  Dea  bo- 
na  (  Romae  culca )  ,  bona  Copia  (  Dea  abundanciae  ) ,  bona 
Salus ,  bonus  Eventus,  bona  ( meliora  )  Fata  f.  Parcae.  Quidui 
h.  L  incelligas , /'^//ci/tf/</  effc  Parcas ,  quateuus  cenfcbaii- 
lur  hominibus  nafccncibus  bonum  omnc  f.  felicicacem  con- 
fcnc  FFata  adverju  vincere  Virgilio  didum.  Et  h.  L  bona 
Fara  advcrfamur.  Ncmo  inccrpp.  &  vccc.  &  recc.  haec  vitiit. 

Fenejlrdtn  patcficere y  Hcauc.  111,  1,7«-  Cic.  fic  Plin.  iun. 
dixcrc  ianuam  pro  adicu,  copia.  Tcrentianum  rcddic  Tib. 
Sip.  Suet.  c.  i8. 

Fidem  folverc  ,  fidem  libcrarc,  fcrvare,cxfolvcrc  promif- 
fum  (  uc  Ovid.  faft.  1 ,  641  fidcm  Jolvcre  voti )  j  icd  cum 
amaraironia  pro^*/<r/n  rumpere ,  nonJen'jrc  dicltur.  And.  IV, 
I,  19.  Fafrive  Cic.  ad  X,  ii  fidcrn  folatam  fuain  dixit  La- 
icrcnlis  per  Lcpidi  pciHdiain ;  uii  fidesjoluta,  Ovid.  cp.  hcr. 
X,  78  quae  pio  foluta  habcarur. 

Firmus  (  gener  ) ,  opponitar  ei ,  qui  divortium  fecic  cum 
mulicre.  Andr.  III,  3  ,  39.  Hcc.  I,  2,  i6  firmae  nuptiae  ; 
quao  funt  divcrfac  ab  incertis. 

Foenerare ^  Ad.  II,  4,  11  cum  lucro  rcdire.  cf.    Ph.   III, 

Forma  f  Andr.  I,  1,9*  eft  naturalis  noca  facicj  ,  h.  1. 
pulcluicudo ;  vultus  in  facic  oftendit ,  quomodo  auimus  af- 
fcdiis  lic,  eiuf^uc  fenfus  iadicac.  E/l  fcil.  a  volo  ,•  uci  cultus 
a  colo. 

F*'r/w,bonus  &  honeftus.  Andr.  11,6,  14. 

Forum^   Ph.  I,  *,.a^  ^ciJU  uujoio.  Provcrbialif  locutio. 


L  A  T  I  N  I  T  A  T  l  S.  417 

dafVa  X  mercatoribus  ,  qui  in  vendendo  legem  fequuncuK 
non  fuam,  fcd  fori.  AfEnia  his  hciMnt  fervtre  Jceruie  y  (  C:c. 
ad  Br.  9  )  tempori ;  temporibus  adjentiri  (  Cic,  ad  fam.  1 ,  5> , 
59  fq.  )  tempori  cedere^  i.  e.  neceiiicati  parerer(  Cic.  ad  £im. 
IV ,  f  ,  5  )  temporibus  infidiari  (  Vellei.  II ,  ii )  parere  foro  , 
fi  ret^e  emendavic  loC  ScaL  in  pra^f.  Cat.  difticb«  Af!e- 
ninc  &  locum  Senecae  :  Utamur  joro ;  &  quodfors  feret,  aequo 
feramus  animo* 

Fraus  ,  iorilas  6icimripTO  fraudulento  Hcant.  V,  7,  10. 

Frigere,  Eun.  II ,  i,  ?7  parum  fe  approbare, 

Fuat ,  antiquc  pro  fit.  Hec  IV  ,  1  ,  4« 

Furcifer ,  zfurca  ,  quam  fcrvi  collo  fcrre  cogebantur  igno- 
miniae  caufa  ob  leviora  deli£^a« 

Futiiis  (Jervus  )  And.  III,  ^  ,  3  qui  commifTa  retinere  , 
(  (ilenda  filere  )  nequic  y  vcluti  vas  Hd^ilc  ,  quo  utebantur 
jn  facris  Veftae  ,  lato  ore ,  fundo  anguAo  ,  eoque  indabile, 
poni  non  debebat ,  nec  (ine  efiufione  pocerat. 

G. 

Ganeo  ,  meretricum  fe^Vator ;  eft  enim  a  ganeum  ,  lupa* 
oar.  Heaut.  V  ,  7,  ii. 

Gtrro  ,  nugigerulus  ,  nugator.  Heaut.  V ,  7 ,  lo. 

Graiiaeapponi ,  k.e.  benefioii  loco  haberi.  Andr.  II ,  i ,  n. 

Gratiam  referre^  vicem  reddere,  ulcifci.  Eun.  II,  3  ,  9^. 

Gratiis ,  cafus  (extus  ,  e  quo  eft  contr.  gratit ,  non  pre- 
rio.  Ad.  IV,  8  ,  a^  Ph.  III,  5  ,  if. 

H, 

Hahere  fc.  uxorem;  Andr,  IV,  i,  tf,  Ph.  II,  3  ,  6ii.  I. 
amicam  ;  Andr.  l  ,  i  ,  ^8.  plenius  habere  in  matrimonio  ,  1. 
fi  amica  fit ,  in  uxons  loco ;  cf.  Heaut.  1 ,  1,51. 

Habtty  Andr.  I,  i ,  5^  h.  e.  vulneratus  eft.  Proprie  di- 
cttur  de  gladiatoribus,  quos  percuflos  alii  vident  prius ,  quam 
(c  jp(i  ientiunt.  Sic  Senec  Agani.  801  habet ! peraSum  e/L 

Habitudo  corporis^  h,  e.  corpulentia,  f»r«^«f«.  Eun.  11, 
1,11.  Eodem  fenfu  Eiin.  II,  3  ,  13  fi  qua  ejl  habitior  pau^ 
h.  Et  Plaut.  Epid.  1,1,8  coniungic  corpuUntior  hercU  at* 
oue  habitior,  Difterc  aut«m  ab  habitu ,  qui  uti  eft  in  veftitu  , 
iic  illa  corporis  ip(ius  propria. 

Hariolus^  Ph.  iV,  4,17  qui  divina  mente  vatidnatur. 
Don.  diAum  vult  quafi  fariolum  a  faus  Sc  a  fando.  Nef^ 
ciouis ,  an  is  hariolccur. 

Tirentius  T.  IL  D  d 


4i8  INDEX 

Hamfptx^  Ph.  IV  ,  4>  »S  sJ>  haru^a^  i.  e.  boftia,  noinU 
Aari  dicic  Don. 

Heautontimommenos  y  fe  ]p(e  crucians  (  ob  gaatum  laevf- 
tia  fua  fugatum  );  cf.  Hor.  Serm.  I ,  &>  ao. 

Hecyra ,  graece  Eiw^« ,  focrus,  Softratae  nimiruxn  ,  aine 
macer  eft  Pamphiliy  &  focrns  Pliilumenae,  praecipuae  Tanc 
partes  in  bac  fabula,  qua  oftenditur,  inique  fiiepius  dici 
Ilhid ,  quod  A^  II  >  i  >  4  ^Meo  uno  animo  omnesjocrus  oit* 
runi  nurusm 

Helluo,  qui  bona  devorat,  luxuriofus.  Heaut.  V,  7,  lo. 

Honefiusy  pulcher.  Andr.  I»  i  «  96,  Eun.  I^  a,  ^i ;  II, 
l^  t4  &  adibi. 

Humamtus^  bumano  more.  Heaut.  I>  i  >  47. 

L 

Idoneus,  dignus;  tox  raediae  fignificatioais  «  &  ad  bona 
lc  ad  mah  refercur.  Andr.  III,  i,  11  &  paffim. 

HluvieSfC^  a  non  lavando^  &  contraria  ctdiuL  Heauu 

Impediri  propi«  dicuncur  ii ,  qui  ita  pedes  habent  illi- 
gatos ,  ut  progredi  non  poflint.  cum  a  compedibus  ad  om- 
nes  difHculcates  cransfercur.  Comrarium  eA  expcdiru  Andr. 
III,  u  »«•  ^ 

Impendioy  Eun.  III,  5,  38.  Adv.  incendendi  ^  etiam  7# 
magis  addicur  a  Cic  ad  Atcic.  X,  4.  Flauc.  AuL  proL  i& 
minus  minufque  impendio  curare. 

Impluvium ,  cefte  Varrone  dc  L.  L.  IV,  33,  locus  in  m«- 
dio  relidtus,  uc  lucem  caperenc  deorfum ,  quQ  impluebat. 
Eun.  III,  j  ,  41. 

Impotenti  animo is  dicicur,  qui  uc  Cic  aic,  de  mentis  po-» 
teftace  exiit ,  nec  modum  adnibet  libidini.  Andr.  V ,  ^,  8. 
Heaut.  II>  &,  130. 

Impuratus ,  impurus.  Ph.  I V ,  3  ,  ^4. 

Inde  adeo  quod  ,  Heauc.  I ,  i ,  x  idem  ac  inde  ufqtte ,  quod^ 

( Induftria  )  de  induftria ,  Andr.  IV ,  f ,  55.  b.  e.  dediu o- 
pera ,  C  fhidio  &  condlio. 

Ineptus ,  qui  (ibi  uni  indulget ,  neque  aliis  aptus  ,  nemini 
convenic  Eun.  II,  i  ,  zi.  Ineptumy  Heaut.  V  ,  6,  3  alie- 
num  a  racione  &  ab  oiHcio  pacris. 

Inersy  nuUi  arsi  bonae  idoneus,  igna\nis*  Heaut.  V« 
7,    10. 


L  A  T  I  N  I  T  A  T  I  S.  4^9 

Jnfringere  y  veLemencer  &  cuni  fragore  infligere.  A4.  II>  ^>  4. 

Jnhonejius  y  £ocd\is,  Eun.  11,  3  >  ^5. 

Jnire  (gratiam)  mcreri.  Eun.  III,  y  ,  9. 

Jniuria  z^ivchuius  iniwiis  ,  quas  haec  (fcil.  merecrix)  hr 
ciebac  Pamphilo ,  vi3us  Hec.  1 ,  i  >  ^3.  pauma^  £  iniuriae 
parencum,  Heauc  I,»',  30  &V,  4, 15  func  qaae  a  pacri* 
bus  oriuiuur  filiis^  irac  ob  peccaca.  Adive  Uc  ucuncur  & 
Liv.  XLII,  I  iniuria  confulis  etiamji  mfia  ;  8c  Sall.  lug.  6$. 
p.  177.  ed.  2  Bip.  contumeiia  imperatoris, 

Jniuriam  fac^^re ,  Ai»dr.  III ,  * ,  8  violacam  defererc.  cf. 
Hec  IV,  3 ,  40. 

Inliberaluer  iic ,  quidquid  viro  libero  indignum  efl ,  &  ex* 
cedic  omnem  indignicaccm.  Ad.  IV,  6,  30.  Ph.  III,  i ,  ij. 

Jnfcribereiaedes^^AcAMU  I,  i,  pi  vcnalcs  proponcrc. 

Injiftere  cmfumf  iter  ^  eft  coepcum  perlequi,  inccndcre.  Pt. 
V,7,8. 

JnfoUns  ,  infolicus ,  infuecus.  Andr.  V ,  4 ,  4. 

Jruercejfe  ,  ancique  pro  intercejjijfe,  Ad.  III ,  i ,  y  r. 

Jnterea  loci ,  h.  e.  inccrca  cemporis.  Eun.  II ,  i ,  14.  PIau« 
tus  codcm  fenfu  interihL  Sic  Sali;  pafllm  poftea  bcL  f.  poft  id 
locorum,  ad  id  locorum. 

Jntertrimentum  ,  Hcauc.  III ,  i ,  3^.  Varro  de  L.  L.  IV ,  3^ 
Toccm  cicdarac  ^  eo^  quod  duo ,  quae  inter  fe  trita  Jimt ,  etiam 
deminuta- funt. 

Jnvenujhis  ^  Andr.  I,  5,  11.  invenufji  dicuncur,  quibus 
Venus  in  amoribus  non  £ivec.  Jnfeiix  ibid.  penicus  iniler  efl. 
Invcrfc  concraria  dicuncur  Hcc.  V ,  4,8. 

Jnverja  verbay  Heauc.  II,  i ,  131  h.  c.  ambigua.  Plauco  /^er- 
pUxabilia. 

Jocularium  malumy  Andr.  IV  ^  Ts  43  g^^ve,  ac  per  irri- 
lionem  fccucuram  gravius.  Mala  enim  aliena  eaque  improviGi 
plcrumque  irridcncur  a  vulgo  homiauxa.  Ncqae  uc  h.  L 
opus  «»7i^(«Mrfi ,  quam  innuunc  Don.  ii  alii. 

Jujli^  pro  iujfifti.  Eun.  V>  i ,  15. 

L. 

La3are,  blandiciis  decipere,  inducere.  Andr.  IV ,  i^  14 
&  V  ,  4,  P. 

Largiri  {defe)  cft,  fc  alccri  promictcrc,  cradcre.  AcL  V, 
$y  17. 

JMtere  u(h  abfcedere^  Heauc.  III ,  6 ,  5  fumpca  a  millcafi 
re  locucio.  In  agmine,  inquic  Nannius,  ob  viamm  anguftia^ 


Aio  I  N  D  E  X 

procenfiore^  mulca  incommoda  acclpi  folent  ,  inm  boftif 
tranfverio  impecu  in  lacera  impingic  y  quae  nj6  ram  muaica 
&  ceda  habeas ,  magnum  periculum  eft ,  ae  acies  permm- 
pacur.  Solec  igicur  ezercicus  ( Ci  hoftis  a  finiftro  lacerc  appa- 
reac )  in  fciica  fefe  iftdinare ,  &  ica  froncem  obvercere  hofli : 
fi  in  dexero  lacere ,  in  haftam ,  uc  mrfus  e  regione  iafeftis 
arinis  confiAac :  Qu«cl  Ci  a  rergo  immineat  ,  fed  yerfiu  fini- 
^rum  lacus,  bis  (efe  indinare  in  fcucum:  fi  a  tergo  dexmim 
yerfus ,  bis  in  haflam  &c.  Igicur  verba  proprie  Cunz  impera- 
torum,  qui  pro  Ti^oria  habenc  in  rebus  de(peratisy  h  fine 
dade  ab  hofte  difcedere  liceac. 

Lihido ,  Heauc.  1,3,  4  h.  e.  cupiditas.  Diverfa  eft  vobm^ 
9aSy  quae  racione  regicur. 

Locito  ,  freq.  a  /oco,  are,  Ad.  V ,  ^ ,  x^. 

LuSlaty  ancique  pro  ludatur*  Hec.  V ,  3  ,  14. 

Ludificariy  Eun.  IV ,  3  ,  j  viciare.  Eodem  (enni  Graed 
%fi^i^U9 ,  jMt7«ir«i{ii9 ,  idem  quod  iUudere  alicui. 

Ijipus  in  fabuld,  Ad.  Iv  ,  i  >  11.  Adagium  ,  qnod  di- 
cicorj  quum  fr>rce  in  fermone  medio  incervenic  is^  de  quo 
fermo  erac.  Plauc.  Scich.  I V  ,  i ,  7 1  atque  eccum  ubi  Ittfntm 
in  fermone.  Plin.  VIII,  ii  Sed  in  Italia  quoque  creditur  lupo- 
Tum  vifus  ejfe  noxius  ,  vocemque  komini ,  quem  priorcs   coruem' 

Jlentur ,  adimere  ad  praefens,  Cf.  Serv.  ad  Virg.  IX,  54.  Sed 
)on.  rcferc,  provcrbium  iftud  alios  ex  nucricum  fabulis  ,  pue- 
tos  ludificancium  teirore  lupi  &c  nacum  putare  ;  quod  Da- 
deriae  placec. 

M. 

Magnificare,  f.  magnifacere ,  colere.  Hec.  11,  a,  18.  C£ 
Plauc.  Ciil.  I ,  i  ,  zi  Sc  Scich.  I,  i ,  43  &  alibL 

Maxume,  annuencis  eft,«c  Andr.  IV;  6,  xj.,  Eun.  11, 
j  ,  41.  Hec.  IV,  ^y  S6y  6c  cum  ironia  Hcauc.  II ,  a,  5)8. 

Memoriay  Andr.  IV,  4  ,  1  expromta  memoriay  quac  facile 
expromac  ea,  quibus  opus  eil,  h.  L  in  ciendo  iurgii  fimn- 
lacro  ad  verum  perica.  Ance  omnia  enim  fimulatorem  opor« 
tec  efle  memorem. 

Afi/24, Graeds  M»«,  idem  quod  iibra,  auc  Romanis  pondo 
argenci,  peadec  drachmas  Atcicas  cencum,  cencumve  dena- 
lios  Romanos. 

Modo  y  Hcc.  ni ,  7)8  "otac  h.  1.  paulo  ance ,  praeteri- 
lum  cempus ,  uci  admodum  modo  prozimum  praefemi  ^  &  fic 
^uoqae  cuni  praefenci  condruicur. 


LATINITATIS.  411 

Modo  meoy  £  libico  meo  ,  Andr.  I,  i ,  i%6yc£,  Evin.  V  , 
^,  II.  Ph.  V,  p,  619. 

Modos  fccitj  in  utulis  Comoediaruin.  Modus  in  muficis  c(k, 
lex  8c  ordo ,  in  cantico  fervandus.  hinc  modos  fccit  Flaccus 
Claudii  (  inc.  nonfiUuSy  quomodo  exponic  Don.  fed  quod 
Murecus  approbac  ,  Uhcrtus.  Neque  enim  alios ,  quam  fer- 
Tos  vel  libercos,  in  fcena  apparere  decebac)  idem  eft  ac 
modulavit ,  deCcripfic  miificos  modos  ,  quibus  amc  cancica  cem- 
perabancur,  auc  a^liis  didinguebancur.  Quemadmodum  fcil. 
nbula  graeca  f.  cragoedia.  £  comoedia  cria  habec  membra , 
docente  Diomede  grammacico  III ,  p.  48^  divcrbium  (  gr. 
heiX$yij  canticumy  chorum  :  ica  lacina,  chorum  non  habens, 
duobus  rancum  conftabar ,  dhtrbio  8c  cantico,  Diverbia ,  quo- 
rum  perfonae  duae^auc  cres  ,  ad  fummum  quacuor  eranc  , 
voci  hiftrionum  uni  relida ,  tancum  pronunciabancur ;  ( cf. 
Liv.  Vn,  1.  &  Don.  1.  Evanchlus  de  com.  ^  crag.)  In  canticis 
aucem ,  quae  modis  non  a  Poeca ,  fed  a  perico  artis  Muficae 
temperabantur ,  una  tantum  erat  perfona  ,  (  itaque  mono- 
logi  erant  ftsfmhM  );  aut  (t  duae  fuerint,  ita  efle  debebant  y 
ut  una  ad/lans  er  occulto  audiret,  neque  colloqueretuj' : 
et  Hiflrionis  tantum  in  eo  erat ,  manu  loquaci  &  ge(lu  £ 
falcacione  exprimere ,  quae  auloedus  ad  modos  cibiclnis  ca- 
nerec,  icemdiverbia  incermixca  proferre,  cuius  racionis  ori- 
ginem  a  Livio  Andronico ,  poeca  comico  eodemque  a^ore  , 
jrepecunc  Li vius  hift.  1.  c  &  Val.  Max.  II,  4.  Itaque  ic  una  fcenx 
canticis  &  diverbiis  diflingui  poterat ,  quod  Doa.  in  praef. 
ad  Andriam  innuit :  Dtvcrhii'  ac  canticu  lepide  diftinka  cft. 
Idem  de  Com.  &  Trag.  obfervat  :  Ncquc  cnim  omnia  iif> 
dcm  modis  in  uno  cantico  aechantur  y  fcdfacpc  mutatis ;  utfig» 
nificant  qui  trcs  numcros  (  M.  M.  C.  )  in  Comocdiis  ponunt , 
qui  trcs  contincnt  Mutatos  Modos  Cantici  iliius.  Tum Jn  prae£ 
ad  Adel.  inquic :  Modulata  cft  autcm  tibiis  dcxtris  L  c,  Ly^ 
diis ,  ob  feriam  graviiatcm ,  qua  fere  in  ommbus  Comoediis  uti* 
tur  hic  pocta.  Sacpe  tamen  mutatis  per  fcenam  mo£s  y  cantica 
mutavit ,  quodfignificat  titulus  fccnac  ,  futhcns  fuhic^  perfonis 
literas  Af.  C.  C  item  diverbia  ab  hiflrionibus  crebro  pronuntiata 
fimt ,  quac  fignificantur  litcrls  D,  &  Af.  fecundum  perfonarum 
nomina praefcriptisy  in  eoloco^ubi  incipit  fcena.  Mutabantur^fert» 
'fnodi  per  icenam,  nonfolum  pro  fenfuum  varietate,L  gra- 
vium,l.  laetiorum ,  quod  Don.  alio  loco  innuit;  (ed  &,  quo4 
Dacieria  infuper  monet ,  Comoedia  una  diverfe  modula- 
,  kacur ,  perinde  ut  agebasor  1«  in  fcltis  ^^ebus ,  laetitiae  iaais  > 

Dd  ^ 


414  I  N  D  E  X 

gullare,  ^  qaod  !n  os  fumpfcris ,  itemm  €i(paere ;  ^foire 

alii  a  «r7uiv  deducuoc. 

PopuUris  ,  Ph.  I ,  I ,  I  k.  L  eiufdem  coadidonis ,  fortis» 
ttC  DoQ.  1.  fodalis.  Sic  Sall.  Gic.  %x  fopularts  fitUns. 

Portiroresy  Ph.  I ,  t ,  loo,  magiftri  tributonun,  C  publicant, 
qui  operam  iii  portn  dabanc,  inferendarum  reium  Sc  refe* 
rcndarinn  vc^ligal  cxigcnccs ,  celonarii. 

Pofl-'illd^  ancique  pro  poflea.  Andr.  V  ,  4  ,  34.  Heaot. 
III,  1,38.  Ph.  Iir,  I,  II. 

Pote  jwjjct  y?)i.  III,  6,1  ancique  pto  ponaffii  ,  aaod  aL 
pracccr  (Jodd.  opcc.  dcdcrunc ,  cum  a  gloHa  ellet.  Pods  es  , 
rioaur.  II ,  i  ,  80;  III ,  f  ,  4^. 

Poteretur y  Ph.  V,  6  ,  a,  antiqae  terciae  coniug.  pto po^ 
tirctiir, 

Prefium,  vox  mcdia,  nocans  &  pocnam.  Aadr.  III,  f  ,4. 
cf.  H  r.  Carm.  III,  14  ,  z^.Pretium  ob  flultittam  ,  c^pretixm 
flultiti^e, 

Pr^itYi/tTtf ,  progrcdi.  Andr.  I,  i ,  lor  ficc  proficere,  augeri, 
Adcl.  V  ,  7  ,  XI  j  fcd  &  procedit  bene  vcl  parum^  quidquid 
bcnr  A.  nvalc  ccdic.  Ad.  V  ,  4  ,  p.  Andr.  I V ,  1  ,  48. 

Prodcamkulire  ,  Ad.  IV,  ^  ,  4  h.  c.  (cx  vcriori  led^ioAe 
D'^ndci)  proc.derc  fcgaem. 

Prodere  y  diffcrre.  Andr.  II  ,  i ,  l^. 

Produxc ^KL  TV,  3  ,  8  anciquc  pvo produxijje» 

Produxi,  Ad.  IIl ,  4  ,  19  h.  1  dcduxi ,  comicatus  fiim. 

Prolnhium^  Ad.  V,  7  ,  28.  Don.  cxponic  per  «-^«Sv/mm, 
prompcum  Animum  ad  largi<»ndum. 

P.omifli ,  pxo  promififli.  Ad.  V ,  6  ,  17. 

Promovere ,  dificrre.  Andr.  IV  ,  1 ,  18.  proccdere,  proficcre> 
Andr.  IV,  1 ,  16.  Hcc  IV,  4 ,  8r.  Non  promovere  ,  fe  mo- 
vcodo ,  Eun.  V ,  3  ,  4. 

Propitius  ,  Ad.  l ,  I  ,  6  placidus  ,  favcns.  Opponitur  iraio 
Sc  ap.  Cic.  aliofque. 

Propriae  vqluptates ,  h.  c.  quibus  nihil  alicni  intercedit. 
Andr.  V  ,  f  ,  4.  Voluptati ,  gaudio  ,  contraria  cft  aegrittuio. 

Protelarc ,  Ph.  II  ,  i ,  36  h.  e.  vcluc  crcbrioribus  celis  pro- 
pclIerc,prorucrc.  Protelum  eft  concinuationonarandi  roium» 
lcd  &  pugnandi  &c. 

Proterve  ,  Heaur.  III ,  8 ,  i  h.  c.  iniuriofe ,  quafi  quem  pro- 
lercndo. 

Pubiicitusy  publica  cara  &  fumpcu,  propi/Afic^.  Ph.  V  ,  5, 
Sj. 


LATIKITATIS.  415 

Puerum ,  Andr.  II,  3  ,  i6  quldquid  peperiiTec  Qlyceriuins 
fine  difcrimine  fexus.  ladc  puerpera*  i 

PunBum  temporis ,  momentuin.  Ph.  II ,  i ,  6. 

Pura  oratloy  Heaut*  prol.  46  h.  e.  culcior  fed  tenuls,  &  ad 
ufitatiifimam  puri  (ermonis  confuetudinem  demiila,  leni  co- 
moediae  apta ,  quae  pure  cogitata  morefque  fimpiices  exprW> 
mit.  Efl  enim  oratio  magis  in  (ententiis ,  quam  in  verbis. 
cf.  Andr.  proL  ii. 

Puto  y  reputo ,  cogito.  Eun.  IV  >  1 ,  4.  Heaut.  III ,  l ,  76. 
Sic  Virg.  Aen«  V^>  33^  muha  putansyjorumqueanimo  mife^ 
ratus  iniquam* 

Q. 

QuaJrupedem  confitinpto,  Andr.  V,  1,24  h.  e.  manibus 

6  pedibus  ita  inter  fe  deligacis ,  ut  quadrupes  videaiur,  de« 
preHls  ad  pedes  manibus  ,  prono  capite  &c. 

Quaejb  ,  quid  homirus  es  ?  Lenior  correptio  eius  ,  qui  tar« 
dus  fit  1.  abfurdus.  Heaut.  IV ,  5 ,  7. 

Quafiy  fcre.  Heaut.  I ,  i ,  ^3. 

Qui^y  unde ,  quo  pad^o.  Hec.  II,  3  ,  ^  ;  III,  i  ,  8. 

Quid  tumpoflea.  Idiotifmus,  quo  prius  didla  contemnuntur ; 
criinina  leviora  habentur;  aut  aliud  quid  fubefle  fufpicanccs 
interrogamus.  Eun.  II ,  3  ,  78  ;  IV ,  1,  p  &  7  ,  13.  Ad.  IV , 
6,  15.  Hec.  ni,  5,  }7. 

R. 

Raptio  ad  perfonani  (  Ad.  III,  3  ,  t  }  ,  rapina  ad  rem  , 
raptus  ad  fluprum  refertur.  ex  obf.  Don. 
Refle—probe—pukhre ,  funt  afFencationis  verba.  Eun.  IV  , 

7  >  3  fq- 

Redducoy  faepius  mecri  caufa  adhibetur  pro  reduco. 

Religio  ,  Andr.  V,  4 ,  39  diligencia  ,  caucio ,  metus ,  ne 
falfa  pro  v<cris  habeas.' 

ReUiquum^y  f  reliquum  Ph.  1 ,  1  ,  3  refiduum  ex  ratione ,  f. 
quod  fubdu£la  ratione  debetur ;  inde  efl  reliquari ,  ex  reliquiis 
racionum  concrahere  aes  aiienum  ;  reliquator. 

Remorariy  Andr.  IV ,  4,  18  recardare.  Ec  cranfitive  &  ab« 
folute  dicitur. 

Resy  pro  re  ftimiliari  f.  bonis  patrimonii.  Andr.  I ,  ^  , 
54.  Eun.  II ,  1  ,  10.  ucilicas.  Andr.  III,  3  ,  14.  ufus,  com- 
mercium.  Heaut.  1 ,  1,3.  Rem  habere  cum  aliquo,  honcAius 
dicitur ,  quam  cum  aliquo  confuefle.  Eun.  I ,  x ,  3^.  Ad.  IV 1 


4i6  I  N  D  E  X 

l ,  96.  Re  fika  >  Eoiu  II ,  1 ,  &7  !>•  c*  cam  ie  meo  inipeti- 

jerein. 

Refert,  iurar,  prodeit  Anir.  Illy  1 ,  t6.  Plu  IV,  3  ,  ^s. 
Sic  flc  Pkut.  Epid.  I,  X,  30. 

Retundere  ammum ,  Heaut.  V ,  T,  7}  tedlgere  in  meliorem 
babicum.  Mecaph.  a  ferro* 

Reveren,  mecuere.  Ph.  II,  },  3.  Hcc  III,  i,  10&  IV, 
3,8. 
.   .  Revifo ,  redeo  uc  videtm.  Andr.  11,  4  ,  i.  Eun.  V,  4  ,  T. 

Rinfftur  (  Ph.  III,  i ,  17  )  qui  dentes  praeftringic  tanrum, 
neque  ex  animo  ridec,  quod  criftis  elt.Flauc.  Capr.  III,  i, 
%^  ne  canem  quidem  irritatam  vobut  quifquam  imkarier  ;  fdtem 
fi  non  arriderent ,  dentes  ut  rejlringerent,  Si  quis  igicur  criilis  C 
ioricus  ridet,  (  cf.  Plauc,  Afin.  V  ,  i ,  13  Ti].)  rum  dicirur 
Wdtfubringi ;  v.  Cic  ad  Accic  IV ,  5.  Congruic  aim  hoc  fen/ii 
Terlus  Ennii :  lUe  triftis  cibum  dumfervat;  tu  ridens  voras. 

Rivalisy  eft  aemulus  amacor.  Eun.  II,  3  ,  6i  &  V,  11,14« 

Rubicundus^  paulo  minus,  quam  rufus  ^  rubences  crines  h>r 
bens.  Hec.  III,  6,  x6. 


Sane ,  Andr.  1,4,1  h.  I.  valde. 

Satagere ,  Heauc.  1,3,15,  follickum  cflc ,  C  rerum  foa- 
rum  difHculcate  aBxium  agitare,  MymtiMv. 

Satias  ,  antique  ptofatietas,  Hec.  IV ,  1 ,  1 8, 

Saxum  volvere  ,  Eun.  V ,  1 1  >  37.  Don.  admonec  ,  prover- 
bium  {uiffe  di^m  in  eos  ,  qui  inexcricabili  fudorc  afflige- 
rencur;  cradlumque  putat  a  noci/fima  Sifyphi  fabula,  (axum 
apud  inferos  furfum  ac  deorfum  volventis. 

Scitus ,  bellus.  Andr.  III ,  i ,  6.  Ph.  1,2,  6o.  Opponitur 
in/citum  ;  vid.  Hec  IV  4 ,  14. 

Sedariy  difcere ,  Eun.  II ,  1 ,  31.  Vcrba  notanc  difcipulos, 
quibus  dodores  praeibant. 

Seditio  y  difcemo.  Andr.  V,  i,  ir. 

Senftiy  pcr  fync  ptofenft(U.  Hec  III,  8,  4^. 

Sentus  ,  horridus  Sc  jnculcus.  Eun.  11 ,  i ,  f . 

Seriay  vas  vini  minus,  fiflile.  Heauc.  III,  i ,  ^  r. 

Serio  ,  maiorem  in  modum  ,  impen(e.  Eun.  III,  3  ,  xa. 

Sermonem  caedere^  Heauc  II,  1 ,  i  h.  c.  coUoqui.  Graeca 
phrafis   xdTrlttf  X$yiff  y  ^9f/udJtt, 

Servitus  iufta^  Andr.  I ,  i ,  ^  in  qua  nihil  iniquum  iubettir; 
cUmens  ibid.  etiam  indulgentia  plcna. 


L  A  T  I  N  I  T  A  T  I  S.  4*7 

SiUcemhm ,  Ad.  IV,  3 ,  ^/^Siliccmios  (  docct  Fulgcnt.  Ex- 
pof.  Scrm.  ant.  8)  Jici  voluerunt  Scnes  incurvosy  quafi  iamfc 
pulchrorum  fiiorum  filices  adfi^icientes  ;  quod  &  placct  Eugra- 
phio.  Donato  videtur  meljus  Silicernium fenex  ,  qui  iam  iam- 
que  filentibus  umbrifaue  cernendus  fit.  Alias  filicemium  dicc- 
bantur  dapes  ab  cxieauiis  oblatac  Manibus ,  &  fupcr  niicem 
fepulchri  pofitac  j  unde  Scal.  ad  FcHum  fiUcemium  voluit  dici 
cum  ,  qui  dignus  crat ,  cui  filiccrnium ,  cocna  feralis  ,  appo- 
ncrctur.  Mirtimus  cctcra,quae  poft  Noniura,Fcftum,  aiiof- 
Que  G.  I.  VofHus  in  Etym.  Kirchmannus  dc  funcr.  L.  IV. 
Taubm.  ad  Plaut.  II ,  4 ,  44  &  Gcfncrus  in  thcf.  dodc  con- 
gcfferc. 

5i;zo,  Hcaut.  III,  < ,  24  h.  L  conccdo  ,  condono. 

Solers ,  totus  ad  artcs  cxcultus.  Eun.  III,  1 ,  %$. 

SoUdum  corpus ,  firmum ,  non  langucfcens.  Eun.  II ,  3,1^. 
Solidum  gaudiumy  plenum,  intcgrum.  Andr.  IV,  i,  13.  Soli^ 
dum  beneficium  ,  Eun.  V  ,  a ,  31. 

SoUicito y  Andr.  V,  3  ,  16  inquicto  &  contriflo  (ob  huius 
amcnciam  ).  Soliicitory  pcrturbor,  Hcc  IV,  3  ,  54. 

Solusy  dcfcrtus.  Eun.  I,  i ,  67.  Ad.  IIF,  i ,  4.  Ph.  V,  ^  , 
26,  SoUis  hcus  y  folitarius.  Andr.  II,  4,  3.  Sola  mulier  y  fine 
auxilio,  ac  pcr  hoc  dcierta.  Andr.  II,  3  ,  7.  SoUtudOy  Andr. 

Sordidata,&  fordida ,  HcaiK.  II ,  1 ,  ^^.  lUud  ad  veflcs  re-i 
fertur ,  hoc  ad  ipfam  illuvie  immundam. 

Spatium  ,  mora.  Hec  III ,  ^  ,  14. 

Sperarcy  Andr.  II,  3  ,  ii  h.  L  timcre.  Wcftcrh.  h.  1.  ab- 
furdus. 

Stataria(comoedia)  ,  Hcaut.  prol.  36  h.  e.  quicta  ,  lcnis  ^ 
cf.  Cic.  Bruc.  30&  68.  Opponiiut motoriae  C  laboriofac  (quae 
ib.  V.  37—40  explicatur).  Sic  quidem  Don.  Prolcgom.  ad  Ad. 
cxplicat ,  facitquc  ctiam  ex  utroquc  niixtum  genus  tcrtium, 
in  quo  effent  loci  &  ftatarii  8c  motorii. 

StoUduSy  ftultus  ,  excors.  Hcaut.  III ,  i,  3^. 

Studiumy  pcrpetua  cupiditas.  Hec  II,  1,5. 

Studium  muficumy  Heaut.  ptoL  13  ,  h.  1.  poefis  comlca.  cf. 
Hcc  proL  alt^r  i^  ^  38.  Ph.  proL  18.  Mufica  &  alia<;  poc- 
fin  gcneratim  notat ,  indcque  omne  ffudium  humanitatis  , 
cuius  illa  pars  habcbatur. 

Stultus  ,  ignarus,  impcritus.  Eun.  II,  i  ,  i. 

Subaatare ,  Hcaut.  III  ,3,6.  AL  fubigitare.  Sed  promifcua 
verba  Iuik  ,  aiterum  vctufUus,  alcerum  recentius.  Plauc.  M^. 


4i8  I  N  D  E  X 

III ,  I ,  f  7  alienum  fiortum  ftthjgttan  in  convhio;  c£  eandem 
Capc.  in  Hne.  Mcrc.  I ,  i ,  90  >  rerd  II ,  1  >  4f  • 

SuhflM-e ,  conftanrem  effe ,  forcicer  rcfiilere.  Andr.  V ,  4  >  ii, 

Subtemen  ,  diSlum  ab  eo  y  quod  fiibtat  ftaminm  Sic  glofla  Bem- 
i>ini  Heauc.  II ,  z  ,  5x. 

Succentunatus  erOy  Ph.  II,  i,  53  fuccedam.  Proprie  eft 
cenuirias  defieiences  cxplere  ;  per  mec.  fuccedere  iis  >  qui  in 
principiis  poiici  func,  ubi  detecerinc. 

SycophanUy  ealumniacor,  mendax.  Andr*  IV,  6  ,  10  ;V, 
4,  16  &  Heaftc.  prol.  38. 

SymboLiy  coliacio  C  pecunla  collacicia  C  ciki  coUaticii.  Sym- 
boLm  Jare  Andr.  1 ,  1,^1,  conferre  pecuniaixi  ad  epulas  a- 
micorum  communcs.  Symbolarum  coUator  ap.  Plauc.  CiircuL 

IV,  1 ,  1 ;; ,  cll  qui  comnuiiii  coenae  apparandae  praeficieba- 
tur  al>  iis ,  qui  de  fymboUs  effent  C  comedere  YeUenr.  QuiJ 
de  fymbolis  aflum  ?  Eun.  III  ,  5  ,  ^9.  (h.  e.  quid  dc  epoiis 
collaciciis  C  )  paratae  Jiint.  Qui  cum  fymbolam  non  dedillct, 
ad  epuias  vcnicbac ,  «iro/K/S«A«f  dicebacur.  Phorm.  III ,  i ,  if. 
Talcs  cranc  parafiti,  qui  pro  fymbola  convivis  dabancri£uL 
lul.  Pollux  VI,  115. 

T. 

Tangere,  Eun.  III,  i  ,  50  ludere  fimul  8c  exagicare.  Le* 
nius  acihibccur  in  re  impudica  Eun.  II,  3  ,  8i^  fv,  z  ,  10. 
Heauc.  IV  ,  i ,  M.  Ad.  IV,  6,  fx. 

Tantum  efly  Eun.  V ,  ^ ,  26  h.  e.  nihil  praecerea  eft.  c£ 
Hcc  V  ,  X  ,  6.  tantumne  ?  tantum. 

Tiblae  dcxirac  ,  finiflrae  ;  pares ,  impares  ;  Lydiae  ,  Sarranae. 
(  in  ciculis  (^omocdiarum  )  Quae  quales  Rierinc ,  ab  enidicis 
anxie  quacricur ,  nccdum  adhuc  convenic  ,  auc  ici  liquidum 
deduftum  eft.  Quam  nos  ex  Donaci ,  Servii,  Varronis,  Apu- 
leii  ceftimoniis  eolligimus  fencenciam  fimplicem  ,  exp«ne- 
mus.  Erant  fcil.  tibiaey(  dc  quarum  maceria  egii  Pliiu  H.  N. 
XVI  y  ^6  &:  Dalcchampius  ad  cum)  aliae  dextrae  ,  aliae//{i- 
ftrac.  Quod  Fcftus  dicic  dextrarum  tibiarum  genus  efty  quae 
dextra  tcnentuty  ex  eo  parum  intelligas ,  quales  fuerinc.  Don. 
1.  Evanchius  in  fragm.  de  com.  &  crag.  diuinclius  dc  ucraque : 
Dcxtrae  autem  &  Lydiae  fua  gravitate  firiam  Comoediae  di£Ho^ 
nempronuntiabant :  (iniftrae  &  Sarranae  iocum  in  Comoedia  oflert' 
debant:  miilim  ioci  &  p-avitates  denuntiabantur.  Hadlcnus  Don. 
Dextra  quidcm  capacior  &  amplioribus  foraminibus  fonum 
graviorcm  referens  ^  pcius  invenca ,  eoque  fupeiiof  erac  St 


? 

m 


L  A  T  I  N  I  T  A  T  I  S.  4x9 

incentiTa  caatjcj ;  deln  ad  varlctatem  &  luxuriatn  cantus  ac- 
ccffit  finiftra  f.  lacva,  acutioris  foni ,  quac  fucccntiva  «rat , 
quod  Varro  de  R.  R.  L.  I,  c.  i  docct ,  dum  pafVioncm  & 
agriculturam  comparat :  Ccrtc  ,  inquit  Fundanius,  aliud  pajllo , 
&  aliud  agnailtura  yfed  affinis^  &  ut  dcxtcra  tibia  alia,  quam 
fiuiilra ;  ita  ut  tamen  fit  quodammodo  comun£la ,  quod  efl  altera 
ciufdcm  canninis  modorum  inccntiva ,  altera  fucccntiva.  Et  qui^ 
dem  licct  adiicias ,  inquam ,  pafiorum  vitam  ejfe  incentivam  ^ 
agricolarum  fucccntivam  ,  atUiore  doQxffimo  homine  Dicacarcho  , 
qui-^oficndit-inferwre  gradu  actatis  fufceptam  agriculturam.  Quo^ 
circa  &  fuccinit  pafiorali ,  quod  efl  inferior ,  ut  tibia  finiftra 
a  dextrae  foramimbus.  Ha^cnus  Varro.  Dextera  igitur  inclne^ 
^^canticum,  finiflra  ftucinebat ;  8c  his  accinere  diccbatur^ 
|ui  canticum  pronuntiabat.  In  Eunucho  cancbatur  tibiis  dua^ 
^us  dextra  &  Jinijlra.  Scd  Hcautont.  fccundum  agebatur  dua* 
bus  dexteru ,  qm  crat  modus  Dorius ,  gravior, 

Tibiae  pares    erant,  quae   pari  modulatione  compofitae 
erant  f.  aequaies  habebant  cavernas ;  im/^tfr^^^  quae  inacqualcs 
habebant  cavernas  £  foramina,  eoque  &  dextcrae  fonos  gra- 
viores,  &  finiflrac  acutiores  uno   fpiritu   aiiimatae  £  in- 
flatae  edcbant.   Tibiac  imparcs  etiam  Phypae  diecbannir^ 
de  quibus  Virgil.  Acn,  lA,  6i8  Biforem  dat  tibia  cantum; 
&  Scrvius  ad  h.  1.  (ex  ed.  Vcn.  1534  p.  i7i,b)   Biforcra: 
Bijfbnum ,  imparem.  et  fervavit  cis   (  fc  Phrygibus  )  tibiarum 
fuarum  naturam,  Tihiae  aut  Serranae  [  1.  Sarranae]  dicuntur^ 
quae  furu  pares  ,  6*  aequales  habent  cavemasy  atu  Phrygiae, 
quae  impares  funt  f  inaequales  habent  cavemaf,  £rgo  biforcra, 
dijfonum ,  dij/imilem  :  non  enim  funt  pari   moduUtione  com" 
pofitae,  Ut  enim  ait  Varro :  Tibia  Phrygia  dextra  unumhabetfo^ 
ramen ;  finiflra  duo  :  quorum  unitmy  acutum  fonum  hahet ;  altcrum 
gravem,  hanc  Phrygiam  inventam  refcrt  Apuleius  Florid.  3  ab 
liyagni,  Phrygc,  Marfyac  parcnte  ac  pracccptore  :  quiprimus 
duas  tibias  unofpiritu  animavit,  primus  laevis  &  dextris  fora- 
mnibus^   acuto  tinnitu  ^  gravi  bombo  concentum  muficum  mifi 
ctiit,  Hinc  apparer,  tibias  impares  fuiiTe  coniundlas  in  unam» 
ac  reddidiflc  utriufquc ,  8c  dexterae ,  &  finiflrae  fonos*   Om- 
ties  vcro  tibiac  ab  initio  foraminc  pauco  crant ,  ut  Hor.  A* 
F.  v.  iix  dicit ;  dcin  audiores  cvafcrc.  Heautontimorume<- 
jios  primum  afta ,  tibits  imparibus  ;  paritcrquc  Phormio. 

Tibiae  Lydiae*;  Sarranae,  Illas  cum  dexteris  componit  Don, 
has  cum  finiflris.  Adelphorum  titulus  vulgo  tantum  habcc 
Tibiii  Sarranis.  Sei  Don.  in  praef.  adnotat :  Modnfata  efl  au- 


430  I  N  D  E  X 

tan  iihiis  dextris  y  id  efty  Lydiisy  obferiam  gravitdUem,  fuafire 
in  ommbus  Comoediis  mc  luiturpoeta.  Saejfe  tamen »  mutatis  per 
fcenam  modis ,  cantica  mutavit ,  quodfignificat  dtulus  fienae^  ha- 
bens pibieSas  perfinis  Utcras  » Af.  Af.  C.  [c£  <juae  fub  vocc  Afo- 
dus  nocavinius].  Hinc  Muretus ,  coi  adfencKur  Dacieria^le* 
gendum  in  ticulo  cen{ec  :  A8a  primum  ttbiis  Lydiis ,  deinde 
tibiis  Sarranis.  Apulei.  Florid.  4«  Lydium  modum  dicic  falSc 
querulum.  Sed  Salmaf.  in  Solini  rolyh.  eap.  XI  Lydium 
riiifle  vulc  acuciorem,  qui  adeo  finifbis  caneretur»&  Sarra- 
num  illi  affinem.  Sarranae  nomea  habenc  a  Sarra^  civitatey 
quaepoftca  Tyrus  diaaeft.  cf.  Gellius  XIV,  6  &  Servius 
ad  Virg.  Georg.  II,  $06.  Nobis  (acis  fic ,  veterum  haec  ce- 
flimonia  concilifafle  :  in  quibus  melius  fapere  licec,  quam 
SD  recenciorum  ecroribus ,  quos  miccimus. 

ToUere.  hnAx,  I.  ^,  14  qmdquid peperijfet  [^. iMXQxS\nvimy 
L  feminiiium]  decrevenuu  toiUre ^  inc»  de  cerra,  h.  e.  educare. 
A  ricu  anciquo ,  quo  humi  poficos  xecens  naco^  auc  negli- 
gebac  pacer ,  aut  colli  iubebat. 

Tranfigere ,  gr.  tittyuit,  finire  \  abfolvere ,  quidquid  re(labac 
agcnduna.  Andr.  V ,  6,  17. re  tranfaHa  h,  c.  licc  nac  compo- 
fica.  Adel.  II ,  6 ,  11.  Vuam  tranfigijfe  dicuntur  Sall.  Cat.  i , 
de  quibus  poft  mortem  filetur,  quorum  memoria  inceriit. 
Aevum^  aeftas  ctc.  tranfnEla  fiint ,  ubi  nihil  de  iis  fupcrelh 

TrihuUs ^  Ad.  III,  4  ,  76  h.  e.  ex  eadem  tribu.  Athenienfis 
autcm  populus  iu  12  tribus  dillributus  crat. 

Turbay  turbatio.  Andr.  I  ,  4  ,  S. 

V, 

Ubi  uhi ,  ubicunque.  Andr.  IV,  i  ,  i.  Eun.  II ,  3,4  &c. 

Unhilcy  Ph.  IV,  4,  ^.  Plautinum  &  antiquius,  quamtt//7r, 
quod  in  quibu(dam  libb.  fcriptis  &  edd.  legitur. 

Vadum ,  Andr.  V ,  x  ,  4  omnis  res  eft  iam  in  vado  ,  h.  c.  in 
tuco.  Prov.  In  vado  euim  ell  fccuritas. 

Valcre.  A  quibus  recedimus  ,  1.  quibufcum  nihil  nobis  efle 
negotii  volumus,  eos  valere  iubemus. 

Vanitas  y  falfitas  f.  periiiiia.  Pb.  III,  ^  ,41. 

Vecordiay  infania,  malignicas.  Andr.  IV,  i  ,  2. 

Vc5les ,  Eun.  I V ,  7  ,  4  palus  grandior  ,  quali  5c  utebantur 
belio.  Caef  B.  C.  t ,  11.  Hor.  od.  III,  i6,  7  apte  h.  I.  di- 
cit  ve^es  foribus  imnaces. 

Venuftus^  Andr.  I,  i,  93  in  quo  multa  eA  gra^ia,  i.  ad 
sdlos  fibi  conciliajidos  fadltus  \  cui  Venus  favet. 


LATINITATIS. 


43« 


Venu/latis  plenior,  Hcc  V,  4 ,  ^  h.  c,  fflicior  in  amore  f. 
a  Venere  favence  y  cui  contrariuni  efi  invenuftus  Andr.  I,  5,  ii. 

Verbenae ,  func  heibae  frondefque  feftae,  ad  aras  coronan- 
ilas.  Andr.  IV,  4,  5. 

Verhumy  Hec  III ,  3  ,  n  nuncius,  h.  L  boni;  uci  Andr. 
1,5,6  mali.  Alias  &  verbum  nocac  oracioneni  f.  fencenciam , 
proverbium.  Andr.  II,  5  ,  15  j  V ,  3  ,  14.  Eun.  1 ,  1 ,  95  ; 
IV,  5  ,  6.  Ad.  V,  I  ,  17  &  6 ,  ip.  f^^frtii  commutarty  alcer- 
cari ;  itmim,  Andr.  II ,  4 ,  8  ;  triay  Ph*  IV  ,  3,33. 

Verus  vuliusy  narivus  £  fincerus,  qui  animum  oftendit; 
non  fi6ius  auc  fimulacus.  Andr.  V  ,  i ,  lo.  eolor  verus ,  Eui^ 
n,  1,  26. 

f^^ ,  coa6^us.  Hec.  IV ,  i ,  13. 

Vietusy  moUis  ,  (ine  vi  inflexus,  rugofiis^  a  viA7,  infledo 
{  unde  v/m^/i  eft  ]  Eun.  I V ,  4  ,  i  t. 

Vdflrarum  ,  veilrum.  Hec.  II ,  i ,  43. 

Vuiais  ,  vid.  fub  forma  Sl  verus. 


FJNIS. 


^ 


jn